Eti Mbụk On̄wụm Mfri  ke São Tomé ye Príncipe

EKEME ndidi ediwak owo akananam ikopke n̄kpọ iban̄a São Tomé ye Príncipe. Owo isiwakke nditịn̄ mban̄a mme isuo emi ke mme n̄wed oro ẹsitọtde mme itie nduọkodudu. Ke n̄wed ndise obio ofụri ererimbot, mme isuo emi ẹbiet ata n̄kpri ntọi ke itụn̄ inyan̄ibom Guinea emi odude ke n̄kan̄ edem usoputịn Africa ndien São Tomé odu ekpere ufọt ufọt ererimbot ke ini Príncipe esịkde esisịt aka n̄kan̄ edem edere ye edem usiahautịn. Edịm ye eyo ẹnam ikpọ akai ẹdu ẹyọhọ ofụri usụhọde obot oro okon̄de ebe mita 2,000.

Mme andidụn̄ ufiop ufiop isuo emi ẹnyenede blu blu mmọn̄ oro ndiye eyop ẹdade ẹkan ẹkụk mi, ẹdi ata mbon mfọnido oro ẹtiede ufan ufan, ndien mme ete ete mmọ ẹketo Africa ye Europe, ntem ẹbuakde ido edinam edem mbiba ediye ediye. Owo 170,000 ẹdụn̄ mi, ndien akpan n̄kpọurua oro mmọ ẹsinyamde ẹnọ isenidụt edi cocoa, mmọ ẹnyụn̄ ẹdi mme ọtọin̄wan̄ ye mme ọkọiyak. Ke mme isua ndondo emi, ndinyene udia usen akam edi ọkpọsọn̄ n̄kpọ.

Nte ededi, ke utịt utịt ọyọhọ isua ikie 20, n̄kpọntịbe emi akadade itie ama enen̄ede otụk uwem mme andidụn̄ isuo emi, oro ibat mmọ ọkọride-kọri. Ke June 1993, ẹma ẹsịn Mme Ntiense Jehovah enyịn̄ ke n̄wed nte ekemde ye ibet ukara São Tomé ye Príncipe, ntem adade utịt ọsọk ini afanikọn̄ oro Mme Ntiense Jehovah ẹkedude ke mme isuo emi.

Mme N̄kpasịp Oro Ẹketọde ke Ini Afanikọn̄

Etie nte akpa Ntiense ekedi idụt emi ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ iduọk isua 1950, ke ini ẹkenọde mbon n̄kpọkọbi oro ẹketode mme obio Africa eken oro ẹkedude ke idak ukara Portugal ẹka ẹkenam utom ke mme itienna ufen oro ẹkedude ke mme isuo emi. Ẹma ẹbịn Ntiense kiet, kpa eyen Africa oro ekedide asiakusụn̄, m̀mê asan̄autom uyọhọ ini, ẹsio ke Mozambique ke ntak edikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi ke idụt oro. Ntiense kiet emi ama aka iso ke utom, ndien ke ufan̄ ọfiọn̄ itiokiet, owo 13 efen ẹma ẹtiene ẹbuana ke ndisuan eti mbụk. Nte ini akakade, Mme Ntiense efen oro ẹkenyụn̄ ẹbịnde ntre ke ntak eti mbụk ẹma ẹto Angola ẹdi. Ke ini mmọ ẹkedude ke n̄kpọkọbi, mmọ ẹma ẹda kpukpru ifet oro ẹkebererede ẹbuana eti mbụk ye mme andidụn̄ n̄kann̄kụk oro.

Etisịm 1966, kpukpru nditọete oro ẹkedude ke mme itienna ufen ke São Tomé ẹma ẹfiak ẹnyọn̄ọ esịt obio Africa. Ekpri otu mme asuanetop Obio Ubọn̄ oro ẹkesụhọde ẹma ẹka iso ndisuan eti mbụk uko uko. Ẹma ẹkọbọ, ẹmia, ẹnyụn̄ ẹdọn̄ mmọ ke ufọk n̄kpọkọbi ke ntak oro mmọ ẹkesisopde idem ọtọkiet ndikpep Bible, ndien owo ndomokiet ikodụhe ndika n̄kese m̀mê ndisịn udọn̄ nnọ mmọ. Ke 1975, idụt emi ama ada ke idem ọkpọn̄ Portugal, ndien sụn̄sụn̄, n̄kpasịp akpanikọ Obio Ubọn̄ oro ama ọtọn̄ọ ndin̄wụm mfri.

N̄kọri ye Utom Ubọpufọk

Ke 1993, kpa ke ọfiọn̄ oro ẹkesịnde Mme Ntiense enyịn̄ ke n̄wed nte ekemde ye ibet, ẹma ẹnyene n̄wakn̄kan ibat mme asuanetop Obio Ubọn̄ 100. Ke ukem isua oro, mme akpan asiakusụn̄ ẹma ẹto Portugal ẹdi. Ukeme oro mmọ ẹkesịnde ndikpep usem Creole mbon Portugal ama anam mbio obio oro ẹma mmọ. Se ikedide mfịna ini oro ekedi ndikụt isọn̄ ndida mbọp Ufọkmbono Obio Ubọn̄. Ke okopde emi, eyenete an̄wan oro ekerede Maria ama ọnọ ubak isọn̄ oro ekpri ufọk esie akadade. Isọn̄ oro ama okpon ekem se ẹdade ẹbọp akamba Ufọkmbono Obio Ubọn̄. Sia iman esie ndomokiet mîkodụhe ke uwem, Maria ikọfiọkke ite ke mme edep isọn̄ ẹma ẹnen̄ede ẹyom isọn̄ oro. Usen kiet, ọwọrọiso anam-mbubehe kiet ama edi edinyene nneme ye Maria.

“Se n̄kopke mban̄a fi ọdiọk etieti! N̄kop nte ke afo ayak isọn̄ fo ọnọ ke mfọn. Ndi ufiọkke ke isọn̄ oro ọkpọnọ fi ediwak okụk sia enye odude mi ke ibuot obio?”

Maria ama obụp ete: “Afo ekpekpe mi okụk ifan̄ edieke n̄kpayakde isọn̄ oro nnọ fi?” Ke ini ọbọn̄ oro mîkọbọrọke, Maria ama aka iso  ete: “Ọkpọkọm afo ọnọ mi kpukpru okụk oro ẹdude ke ererimbot emi, oro ikpekemke koro okụk ikemeke ndidep uwem.”

Ọbọn̄ oro ama obụp ete: “Ndi emenyene nditọ?”

Man etre nneme oro, Maria ama ọdọhọ enye ete: “Jehovah enyene isọn̄ oro. Enye ọkọnọnọ mi isọn̄ oro ete n̄kama ke ata ediwak isua oro ẹkebede, ndien idahaemi, mmafiak nyak n̄kpọ esie nnọ enye. Ami ndori enyịn ndidu uwem ke nsinsi.” Ekem, enye ama obụp ọbọn̄ oro ete: “Ndi emenyene nsinsi uwem ndinọ mi?” Ọbọn̄ oro ama adaha ọkpọn̄ enye, itịn̄ke ikọ ndomokiet aba.

Nte utịp, nditọete Portugal oro ẹdiọn̄ọde utom ẹma ẹdin̄wam ke ndibọp ata ediye ufọk oro enyenede enyọn̄ iba. Ufọk emi esịne akamba ufọk idakisọn̄, akamba Ufọkmbono Obio Ubọn̄, ye ufọkidụn̄. Enye n̄ko esịne mme ubet ukpepn̄kpọ ndida nnịm ufọkn̄wed mbiowo, eke mme asan̄autom unamutom, ye eke mme asiakusụn̄. Esop iba ẹsidụk mbono esop mi idahaemi, anamde enye edi ediye itie unọ ukpep kaban̄a edisana utuakibuot ke ibuot obio idụt emi.

Ke Mé-Zochi esop kiet ama odu oro ifịk ifịk mme asuanetop 60 ẹkedude. Sia ẹkesinịmde mme mbono esop ke ntan̄wan̄ Ufọkmbono Obio Ubọn̄ oro ẹkebọpde ke in̄wan̄ mboro, ama enen̄ede oyom ẹbọp Ufọkmbono Obio Ubọn̄ oro odotde. Ẹma ẹnam ukara n̄kann̄kụk enyene ifiọk aban̄a emi, ndien ikpọ owo ukara ẹma ẹnọ ata ediye isọn̄ ke akpan efak obio. Nditọete Portugal ẹma ẹn̄wam ke ndida ọfiọn̄ iba mbọp ediye Ufọkmbono Obio Ubọn̄, ẹdade usọp usọp usụn̄ ubọpn̄kpọ ẹbọp enye. Eketie mbon n̄kann̄kụk oro nte ndap. Eyen Sweden kiet emi edide ata ọbọp-n̄kpọ, oro anamde utom ubọpn̄kpọ ke obio oro ama okop n̄kpaidem ndikụt nte nditọete nnyịn iren ye iban ẹnamde utom. Enye ọkọdọhọ ete: “Emi edi n̄kpọ n̄kpaidem! Ọwọrọ Mme Ntiense Jehovah mi ke Mé-Zochi ẹda usọp usọp usụn̄ ubọpn̄kpọ ẹbọp ufọk! Nte nnyịn ikpesinamde utom nnyịn edi emi.” Ẹma ẹyak Ufọkmbono Obio Ubọn̄ oro ẹnọ ke June 12, 1999, ndien owo 232 ẹkedụk edinam emi. Ufọkmbono emi amakabade edi n̄kpọ ndise ọnọ isenowo oro ẹsidide Mé-Zochi.

Enịm-Mbụk Mbono

Mbono District “Ukpepn̄kpọ Abasi” usen ita oro ẹkenịmde ke January 1994—kpa akpa mbono oro ẹkenịmde ke isuo São Tomé ye Príncipe—ekedi enịm-mbụk mbono ọnọ Mme Ntiense Jehovah  ke isuo emi. Ẹkenịm enye ke nye-n̄kan mbịtmbịt ufọkmbono ke idụt oro. Ndi emekeme ndida enyịn ikike n̄kụt utọ idatesịt oro mme asuanetop Obio Ubọn̄ 116 ẹkenyenede ke ndikụt ke akpa ini nte owo 405 ẹsede mme drama Bible ẹnyụn̄ ẹbọde mbufa n̄wed oro ẹsiode ke mbono? Owo 20 oro ẹma ẹkeyak idem ẹnọ ẹma ẹna baptism ke esụk kiet do.

Obufa n̄kpọ oro ekedemerede mbonan̄wa udọn̄ ekedi ndiye kad idiọn̄ọ oro mme andidụk mbono ẹkediande ke ọfọn̄ mmọ. Isenowo 25 oro ẹketode Portugal ye Angola ẹdi ẹma ẹnam enye etie nte mbono ofụri ererimbot. Ọkpọsọn̄ mbọbọ ima Christian ama ọtọn̄ọ usọp usọp, ndien mmọn̄eyet ama asiaha ediwak owo ke enyịn ke edinam esịmde utịt ke ini mmọ ẹkedọhọde kiet eken, san̄a sụn̄-o.—John 13:35.

Mme ọkọmbụk n̄kpọntịbe oro ẹnamde utom ke Ufọkutom Ekebe Ukopikọ Idụt oro ẹma ẹdibụp esenyịn mbono mme mbụme. Mmọ n̄ko ẹma ẹbre ndusụk ikpehe utịn̄ikọ ke ekebe ukopikọ idụt oro. Emi ekenen̄ede edi enịm-mbụk edinam, ndien emi ama an̄wam mme anam-akpanikọ Ntiense oro ẹkedude nsannsan ke anyanini mi nditịm ndiọn̄ọ esop Jehovah oro ẹkụtde ke enyịn.

Ndin̄wụm Mfri Oro Adade Itoro Ọsọk Jehovah

Ke ini etop Obio Ubọn̄ on̄wụmde mfri, enye esinam mme owo ẹnyene eti edu uwem oro adade itoro ye ukpono ọsọk Jehovah. (Titus 2:10) N̄kaiferi kiet ama ama se enye ekekpepde ke Bible ke urua ke urua. Nte ededi, ete esie ama akpan enye ndidụk mme mbono esop. Ke ini enye akadade edu ukpono anam an̄wan̄a ete esie ufọn edidụk mme mbono esop Christian ye nte imọ imade ndidụk mmọ, ete esie ama ebịn enye inikiet inikiet osio ke ufọk. Etie nte enye ekekere ke eyen imọ ayanam nte ediwak n̄kaiferi eken ẹsinamde—ndisọsọp n̄kodụn̄ ye erenowo oro edinọde enye un̄wam. Ke ini ete esie ọkọfiọkde ete ke eyen imọ emi okodu edisana uwem nte Christian, oro ama onụk enye ndifiak nda eyen esie nsịn ke ufọk, nnyụn̄ nnọ enye ọyọhọ ifụre ndinam n̄kpọ Jehovah.

Uwụtn̄kpọ efen aban̄a etubom n̄ka ikwọ kiet. Oburobụt uwem esie ikọnọhọ enye inemesịt. Ke adan̄aemi enye okodụn̄ọrede oyom se idide uduak uwem, Mme Ntiense ẹma ẹnyene nneme ye enye. Ke ini enye ọkọtọn̄ọde ndidu uwem ekekem ye mme edumbet Bible, mme owo ke obio ẹma ẹtịn̄ ikọ ẹban̄a enye. Ikebịghike, enye ama okụt ke oyom itre kpukpru ndiọi nsan̄a. (1 Corinth 15:33) Ekem enye ama anam akpan usio-ukot oro edide ndina baptism nte uyarade ediyak idemesie nnọ Jehovah.

Ediwak uyen ke ẹkeyom ido ukpono akpanikọ. Ndụn̄ọde mmọ ama anam mmọ ẹnyene nneme ye ediwak pastọ ke nsio nsio ufọkabasi, edi kpukpru emi okosụn̄ọ ke n̄kaiso editịmede esịt ye edikpu. Nte utịp, mmọ ẹma ẹkabade ẹdi afai afai mbon nyon̄ oro mîmaha se ededi oro ẹkotde ido ukpono.

Usen kiet, isụn̄utom Mme Ntiense Jehovah ama anam isan̄ aka ndinịm ukpepn̄kpọ Bible, ndien isan̄ esie ama ada enye ekesịm ebiet oro mme uyen emi ẹkedude. N̄kparawa emi ẹkeyom isụn̄utom emi ọbọrọ ndusụk mbụme, ntre mmọ ẹma ẹda enye ẹwọn̄ọde ẹdụk edemesa, ẹnyụn̄ ẹkenọ enye ekpri n̄kpọitie nditie. Ndien mmọ ẹma ẹbụp enye ata ediwak mbụme ke mme utọ ibuot nneme nte ukpọn̄, hell ikan̄, uwem ke heaven, ye utịt ererimbot. Ntiense oro ama ada Bible emi etubom n̄ka oro ọkọnọde enye ọbọrọ kpukpru mbụme mmọ. Ke hour kiet ama ekebe, Law, kpa etubom n̄ka emi, ama ọdọhọ isụn̄utom oro ete: “Ke ini nnyịn ikọdọhọde fi edibọrọ mme mbụme, uduak nnyịn ekedi ndisak fi nsahi, nte isinamde mbon ido ukpono eken. Nnyịn ikekere ke owo ndomokiet ikemeke ndibọrọ mme mbụme emi. Edi afo ọmọbọrọ, adade sụk Bible ọbọrọ mmọ! Tịn̄ nọ mi, didie ke n̄keme ndifiọk n̄kpọ efen efen mban̄a Bible?” Ẹma ẹtọn̄ọ ukpepn̄kpọ Bible ye Law, ndien ikebịghike, enye ama ọtọn̄ọ ndidụk mme mbono esop. Esisịt ini ke oro ebede, enye ama ọkpọn̄ n̄ka oro onyụn̄ etre afai afai usụn̄ uwem. Ke ufan̄ isua kiet, enye ama ayak uwem esie ọnọ Jehovah onyụn̄ ana baptism. Enye anam utom idahaemi nte asan̄autom unamutom.

Ido uwem kiet oro etịmde omụm n̄kam ke idem mme owo edi n̄wan ye eren oro mîdọhọ ndọ ndidụn̄ ufọk kiet. Ediwak owo ẹdụn̄  ọtọkiet ntem ke ediwak isua, ẹnyụn̄ ẹnyene nditọ. Esisọsọn̄ mmọ ndinyịme ekikere Abasi kaban̄a n̄kpọ emi. Edi n̄kpọ inemesịt ndikụt nte Ikọ Abasi akan̄wamde owo kiet ndikan n̄kpọ ubiọn̄ọ emi.—2 Corinth 10:4-6; Mme Hebrew 4:12.

Antonio ama edifiọk ke imọ ikpenyene ndisịn ndọ imọ ke n̄wed nte ekemde ye ibet ukara, ntre, enye ama anam ndutịm ndinam oro ke enye ama ekekpen̄e ibokpot esie man enyene okụk ndida nnam usọrọ ndọ. Okoneyo kiet mbemiso usen ukpen̄e, inọ ẹma ẹkeyịp ibokpot esie. Enye ama ebiere nditie mbet ini ukpen̄e isua efen, edi inọ ẹma ẹfiak ẹkeyịp ibokpot esie. Ke ini enye akafiakde okụt edikpu ke mbubehe efen oro enye ekesịnde ubọk man enyene okụk ndida nnam ndọ esie, Antonio ama edifiọk enye emi ekenen̄erede ọbiọn̄ọ imọ. Enye ama ọdọhọ ete: “Satan idibreke mi n̄kari aba. Ke ọfiọn̄ kiet ye ubak oro edide ke iso, usọrọ ododu, idụhe-du, nnyịn iyọdọ ndọ!” Ntre mmọ ẹma ẹdọ ndọ, ndien idem ama akpa mmọ ndikụt nte mme ufan ẹnọde mmọ unen, unen mbakara, ye ebot ndida nnam usọrọ ndọ oro. Ke ẹma ẹkesịn ndọ mmọ ke n̄wed ukara, Antonio ye n̄wan esie—ọkọrọ ye nditọ mmọ itiokiet—ẹma ẹna baptism nte uyarade uyakidem mmọ nnọ Jehovah.

Yak Ika Isuo Príncipe

Ke mme isua ndondo emi, esenyịn circuit ye mme asiakusụn̄ ẹtode São Tomé ke ini ke ini ẹsika ẹkese mbon Príncipe oro ẹwakde ẹsịm owo 6,000. Mme andidụn̄ isuo emi ẹsinen̄ede ẹdara Mme Ntiense emi ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹnyene udọn̄ ndikop se mmọ ẹyomde nditịn̄. Ke ama okokot tract oro ẹkenọde enye, eren kiet ama oyom mme asiakusụn̄ oro ke ndan̄nsiere onyụn̄ ọkọdọhọ ke iyom ndin̄wam mmọ ndisuan mme tract oro. Mme asiakusụn̄ oro ẹma ẹnam an̄wan̄a nte ke oro edi utom oro mmimọ inyenede ndinam ke idem mmimọ, edi ete oro ama eyịre ete ke imọ imọn̄ itiene mme asiakusụn̄ emi to ke ufọk sịm ufọk man ida mmọ iwụt mme enyeneufọk inyụn̄ idọhọ mmọ ẹnen̄ede ẹnọ n̄kpan̄utọn̄. Ke akpatre, mbemiso ọkpọn̄de mmọ, ete oro ama enen̄ede ọkọm mme asiakusụn̄ oro ke akpan utom oro mmọ ẹnamde.

Ke 1998, mme asiakusụn̄ iba ẹma ẹto São Tomé ẹdika Príncipe, ndien ikebịghike, mmọ ẹma ẹnịm ukpepn̄kpọ Bible 17. Utom ama aka iso ndikọri, ndien ke esisịt ini, owo 16 ke ẹbaharede ukem ukem ẹma ẹsidụk Ukpepn̄kpọ N̄wed Esop, ndien se iwakde ibe owo 30 ẹma ẹsidụk utịn̄ikọ an̄wa. Ẹma ẹsian ukara n̄kann̄kụk ke ẹyom ebiet ndida nnịm mbono esop, ndien ke mfọniso, ẹma ẹnọ isọn̄ ndida mbọp Ufọkmbono Obio Ubọn̄. Nditọete ẹtode São Tomé ẹma ẹnọ idemmọ unyịme unyịme ndidi ndibọp ekpri Ufọkmbono Obio Ubọn̄ oro esịnede mme ubet ọnọ akpan asiakusụn̄ iba ndidụn̄.

Nte eyịghe mîdụhe, eti mbụk ke on̄wụm ekese mfri ke onyụn̄ ọdọdiọn̄ ọkọri ke mme isuo emi ẹdude ke nsannsan ebiet mi. (Colossae 1:5, 6) Ke January 1990, mme asuanetop 46 ẹkedu ke São Tomé ye Príncipe. Ke isua utom 2002, ẹma ẹnyene n̄wakn̄kan ibat mme anditan̄a Obio Ubọn̄ 388! Se ibede mbahade asuanetop 20 eke ikie ẹdu ke utom uyọhọ ini, ndien ke ẹnịm n̄kpọ nte ukpepn̄kpọ Bible 1,400. N̄wakn̄kan ibat owo 1,907 oro akanam ẹsịmde ẹkedụk Editi ke 2001. Ih, ikọ Jehovah ke atara asuana onyụn̄ enyene ubọn̄ ke ufiop ufiop isuo emi.—2 Thessalonica 3:1.

[Ekebe/Ndise ke page 12]

Mme Ọwọrọetop Edinam Ekebe Ukopikọ

N̄wed oro mme owo ẹtịmde ẹma ke mme isuo emi edi Mme Mbụme N̄kparawa Owo Ẹbụpde—Mme Ibọrọ Ẹnyenede Ufọn. * Ikaba ke ọfiọn̄, ẹsida minit 15 ẹbre edinam oro ẹkotde “N̄kparawa Owo Ẹbụp” ke Ekebe Ukopikọ Idụt oro. Esinem didie ntem ndikop nte okotmbụk n̄kpọntịbe obụpde ete, “N̄kparawa owo, didie ke mbufo ẹkeme ndifiọk m̀mê edi ata ima, m̀mê ima ntụk?” ndien ekem, okotmbụk oro okot ndusụk ikpehe ke n̄wed oro! (Se ibuot 31.) Ẹsisat ndusụk ikpehe ke n̄wed Ukpọhọde Inemesịt Ubon * ẹkot ukem ntre.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 9]

Akpa Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ke São Tomé ke 1994

[Mme ndise ke page 10]

1. Ufọkmbono Obio Ubọn̄ oro ẹkebọpde usọp usọp ke Mé-Zochi

2. Enịm-mbụk mbono district akada itie ke ufọkmbono emi

3. Idara idara mbon baptism ke mbono oro

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 8]

Ekondo: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.