Mbụk Eyouwem

“Ndinam Didie Nnọ Jehovah Usiene?”

NTE MARIA KERASINIS OBỤKDE

Ke ini n̄kedide isua 18, mma n̄kpu ete ye eka mi idiọk idiọk, ubon nnyịn ama esịn mi, ndien obio nnyịn ẹma ẹsak mi nsahi. Ẹma ẹda n̄kpeubọk, ufịk, ye ndịghe ẹdomo ndibiat nsọn̄ọnda mi ye Abasi—kpukpru ẹkewọrọ ikpîkpu. Mma nnyene mbuọtidem nte ke ndisọn̄ọ mmụm akpanikọ Bible n̄kama ayada mme edidiọn̄ eke spirit edi. Ke mfiakde nse se iwakde ikan isua 50 emi nnamde n̄kpọ Jehovah, n̄kukụre se n̄kemede nditịn̄ edi ikọ andiwet psalm emi: “Ndinam didie nnọ Jehovah usiene kpukpru mfọnido emi enye ọfọnde ye ami?”—Psalm 116:12.

N̄KAMANA ke 1930, ke Aggelokastro, obio-in̄wan̄ emi oyomde usụn̄ ke n̄kpọ nte kilomita 20 ọkpọn̄ itiembehe Cenchreae, ke n̄kan̄ edem usiahautịn Isthmus eke Corinth, oro ẹketọn̄ọde esop ata mme Christian ke akpa isua ikie.—Utom 18:18; Rome 16:1.

Ubon mi ekedi ubon emem. Papa ekedi ọbọn̄ obio oro ẹkekponode eti eti. Ami n̄kedi ọyọhọ eyen ita ke otu nditọ ition. Ete ye eka mi ẹkebọk nnyịn nte ifịk ifịk mbon Ufọkabasi Orthodox. Mma nsidụk Mass kpukpru Sunday. Nda ke iso ndisọi mbiet nyarade mme idiọkn̄kpọ, ndomo mme tiande ke mme ufọkakam ke obio, nnyụn̄ ntie kpukpru utre udia. Mma nsikere ediwak ini ndikabade ndi owo n̄ka nun. Nte ini akakade, mma n̄kabade ndi akpa owo ke ubon ndikpu ete ye eka mi.

Akpanikọ Bible Aduai Mi Idem

Ke ini n̄kedide n̄kpọ nte isua 18, mma n̄kop ke Katina, n̄wan oro ekedide eyeneka ebe adiaha eka mi, emi okodụn̄de ke obio oro okodude ke mbọhọ oro, ke ekesikot n̄wed Mme Ntiense Jehovah, ikonyụn̄ ikaha ufọkabasi aba. N̄kpọ emi  ama afịna mi idiọk idiọk, ntre mma mbiere ndin̄wam enye afiak edi se n̄kekerede nte ekedide nnennen usụn̄. Ntem, ke ini enye ekedide ndise nnyịn, mma ndiomi nnyịn ndinam isan̄ ubọ ofụm, ye uduak edika n̄kawaha ufọk oku. Oku oro ke iyatesịt ama ọtọn̄ọ nneme ke nditịn̄ ediwak ikọ isụn̄i ndian Mme Ntiense Jehovah, okotde mmọ mme ekpep isio ukpepn̄kpọ oro ẹkedade Katina ẹtụn usụn̄. Nneme oro ama aka iso ke okoneyo ita. Katina ama ada nneme Bible oro enye ama eketịm idem nte ọfọnde owụt ke kpukpru edori ikọ oku oro ẹkedi nsu. Ke akpatre, oku oro ama ọdọhọ enye ete sia enye ekedide ediye eyenan̄wan oro ọfiọkde n̄kpọ, ke ọkpọfọn enye ndidara uyen esie ke adan̄aemi enye ekemede nnyụn̄ nsịn idem ke n̄kpọ Abasi ke ini usọn̄.

N̄ketịn̄ke n̄kpọ ndomokiet mban̄a nneme oro nnọ ete ye eka mi, edi ke Sunday oro eketienede, ami n̄kakaha ufọkabasi. Oku oro ama ebe nnennen edi ufọkurua nnyịn uwemeyo oro. Mma nsu nsu nnọ enye nte ke n̄kodu ke ufọkurua man n̄n̄wam Papa.

Oku oro ama obụp mi ete: “Etịn̄ akpanikọ ke ntak edi oro m̀mê eyenan̄wan oro etịmerede fi?”

Mma mbọrọ enye nnennen nnennen nte, “Se mbon emi ẹnịmde ke akpanikọ ẹfọn ẹkan eke nnyịn.”

Oku oro ama ọwọn̄ọde etịn̄ ikọ ye ete mi ete: “Ete Economos, sọsọp bịn iman fo emi sio ke ufọk; enye ekịm ikan̄ ke ufọk fo.”

Ubon Mi An̄wana ye Ami

Emi ekedi ke utịt utịt iduọk isua 1940 oro ẹken̄wanade afai afai ekọn̄ mbio obio ke Greece. Ke ntak ndịk nte ke mbon n̄ka en̄wan ukpụhọ ukara ẹyefụk mi ẹmụm, Papa ama anam ndutịm ami ndikpọn̄ obio-in̄wan̄ oro n̄kodu ke edem adiaha eka mi ke obio emi Katina okodude. Ke ọfiọn̄ iba oro n̄kodude do, ẹma ẹn̄wam ndinam an̄wan̄a mi se Bible etịn̄de aban̄a ediwak n̄kpọ. Ama abiak mi ndikụt nte ke ediwak ukpepn̄kpọ Ufọkabasi Orthodox ikekemke ye N̄wed Abasi. Mma ndifiọk nte ke Abasi iyomke ẹda ndisọi mbiet ẹtuak ibuot ẹnọ imọ, nte ke ediwak edinam ido ukpono—utọ nte edikpono cross—ikọtọn̄ọke ito mme Christian, ye nte ke owo enyene ndituak ibuot nnọ Abasi “ke spirit ye ke akpanikọ” man ẹnem enye esịt. (John 4:23; Exodus 20:4, 5) Ke akande kpukpru, mma n̄kpep nte ke Bible ọnọ nyayama idotenyịn kaban̄a nsinsi uwem ke isọn̄! Mme utọ ọsọn̄urua akpanikọ Bible oro ẹkesịne ke otu ọkpọkpọ edidiọn̄ oro n̄kọbọde nto Jehovah ke nsonso oro.

Kan̄a ke emi, adiaha eka mi ye ebe esie ẹma ẹsikụt ke ami nsinamke idiọn̄ọ cross ke ini udia, n̄konyụn̄ ndaha ke iso ndisọi mbiet ido ukpono mbọn̄ akam. Ke okoneyo usen kiet, mmọ mbiba ẹma ẹtịm mi. Ke ndan̄nsiere, mma mbiere ndikpọn̄ ufọk mmọ, ndien mma n̄wọrọ n̄ka edem eyeneka eka mi. Ebe adiaha eka mi ama ọdọn̄ etop ọnọ ete mi. Ikebịghike, Papa ama asan̄a ye mmọn̄eyet edi edidomo ndinam n̄kpụhọde ekikere. Ebe adiaha eka mi ama ọtọn̄ọ edọn̄ ekpe mi ubọk ete ndahado nnọ imọ, ndien mma nnyịme. Man ẹbiere ikọ oro, mmọ ẹma ẹdọhọ mfiak ndi ufọkabasi, edi n̄kenyịmeke.

Ke mfiakde nnyọn̄ mbịne Papa ke obio-in̄wan̄, ẹma ẹka iso ndifịna mi. Usụn̄ ikodụhe ndinyene nneme ye Katina, n̄konyụn̄ nnyeneke n̄wed ndomokiet ndikot, ukpọk Bible. Esịt ama enen̄ede enem mi ke ini eyen eyeneka ete mi kiet okodomode ndin̄wam mi. Ke ini enye akakade Corinth, enye ama okụt Ntiense kiet onyụn̄ ada n̄wed “Yak Abasi Edi Akpanikọ” ye N̄wed Abasi Christian Usem Greek ọnyọn̄ edi, emi n̄kọtọn̄ọde ndisikot ke ndịbe.

Ukpụhọde Oro Owo Mîkodorike Enyịn

Ọkpọsọn̄ ubiọn̄ọ ama aka iso ke isua ita. N̄kekwe Ntiense ndomokiet, n̄konyụn̄ mbọhọ n̄wed ndomokiet. Nte ededi, n̄kọfiọkke ke ikpọ ukpụhọde ẹmọn̄ ẹda itie ke uwem mi.

Papa ama asian mi ke ami m̀mọ̀n̄ n̄ka n̄kodu ye eyeneka eka mi eren ke Thessalonica. Mbemiso n̄kakade Thessalonica, mma n̄ka itie ukịmọfọn̄ kiet ke Corinth man ẹkekịm kod ẹnọ mi. Nso n̄kpọ n̄kpaidem ke ekedi ntem ndikụt ke edi do ke Katina anam utom! Esịt ama enem nnyịn ndifiak n̄kụt kiet eken ke utọ anyan ini oro ama ekebe. Nte nnyịn mbiba ikọkpọn̄de itie ukịmọfọn̄ oro, nnyịn ima isobo ye  ediye akparawa kiet oro akawatde ke enan̄ukwak ọnyọn̄ utom. Enye ekekere Charalambos. Ke ima ikọfiọk kiet eken, nnyịn ima ibiere ke iyọdọ ndọ. Ini oro n̄ko ke ami n̄kayarade uyakidem mi nnọ Jehovah nnyụn̄ nna baptism ke January 9, 1952.

Charalambos ama anana baptism. Enye n̄ko ama osobo ubiọn̄ọ oto ubon esie. Charalambos ama enen̄ede enyene ifịk. Enye akanam utom nte udiana asan̄autom esop, ama onyụn̄ enịm ediwak ukpepn̄kpọ Bible. Ikebịghike, ikpọ nditọeka esie iren ẹma ẹbọ akpanikọ, ndien mfịn ata ediwak mbonubon esie ye mme ubon mmọ ke ẹnam n̄kpọ Jehovah n̄ko.

Ete mi ama enen̄ede ama Charalambos, ntre enye ama enyịme ndọ oro, edi Mama ikọsọpke inyịme. Kpa ye kpukpru emi, ami ye Charalambos ima inam ndọ ke March 29, 1952. Akpan eka mi ye eyen eyeneka ete mi kpọt ẹkedi ndọ oro. N̄kọfiọkke ini oro ke Charalambos edidi akwa edidiọn̄—ata enọ otode Jehovah ọnọ mi! Nte nsan̄a esie, mma n̄keme ndinam uwem mi ọkọn̄ọ ke ndinam n̄kpọ Jehovah.

Ndisọn̄ọ Nditọete Nnyịn Idem

Ke 1953, ami ye Charalambos ima ibiere ndiwọrọ n̄kodụn̄ ke Athens. Sia okoyomde ndinam ekese ke utom ukwọrọikọ, Charalambos ama esịn n̄wed ọkpọn̄ mbubehe ubon esie akanam utom ibio ini. Ke uwemeyo nnyịn ima isinam utom ukwọrọikọ Christian ọtọkiet inyụn̄ inịm ediwak ukpepn̄kpọ Bible.

Sia ukara ama okodori ukpan ke utom ukwọrọikọ nnyịn, akana nnyịn inam n̄kpọ ye mbufiọk. Ke uwụtn̄kpọ, nnyịn ima ibiere ndisidori magazine Enyọn̄-Ukpeme ke window ekpri efeurua oro ẹkesinyamde mme n̄wedmbụk n̄kpọntịbe, ke ufọt obio Athens, kpa itie oro ebe mi akanamde utom ibio ini. Ata akwa owo bodisi kiet ama asian nnyịn ke ẹma ẹkpan magazine oro. Nte ededi, enye ama obụp nnyịn m̀mê imọ imekeme ndibọ idem kiet man ikanam ndụn̄ọde iban̄a enye ke itieutom unọ ukpeme. Ke mmọ ẹma ẹkenam enye ẹtịm ọfiọk ke ibet enyịme magazine oro, enye ama afiak edi edisian nnyịn. Ke ndondo oro nditọete eken oro ẹkenyenede n̄kpri efeurua ẹkekopde emi, mmọ n̄ko ẹma ẹtọn̄ọ ndidori Enyọn̄-Ukpeme ke mme window efeurua mmọ. Eren kiet ama ọbọ Enyọn̄-Ukpeme ke efeurua nnyịn, akabade edi Ntiense, ndien ke anam utom idahaemi nte ebiowo.

Nnyịn n̄ko ima ikop idatesịt ndikụt ekperedem eyeneka mi eren ekpepde akpanikọ. Enye ekedi Athens ndibọ ukpep ke ufọkn̄wed mme awat nsụn̄ikan̄ mbiomo, ndien nnyịn ima ida enye ika akamba mbono. Nnyịn ikesinịm ikpọ mbono ke ndịbe ke akai. Se enye okokopde ama enem enye, edi esisịt ini ke oro ebede enye ama ọtọn̄ọ ndiwat inyan̄. Ke isan̄ uwat esie kiet, enye ama ekebehe ke itiembehe kiet ke Argentina. Isụn̄utom kiet ama odụk nsụn̄ikan̄ oro ọkwọrọ ikọ, ndien eyeneka mi ama ọdọhọ ẹnọ imọ magazine. Nnyịn ima ikop akwa idatesịt ke ini ikọbọde leta esie oro ọkọdọhọde ete: “Ami mmokụt akpanikọ. Ẹtobo magazine ẹnọ mi.” Mfịn, enye ye ubon esie ke ẹka iso ndinam n̄kpọ Jehovah.

Ke 1958 ẹma ẹkot ebe mi edinam utom nte esenyịn oro asan̄ade-san̄a. Sia ẹma ẹkedori ukpan ke utom nnyịn, n̄kpọ okonyụn̄ ọsọn̄de eti eti, mme esenyịn oro ẹsan̄ade-san̄a ikesisan̄ake ye iban mmọ. Ke October 1959, nnyịn ima ibụp nditọete oro ẹkekamade utom ke n̄kọk itieutom m̀mê ami mmekeme nditiene enye nsan̄a. Mmọ ẹma ẹnyịme. Nnyịn ikenyene ndisan̄a nse nnyụn̄ nsọn̄ọ mme esop idem ke ufọt ufọt ye edere edere Greece.

Isan̄ oro ikesimemke. Ibat ibat usụn̄ kpọt ke  ẹkeduọk itai. Sia nnyịn mîkenyeneke ubomisọn̄, nnyịn ikesisan̄a ke n̄kpọisan̄ ofụri owo mîdịghe idụk ubomisọn̄ mbiomo oro ẹkesimende unen ye mme n̄kpọurua eken. Nnyịn ikesisịne ikpaukot ọkpọ man ikeme ndisan̄a ke mme usụn̄ oro ẹketiede mbat mbat. Sia mbonekọn̄ obio ẹkesidude ke kpukpru obio, nnyịn ikesidụk obio okoneyo man ẹkûdụn̄ọde nnyịn.

Nditọete ẹma ẹsinen̄ede ẹma edidi oro. Okposụkedi ata ediwak mmọ ẹkesinamde ọkpọsọn̄ utom ke in̄wan̄ mmọ, mmọ ẹma ẹsisịn ofụri ukeme ndidụk mme mbono esop oro ẹkesinịmde ke ata okoneyo ke nsio nsio ufọk owo. Nditọete ẹma ẹnen̄ede ẹtat ubọk n̄ko, ẹnyụn̄ ẹnọ nnyịn mfọnn̄kan n̄kpọ oro mmọ ẹkenyenede okposụkedi mmọ ẹkenyenede ata esisịt. Ndusụk ini nnyịn ikeside idap ye ofụri ubon ke ubet kiet. Mbuọtidem, ime, ye ifịk nditọete oro ẹkedi akwa edidiọn̄ efen ọnọ nnyịn.

Nditat Utom Nnyịn

Ke February 1961, ke ini ikakade ndise ọfis n̄kọk itieutom ke Athens, ẹma ẹbụp nnyịn m̀mê nnyịn ikpama ndinam utom ke Bethel. Nnyịn ima ida ikọ Isaiah ibọrọ ite: “Se mi, dọn̄ mi utom.” (Isaiah 6:8) Ọfiọn̄ iba ke ukperedem, nnyịn ima ibọ leta oro ẹkedọhọde nnyịn idi Bethel usọp usọp nte ikekeme. Ntem, ke May 27, 1961, nnyịn ima itọn̄ọ utom ke Bethel.

Nnyịn ima ima obufa utom nnyịn, ndien enye ama emehe nnyịn usọp usọp. Ebe mi akanam utom ke itieutom Utịmutom ye eke Editobo N̄wed, ndien ekem anam utom ke Kọmiti N̄kọk Itieutom ke ndusụk ini. Ẹma ẹnọ mi nsio nsio utom ndinam ke ufọkidụn̄. Owo 18 ẹkedu ke ubon Bethel ini oro, edi ke se ikperede isua ition, n̄kpọ nte owo 40 ẹkedu ke ntak ufọkn̄wed mbiowo oro ẹkenịmde ke Bethel. Ke usenubọk, ami n̄kesiyet usan, n̄n̄wam etemudia, mbri bed 12, nnyụn̄ ntịm okpokoro mben̄e udia uwemeyo. Ke uwemeyo, mma nsikwọhọde ọfọn̄ nnyụn̄ nnam itie ukaikọt ye mme ubet ẹsana. Mma nsinam utom ke itie uyet ọfọn̄ n̄ko ini kiet ke urua. Ekese utom ẹma ẹdu, edi mma nsinem esịt ndin̄wam.

Nnyịn ima isinam utom ọkpọsọn̄ ke Bethel ọkọrọ ye ke an̄wautom. Ediwak ini nnyịn ima isinịm se iwakde isịm ukpepn̄kpọ Bible itiaba. Ke mme utịturua, mma nsitiene Charalambos nsan̄a ke ini enye ekesikade ndinọ utịn̄ikọ ke nsio nsio esop. Nnyịn ikedi itai ye aban̄.

Nnyịn ima inịm ukpepn̄kpọ Bible ye ebe ye n̄wan oro ẹkebuanade ifịk ifịk ye Ufọkabasi Greek Orthodox, ẹkenyụn̄ ẹdide ata ufan ye ọkwọrọ ederi oro ekedide adausụn̄ ke n̄ka oro ọkọbiọn̄ọde isio ukpepn̄kpọ ke ufọkabasi oro. Ubet kiet ama odu ke ufọk mmọ oro ọkọyọhọde ye ndisọi mbiet, oro incense ekesisakde kpukpru ini, ẹkesinyụn̄ ẹbrede ikwọ ufọkabasi Greek Orthodox ofụri usen. Ke ndusụk ini, nnyịn ima isika ndikpep mmọ Bible ke Thursday, ke ini ọkwọrọ ederi ufan mmọ ekesikade ke Friday. Usen kiet mmọ ẹma ẹdọhọ yak nnyịn ikûtetre ndidi ufọk mmimọ koro imenyene n̄kpọ n̄kpaidem ndiwụt nnyịn. Ubet oro ekedi akpa n̄kpọ oro mmọ ẹkewụtde nnyịn. Mmọ ẹma ẹsion̄o kpukpru ndisọi mbiet oro ẹfep ẹnyụn̄ ẹdiọn̄ ubet oro. Ebe ye n̄wan emi ẹma ẹka iso ẹnam n̄kọri ẹnyụn̄ ẹna baptism. Ke ofụri ofụri, nnyịn ima idat esịt ndikụt n̄kpọ nte owo 50 oro nnyịn ikekpepde Bible ẹyakde uwem mmọ ẹnọ Jehovah ẹnyụn̄ ẹnade baptism.

Ndibuana ọtọkiet ye nditọete oro ẹyetde aran ekedi san̄asan̄a edidiọn̄ oro n̄kenyenede. Mbon Otu Ukara, utọ nte Brọda Knorr, Franz, ye Henschel, ndikesidi ndise nnyịn ekenen̄ede edi n̄kpọ nsịnudọn̄. Ke se iwakde ibe isua 40 ẹma  ẹkebe, ami nsụk n̄kere ke ndinam utom ke Bethel edi akwa ifet ye ukpono.

Ndiyọ Udọn̄ọ ye Ntakurua

Ke 1982 ebe mi ama ọtọn̄ọ ndinyene idiọn̄ọ udọn̄ọ mfre ẹkotde udọn̄ọ Alzheimer. Ke 1990 idem esie ama enen̄ede ọdiọk, ndien ke akpatre ama oyom ẹtetie ẹkpeme enye kpukpru ini. Ke akpatre isua itiaita eke uwem esie, nnyịn ikekemeke ndiwọrọ ke Bethel ndomo esisịt. Ediwak ima ima nditọete ke ubon Bethel, ọkọrọ ye mme esenyịn oro ẹkesede ẹban̄a utom ẹma ẹnam ndutịm man ẹnọ nnyịn un̄wam. Nte ededi, kpa ye ima ima un̄wam mmọ, n̄kesinyene nditetie n̄kpeme enye ke ediwak hour uwemeyo ye okoneyo. Idemesie ama esinen̄ede ọdiọk ndusụk ini, ndien n̄kesidehe idap ediwak okoneyo.

Ke July 1998 edima ebe mi ama ebe efep. Okposụkedi ntabade enye ata idiọk idiọk, mmenyene ndọn̄esịt nte ke Jehovah enyene enye ke ekikere, ndien mmọfiọk nte ke Jehovah eyeti enye ọkọrọ ye ediwak miliọn mbon efen ke ediset ke n̄kpa.—John 5:28, 29.

Ndiwụt Esịtekọm Mban̄a Mme Edidiọn̄ Jehovah

Okposụkedi ntabade ebe mi, ami ndụhe ikpọn̄. Ke nsụk nnyenyene ifet ndinam utom ke Bethel, ndien ofụri ubon Bethel ke ẹsụk ẹmama ẹnyụn̄ ẹse ẹban̄a mi. Ntatara ubon mi esịne n̄ko nditọete eke spirit oro ẹtode ofụri Greece. Kpa ye oro ndide isua 70 idahaemi, ke nsụk n̄kekeme ndinam utom ofụri usen ke itie utem udia ye ubet udia udia.

Ke 1999 mma nnam n̄kpọ oro ekesidọn̄de mi ndinam ke ofụri eyouwem mi ke ini n̄kakade n̄kese ibuot itieutom ofụri ererimbot eke Mme Ntiense Jehovah ke New York. N̄kemeke nditịn̄ nte eketiede mi ke idem. Enye ekedi ifiọk eyouwem oro ọbọpde-bọp oro mmendifreke.

Nte mfiakde nse edem, mmenen̄ede nnịm ke akpanikọ nte ke idụhe mfọnn̄kan usụn̄ efen oro n̄kpadade uwem mi nnam n̄kpọ. Mfọnn̄kan ubọkọkọ oro owo ekededi ekemede ndinyene edi ndinam n̄kpọ Jehovah ke uyọhọ ini. Mmekeme nditịn̄ uko uko nte ke akananam nnanake n̄kpọ ndomokiet. Jehovah ke ima ama ese aban̄a ebe mi onyụn̄ ese aban̄a mi ke n̄kan̄ eke spirit ye eke obụk. Ọkọn̄ọde ke ifiọk eyouwem mi, mmọfiọk ntak emi andiwet psalm okobụpde ete: “Ndinam didie nnọ Jehovah usiene kpukpru mfọnido emi enye ọfọnde ye ami?”—Psalm 116:12.

[Ndise ke page 26]

Ami ye Charalambos ikedi itai ye aban̄

[Ndise ke page 27]

Ebe mi ke ọfis esie ke n̄kọk itieutom

[Ndise ke page 28]

Ami n̄kere ke utom Bethel edi akwa ukpono