Mmọ Ẹma Ẹyom Mfafaha Inuaotop

KE SE ikperede ndisịm isua 550 emi ẹkebede, ekpri otu mbon oro ẹdọhọde ke idi Christian, oro ẹkedụn̄de ke Prague, Chelčice, Vilémov, Klatovy ye mme obio eken emi ẹfiọkde idahaemi nte Czech Republic ẹma ẹkpọn̄ ufọk mmọ. Mmọ ẹma ẹkedụn̄ ẹkpere Kunwald, ke itịghede n̄kan̄ ufọt edem edere ye edem usiahautịn Bohemia, emi mmọ ẹkebọpde n̄kpri ufọk, ẹtọ in̄wan̄, ẹkot Bible mmọ, ẹnyụn̄ ẹsio idemmọ enyịn̄ Edidianakiet Nditọete, m̀mê Unitas Fratrum ke Latin.

Mme odudụn̄ emi ẹketo nsio nsio idaha ke uwem. Mmọ ẹkedi mme ọtọin̄wan̄, mbọn̄, nditọ ufọkn̄wed ntaifiọk, imọ ye ubuene, iren ye iban, mme ebeakpa ye nditọakpa, ndien kpukpru mmọ ẹkenyene ukem udọn̄. Mmọ ẹkewet ẹte: “Nnyịn ima ibọn̄ akam inọ Abasi ke Idemesie, inyụn̄ iben̄e Enye ayarade utịbe uduak esie ọnọ nnyịn ke kpukpru n̄kpọ. Nnyịn ikoyom ndisan̄a ke usụn̄ Esie.” Ke akpanikọ, Edidianakiet Nditọete, m̀mê Nditọete Czech, nte ẹkedide ẹdikot mmọ, ẹma ẹyom ‘mfafaha inuaotop emi adade esịm uwem.’ (Matthew 7:13, 14) Ewe akpanikọ Bible ke mmọ ẹkedi ẹdifiọk? Didie ke mme edinịm ke akpanikọ mmọ ẹkekpụhọde ye se mbon en̄wen ẹkenịmde adan̄aoro, ndien nso ke nnyịn ikeme ndikpep nto mmọ?

Inamke Afai—Ikan̄ke Mbuọtidem

Ekese n̄ka ido ukpono ẹketịp ẹsịn ke edisiak Edidianakiet Nditọete ke ọyọhọ isua ikie 15. Kiet ekedi Mme Anditiene Waldo, n̄ka emi ọkọtọn̄ọde ke ọyọhọ isua

 ikie 12. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ, Mme Anditiene Waldo ẹma ẹwọn̄ọ ẹkpọn̄ Ido Ukpono Roman Catholic, emi ekedide ido ukpono Obio ke Central Europe. Nte ededi, ke ukperedem ndusụk mmọ ẹma ẹfiak ẹbịne mme ukpepn̄kpọ Catholic. Otu efen oro ekenyenede odudu ekedi Mme Anditiene Hus. Ata ediwak mbon Czechoslovakia ẹkeka ufọkabasi emi, edi mmọ ikadianake kiet. Otu kiet akan̄wana aban̄a mme mfịna n̄kaowo, ke adan̄aemi enye eken akadade ido ukpono oyom ufọn ukara. Edinam mbon ido ukpono oro ẹnịmde tọsịn isua ke akpanikọ ye nditọ ukpepn̄kpọ Bible n̄kann̄kụk ye eke esenidụt ẹma ẹnen̄ede ẹtụk Nditọete oro.

Peter Chelčický (okodude uwem n̄kpọ nte 1390 esịm 1460), eyen ukpepn̄kpọ Bible Czechoslovakia emi okonyụn̄ edide anam ukpụhọde ama emehe ye ukpepn̄kpọ Mme Anditiene Waldo ye eke Mme Anditiene Hus. Enye ama ọsọn Mme Anditiene Hus ke ntak emi ido ukpono mmọ ọkọtọn̄ọde nditie afai afai onyụn̄ adian̄ade ọkpọn̄ Mme Anditiene Waldo ke ntak mmọ mîkọsọn̄ọke ida ke ukpepn̄kpọ mmọ. Enye ama ọdọhọ ke ifọnke mme Christian ndin̄wana ekọn̄. Enye ekekere ke “ibet Christ” akpakara Christian, inamke n̄kpọ m̀mê nso iditịbe. (Galatia 6:2; Matthew 22:37-39) Ke 1440, Chelčický ama ewet mme ukpepn̄kpọ esie ke n̄wed oro Net of the Faith.

Gregory, kpa ekpri akparawa Prague emi okodude uwem ke ukem iduọk ini ye Chelčický ama ama mme ukpepn̄kpọ Chelčický tutu enye ọkpọn̄ ido ukpono Jan Hus. Ke 1458,  Gregory ama ekpek ekpri otu Mme Andiketiene Hus ndikpọn̄ ufọk mmọ ke nsio nsio ikpehe Czechoslovakia. Mmọ ẹma ẹdu ke otu mbon oro ẹketienede enye ẹka Kunwald, mi ke mmọ ẹkesiak obufa ido ukpono. Nte ini akakade, otu Mme Anditiene Waldo ke Czechoslovakia ye Germany ẹma ẹdiana ye mmọ do.

Ndifiọk Se Iketịbede ke Eset

Tọn̄ọ ke 1464 sịm 1467, obufa ido ukpono emi akakade iso ndikọri mi ama enịm akwa esop ufọkabasi ke ediwak ikpehe Kunwald onyụn̄ enyịme ediwak ubiere emi ẹkenamde ẹfiọk obufa ido ukpono mmọ. Ẹma ẹtịm ẹwet kpukpru ubiere emi ke ediwak n̄wed emi ẹfiọkde idahaemi nte Acta Unitatis Fratrum (Mme N̄wed Edidianakiet Nditọete), oro ẹsụk ẹdude tutu emi. Mme n̄wed oro ẹnam ẹfiọk se iketịbede ke eset, ẹnamde ẹtịm ẹfiọk se Nditọete oro ẹkenịmde ke akpanikọ. Mme n̄wed oro ẹma ẹsịne mme leta, mme utịn̄ikọ oro mmọ ẹkesinọde, ọkọrọ ye mme ọyọhọ ntọt ẹban̄ade utọk mmọ.

N̄wed oro etịn̄ aban̄a mme n̄kpọ emi Nditọete oro ẹkenịmde ke akpanikọ ete: “Nnyịn imebiere ndinam otu nnyịn ọsọn̄ọ ada ke ndikot Bible nnyụn̄ ntie n̄kere mme uwụtn̄kpọ Ọbọn̄ nnyịn ye eke ndisana apostle, ke nsụhọdeidem  ye anyanime, ke ndima mme asua nnyịn, ndinam eti n̄kpọ nnọ mmọ nnyụn̄ nyom ufọn mmọ, ye ke ndibọn̄ akam nnọ mmọ.” N̄wed oro ama owụt nte ke Nditọete oro ẹma ẹsikwọrọ ikọ ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ. Mmọ ẹkesisan̄a iba iba, ndien iban ẹma ẹtịm ẹkụt unen nte mme isụn̄utom n̄kann̄kụk. Nditọete oro ẹma ẹsịn ndibuana ke ukaraidem, ndita un̄wọn̄ọ, ikonyụn̄ isịnke idem ke ekọn̄ m̀mê ndikama n̄kpọekọn̄.

To ke Edidianakiet Sịm Ubahade

Nte ededi, ke ndusụk iduọk isua ẹma ẹkebe, Edidianakiet Nditọete ikadianake kiet aba. Utọk aban̄ade nte ẹkpedade se mmọ ẹnịmde ke akpanikọ ẹsịn ke edinam ama ada esịm ubahade. Ke 1494 Edidianakiet Nditọete ama abahade iba—Akamba ye Ekpri n̄ka. Ke adan̄aemi Akamba N̄ka akasiakde mmọn̄ ke mme edinịm ke akpanikọ esie, Ekpri N̄ka ọkọkwọrọ ete ke Nditọete oro ẹkpenyene ndisọn̄ọ nsịn ndibuana ke mbre ukara nnyụn̄ ntre ndidi ubak ererimbot.—Se ekebe oro “Nso Kaban̄a Akamba N̄ka?”

Ke uwụtn̄kpọ, owo kiet ke Ekpri N̄ka ekewet ete: “Mme owo emi ẹsan̄ade ke usụn̄ iba idisọn̄ọke ida ye Abasi koro mmọ mîsiwakke ndiwa  idem nnyụn̄ n̄kop uyo Abasi, edieke ẹnyịmede-nyịme ndinam emi, edidi sụk ke ata n̄kpri n̄kpọ, ndien ke ikpọ n̄kpọ, mmọ ẹnam se mmọ ẹmade. . . . Mbon oro ẹsọn̄ọde ẹda ẹnyụn̄ ẹnyenede eti ubieresịt ke ẹmen cross mmọ ẹtiene Ọbọn̄ Christ kpukpru usen ke mfafaha usụn̄—ndien imoyom ẹbat nnyịn ẹsịn ke otu mmọ emi.”

Mbon Ekpri N̄ka ẹkenịm ẹte ke edisana spirit edi anamutom odudu Abasi, “nnuenubọk” esie. Se mmọ ẹkefiọkde ẹban̄a uwa ufak Jesus edi nte ke mfọnmma owo oro Jesus ama ọnọ uwem esie ndida ndep se anamidiọk Adam ọkọduọkde. Mmọ ikatuakke ibuot inọ Mary, eka Jesus. Mmọ ẹma ẹfiak ẹbịne ukpepn̄kpọ ọdọhọde ke kpukpru mme andinịm ke akpanikọ ẹdi oku Abasi ye unana edita un̄wọn̄ọ editre ndidọ ndọ. Mmọ ẹma ẹsịn udọn̄ ẹnọ kpukpru owo ke esop ndikwọrọ ikọ an̄wan̄wa ẹnyụn̄ ẹbịn mme anamidiọk oro mîkabakede esịt ẹfep. Mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹsịn ndibuana ke ekọn̄ ye mbre ukara. (Se ekebe oro “Se Nditọete Ekpri N̄ka Ẹkenịmde.”) Sia Ekpri N̄ka ọkọsọn̄ọde eyịre ke mme ubiere oro ẹkedude ke Acta, mmọ ẹkebat idemmọ nte ata mme andida itie Edidianakiet Nditọete.

Ẹnyene Uko Ẹnyụn̄ Ẹsobo Ukọbọ

Ekpri N̄ka ama okụt ndudue ọnọ mme ido ukpono eken an̄wan̄wa, esịnede Akamba N̄ka. Mmọ ẹkewet ẹban̄a utọ ido ukpono oro ẹte: “Mbufo ẹkpep ẹte ẹnịm nseknditọ baptism ye unana mmọ ndinyene mbuọtidem, ndien ke ndinam emi, mbufo ẹtiene se bishop ekerede Dionysius ọkọtọn̄ọde, emi mme ọkọi ẹkesọn̄ọde ẹdọhọ enye ẹte ẹnịm nseknditọ baptism . . . Ata ediwak mme ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono ọkọrọ ye Luther, Melanchthon, Bucerus, Korvín, Jiles̆, Bullinger, . . . ye Akamba N̄ka ẹnịm emi ke akpanikọ, sia mmọ ẹdiade ubọk udia kiet.”

Idịghe n̄kpọ n̄kpaidem ẹkekọbọde Ekpri N̄ka oro. Ke 1524, ẹma ẹmia ẹnyụn̄ ẹda ikan̄ ẹyọn̄ọ kiet ke otu adausụn̄ mmọ, Jan Kalenec. Ke ukperedem ẹma ẹyịri owo ita emi ẹkebuanade ke Ekpri N̄ka, ẹfọp ke eto. Etie nte ke Ekpri N̄ka ama etre ndidu ke n̄kpọ nte 1550 ke akpatre adausụn̄ mmọ ama akakpa.

Kpa ye oro, odudu Ekpri N̄ka ama otụk ido ukpono ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ eyo ntatenyịn ke Europe. Ke akpanikọ, sia nnennen “ifiọk” mîkokponke ke eyo mbon Ekpri N̄ka oro, mmọ ikekemeke ndibịn ekịm eke spirit oro okodude ke anyan ini mfep. (Daniel 12:4) Nte ededi, ọkpọsọn̄ udọn̄ mmọ ndiyom mfafaha inuaotop nnyụn̄ nsan̄a ke esịt kpa ye ubiọn̄ọ, edi n̄kpọ oro odotde mme Christian ẹtịm ẹkere ẹban̄a.

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 13]

Ẹdọhọ ke Edidianakiet Nditọete ẹkemịn̄ n̄wed Bohemia (Czechoslovakia) 50 ke otu 60 oro ẹkemịn̄de tọn̄ọ ke 1500 sịm 1510

[Ekebe ke page 11]

Nso Kaban̄a Akamba N̄ka?

Nso iketịbe inọ Akamba N̄ka? Ke ini Ekpri N̄ka mîkodụhe aba, Akamba N̄ka ama aka iso ndidu nte n̄ka ido ukpono, ẹkenyụn̄ ẹsụk ẹdiọn̄ọ enye nte Edidianakiet Nditọete. Nte ini akakade, n̄ka emi ama okpụhọde mme n̄kpọ emi enye ekenịmde ke akpanikọ. Ke utịt ọyọhọ isua ikie 16, Edidianakiet Nditọete ama adiana ye otu Utraquist * eke Czechoslovakia, emi ediwak mmọ ẹkedide mbon Lutheran. Nditọete oro ẹma ẹka iso ẹsịn ifịk ndikabade nnyụn̄ mmịn̄ Bible ọkọrọ ye mme n̄wed ido ukpono eken. Nte enemde, akpa page ke mme n̄wed emi mmọ ẹkesion̄ode adan̄aoro ama enyene Tetragrammaton, kpa abisi Hebrew inan̄ oro ẹdade ẹnọ enyịn̄ Abasi.

Ke 1620, Roman Catholic ama afiak akara obio Czechoslovakia ke n̄kanubọk. Nte utịp, ediwak Nditọete Akamba N̄ka ẹma ẹkpọn̄ obio oro ẹnyụn̄ ẹkeka iso ke utom mmọ ke esenidụt. Do, ẹkedifiọk n̄ka oro nte Ufọkabasi Moravia (sia Moravia ekedide ubak ikpehe Czechoslovakia), emi osụk odude tutu emi.

[Ikọ idakisọn̄]

[Ekebe ke page 12]

Se Nditọete Ekpri N̄ka Ẹkenịmde ke Akpanikọ

Mme ikọ ẹtienede mi, oro ẹkotde ẹto Acta Unitatis Fratrum, ẹkesiode ke ọyọhọ isua ikie 15 ye ikie 16 ẹwụt ndusụk n̄kpọ oro Ekpri N̄ka ekenịmde ke akpanikọ. Mme ikọ emi mme adausụn̄ Ekpri N̄ka ẹkewetde ẹkenen̄ede ẹban̄a Akamba N̄ka.

Abasi-Ita-ke-Kiet: “Edieke afo odụn̄ọrede ofụri Bible, afo udukwe nte ẹbaharede Abasi ẹsịn ke owo ita ke kiet, enyenede enyịn̄ owo ita, nte ndusụk owo ẹkerede.”

Edisana Spirit: “Edisana spirit edi nnuenubọk ye enọ Abasi, m̀mê ọnọ-ndọn̄esịt, mîdịghe Odudu Abasi emi Ete ọnọde mme andinịm ke akpanikọ ebe ke Christ. Idụhe itie ndomokiet ke Edisana N̄wed Abasi emi ọdọhọde ke ẹkpenyene ndikot edisana spirit Owo m̀mê Abasi; mme apostle ikonyụn̄ ikpepke oro.”

Itie Oku: “Mmọ inenke ke ndikot fi ‘oku’; edieke afo ayararede itam oku fo enịm, onyụn̄ ayakde aran akam fo enịm, edidi ukem ye ata ikpîkpu usụhọde owo. Edisana Peter oyom kpukpru Christian ẹdi oku, ọdọhọde ete: Mbufo ẹdi edisana oku emi ẹwade uwa eke spirit. (1 Peter 2)”

Baptism: “Ọbọn̄ Christ ọkọdọhọ mme apostle esie ete: Ẹdụk ofụri ererimbot, ẹkwọrọ Gospel ẹnọ ofụri ekondo, ẹkwọrọ ẹnọ mbon oro ẹdinịmde ke akpanikọ. (Mark, ibuot 16) Edi n̄kukụre ke mmọ ẹma ẹkenam mme ikọ emi: ẹnyụn̄ ẹna baptism, ke mmọ ẹdibọhọ. Edi mbufo ẹkpep ẹte ẹnịm nseknditọ emi mînyeneke mbuọtidem, baptism.”

Edida San̄asan̄a: “Se ikpọ nditọeka mbufo ẹkesede nte idiọkn̄kpọ ye mbubiam, ndidụk ekọn̄ nnyụn̄ n̄wot owo m̀mê ndikama n̄kpọekọn̄ nsan̄a ke usụn̄, mbufo ẹbat kpukpru nte se inende . . . Ntre nnyịn ikere ke mbufo, ye mme andikpep eken, itịmke ifiọk ntịn̄nnịm ikọ emi ọdọhọde ete: Ntem ke enye obụn̄ eduat, otuekọn̄ ye ofụt, onyụn̄ etre ekọn̄. (Psalm 75) N̄ko: Mmọ idinamke idiọk idinyụn̄ ibiatke n̄kpọ ke ofụri edisana obot mi, koro ifiọk Abasi ediyọhọde ofụri ekondo Ọbọn̄, ye n̄kpọ ntre. (Isaiah, ibuot 11).”

Ukwọrọikọ: “Nnyịn imetịm ifiọk ite ke akpa, iban ẹkesinam ediwak owo ẹkabade esịt ẹkan kpukpru mme oku ye bishop. Idahaemi, mme oku ẹdidụn̄ ke okụre ufọkabasi. Nso ndudue ke emi edi ntem! Ẹdụk ke ofụri ererimbot. Ẹkekwọrọ ikọ . . . ẹnọ ofụri ekondo.”

[Ndise obio ke page 10]

(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)

GERMANY

POLAND

CZECH REPUBLIC

BOHEMIA

Akpa Elbe

PRAGUE

Akpa Vitava

Klatovy

Chelčice

Kunwald

Vilémov

MORAVIA

Akpa Danube

[Mme ndise ke page 10, 11]

Ufien: Peter Chelčický; isọn̄ isọn̄: page otode “Net of the Faith”

[Ndise ke page 11]

Gregory eyen Prague

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto ke page 13]

Kpukpru ndise: S laskavým svolením knihovny Národního muzea v Praze, C̆esko