Jehovah Enen̄ede Okpon ke Ubọn̄
Jehovah Enen̄ede Okpon ke Ubọn̄
“Jehovah omokpon, onyụn̄ odot nte ẹtorode enye eti-eti; inyụn̄ idịghe nte ẹtịmde ẹdụn̄ọde ubọn̄ esie.”—PSALM 145:3.
1, 2. Nso orụk owo ke David ekedi, ndien enye akada idemesie didie ke iso Abasi?
ANDIWET Psalm 145 edi kiet ke otu mbon oro ẹwọrọde etop ẹkan ke mbụk. Nte akparawa, enye ama an̄wana ye ata okopidem owoekọn̄ onyụn̄ owot enye. Ndien nte edidem-an̄wanaekọn̄, andiwet psalm emi ama akan udịmekọn̄ mme asua. Enye ekekere David, okonyụn̄ edi ọyọhọ edidem iba ke Israel eset. Ke ẹteti David idahaemi idem ke enye ama akakpa, anamde ediwak miliọn owo mfịn ẹfiọk n̄kpọ ẹban̄a enye.
2 Kpa ye mme n̄kpọ oro David akanamde, enye ama osụhọde idem. Enye ọkọkwọ ntem aban̄a Jehovah: “Ke adan̄aemi nsede enyọn̄, utom nnuenubọk fo, ọfiọn̄ ye ntantaọfiọn̄ emi afo owụkde; nso n̄kpọ edi owo eke afo etide enye? nso n̄kpọ edi eyen owo eke afo edide edise enye?” (Psalm 8:3, 4) Utu ke ndikere ke imọ ikedi ọkpọsọn̄ owo, David ọkọdọhọ ke Jehovah okosio imọ ke ubọk kpukpru mme asua imọ onyụn̄ ọdọhọ Abasi ete: “Afo onyụn̄ ọnọ mi otu-ekọn̄ edinyan̄a fo; [“nsụhọdeidem,” NW] fo onyụn̄ ofori mi.” (2 Samuel 22:1, 2, 36) Jehovah owụt nsụhọdeidem ke nditua mme anamidiọk mbọm, ndien David ama owụt esịtekọm aban̄a mfọnido Abasi oro owo mîdotke.
‘Nyokpono Abasi, Edidem’
3. (a) Didie ke David ekese itie edikara Israel? (b) Adan̄a didie ke ọkọdọn̄ David nditoro Jehovah?
3 Okposụkedi David ekedide edidem oro Abasi ekemekde, enye ekese Jehovah nte ata Andikara Israel. David ọkọdọhọ ete: “O Jehovah, itie edidem edi okuo, afo onyụn̄ okon̄ nte etubom kpukpru.” (1 Chronicles 29:11) David akama Abasi didie ntem nte Andikara! Enye ọkọkwọ ete: “Nyokpono fi, O Abasi, mi, edidem; nnyụn̄ n̄kọm enyịn̄ fo ke nsinsi. Nyọkọm fi ke kpukpru usen; nnyụn̄ ntoro enyịn̄ fo ke nsinsi-nsinsi.” (Psalm 145:1, 2) Ama ọdọn̄ David nditoro Jehovah Abasi kpukpru usen ye ke nsinsi nsinsi.
4. Mme nsu ewe ke Psalm 145 ayarade?
4 Psalm 145 ọnọ ata eti ibọrọ ke se Satan eketịn̄de nte ke Abasi edi ibụk ibụk andikara oro mîyakke mme edibotn̄kpọ esie ẹnyene ifụre. (Genesis 3:1-5) Psalm emi n̄ko ayarade nsu Satan nte ke mbon oro ẹkopde uyo Abasi ẹkop ke ntak ufọn emi mmọ ẹkemede ndidia, idịghe koro mmọ ẹmade Abasi. (Job 1:9-11; 2:4, 5) Ukem nte David, mme ata Christian ke ẹbọrọ edori ikọ Devil. Mmọ ẹda idotenyịn nsinsi uwem mmọ ke idak ukara Obio Ubọn̄ ke ọsọn̄urua koro mmọ ẹyomde nditoro Jehovah ke nsinsi nsinsi. Kan̄a ke emi, ediwak miliọn owo ẹnanam ntre ke ndibuọt idem ke uwa ufak Jesus nnyụn̄ nyak ima onụk mmọ ndinam n̄kpọ Jehovah ke n̄kopitem nte ikọt esie oro ẹyakde idem ẹnọ ẹnyụn̄ ẹnade baptism.—Rome 5:8; 1 John 5:3.
5, 6. Mme ifet ewe ẹdu nditoro nnyụn̄ n̄kọm Jehovah?
5 Kere ban̄a ediwak ifet oro nnyịn inyenede ndikọm nnyụn̄ ntoro Jehovah nte mme asan̄autom esie. Nnyịn imekeme ndinam ntre ke akam ke ini n̄kpọ emi nnyịn ikotde ke Ikọ esie, kpa Bible, enen̄erede otụk nnyịn. Ẹkeme ndikọm nnyụn̄ ntoro Abasi ke ini usụn̄ oro enye anamde n̄kpọ ye ikọt esie otụkde nnyịn, m̀mê ke ini ndusụk utịbe utịbe ikpehe n̄kpọ-obot esie ẹdemerede nnyịn udọn̄. Nnyịn imesikọm Jehovah Abasi n̄ko ke ini inemede mme uduak esie ye mme ekemmọ andinịm ke akpanikọ ke mme mbono esop Christian m̀mê ke ọkpọkpọ nneme. Ke nditịm ntịn̄, kpukpru “nti utom” oro ẹnamde ke ufọn n̄kpọ Obio Ubọn̄ Abasi ẹnọ Jehovah itoro.—Matthew 5:16.
6 Uwụtn̄kpọ utọ nti utom oro ke ndondo emi esịne ikọt Jehovah ndibọp ediwak itie utuakibuot ke mme idụt oro ẹdude ke unana. Ẹda okụk oro ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ ke mme idụt efen ẹtịpde ẹnam ediwak utom emi. Ndusụk Christian ẹsin̄wam ke ndika mme utọ ikpehe oro n̄ketiene mbọp mme Ufọkmbono Obio Ubọn̄. Ndien eti utom emi edide akpan n̄kpọ akan edi nditoro Jehovah ke ndikwọrọ gospel Obio Ubọn̄ esie. (Matthew 24:14) Nte mme ekperedem ufan̄ikọ Psalm 145 ẹwụtde, David ama owụt esịtekọm aban̄a itie edikara Abasi onyụn̄ otoro itie edidem Esie. (Psalm 145:11, 12) Nte afo omowụt utọ esịtekọm oro aban̄a ima ima usụn̄ oro Abasi akarade? Ndi afo emesiwak nditịn̄ nnọ mbon en̄wen mban̄a Obio Ubọn̄ esie?
Mme Uwụtn̄kpọ Ubọn̄ Abasi
7. Nọ akpan ntak nditoro Jehovah.
7 Psalm 145:3 ọnọ akpan ntak nditoro Jehovah. David ọkwọ ete: “Jehovah omokpon, onyụn̄ odot nte ẹtorode enye eti-eti.” Ubọn̄ Jehovah inyeneke adan̄a. Owo ikemeke ndinen̄ede ndụn̄ọde, mfiọk, m̀mê ndidomo enye. Ke akpanikọ, nnyịn iyọbọ ufọn idahaemi ndineme mme uwụtn̄kpọ akaka ubọn̄ Jehovah.
8. Nso ke ekondo ayarade aban̄a ubọn̄ ye odudu Jehovah?
8 Domo nditi ini oro ekesede nyayama ikpaenyọn̄ ke okoneyo oro mûkodụhe ukpere un̄wana ikan̄. Ndi ibat ntantaọfiọn̄ oro okokụtde ke ntọn̄enyọn̄ ikakpaha fi idem? Nte oro ikonụkke fi nditoro Jehovah ke odudu esie ndibot kpukpru ntantaọfiọn̄ oro? Nte ededi afo okokụt ata ekpri ibat ntantaọfiọn̄ ke otu ediwak ntantaọfiọn̄ oro ẹdude ke Ntọn̄ntọn̄ Otu Ntantaọfiọn̄ nnyịn. Ke adianade do, ẹdọhọ ke se iwakde ikan uyọ ntantaọfiọn̄ biliọn ikie oro ẹdude, ita kpọt ke ẹkeme ndida n̄kụt ke owo mîkamake ukwak usen̄kpọ. Ke akpanikọ, anana-ibat ntantaọfiọn̄ ye mme uyọ ntantaọfiọn̄ oro ẹdude ke akaka ekondo ẹwụt odudu Jehovah ye ubom ubọn̄ esie.—Isaiah 40:26.
9, 10. (a) Nso ikpehe ubọn̄ Jehovah ibuana Jesus Christ? (b) Didie ke ediset Jesus ke n̄kpa okpotụk mbuọtidem nnyịn?
9 Kere ban̄a ikpehe ubọn̄ Jehovah eken—mbon oro ẹbuanade Jesus Christ. Ẹma ẹkụt ubọn̄ Abasi ke enye ndikobot Eyen esie nnyụn̄ nda enye nnam n̄kpọ nte “etubom anamutom” Esie ke ata ediwak isua. (Mme N̄ke 8:22-31, NW) Ẹma ẹkụt nte ima Jehovah okponde ke ini enye ọkọnọde ikpọn̄-ikpọn̄ edibon Eyen esie nte uwa ndifak ubonowo. (Matthew 20:28; John 3:16; 1 John 2:1, 2) Ndien se ikam iyan̄ade owo ifiọk ikan edi ubọn̄ ubọn̄ idem eke spirit oro mîkemeke ndikpa, emi Jehovah ọkọnọde Jesus ke enye ama ekeset ke n̄kpa.—1 Peter 3:18.
10 Ediset Jesus ke n̄kpa ama abuana ediwak ikpehe ubom ubọn̄ Jehovah oro ẹyan̄ade owo ifiọk. Nte eyịghe mîdụhe, Abasi ama anam Jesus eti nte ẹkebotde mme n̄kpọ oro enyịn mîkwe ye mbon oro enyịn ẹkụtde. (Colossae 1:15, 16) Mmọ ẹsịne mme edibotn̄kpọ eke spirit eken, ekondo, isọn̄ ye akpaimọ orụk odu uwem n̄kpọ oro ẹyọhọde ekondo nnyịn. Ke adianade ye edinam Eyen esie eti nte uwem eketiede ke heaven ye ke isọn̄ mbemiso edide owo, Jehovah n̄ko ama anam Jesus eti se enye okosobode nte mfọnmma owo. Ke akpanikọ, ẹkụt ubom ubọn̄ Jehovah ke nte ẹkenamde Jesus eset ke n̄kpa. Akan oro, n̄wọrọnda edinam oro edi uyarade nte ke ẹyenam mbon eken ẹset ke n̄kpa. Oro ekpenyene ndisọn̄ọ mbuọtidem nnyịn nte ke Abasi ekeme ndinam ediwak miliọn mbon emi ẹkpan̄ade, emi enye amade nditi, ẹset.—John 5:28, 29; Utom 17:31.
Utịbe ye N̄kpọsọn̄ Utom
11. Nso utịbe utom Jehovah ke ẹketọn̄ọ ke Pentecost 33 E.N.?
11 Tọn̄ọ ẹkenam Jesus eset, Jehovah amanam ediwak utịbe ye n̄kpọsọn̄ utom efen. (Psalm 40:5) Ke Pentecost 33 E.N., Jehovah ama asiak obufa idụt, “Israel Abasi,” emi mme mbet Christ oro ẹyetde aran ke edisana spirit ẹnamde. (Galatia 6:16) Obufa idụt emi ama atara ke ererimbot adan̄aoro ke akamba udomo. Kpa ye oro mfiakedem akanamde ẹtọn̄ọ Christendom ke mme apostle Jesus ẹma ẹkekpan̄a, Jehovah ama aka iso ndinam mme utịbe utom man okụt ete ke ẹsu uduak imọ.
12. Bible ndidu ke kpukpru akpan usem ke isọn̄ owụt nso?
12 Ke uwụtn̄kpọ, ẹma ẹtịm ofụri Bible ẹnịm ẹnyụn̄ ẹkabade ẹsịn ke kpukpru akpan usem oro ẹdude ke isọn̄ mfịn. Ẹkesiwak ndikabade Bible ke n̄kpọsọn̄ ini ndien mme isụn̄utom Satan ẹma ẹsiyom ndiwot mme akabade Bible. Ke akpanikọ, owo ikpekemeke ndikabade Bible nsịn ke se ibede usem 2,000 edieke emi mîkpedịghe uduak akwa Abasi, Jehovah!
13. Tọn̄ọ ke 1914, didie ke ẹkụt ubọn̄ Jehovah ke ebuana ye mme uduak Obio Ubọn̄ esie?
13 Ẹkụt ubọn̄ Jehovah ke ebuana ye mme uduak Obio Ubọn̄ esie. Ke uwụtn̄kpọ, enye ama odori Eyen esie, Jesus Christ, ke ebekpo nte Edidem eke heaven ke 1914. Esisịt ini ke oro ebede, Jesus ama an̄wana ye Satan ye mme demon esie. Ẹma ẹsion̄o mmọ ke heaven ẹduọn̄ọ ke isọn̄, ndien mmọ ẹtie ẹbet editụn̄ọ ukpe. (Ediyarade 12:9-12; 20:1-3) Tọn̄ọ ke ini oro, mme mbet Jesus oro ẹyetde aran ẹsobo ọkpọsọn̄ ukọbọ. Nte ededi, Jehovah ọsọn̄ọ mmọ idem ke ini edidu Christ emi, oro enyịn mîkwe.—Matthew 24:3; Ediyarade 12:17.
14. Nso utịbe utom ke Jehovah akanam ke 1919, ndien nso utịp ke emi enyene?
14 Ke 1919, Jehovah ama anam utịbe utom efen emi okowụtde ubọn̄ esie. Ẹma ẹfiak ẹdemede mme mbet Jesus oro ẹyetde aran, oro ẹma ẹketre utom mmọ. (Ediyarade 11:3-11) Ọtọn̄ọde ke isua oro, mbon oro ẹyetde aran ẹmekwọrọ gospel Obio Ubọn̄ heaven oro ẹma ẹkewụk. Ẹtan̄ mbon eken oro ẹyetde aran ẹbok man ibat 144,000 ọyọhọ. (Ediyarade 14:1-3) Ndien Jehovah ama ada mme mbet Christ oro ẹyetde aran esịn itiat idakisọn̄ “obufa isọn̄” emi edide edinen n̄kaowo. (Ediyarade 21:1) Edi nso iditịbe inọ “obufa isọn̄” ke ini kpukpru mme anam-akpanikọ mbon oro ẹyetde aran ẹdikade heaven?
15. Nso utom ke mme Christian oro ẹyetde aran ẹda usụn̄, ndien nso idi utịp?
15 Ke 1935, nsiondi Enyọn̄-Ukpeme [Ikọmbakara] eke August 1 ye August 15 ẹma ẹkama akpan ibuotikọ ẹban̄ade “akwa otuowo” oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Ediyarade ibuot 7. Mme Christian oro ẹyetde aran ẹma ẹsịn ifịk ẹtọn̄ọ ndiyom nnyụn̄ ntan̄ ekemmọ mme andituak ibuot emi ẹtode kpukpru obio, ye esien, ye idụt, ye usem mbok. “Akwa otuowo” emi ẹyebọhọ “akwa ukụt” oro asan̄ade ekpere ẹnyụn̄ ẹdu uwem nsinsi ke Paradise nte mme andibuana ke “obufa isọn̄” ke nsinsi. (Ediyarade 7:9-14) Ke ntak utom edikwọrọ Obio Ubọn̄ ye edinam mbet emi mme Christian oro ẹyetde aran ẹdade usụn̄, se ibede miliọn owo itiokiet ẹnyene idotenyịn anana-utịt uwem ke paradise isọn̄. Ẹnyene nditoro anie ke utọ n̄kọri oro odude kpa ye ubiọn̄ọ otode Satan ye mbiara ererimbot esie? (1 John 5:19) Jehovah kpọt ekeme ndida edisana spirit esie nnam kpukpru emi.—Isaiah 60:22; Zechariah 4:6.
Utịbe Utịbe Ubọn̄ ye Uku Jehovah
16. Ntak emi mme owo mîkemeke ndikụt “uyai ubọn̄ ubom” Jehovah ke ata ata usụn̄?
16 Se ededi oro mmọ ẹkpedide, owo idikemeke ndifre mme ‘utịbe utom’ Jehovah ye ‘se enye anamde.’ David ekewet ete: “Ofụri emana ẹyetoro se afo anamde, ẹnyụn̄ ẹtan̄ ase fo. Nyetie n̄kere uyai ubọn̄ ubom fo, ye ikọ mme utịbe n̄kpọ fo. Ndien mmọ ẹyedọhọ ẹban̄a odudu n̄kpọ ndịk fo: ndien ama edi ubom fo, nyobụk enye.” (Psalm 145:4-6) Edi, adan̄a didie ke David ọkọfiọk uyai ubọn̄ Jehovah, sia ‘Abasi edide spirit’ ndien enyịn owo mîkemeke ndikụt enye?—John 1:18; 4:24.
17, 18. David akasan̄a didie owụt esịtekọm aban̄a “uyai ubọn̄ ubom” Jehovah?
17 Kpa ye oro enye mîkekemeke ndikụt Abasi, mme usụn̄ ẹma ẹdu David ndika iso n̄wụt esịtekọm mban̄a uku Jehovah. Ke uwụtn̄kpọ, enye ama ekeme ndikot mban̄a n̄kpọsọn̄ utom Abasi oro ẹwetde ke N̄wed Abasi, utọ nte edida ukwọ nsobo idiọk ererimbot. Eyedi David ama ekpep nte ẹkesuenede mme nsunsu abasi Egypt ke ini Jehovah okosiode nditọ Israel ke ufụn Egypt. Mme utọ n̄kpọntịbe oro ẹsọn̄ọ ẹwụt uyai ubọn̄ ye uku Jehovah.
18 Nte eyịghe mîdụhe, se ikan̄wamde David ndiwụt esịtekọm mban̄a uku Abasi ikedịghe edikot N̄wed Abasi kpọt, edi n̄ko ke nditie n̄kere mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, anaedi enye ama esitie ekere se iketịbede ke ini Jehovah ọkọnọde Israel Ibet. Obuma ama asiaha, ekepkep, obubịt enyọn̄, ye ọkpọsọn̄ uyom ẹma ẹdu. Obot Sinai ama enyek onyụn̄ osion̄o nsụn̄ikan̄. Nditọ Israel oro ẹkesopde idem ke ukot obot oro ẹma ẹkop “ikọ duop” ke ufọt ikan̄ ye obubịt enyọn̄ nte Jehovah akadade angel esie etịn̄ ikọ ọnọ mmọ. (Deuteronomy 4:32-36; 5:22-24; 10:4; Exodus 19:16-20; Utom 7:38, 53) Emi okowụt uku Jehovah didie ntem! Ana “uyai ubọn̄ ubom” Jehovah enen̄ede otụk mme andima Ikọ Abasi emi ẹtiede ẹkere mme n̄kpọntịbe emi. Nte ededi, mfịn nnyịn imenyene ofụri Bible, emi esịnede nsio nsio ubọn̄ ubọn̄ n̄kukụt oro ẹnamde nnyịn ifiọk ubom Jehovah.—Ezekiel 1:26-28; Daniel 7:9, 10; Ediyarade, ibuot 4.
19. Nso idinam ima oro nnyịn imade uku Jehovah otụn̄ọ?
19 Etie nte usụn̄ efen emi uku Abasi okotụkde David ekedi ke enye ndikpep mme ibet emi Abasi ọkọnọde nditọ Israel. (Deuteronomy 17:18-20; Psalm 19:7-11) Ndisụk ibuot nnọ mme ibet Jehovah ama anam nditọ Isreal ẹnyene uku onyụn̄ anam mmọ ẹda san̄asan̄a ẹkpọn̄ kpukpru mbon eken. (Deuteronomy 4:6-8) Kpa nte ekedide ye David, ndikot N̄wed Abasi kpukpru ini, nditie n̄kere enye ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ, nnyụn̄ n̄kpep mmọ ifịk ifịk ayanam ima oro nnyịn imade uku Jehovah otụn̄ọ.
Nti Edu Abasi Ẹkponi Didie Ntem!
20, 21. (a) Psalm 145:7-9 abuan ubọn̄ Jehovah ye mme edu ewe? (b) Didie ke mme edu Abasi oro ẹsiakde mi ẹtụk kpukpru mbon oro ẹmade enye?
20 Nte nnyịn ima ikokụt, ufan̄ikọ kiet esịm itiokiet ke Psalm 145 ẹnọ nnyịn eti ntak nditoro Jehovah ke ntak mme n̄kpọ oro ẹwụtde ubom ubọn̄ esie. Ps 145 Ufan̄ikọ 7 esịm 9 ẹwụt ubọn̄ Abasi ke nditịn̄ mban̄a nti edu esie. David ọkwọ ete: “Mmọ ẹneme ẹban̄a nte ẹtide akwa ufọn fo, ẹnyụn̄ ẹkwọ eti ido fo. Jehovah enyene esịt ufọn ye mbọm: isọpke iyatesịt, edi okpon ima. Jehovah ọfọfọn ye kpukpru: esịt mbọm esie onyụn̄ ofụk kpukpru se enye anamde.”
21 Mi, David ebem iso etịn̄ aban̄a mfọn ye eti ido Jehovah—mme edu emi Satan kpa Devil ekenenide aban̄a. Didie ke mme edu emi ẹtụk mbon oro ẹmade Abasi ẹnyụn̄ ẹsụkde ibuot ẹnọ itie edikara esie? Kamse, eti ido Jehovah ye edinen usụn̄ oro enye akarade anam mme andituak ibuot nnọ enye ẹnem esịt tutu mmọ ẹtoro enye kpukpru ini. Akan oro, Jehovah ọfọfọn ye “kpukpru” owo. Nnyịn imodori enyịn ke emi ayan̄wam ediwak owo efen efen ẹkabade esịt ẹnyụn̄ ẹtuak ibuot ẹnọ ata Abasi mbemiso ini ebede.—Utom 14:15-17.
22. Didie ke Jehovah esinam n̄kpọ ye mme asan̄autom esie?
22 David n̄ko ama owụt esịtekọm aban̄a mme edu oro Abasi ke idem esie akatan̄ade ke ini enye ‘ekebede Moses ke iso onyụn̄ atan̄a ete, Jehovah, Jehovah, Abasi mbọm, ye mfọn, ye anyan ime, awak ima ye akpanikọ.’ (Exodus 34:6) Ntem, David ama ekeme ndidọhọ: “Jehovah enyene esịt ufọn ye mbọm: isọpke iyatesịt, edi okpon ima.” Okposụkedi Jehovah okponde ke ubọn̄, enye okpono mme asan̄autom esie ẹdide owo ke ndinam n̄kpọ ye mmọ ke mfọnido. Enye esitua owo mbọm, amade ndifen nnọ mme anamidiọk oro ẹkabarede esịt ke isọn̄ uwa ufak Jesus. Jehovah inyụn̄ isọpke iyatesịt, koro enye ọnọde mme asan̄autom esie ifet edikan mme mmeme mmọ emi ẹkemede ndinam mmọ ẹtaba obufa ererimbot esie.—2 Peter 3:9, 13, 14.
23. Nso ọsọn̄urua edu ke idineme ke ibuotikọ oro etienede?
23 David ama otoro ima-mfọnido m̀mê ima akpanikọ Abasi. Ke nditịm ntịn̄, mme ufan̄ikọ eken ke Psalm 145 ẹbụk nte Jehovah owụtde edu emi ye nte mme anam-akpanikọ asan̄autom esie ẹnamde n̄kpọ ẹban̄a ima-mfọnido esie. Ẹyeneme emi ke ibuotikọ oro etienede.
Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?
• Mme ifet ewe ẹdu nditoro Jehovah “kpukpru usen”?
• Mme uwụtn̄kpọ ewe ẹsọn̄ọ ke Jehovah enen̄ede okpon ke ubọn̄?
• Didie ke nnyịn ikeme ndinam esịtekọm oro inyenede iban̄a ubom ubọn̄ Jehovah ọkọri?
[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]
[Ndise ke page 10]
Ndutịm ntantaọfiọn̄ ekondo ẹwụt ubom ubọn̄ Jehovah
[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]
Ẹbọ ẹto Anglo-Australian Observatory, ndise oro David Malin osiode
[Ndise ke page 12]
Didie ke ẹwụt ubọn̄ Jehovah ke ebuana ye Jesus Christ?
[Ndise ke page 13]
Ke ini nditọ Israel ẹkebọde Ibet ke Obot Sinai, mmọ ẹma ẹkụt ubom ubọn̄ Jehovah