Ikọ Jehovah Enyene Uwem

Mme Akpan N̄kpọ Ẹtode N̄wed Genesis—II

ỌTỌN̄ỌDE ke ini oro ẹbotde akpa owo oro, Adam, tutu esịm ini emi Joseph, eyen Jacob akpade, Genesis esịne mbụk ubonowo oro ọniọn̄de esịm isua 2,369. Ẹma ẹneneme Genesis ibuot 1 esịm ibuot 11 ufan̄ikọ 9 Ge 1:1–11:9, emi esịnede mbụk aban̄ade edibotn̄kpọ esịm tọwa Babel, ke nsiondi magazine * emi ekebede. Ibuotikọ enye emi eneme mme akpan n̄kpọ oro okosụhọde ke mme ibuot eken ke Genesis, oro ẹban̄ade nte Abasi akanamde n̄kpọ ye Abraham, Isaac, Jacob, ye Joseph.

ABRAHAM AKABADE EDI UFAN ABASI

(Genesis 11:10–23:20)

Ke n̄kpọ nte isua 350 ke Ukwọ ama ekebe, owo emi Abasi enen̄erede ama amana ke udịm ubon Shem, eyen Noah. Enye ekere Abram, edi ẹdikot enye Abraham idahaemi. Nte Abasi etemede, Abram ọkpọn̄ Ur oro odude ke Chaldee okodụn̄ ke tent ke obio oro Jehovah ọn̄wọn̄ọde ndinọ enye ye nditọ nditọ esie. Mbuọtidem ye n̄kopitem Abraham anam ẹkot enye “Ufan Abasi.”—James 2:23.

Jehovah osobo ndiọi mbon Sodom ye mme obio oro ẹdude ẹkpere onyụn̄ anyan̄a Lot ye nditọiban esie. Un̄wọn̄ọ Abasi osu ke ini Isaac amanade ọnọ Abraham. Ke ediwak isua ẹma ẹkebe, ẹdomo mbuọtidem Abraham ke ini Jehovah ọdọhọde enye emen eyen esie anam uwa. Abraham eben̄e idem ndinam oro, edi angel akpan enye. Eyịghe idụhe nte ke Abraham edi owo oro enyenede mbuọtidem, n̄ko ẹn̄wọn̄ọ ẹnọ enye nte ke kpukpru idụt ke ererimbot ẹyekụt mfọn eke otode ke ubon esie. N̄kpa edima n̄wan esie, Sarah, anam Abraham enen̄ede ofụhọ.

 Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:

12:1-3—Ini ewe ke ediomi Abraham ọkọtọn̄ọ, ndien enye ekebịghi adan̄a didie? Etie nte ediomi oro Jehovah akanamde ye Abram nte ke ‘kpukpru mme idụt ke ererimbot ẹyekụt mfọn eke otode ke ubon esie’ ọkọtọn̄ọ ke ini Abram ekebede Euphrates ke ini enye akakade Canaan. Enyene ndidi emi ekedi ke Nisan 14, 1943 M.E.N.—isua 430 mbemiso ẹkenyan̄ade Israel ẹsio ke Egypt. (Exodus 12:2, 6, 7, 40, 41) Ediomi Abraham edi “nsinsi ediomi.” Enye ayaka iso tutu kpukpru mme idụt ererimbot ẹkụt mfọn ye ke ẹma ẹkesobo kpukpru mme asua Abasi.—Genesis 17:7; 1 Corinth 15:23-26.

15:13—Ini ewe ke ntịn̄nnịm isua 400 oro ẹkenyenede ndifịk nditọ Abram okosu? Ini ufịk oro ọkọtọn̄ọ ke 1913 M.E.N. ke ini Ishmael, eyen Abraham oro ekedide isua 19, ‘akasakde’ Isaac eyenete esie nsahi, ndien adan̄aoro Isaac oro okosụk adahade ke eba ekedi n̄kpọ nte eyen isua 5. (Genesis 21:8-14; Galatia 4:29) Enye eketre ke ini ẹkenyan̄ade nditọ Israel ẹsio ke ufụn ke Egypt ke 1513 M.E.N.

16:2—Ndi ama enen Sarai ndikada Hagar, ofụn an̄wan esie, nnọ Abram ọdọ? Sarai ndikọnọ Abram ofụn an̄wan esie ama ekem ye ido eyo oro—nte ke n̄wanndọ oro mîmanke eyen ekenyene ndinọ ebe esie n̄wanesa man aman eyen ọnọ enye. Cain ekedi akpa owo oro ọdọde uwak iban. Nte ini akakade, emi ama akabade edi ido oro ndusụk mme andituak ibuot nnọ Jehovah ẹketienede. (Genesis 4:17-19; 16:1-3; 29:21-28) Nte ededi, akananam Jehovah ikpụhọkede idaha esie kaban̄a edidọ n̄wan kiet. (Genesis 2:21, 22) Ana in̄wan̄-in̄wan̄ nte ke Noah ye nditọ esie, emi ẹkefiakde ẹwụk ẹte ‘ẹtọt ẹnyụn̄ ẹyọhọ ke ererimbot’ ẹkedọ iban kiet kiet. (Genesis 7:7; 9:1; 2 Peter 2:5) N̄ko Jesus Christ ama afiak ọsọn̄ọ idaha edidọ n̄wan kiet emi.—Matthew 19:4-9; 1 Timothy 3:2, 12.

19:8—Ndi ama akwan̄a Lot ndikada nditọiban esie nnọ mbon Sodom? Nte ekemde ye ido Edem Usiahautịn, ekedi mbiomo enyeneufọk ndikpeme isenowo esie, iyakke n̄kpọ ndomokiet anam mmọ ọkpọkọm oro okposụn̄ọ ke n̄kpa. Lot ama eben̄e idem ndinam oro. Enye ama ọwọrọ ikpọn̄ uko uko ebịne mbon ntịme oro onyụn̄ eberi usụn̄ man mmọ ẹkûbe ẹdụk ufọk. Ke ini enye ọkọnọde nditọiban esie, enyene ndidi Lot ama ọfiọk ete ke isenowo esie ẹkedi mme isụn̄utom Abasi, ndien enyene ndidi enye ama ekere ke Abasi ekeme ndikpeme nditọ imọ nte Enye ekekpemede n̄wan eyeneka ete esie, Sarah ke Egypt. (Genesis 12:17-20) Ke akpanikọ, nte n̄kpọ akadade itie, ẹma ẹnyan̄a Lot ye nditọiban esie.

19:30-38—Nte Jehovah ama enyịme Lot ndikpa mmịn nnyụn̄ mbon nditọiren nto nditọiban esie iba? Jehovah inyịmeke idan̄ iman m̀mê ukpa mmịn. (Leviticus 18:6, 7, 29; 1 Corinth 6:9, 10) Lot ama enen̄ede ofụhọ aban̄a “mbukpo ido” oro mme andidụn̄ Sodom ẹkenamde. (2 Peter 2:6-8) Nditọiban Lot ndikanam enye akpa mmịn akam owụt nte ke mmọ ẹma ẹdiọn̄ọ ke enye idinyịmeke ndinyene ebuana idan̄ ye mmimọ ke adan̄aemi enye odude enyịn in̄wan̄. Edi nte mme ododụn̄ ke isọn̄ oro, nditọiban esie ẹkekere ke emi ekedi n̄kukụre usụn̄ ndibiọn̄ọ ubon Lot ndisop. Ẹsịn mbụk emi ke Bible man ẹda ẹwụt itie ebuana oro mbon Moab ye mbon Ammon (oro ẹtode ubon Benammi) ẹkenyenede ye mme andito ubon Abraham, kpa nditọ Israel.

Mme Ukpepn̄kpọ Ẹdude ẹnọ Nnyịn:

13:8, 9. Nso eti uwụtn̄kpọ kaban̄a nte ẹkpekọkde mme mfịna ke Abraham enịm ntem! Nnyịn ikpedehede iyak okụk, se nnyịn imade, m̀mê ntan̄idem abiat emem emem itie ebuana nnyịn.

15:5, 6. Ke ini Abraham ama ọkọsọn̄ mînyụn̄ inyeneke eyen, enye ama eneme n̄kpọ emi ye Abasi. Jehovah n̄ko ama ọnọ enye ikọ nsọn̄ọ. Nso ikedi utịp? Abraham ama “ọbuọt idem ye Jehovah.” Edieke nnyịn in̄wan̄ade esịt nnyịn inọ Jehovah ke akam, inyịmede mme nsọn̄ọ oro enye ọnọde ke Bible, inyụn̄ ikopde item esie, mbuọtidem nnyịn ọyọsọn̄ọ.

15:16. Jehovah ama ebet tutu emana inan̄  ebe mbemiso osobode mme Amorite (m̀mê mbon Canaan). Ntak-a? Koro enye edide Abasi ime. Enye ama ebet tutu okụt ke idotenyịn ndomokiet idụhe mmọ ndikpụhọde. Ukem nte Jehovah, oyom nnyịn inyene ime.

18:23-33. Jehovah isisoboke mme owo ntịme ntịme. Enye esikpeme ndinen owo.

19:16. Lot ama ‘anam ndudụhọ,’ ndien akayak esisịt mme angel ndidodụri enye ye ubon esie nsion̄o ke obio Sodom. Idiwụtke ifiọk nnyịn ndifre nte ini nnyịn edide usọp usọp ke adan̄aemi ibetde utịt idiọk ererimbot emi.

19:26. Ediwụt unana ibuot didie ntem edieke nnyịn iyakde mme n̄kpọ emi ikọkpọn̄de ke ererimbot ẹwọn̄ọde nnyịn ntịn̄enyịn m̀mê edieke ifiakde ibịne mmọ ke idiọkitọn̄!

JACOB ENYENE NDITỌIREN 12

(Genesis 24:1-36:43)

Abraham anam ndutịm ọnọ Isaac ndidọ Rebekah, kpa n̄wan oro ekenyenede mbuọtidem ke Jehovah. Enye aman amanamba, Esau ye Jacob. Esau esịn itie akpan esie ke ndek onyụn̄ anyam enye ọnọ Jacob, ndien Jacob ke ukperedem ọbọ edidiọn̄ oto ete esie. Jacob efehe aka Paddan-aram, mi ke enye ọdọ Leah ye Rachel onyụn̄ ekpeme mme erọn̄ ete mmọ ke n̄kpọ nte isua 20 mbemiso adade ubon esie ọnyọn̄. Jacob obon nditọiren 12 ọkọrọ ye nditọiban oto Leah, Rachel, ye ifịn-iban mmọ mbiba. Jacob an̄wana mbọk ye angel onyụn̄ ọbọ edidiọn̄, ndien ẹkpụhọde enyịn̄ esie ẹkot Israel.

Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:

28:12, 13—Nso ikedi n̄wọrọnda n̄kpọ ke ndap Jacob oro aban̄ade “udịghiukot”? “Udịghiukot” oro ẹtịn̄de ẹban̄a mi, oro ekemede ndidi ekebiet edikon̄ obot oro enyenede mme utọukot, okowụt nte ke nneme ke odu ke ufọt isọn̄ ye heaven. Mme angel Abasi ndidọk nnyụn̄ nsụhọde okowụt ke mme angel emi ẹsisan̄a utom ke ndusụk akpan usụn̄ ẹnọ Jehovah ye mme owo oro ẹnyenede unyịme esie.—John 1:51.

30:14, 15—Ntak emi Rachel akadade ifet edidan̄ ye ebe esie okpụhọ ye mfri eto ima? Ke eyo eset, ẹkesida mfri eto ima emi nte ibọk ibikpai ẹnyụn̄ ẹda enye ẹsụhọde m̀mê ẹtre ọkpọsọn̄ ubiak. Ẹdọhọ ke mfri emi n̄ko ama ekeme ndidemede udọn̄ idan̄ nnyụn̄ nnam owo ekeme ndinyene ediwak nditọ m̀mê ndin̄wam iban ẹyomo idịbi. (Ikwọ Solomon 7:13) Ke adan̄aemi Bible mîtịn̄ke ntak oro Rachel akanamde ukpụhọ emi, ekeme ndidi enye ekekere ke mfri eto ima emi ekeme ndinam imọ isọp iyomo idịbi inyụn̄ itre esuene oro imọ idiade ke ndidi ada. Nte ededi, ediwak isua ẹma ẹbe mbemiso Jehovah “esịrede enye idịbi.”—Genesis 30:22-24.

Mme Ukpepn̄kpọ Ẹdude ẹnọ Nnyịn:

25:23. Jehovah enyene ukeme ndifiọk nsenubon eyen oro mîmanake kan̄a onyụn̄ ekeme ndimek enyeoro enye edidade anam mme uduak esie. Kpa ye oro, enye isibiereke se mme owo ẹdidide ke akpatre.—Hosea 12:3; Rome 9:10-12.

25:32, 33; 32:24-29. Jacob ndikekere mban̄a nte enye ekpenyenede itie akpan nnyụn̄ n̄n̄wana ye angel ofụri okoneyo man ọbọ edidiọn̄ owụt nte ke enye ama enen̄ede ama ndisana n̄kpọ. Jehovah ọnọ nnyịn ekese ndisana n̄kpọ, utọ nte itie ebuana oro inyenede ye enye ye esop esie, ufak, Bible, ye idotenyịn Obio Ubọn̄. Nnyịn ikpakam itie nte Jacob ke ndiwụt esịtekọm mban̄a mme n̄kpọ emi!

34:1, 30. Mfịna oro akadade “afanikọn̄” ọsọk Jacob ọkọtọn̄ọ ke ntak emi Dinah akanamde ufan ye mbon oro mîkamaha Jehovah. Ana nnyịn ida eti ibuot imek mme nsan̄a nnyịn.

JEHOVAH ỌDIỌN̄ JOSEPH KE EGYPT

(Genesis 37:1-50:26)

Ufụp anam nditọ Jacob ẹnyam eyenete mmọ, Joseph nte ofụn. Ẹsịn Joseph ke n̄kpọkọbi ke Egypt ke ntak oro enye akanamde akpanikọ onyụn̄ ọsọn̄ọde omụm nti edumbet Abasi uko uko akama. Nte ini akade, ẹsio enye  ke n̄kpọkọbi man edikabade ndap Pharaoh, oro ekedide ntịn̄nnịm ikọ aban̄ade isua eduek itiaba ye isua akan̄ itiaba oro ẹditienede. Ekem ẹmek Joseph ndise mban̄a udia ke Egypt. Akan̄ anam nditọete esie ẹdi Egypt ẹdiyom udia. Ubon emi afiak adiana kiet onyụn̄ odụn̄ ke eti isọn̄ Goshen. Mbemiso enye akpade, Jacob ọdiọn̄ nditọ esie onyụn̄ etịn̄ ntịn̄nnịm ikọ oro ọnọde ata idotenyịn aban̄a ikpọ edidiọn̄ oro ẹdisude ke ediwak isua ke iso. Ẹmen okpo Jacob ẹka ẹkebụk ke Canaan. Ke ini Joseph akpade ke esịmde isua 110, ẹkịm enye ibọk ẹnịm, ekem ẹmen okpo esie ẹka Isọn̄ Un̄wọn̄ọ.—Exodus 13:19.

Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:

43:32—Ntak emi nditọ Egypt mîkesimaha ndidia udia ye nditọ Hebrew? Emi ekeme ndinen̄ede ndi ke ntak usua ido ukpono m̀mê eke orụk. Mbon Egypt n̄ko ẹma ẹsua mme ekpemerọn̄. (Genesis 46:34) Ntak-a? Mbon Egypt ẹkesida mme ekpemerọn̄ ke ata usụhọde. Mîdịghe, ekeme ndidi sia isọn̄ oro ẹtọde in̄wan̄ mîkokponke, oro ekeme ndikanam nditọ Egypt ẹsua mbon ẹkesan̄ade ẹyom mbiet ndinọ ufene.

44:5—Nte Joseph ama enen̄ede ada kọp ndiyarade mme n̄kpọ? Nte an̄wan̄ade, kpukpru ikọ oro ẹkeban̄ade kọp oro ẹkedi n̄kari. Joseph ekedi anam-akpanikọ andituak ibuot nnọ Jehovah. Enye ikenen̄ekede ida kọp oro iyarade mme n̄kpọ, ukem nte Benjamin mîkeyịpke-yịp kọp oro.

49:10—Nso ke “mmọnyọ” ye “eto ọbọn̄” ẹwọrọ? Mmọnyọ edi okpon ibuot esan̄ emi andikara akamade nte idiọn̄ọ odudu ubọn̄. Eto ubọn̄ ọbọn̄ edi ekpri anyan ukwak emi ẹkamade nte idiọn̄ọ odudu oro ẹnọde ọbọn̄ ndida nnọ ewụhọ. Nte an̄wan̄ade, Jacob nditịn̄ mban̄a mmọ mbiba okowụt nte ke n̄wọrọnda ubọn̄ ye odudu ẹyedu ye esien Judah tutu Shiloh edi. Andito ubon Judah emi edi Jesus Christ, kpa enye emi Jehovah ọnọde itie edikara ke heaven. Christ akama odudu ubọn̄ onyụn̄ enyene odudu ndinọ ewụhọ.—Psalm 2:8, 9; Isaiah 55:4; Daniel 7:13, 14.

Mme Ukpepn̄kpọ Ẹdude ẹnọ Nnyịn:

38:26. Judah ama anam ọdiọk ye ebeakpa n̄wan eyen esie, Tamar. Nte ededi, ke Tamar akanamde enye ọfiọk ete ke enye ekesịn imọ idịbi, Judah ama osụhọde idem enyịme ndudue esie. Nnyịn n̄ko ikpenyene ndisọsọp nnyịme mme ndudue nnyịn.

39:9. Ibọrọ oro Joseph ọkọnọde n̄wan Potiphar okowụt ke ekikere esie ama ekem ye ekikere Abasi ke se iban̄ade ido uwem n̄ko nte ke mme edumbet Abasi ẹkekara ubieresịt esie. Nte nnyịn ikpodomoke ndinam kpasụk ntre nte nnyịn ikọride ke nnennen ifiọk akpanikọ?

41:14-16, 39, 40. Jehovah ekeme ndikpụhọde idaha mbon oro ẹbakde enye. Ke ini afanikọn̄, oyowụt ifiọk nnyịn ndikọn̄ mbuọtidem nnyịn ke Jehovah nnyụn̄ nsọn̄ọ nda nnam akpanikọ nnọ enye.

Mmọ Ẹma Ẹnyene Nsinsi Mbuọtidem

Abraham, Isaac, Jacob, ye Joseph ẹkenen̄ede ẹdi mbon mbuọtidem oro ẹkebakde Abasi. Mbụk mmọ oro ẹdude ke n̄wed Genesis ẹnen̄ede ẹsọn̄ọ mbuọtidem ẹnyụn̄ ẹkpep nnyịn ediwak nti n̄kpọ.

Afo emekeme ndibọ ufọn nto mbụk emi ke ini anamde edikot Bible fo eke urua ke urua ke ikpehe oro ẹyomde ẹkot ke Ufọkn̄wed Utom Ukara Abasi. Ndikere mban̄a se ẹnemede emi ayanam mbụk emi ẹnen̄ede edi ata idem n̄kpọ.

[Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 26]

Jehovah ọdiọn̄ Joseph

[Ndise ke page 26]

Abraham ekedi owo oro enyenede mbuọtidem

[Ndise ke page 26]

Ẹma ẹnyan̄a edinen owo oro Lot ye nditọiban esie

[Ndise ke page 29]

Jacob ama ama ndisana n̄kpọ. Ndi afo amama?