Uyai Edibotn̄kpọ Jehovah

“Mme Eto Jehovah Ẹmeyụhọ”

N TE akanam afo omodu ke akai ke ini un̄wana utịn asiahade ọtọ ikpọ eto? Nte afo ama okop nte ofụm ekenyen̄ede mme ikọn̄?—Isaiah 7:2.

Ndusụk ini ke isua, ke ndusụk ikpehe isọn̄, ikọn̄ nsio nsio eto ẹsiwak ndikabade ntie ndatndat, utouto, ye mme uduot eken. Kamse, esitie nte n̄kpọ eke ẹsịnde ikan̄ ke akai! Emi ekem didie ntem ye mme ikọ emi: “Sio n̄kpo: ikpọ obot, mbufo ẹbụmede ẹkwọ; mbufo, akai ye kpukpru eto emi ẹdude ke esịt”!—Isaiah 44:23. *

Edieke ẹbaharede ekondo Isọn̄ ẹsịn ke itie ita, ekpere ndidi mbahade kiet edi akai. Ke ata utịbe usụn̄, akai ye ekese odu uwem n̄kpọ oro ẹyọhọde enye ẹnọ Andibot mmọ, kpa Jehovah Abasi, ubọn̄. Andiwet psalm eke odudu spirit ọkọkwọ ete: ‘Ẹtoro Jehovah, mbufo mme eto mfri, ye kpukpru mme cedar.’—Psalm 148:7-9.

N̄wed oro, The Trees Around Us ọdọhọ ete: “Mme eto ẹsinam ufọn ẹnọ owo ẹnyụn̄ ẹnam ebiet ẹye.” Mme akai ẹsinam edin̄wọn̄ mmọn̄ nnyịn etetịm asana onyụn̄ ọfọn. Mme eto ẹsinam ofụm asan̄a. Ebede ke utịbe utịbe ndutịm ẹkotde photosynthesis, mme nsen emi ẹdude ke ikọn̄ ẹsida carbon dioxide, mmọn̄, mme n̄kpatan̄a n̄kpọ isọn̄, ye un̄wana utịn ẹnam udia ye oxygen.

Akai edi n̄wọrọnda ke uyai ye ndudiọn̄. Ikpọ eto ẹsiwak ndinam akai eye. Anana-ibat n̄kpatari, n̄kọrọsi, nsama, n̄kpri eto, ye ikọn̄ ibọk ẹsikọri ke akai n̄ko. Mfụt ye mbara oro ikpọ eto akai ẹnọde ẹsinịm n̄kpri eto emi uwem.

Ke ndusụk akai emi ikọn̄ esiken̄ede, n̄kpọ nte ikọn̄ miliọn 25 ẹsiken̄e ke hectare kiet ke ini ndaeyo. Nso isitịbe inọ mmọ? N̄kpọnta, udịp, utụn̄, ye mme odu uwem n̄kpọ eken ẹsinam mme ikọn̄ emi ẹkabade umabu, kpa utọ isọn̄ oro esinen̄erede on̄wụm n̄kpọ. Ke akpanikọ, n̄kpọ ndomokiet isitakke nte ata n̄kpri unam emi ẹtịmde isọn̄ ẹnọ mbufa n̄kpọ oro ẹditọde.

Mme odu uwem n̄kpọ ẹyọyọhọ idak n̄kpakpan̄a ikọn̄ oro ẹbonode ke akai. Nte ekemde ye n̄wed oro, The Forest, “ẹkeme ndikụt n̄kpọ nte . . . mme edibotn̄kpọ 1,350 ke ikpehe isọn̄ oro okponde ke sentimita 30 onyụn̄ otụn̄ọde ke sentimita 2 ye ibio, ndien emi isịneke ediwak biliọn nyịni nyịni edibotn̄kpọ oro ẹdude ke udomo ntan emi ẹwobide ẹkama ke ekaubọk.” N̄ko-n̄ko, akai ọyọhọ ye mme unam oro ẹnyenede mbịt mbịt iyịp, mme inuen, n̄ken̄, ye mme unam oro ẹsinọde nditọ eba. Anie odot ndibọ itoro kaban̄a uyai ye nsio nsio orụk n̄kpọ emi? Nte odotde, Andibot mmọ atan̄a ete: “Kpukpru mme unam akai [ẹdi] okịm, ye ufene ke tọsịn ikpọ obot.”—Psalm 50:10.

Ẹbot ndusụk unam ye n̄wọrọnda ukeme ndika iso ndu uwem ke ọkpọsọn̄ ini etuep ye ke anyan ini oro udia mîdụhe. Nte ededi, idịghe kpukpru unam ẹsibọhọ ọkpọsọn̄ ini etuep ye unana udia. Idem ke ini ọkpọsọn̄ etuep, afo emekeme ndikụt mme edop ẹfen̄ede ke ikọt. Ọkpọsọn̄ ini etuep isifịnake edop, mmọ isinyụn̄ itan̄ke udia ibon, edi mmọ ẹsisasan̄a ẹyom udia, ẹtade nsek eto ye ikọn̄ nte afo ekemede ndikụt mi ke ndise oro ẹdade ẹto Germany.

Ẹsiwak nditịn̄ mban̄a eto ke N̄wed Abasi.  Nte ekemde ye ndụn̄ọde kiet, Bible asiak se ikperede ndisịm nsio nsio eto 130, esịnede ndusụk orụk ikpọ eto 30. Ke etịn̄de aban̄a ndụn̄ọde emi, Michael Zohary oro ekpepde n̄kpọ aban̄a eto ọdọhọ ete: “Idem ke mme n̄wed ererimbot eken, owo isitịn̄ke iban̄a eto ke udomo oro Bible etịn̄de aban̄a mmọ, ye nte mmọ ẹtụkde nsio nsio ikpehe uwem.”

Mme eto ye akai ẹdi nti enọ ẹtode ima ima Andibot. Edieke nnyịn isiwakde ndika akai, nnyịn ke akpanikọ iyenyịme ye mme ikọ andiwet psalm emi: “Mme eto Jehovah ẹmeyụhọ; kpa mme cedar Lebanon emi enye ọtọde; emi n̄kpri inuen ẹnamde efọk mmọ do.”—Psalm 104:16, 17.

[Ikọ idakisọn̄]

[Ekebe/Mme ndise ke page 9]

Kiet ke otu eto oro eyede akan ke Ufọt Ufọt Edem Usiahautịn edi eto almond. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ isua—idem mbemiso eto mbon eken—enye esibak asiaha ikọn̄. Mbon Hebrew eset ẹkekot eto almond andidemede, etịn̄de aban̄a edibak oro enye abakde osion̄o frawa. Esitie nte n̄kpọ emi eto oro edemerede ke idap onyụn̄ osion̄ode nsek nsek frawa oro ẹnyenede uduot mmọn̄ibọn̄ m̀mê afia ikọn̄.—Ecclesiastes 12:5.

Ke n̄kpọ nte orụk inuen 9,000 oro ẹdiọn̄ọde, n̄kpọ nte 5,000 ẹsikwọ ikwọ. Ikwọ mmọ isiyakke esịt akai odobo. (Psalm 104:12) Ke uwụtn̄kpọ, akadan̄abasi esinyene inem inem uyo ikwọ. Mme nsasak, nte enye oro ẹwụtde mi ke ndise, ẹdi n̄kpri akwaikwọ emi ẹnyenede ndiye ntọn̄ ntọn̄, utouto, ye awawa uduot.—Psalm 148:1, 10.

[Ndise ke page 9]

Akai ke Normandy, France