Nte Ẹkeme Ndinyan̄a Mme Ufọkabasi?

ỌKWỌRỌ ederi owo Uganda oro Stephen Tirwomwe ọdọhọ ete: “Mme owo ke Britain ẹnịm ke Abasi odu edi iyomke ndiyak idem nnọ Christ.” Ke n̄kpọ nte isua 20 emi ẹkebede, enye ama ọbọhọ afai afai nsobo oro ekesịmde ufọkabasi esie ke Uganda. Mfịn, enye esikwọrọ ikọ ọnọ n̄ka n̄kparawa ke Leeds, England, anamde oro ke minit duop mbemiso n̄kparawa oro ẹdahade ẹkebre mbre mfọniso.

Ọtọn̄ọde ke Britain, obufa n̄ka Isụn̄utom Anglican oro ẹkesiakde ke America enyene ukem mfịna eke spirit emi. Ndutịm Intanet n̄ka oro ọdọhọ ete: “Idahaemi United States enyene n̄wakn̄kan ibat mme ẹsem Ikọmbakara ke ofụri ererimbot emi mîsikaha ufọkabasi mînyụn̄ inyeneke udọn̄ ke n̄kpọ eke spirit. United States edidi idụt oro oyomde ẹnọ mme isụn̄utom ẹka.” Sia mîkekemeke ndinam mme ukpụhọde ke ufọkabasi mmọ, obufa n̄ka emi ama ọkpọn̄ ukpepn̄kpọ mmọ onyụn̄ adiana ye mme adaiso ido ukpono ke Asia ye Africa ke “ndidọn̄ isụn̄utom ẹka United States.”

Nte ededi, ntak emi mme isụn̄utom ẹtode Africa, Asia, ye Latin America ẹka idụt Europe ye Edem Edere America oro ẹdọhọde ke idi mme Christian man ‘ẹkenyan̄a ukpọn̄’ do?

Anie Anyan̄a Anie?

Ke se ibede isua ikie inan̄, ata ediwak mme enyene-ifịk isụn̄utom ẹtode Europe ẹma ẹka mme idụt oro mbon Europe ẹkedade ntatenyịn ẹka, utọ nte Africa, Asia, Pacific, ye Edem Usụk America. Mmọ ẹkeyom ndida ido ukpono mmọ n̄ka mme idụt oro mmọ ẹdade nte mme okpono ndem. Nte ini akade, mme obio oro ẹkedude ke idak ukara America, emi ẹkedade nte mme ebiet oro ẹdade mme edumbet Christian ẹdu uwem, ẹma ẹtiene ẹdọn̄ mme isụn̄utom ẹka idụt efen ndien mmọ ke akpatre ẹma ẹsiak n̄ka isụn̄utom ke ofụri ererimbot ẹkan mbon Europe. Idahaemi mme n̄kpọ ẹkpụhọde.

Andrew Walls, andisiak ye andida usụn̄ ke Ebiet Ukpep Ido Ukpono Christ ke Mme Idụt Emi Mîdụhe ke Edem Usoputịn ọdọhọ ete: “Iwụk ebiet [inua-okot Ido Ukpono Christ] omokpụhọde.” Ke 1900, mbahade 80 eke ikie ke otu mbon oro ẹkedọhọde ke idi mme Christian ẹkedi mbon Europe m̀mê  mbon Edem Edere America. Nte ededi, mfịn mbahade 60 eke ikie ke otu mbon oro ẹdọhọde ke idi mme Christian ẹdu ke Africa, Asia, ye Latin America. Ntọt mme ọnọmbụk n̄kpọntịbe eke ndondo emi ọdọhọ ete: “Mme oku ẹtode Philippines ye India ẹdi mme ọkwọrọikọ ke ufọkabasi Catholic ke Europe,” ndien “n̄kpọ nte mbahade 17 eke ikie ke otu mme oku emi ẹnamde utom ke ufọkabasi Catholic ke America ẹto esenidụt.” Mme ọkwọrọikọ ẹdide mbon Africa emi ẹdude ke Netherlands, emi ediwak mmọ ẹtode Ghana, ẹda idemmọ nte “n̄ka isụn̄utom emi ẹdude ke akamba ikpehe isọn̄ oro mme owo mînyeneke udọn̄ ke ido ukpono.” Ndien idahaemi mme ọkwọrọikọ ẹtode Brazil ẹsinam ubịnikọt ido ukpono mmọ ke nsio nsio ikpehe Britain. Ewetn̄wed kiet ọdọhọ ete: “Mme isụn̄utom Christian ẹkpụhọde.”

Ntuaha ke Ini Iso

Enen̄ede etie nte ke ẹyeyom mme isụn̄utom ke mme idụt Europe ye Edem Edere America oro mme owo mîtịmke inyene udọn̄ ke ido ukpono. N̄wedmbụk n̄kpọntịbe kiet ọtọt ete: “Ke Scotland, mme Christian oro mîsịmke mbahade 10 eke ikie ẹsika ufọkabasi kpukpru ini.” Se ikam isụhọrede ikan oro ẹsika ufọkabasi ke France ye Germany. Ke ini ẹkedade mmọ ẹnam ndụn̄ọde, ọkọmbụk n̄kpọntịbe efen adian do ete: “N̄kpọ nte mbahade 40 eke ikie ke otu mbon America ye mbahade 20 eke ikie ke otu mbon Canada ẹdọhọ ke mmimọ imesika ufọkabasi kpukpru ini.” Ke edide isio, ẹdọhọ ke mme aka ufọkabasi ke Philippines ẹkpere ndisịm mbahade 70 eke ikie, ndien ntre ke edi ke mme idụt eken oro ẹtọn̄ọde-tọn̄ọ uforo.

Ke edide akpan n̄kpọ akan, mme aka ufọkabasi ke Edem Usụk Ererimbot ẹsisọn̄ọ ẹyịre ke mme edinam ido ukpono ẹkan mme aka ufọkabasi ke Edem Edere Ererimbot. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini ẹkenamde ndụn̄ọde ye mbon Catholic ke United States ye Europe, mmọ ẹma ẹwụt ke ediwak owo inyeneke mbuọtidem aba ke idem mme ọkwọrọ ederi ẹnyụn̄ ẹdọhọ ke ẹkpenyene ndiyak ediwak mme usụhọde owo ye iban ẹtiene ẹbuana ke mme edinam ufọkabasi. Ke n̄kan̄ eken, mbon Catholic ke Edem Usụk Ererimbot ẹnen̄ede ẹsọn̄ọ ẹyịre ke mme idaha oro ẹkedude ke ufọkabasi toto ke editọn̄ọ. Nte ediwak mbon edem edere ẹkade iso ndidọhọ ke akpana ukpụhọde odu ke mme edinam ido ukpono, emi esịn itiat idakisọn̄ ọnọ ntuaha ke ini iso. Philip Jenkins, ekpep ukpepn̄kpọ mbụkeset ye eke ido ukpono ama ebem iso etịn̄ ete: “Enen̄ede etie nte ke isua duop m̀mê edịp ke iso, mbon Ido Ukpono Christ ke edem edere ye ke edem usụk ididiọn̄ọke kiet eken idinyụn̄ idaha kiet eken nte ata Christian.”

Ke ekerede aban̄a emi, Walls ọdọhọ ke se idide akpan n̄kpọ edi “nte mme Christian ke Africa, Asia, Latin America, Edem Edere America ye Europe ẹkemede ndidu ọtọkiet ke ukem ufọkabasi, nnyụn̄ nnyene ukem mbuọtidem.” Afo ekere didie? Nte mme ufọkabasi ẹkeme ndisọn̄ọ nda ke ererimbot oro abaharede? Nso inam ata mme Christian ẹdiana kiet? Ibuotikọ oro etienede ọyọnọ ibọrọ N̄wed Abasi aban̄a emi, ọkọrọ ye in̄wan̄-in̄wan̄ uyarade oro owụtde nte ke otu Christian oro adianade kiet odu idahaemi ke ofụri ererimbot.

[Ndise ke page 4]

Akani ufọkabasi emi eyedi itie ubre ikwọ

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Foto AP/Nancy Palmieri