Ẹsọn̄ọ Kiet Eken Idem
Ẹsọn̄ọ Kiet Eken Idem
“Mmọ emi ẹmekabade ẹdi mme andin̄wam emi ẹsọn̄ọde mi idem.”—Colossae 4:11, Nw.
1, 2. Kpa ye mme n̄kpọndịk emi ẹkedude, ntak emi mme ufan Paul ẹkekade ẹkese enye ke ufọk-n̄kpọkọbi?
EKEME ndidi n̄kpọndịk ndidi ufan owo emi odude ke ufọk-n̄kpọkọbi—idem ọkpọkọm ẹsịn ufan fo ke ufọk-n̄kpọkọbi ke unana ntak. Mme akama-utom ufọk-n̄kpọkọbi ẹkeme ndinyene eyịghe mban̄a fi, ẹtịn̄de enyịn ẹkpeme kpukpru se afo anamde mbak udubiat ibet. Ke ntre, oyom uko man afo ekeme ndinyene nneme ye ufan fo onyụn̄ aka ekese enye ke ufọk-n̄kpọkọbi.
2 Kpa ye oro, emi edi se ndusụk ufan apostle Paul ẹkenamde ke n̄kpọ nte isua 1,900 emi ẹkebede. Mmọ ikemen̄eke ndika n̄kese Paul ke ufọk-n̄kpọkọbi man ẹnọ enye ndọn̄esịt ye nsịnudọn̄ oro enye okoyomde, ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ enye idem ke n̄kan̄ eke spirit. Mme ufan akpanikọ emi ẹkedi mmanie? Ndien nso ke nnyịn ikeme ndikpep nto uko, edinam akpanikọ, ye ufan ufan edu mmọ?—Mme N̄ke 17:17.
‘Mme Andin̄wam Oro Ẹsọn̄ọde Owo Idem’
3, 4. (a) Mmanie ẹdi ufan Paul ition, ndien nso ke mmọ ẹkekabarede ẹdi ẹnọ enye? (b) Anie edi ‘andin̄wam oro ọsọn̄ọde owo idem’?
3 Ẹyak ifiak edem ika n̄kpọ nte isua 60 E.N. Ẹsịn apostle Paul ke ufọk-n̄kpọkọbi ke Rome ke ntak ẹdoride enye ikọ ẹte ke ọsọn̄ ibuot ye ukara. (Utom 24:5; 25:11, 12) Paul asiak Christian ition oro ẹkesọn̄ọde enye idem: Tychicus, isụn̄utom esie emi otode ikpehe Asia onyụn̄ edide ‘nsan̄a esie ke utom Ọbọn̄’; Onesimus, ‘edima eyen-ete, emi anamde akpanikọ’ emi otode Colossae; Aristarchus, owo Macedonia emi odụn̄de ke Thessalonica emi ini kiet ko ekedide ‘nsan̄a ufọk-n̄kpọkọbi’ Paul; Mark, eyen eyen-eka Barnabas, kpa nsan̄a isụn̄utom Paul emi onyụn̄ edide andiwet Gospel emi ekerede enyịn̄ esie; ye Justus, kiet ke otu nsan̄autom apostle Paul ke “utom Obio Ubọn̄ Abasi.” Paul etịn̄ aban̄a owo ition emi ete: “Mmọ emi ẹmekabade ẹdi mme andin̄wam emi ẹsọn̄ọde mi idem.”—Colossae 4:7-11, NW.
4 Paul ama etịn̄ okopodudu ikọ aban̄a un̄wam oro mme ufan akpanikọ esie ẹkenọde enye. Enye akada ikọ Greek (pa·re·go·riʹa) oro ẹkabarede nte ‘andin̄wam oro ọsọn̄ọde owo idem,’ emi ẹkụtde ke ufan̄ikọ emi kpọt ke Bible. Ikọ emi enyene nsio nsio n̄kpọ oro enye ọwọrọde ndien ẹkesida enye ẹtịn̄ ikọ akpan akpan ke ebuana ye ibọkusọbọ. * Ẹkeme ndikabade enye nte ‘nsụkesịt, nsụk ubiak, ndọn̄esịt, m̀mê un̄wam.’ Paul ama oyom ẹsọn̄ọ imọ idem ke utọ usụn̄ emi, ndien iren ition oro ẹma ẹnam ntre.
Ntak Paul Okoyomde ‘Mme Andin̄wam Oro Ẹsọn̄ọde Owo idem’
5. Kpa ye oro enye ekedide apostle, nso ke Paul okoyom, ndien nso ke kpukpru nnyịn isiyom ke ini ke ini?
5 Ekeme ndikpa ndusụk owo idem ndikere nte ke Paul, emi ekedide apostle, ama oyom ẹsọn̄ọ imọ idem. Kpa ye oro enye ekedide apostle, ama oyom ẹsọn̄ọ enye idem. Edi akpanikọ, Paul ama enyene ọkpọsọn̄ mbuọtidem, enye ama onyụn̄ ọyọ ekese imia, ‘ọbọ ufen ebe nde,’ ‘ekpere ndikpa ediwak ini,’ ọkọrọ ye mme ubiak en̄wen. (2 Corinth 11:23-27) Nte ededi, enye ekedi owo nte nnyịn, ndien kpukpru owo ẹsiyom ndọn̄esịt ke ini kiet m̀mê eken ẹnyụn̄ ẹyom mbon en̄wen ẹsọn̄ọ mbuọtidem mmimọ. Emi ekedi ntre idem ye Jesus. Ke akpatre okoneyo oro mbemiso n̄kpa esie, angel ama ọbiọn̄ọde enye ke iso ke Gethsemane onyụn̄ ‘edisọn̄ọ Enye idem.’—Luke 22:43.
6, 7. (a) Ke Rome, mmanie ẹkenam Paul okop idiọkesịt, ndien mmanie ẹkenọ enye nsịnudọn̄? (b) Nso ke nditọete Christian ẹkenam ẹnọ Paul ke Rome, oro okowụtde ke mmimọ idi ‘mme andin̄wam oro ẹsọn̄ọde owo idem’?
6 Paul n̄ko ama oyom ẹsọn̄ọ imọ idem. Ke ini enye ekedide edibehe ke Rome nte owo n̄kpọkọbi, mbon orụk esie iketịmke idara enye. Ediwak mme Jew ikamaha ndikop etop Obio Ubọn̄. Ke ikpọ owo mme Jew ẹma ẹkeka ẹkese Paul ke ufọk-n̄kpọkọbi, mbụk oro ke Utom ọdọhọ ete: “Ndusụk mmọ ẹnịm ikọ emi enye etịn̄de ke akpanikọ, ndusụk inịmke. Ndien sia ekikere mmọ mîsan̄ake ukem, mmọ ẹsuana.” (Utom 28:17, 24, 25) Anaedi mmọ ndiketre ndiwụt esịtekọm mban̄a mfọnido Jehovah oro owo mîdotke akabiak Paul didie ntem! Leta oro enye ekewetde isua ifan̄ ke mbemiso ọnọ ẹsọk esop ke Rome owụt nte eketiede enye ke idem: “Mmenyene akwa mfụhọ ye ubiak emi mîdoboke ke esịt mi. Koro n̄kpoyom nte ẹkpedianade mi ke Christ nte n̄kpọ-nsobo, man ọfọn ye nditọ-ete mi [mme Jew], orụk mi ke obụkidem.” (Rome 9:2, 3) Kpa ye oro, enye ama enyene mme ufan akpanikọ ke Rome, ndien uko ye ima mmọ ẹma ẹsụk enye esịt. Mmọ ẹkedi ata nditọete esie eke spirit.
7 Didie ke nditọete ition oro ẹkedi mme andin̄wam oro ẹsọn̄ọde owo idem? Mmọ ikofụmike Paul ke ntak oro enye okodude ke ufọk-n̄kpọkọbi. Utu ke oro, mmọ ẹma ẹda ima ye unyịmesịt ẹnam n̄kpọ ẹnọ Paul, ẹn̄wamde enye ndinam mme utom oro enye mîkekemeke ndinam ke ntak emi enye okodude ke ufọk-n̄kpọkọbi. Ke uwụtn̄kpọ, mmọ ẹma ẹsisan̄a utom ẹnọ Paul ẹdade mme leta ye ikọ item oro enye ọkọnọde ẹsọk nsio nsio esop; mmọ ẹma ẹsida mme ntọt nsịnudọn̄ ẹban̄ade mfọnọn̄kpọ nditọete ke Rome ye mme ebiet en̄wen, ẹsọk Paul. Eyedi mmọ ẹma ẹda mme n̄kpọ oro Paul okoyomde, utọ nte ọfọn̄ etuep, ikpan̄wed, ye mme n̄kpọ uwet n̄kpọ ẹsọk enye. (Ephesus 6:21, 22; 2 Timothy 4:11-13) Kpukpru utọ un̄wam oro ẹma ẹsọn̄ọ ẹnyụn̄ ẹsịn udọn̄ ẹnọ apostle oro okodude ke ufọk-n̄kpọkọbi mi man enye n̄ko ekeme ndidi ‘andin̄wam oro ọsọn̄ọde mbon en̄wen idem,’ esịnede ofụri esop.—Rome 1:11, 12.
Nte Ikemede Ndidi ‘Mme Andin̄wam Oro Ẹsọn̄ọde Owo idem’
8. Nso ke nnyịn ikeme ndikpep nto Paul ndisụhọde idem nnyịme ke imoyom ‘mme andin̄wam oro ẹsọn̄ọde owo idem’?
8 Nso ke nnyịn ikeme ndikpep nto mbụk Paul emi ye eke nsan̄autom esie ition? Ẹyak nnyịn idụn̄ọde akpan ukpepn̄kpọ kiet: Oyom uko ye n̄waidem man in̄wam mbon oro afanikọn̄ esịmde. Ke adianade do, oyom nsụhọdeidem man ikeme ndinyịme ke imoyom un̄wam ke ini afanikọn̄ esịmde nnyịn. Ikụreke ke Paul ndikenyịme ke imọ imoyom un̄wam edi enye ama ọbọ un̄wam oro ye esịtekọm onyụn̄ otoro mbon oro ẹken̄wamde enye. Enye ikekereke ke ndiyom un̄wam nto mbon en̄wen ekedi idiọn̄ọ mmeme m̀mê edisụhọde imọ itie, nnyịn ikponyụn̄ ikereke ntre. Nnyịn ndidọhọ ke nnyịn iyomke un̄wam oro ekemede ndisọn̄ọ nnyịn idem ọkpọwọrọ ke nnyịn imenyene odudu oro akande eke owo. Ti ete ke se iketịbede inọ Jesus owụt ke idem mfọnmma owo ekeme ndiseme nyom un̄wam ndusụk ini.—Mme Hebrew 5:7.
9, 10. Nso eti utịp ke ẹkeme ndinyene ke ini owo enyịmede ke imoyom un̄wam, ndien nso utịp ke emi ekeme ndinyene ke idem mbon en̄wen ke ubon ye ke esop?
9 Ke ini mbon oro ẹdade usụn̄ ke esop ẹnyịmede ke mmimọ imenyene mmeme ye nte ke imoyom un̄wam, oro ekeme ndida ufọn ndi. (James 3:2) Ndinyịme utọ un̄wam oro ọsọn̄ọ mbọbọ oro odude ke ufọt mbon oro ẹkamade ifetutom ye mbon oro ẹdude ke idak mmọ, anamde ẹnyene ifụre ndineme nneme. Nsụhọdeidem mbon oro ẹnyịmede ndibọ un̄wam edi ukpepn̄kpọ ọnọ mbon en̄wen oro ẹdude ke ukem idaha oro. Enye owụt ke mbon oro ẹdade usụn̄ ke esop ẹdi mme owo n̄ko, emi ẹnyụn̄ ẹkemede ndisan̄a n̄kpere.—Ecclesiastes 7:20.
10 Ke uwụtn̄kpọ, ekeme ndidi mmemmem n̄kpọ nditọwọn̄ ndinyịme un̄wam mme ete ye eka mmọ man ẹkan mme mfịna ye mme idomo, ke ini mmọ ẹfiọkde ke mme ete ye eka mmimọ n̄ko ẹma ẹsobo ukem mfịna emi ke ini mmọ ẹkedide nditọwọn̄. (Colossae 3:21) Emi ekeme ndinam ete m̀mê eka enyene nneme ye eyen esie kpukpru ini. Emi n̄ko ayanam ẹkeme ndinọ nditọ un̄wam N̄wed Abasi ke usụn̄ oro etịmde enyene uforo anamde mmọ ẹsọsọp ẹnyịme un̄wam oro. (Ephesus 6:4) Kpasụk ntre, mme andibuana ke esop ẹyesọsọp ẹnyịme un̄wam ẹto mbiowo ke ini mmọ ẹfiọkde ke mbiowo n̄ko ẹsisobo mme mfịna, ẹnyụn̄ ẹkop editịmede esịt. (Rome 12:3; 1 Peter 5:3) N̄ko, emi ekeme ndisụn̄ọ ke eti nneme, edibuana item N̄wed Abasi, ye edisọn̄ọ mbuọtidem kiet eken. Ti ete ke nditọete nnyịn ẹyom ẹsọn̄ọ mmimọ idem idahaemi ẹkan nte akanam ẹsọn̄ọde.—2 Timothy 3:1.
11. Ntak emi ediwak owo mfịn ẹyomde ‘andin̄wam oro ọsọn̄ọde mmọ idem’?
11 Inamke n̄kpọ m̀mê m̀mọ̀n̄ ke nnyịn idụn̄, m̀mê anie ke nnyịn idi, m̀mê nnyịn inyụn̄ idu uwem ebịghi adan̄a didie, kpukpru nnyịn imesisobo mme mfịghe uwem ke ini ke ini. Emi edi ubak mfịna ererimbot mfịn. (Ediyarade 12:12) Mme utọ idaha oro ẹkamade ubiak eke ikpọkidem m̀mê eke ntụk mi ẹkeme ndidomo adan̄a nte mbuọtidem nnyịn ọsọn̄de. Mme idaha oro ẹtiede idomo idomo ẹkeme ndidemede ke itieutom, ke ufọkn̄wed, ke esịt ubon, m̀mê ke esop. Ọkpọsọn̄ udọn̄ọ m̀mê se iketịbede ke ini edem ekeme ndidi ntak mfịghe. Edieke nsan̄a ndọ, ebiowo, m̀mê ufan ọnọde fi ima ima nsịnudọn̄ ke nditịn̄ ndinem ikọ nnyụn̄ nnam n̄kpọ oro ọnọde un̄wam—oh, emi ekeme ndisụk ubiak didie ntem! Kamse, emi etie nte ibọk usụk ubiak oro ẹyetde ke unan! Ntem, edieke afo okụtde ke kiet ke otu nditọete fo odu ke utọ idaha oro, di andin̄wam oro ọsọn̄ọde enye idem. Mîdịghe edieke edide odu akpan mfịna emi afịnade fi, yom un̄wam to mbon oro ẹdotde ke n̄kan̄ eke spirit.—James 5:14, 15.
Nte Esop Ekemede Ndin̄wam
12. Nso ke owo kiet kiet ke esop ekeme ndinam man ọsọn̄ọ nditọete esie idem?
12 Kpukpru owo ke esop, esịnede n̄kpri owo ẹkeme ndinam n̄kpọ ndisọn̄ọ mbon en̄wen idem. Ke uwụtn̄kpọ, afo ndibuana ke mme mbono esop ye ke utom an̄wautom kpukpru ini esinen̄ede ọsọn̄ọ mbuọtidem mbon en̄wen. (Mme Hebrew 10:24, 25) Afo ndinam edisana utom kpukpru ini owụt ke afo amanam akpanikọ ọnọ Jehovah onyụn̄ odu ke edidemede ke n̄kan̄ eke spirit kpa ye nsọn̄ọn̄kpọ oro afo ọyọde. (Ephesus 6:18) Iwụk oro afo enyenede ekeme ndisọn̄ọ mbon en̄wen idem.—James 2:18.
13. Ntak emi ndusụk owo mîsiwọrọke an̄wautom aba, ndien nso ke ẹkeme ndinam man ẹn̄wam mmọ?
13 Ke ndusụk idaha, mme mfịghe uwem m̀mê nsọn̄ọn̄kpọ eken ẹkeme ndinam ndusụk owo ẹtek ke ifịk m̀mê ẹtre ndiwọrọ an̄wautom. (Mark 4:18, 19) Ekeme ndidi mbon oro mîwọrọke an̄wautom aba idụkke mme mbono esop. Kpa ye oro, eyedi mmọ ke ẹsụk ẹmama Abasi ke esịt mmọ. Nso ke ẹkeme ndinam man ẹsọn̄ọ mbuọtidem mmọ? Mbiowo ẹkeme ndinọ ima ima un̄wam ke ndika n̄kese mmọ. (Utom 20:35) Ẹkeme ndidọhọ mbon eken ke esop ẹn̄wam n̄ko. Utọ ima ima edika n̄kese oro akam ekeme ndidi ibọk usụk ubiak, yak idọhọ ntre, anamde mbon oro ẹmemde ke mbuọtidem ẹsọn̄ọ idem.
14, 15. Nso item ke Paul ọnọ kaban̄a edisọn̄ọ mbon en̄wen idem? Nọ uwụtn̄kpọ aban̄ade esop kiet oro ẹkenamde item emi.
14 Bible eteme nnyịn ete ‘isọn̄ọ mbon iduọ-esịt idem, inyụn̄ ikama mbon mmem-idem.’ (1 Thessalonica 5:14) Eyedi “mbon iduọ-esịt” emi ẹkụt ke mmimọ inyeneke aba uko ye nte ke mmimọ ikemeke ndikan mme n̄kpọ ubiọn̄ọ ye unana owo ndin̄wam mmimọ. Nte afo emekeme ndin̄wam? Ẹkabade ikọ emi, ‘kama mbon mmemidem’ nte “ndisọn̄ọ mmụm” mbon mmemidem “n̄kama” m̀mê “ndisọn̄ọ nyịre” ye mbon mmemidem. Jehovah ama, onyụn̄ ada kpukpru mme erọn̄ esie ke ọsọn̄urua. Enye isehe mme erọn̄ esie ke usụhọde, inyụn̄ iyomke mmọ ndomokiet ẹfiọrọ ẹkpọn̄ mbuọtidem. Nte afo emekeme ndin̄wam esop ‘ndisọn̄ọ mmụm mbon oro ẹmemde ke n̄kan̄ eke spirit n̄kama’ tutu mmọ ẹnen̄ede ẹsọn̄ idem?—Mme Hebrew 2:1.
15 Ebiowo kiet ama aka ekese ebe ye n̄wan oro mîkọwọrọke an̄wautom aba ke isua itiokiet. Ebiowo oro ewet ete: “Ima ye edikere mban̄a oro ofụri esop ẹkewụtde mmọ ama enyene akwa odudu tutu onụk mmọ ndifiak ndidụk otuerọn̄.” Didie ke eketie eyenete an̄wan oro mîkesiwọrọke an̄wautom aba ini kiet ko ke idem, ke ini mme andibuana ke esop ẹkesiwahade ẹkese enye? Enye ọdọhọ idahaemi ete: “Se ikan̄wamde nnyịn ndifiak n̄wọrọ an̄wautom ekedi nte ke akananam nditọete iren ye iban oro ẹkesiwahade ẹdise nnyịn ikesibiomke nnyịn ikpe m̀mê ndikụt ndudue nnọ nnyịn. Utu ke oro, mmọ ẹma ẹwụt edikere mban̄a ẹnyụn̄ ẹnọ nnyịn nsịnudọn̄ otode N̄wed Abasi.”
16. Anie esidu ke mben̄eidem kpukpru ini ndin̄wam mbon oro ẹyomde ẹsọn̄ọ mmimọ idem?
16 Ke akpanikọ, ata Christian esikop inemesịt ndidi andin̄wam oro ọsọn̄ọde mbon en̄wen idem. Ndien nte mme idaha nnyịn ke uwem ẹkpụhọrede, nnyịn ke idem nnyịn imekeme ndidi mbon oro nditọete nnyịn ẹnamde n̄kpọ ndisọn̄ọ idem. Ke nditịn̄ akpanikọ, ekeme ndidi owo ndomokiet ididụhe ndin̄wam nnyịn ke ini iyomde un̄wam. Nte ededi, odu owo emi enyenede akaka odudu, emi enyịmede ndin̄wam kpukpru ini—Jehovah Abasi.—Psalm 27:10.
Jehovah —Akakan Andisọn̄ọ Mme Owo Idem
17, 18. Ke mme usụn̄ ewe ke Jehovah ọkọsọn̄ọ Eyen esie, Jesus Christ, idem?
17 Ke ini ẹkekọn̄de enye ke eto, Jesus ama ofiori ete: “Ete, mmayak spirit Mi nsịn Fi ke ubọk.” (Luke 23:46) Ekem enye ama akpa. Hour ifan̄ ke mbemiso, ẹma ẹmụm enye ndien mme n̄kpet n̄kpet ufan esie ẹma ẹkpọn̄ enye ẹfen̄e ke ntak ndịk. (Matthew 26:56) N̄kukụre Owo emi ọkọnọde Jesus odudu ekedi Ete esie eke heaven. Edi, mbuọtidem esie ke Jehovah ikokpụhu. Ẹma ẹnọ Jesus utịp ke enye ndikanam akpanikọ nnọ Ete esie ebe ke Jehovah ke idemesie ndikọsọn̄ọ nda n̄n̄wam enye.—Psalm 18:25; Mme Hebrew 7:26.
18 Ke ofụri ini utom ukwọrọikọ Jesus ke isọn̄, Jehovah ama ọnọ Eyen esie se enye okoyomde man omụm nsọn̄ọnda akama tutu esịm n̄kpa esie. Ke uwụtn̄kpọ, ke Jesus ama akana baptism, emi ekedide idiọn̄ọ ntọn̄ọ utom ukwọrọikọ esie, enye ama okop uyo Ete esie ọdọhọde ke imọ imenem esịt ye enye onyụn̄ ọsọn̄ọ ima oro Enye amade Eyen esie. Ke ini Jesus okoyomde un̄wam, Jehovah ama ọdọn̄ mme angel ẹkesọn̄ọ enye idem. Ke ini Jesus okosobode n̄kponn̄kan udomo ke utịt uwem esie ke isọn̄, Jehovah ama okop n̄kpeubọk ye eseme esie. Ke akpanikọ, kpukpru emi ẹkedi mme n̄kpọ oro ẹkesọn̄ọde Jesus idem.—Mark 1:11, 13; Luke 22:43.
19, 20. Nnyịn isan̄a didie ifiọk ke Jehovah ọyọsọn̄ọ nnyịn idem ke ini iyomde un̄wam?
19 Jehovah edi akpan Owo oro ọsọn̄ọde nnyịn idem. (2 Chronicles 16:9) Enye emi kpukpru nsọn̄idem ẹtode emi onyụn̄ ọsọn̄de odudu ekeme ndin̄wam nnyụn̄ nsọn̄ọ nnyịn idem ke ini iyomde un̄wam. (Isaiah 40:26) Ekọn̄, ubuene, udọn̄ọ, n̄kpa, m̀mê unana mfọnmma nnyịn ẹkeme ndinam nnyịn idu ke ọkpọsọn̄ mfịghe. Ke ini mme idomo uwem ẹtiede nte ẹmọn̄ ẹkan nnyịn ubọk nte “n̄kpọsọn̄ mme asua,” Jehovah ekeme ndidi odudu nnyịn. (Psalm 18:17; Exodus 15:2) Enye enyene okopodudu n̄kpọ oro ekemede ndin̄wam nnyịn—edisana spirit esie. Ebede ke spirit esie, Jehovah ekeme ndinọ “mbon mba odudu” man mmọ ẹkeme “[ndidọk] ke mba nte ntrukpom.”—Isaiah 40:29, 31.
20 Spirit Abasi edi n̄kponn̄kan odudu ke ekondo. Paul ama ọsọn̄ọ etịn̄ ete: “Mmenyene ukeme ndinam kpukpru n̄kpọ ke odudu Andisọn̄ọ mi idem.” Ih, ima ima Ete nnyịn eke heaven ekeme ndinọ nnyịn “akwa ubom odudu” ndiyọ kpukpru mfịna oro ẹkamade ubiak tutu enye anam “kpukpru n̄kpọ ẹdi mbufa” ke Paradise oro enye ọn̄wọn̄ọde emi enen̄erede ekpere.—Philippi 4:13; 2 Corinth 4:7; Ediyarade 21:4, 5.
[Ikọ idakisọn̄]
^ ikp. 4 Vine’s Complete Expository Dictionary of Old and New Testament Words, eke W. E. Vine, ọdọhọ ete: “Ikọedinam Greek emi [pa·re·go·riʹa ] (Ikọmbakara ‘paregoric’) ọwọrọ ibọk usụk ubiak.”
Nte Afo Emeti?
• Didie ke nditọete ke Rome ẹkedi ‘mme andin̄wam oro ẹsọn̄ọde’ Paul idem?
• Ke mme usụn̄ ewe ke nnyịn ikeme ndidi ‘mme andin̄wam oro ẹsọn̄ọde owo idem’ ke esop?
• Ntak emi Jehovah edide akakan Owo emi ọsọn̄ọde nnyịn idem?
[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]
[Ndise ke page 19]
Nditọete ẹkedi ‘mme andin̄wam oro ẹkesọn̄ọde’ Paul idem ebe ke ndinọ enye ọkpọkpọ un̄wam, nsịnudọn̄, ye edinam n̄kpọ nnọ enye
[Ndise ke page 21]
Mbiowo ẹsida usụn̄ ke ndisọn̄ọ otuerọn̄ idem