Nte Mme Ọkwọrọ Ederi Ẹkpenyene Ndisịn Udọn̄ Nnọ Mbre Ukara?

“AKWA Bishop emi otode Canada akasian mbonisan̄ ido ukpono ete ke ndisịn idem ke mbre ukara ekeme ndin̄wam mme ubuene. . . . Idem ọkpọkọm etie nte ke ndutịm ukara idụhe ke n̄kemuyo ye uduak Abasi, ‘oyom nnyịn isịn idem man ikeme ndin̄wam mme ubuene.’”—Catholic News.

Idịghe esen n̄kpọ ndikop nte ikpọ owo ufọkabasi ẹtorode edisịn idem ke mbre ukara; inyụn̄ idịghe obufa n̄kpọ ndikụt nte mme adaiso ido ukpono ẹkamade itie ukara. Ndusụk mmọ ẹdomo ndinam mbre ukara ọfọn. Mme owo ẹsima ẹnyụn̄ ẹti mbon oro ẹkesịnde ukeme ndibiat itie ufụn mfep nnyụn̄ nnam kpukpru orụk ẹnyene ukem unen.

Kpa ye oro, ediwak mme usụhọde owo isikopke inemesịt ke ini mme ọkwọrọ ederi mmọ ẹsịnde idem ke mbubehe ukara. Ibuotikọ kiet ke Christian Century emi enemede ukpepn̄kpọ ido ukpono aban̄ade mbre ukara ọkọdọhọ ete: “Mme aka ufọkabasi Protestant ke ndusụk ini ẹkesidọhọ ke mme ọkwọrọ ederi mmimọ ikpesịnke idem ke mbubehe obio.” Ediwak mbon ido ukpono ẹkere ke ufọkabasi edi ata edisana itie oro mîkpanaha ẹda mbre ukara ẹdụk.

Emi anam ẹbụp ndusụk mbụme oro ẹdemerede owo udọn̄, emi ẹbehede kpukpru mbon oro ẹyomde ndikụt ererimbot oro ọfọnde akan. Nte mme ọkwọrọikọ Christian ẹkeme ndinam mbre ukara ọfọn? * Nte ndisịn udọn̄ nnọ mbre ukara edi usụn̄ oro Abasi edidade mfọnn̄kan ukara ye mfọnn̄kan ererimbot idi? Ndi ẹketọn̄ọ Ido Ukpono Christ nte obufa usụn̄ ndida mbre mbre ukara?

Nte Ẹkedade Enyịn̄ Christ Ẹtọn̄ọ Mbre Ukara

Ke n̄wed oro The Early Church, ewetmbụk oro Henry Chadwick ọdọhọ ke ẹkediọn̄ọ akpa esop Christian nte otu oro “mîkenyeneke udọn̄ ndikama ukara ererimbot.” Esop oro “ikesịnke idem ke ukara, isịnke ntịme inyụn̄ in̄wanake ekọn̄.” N̄wed oro A History of Christianity ọdọhọ ete: “Kpukpru mme Christian ẹma ẹnịm ke akpanikọ ntatara ntatara ẹte ke owo mmimọ ndomokiet ikpenyeneke ndikama itie ke ukara . . . Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ọyọhọ isua ikie ita, Hippolytus ọkọdọhọ ke ido mme Christian oro ẹketịmde ẹfiọk ekedi ndidọhọ ayaraiwat esịn n̄wed ọkpọn̄ utom mbemiso ọtọn̄ọde ndika Ufọkabasi.” Nte ededi, sụn̄sụn̄, mme owo oro ẹkenyenede udọn̄ ke ukara ẹma ẹtọn̄ọ ndida usụn̄ ke ediwak ufọkabasi, ẹnọde idemmọ ikpọ udorienyịn̄. (Utom 20:29, 30) Ndusụk mmọ ẹkeyom ndidi mme adaiso ido ukpono nnyụn̄  ntọn̄ọ ntak ndi mbon mbre ukara. Mbabuat ukpụhọde ke ukara Rome ama ọnọ mbon ufọkabasi emi ifet oro mmọ ẹkeyomde.

Ke isua 312 E.N., okpono ndem Akwa Edidem Rome oro Constantine ama ọtọn̄ọ ndima inua-okot Christian. Ke n̄kpaidem, mme bishop ufọkabasi ẹma ẹnyịme ndinam se ededi oro Akwa Edidem emi ekedide okpono ndem mi ọkọdọhọde, ke ntak mme ifetutom oro enye ọkọnọde mmọ. Henry Chadwick ekewet ete: “Ufọkabasi ama enen̄ede esịn idem ke ikpọ ubiere oro ukara akanamde.” Nso utịp ke ndisịn idem ke mbre ukara ekenyene ke idem mbon ufọkabasi?

Utịp Oro Mbre Ukara Ekenyenede ke Idem Mme Ọkwọrọikọ

Augustine emi ekedide okopodudu ekpep ukpepn̄kpọ Catholic okonyụn̄ odude uwem ke ọyọhọ isua ikie ition edi akpan owo emi ọkọnọde ekikere nte ke Abasi ayada mbon ufọkabasi anam n̄kpọ nte mbon mbre ukara. Enye ekekere ke ini oyodu emi ufọkabasi edikarade mme idụt onyụn̄ ada emem ọsọk ubonowo. Edi ewetmbụk oro H. G. Wells ekewet ete: “Ọtọn̄ọde ke ọyọhọ isua ikie ition tutu esịm ọyọhọ isua ikie efịt, mbụk obio Europe enen̄ede owụt edikpu ke ndikere nte ke Abasi enyene ukara ererimbot.” Christendom ikakam idaha emem isọk Europe, ikonyụn̄ idaha isọk ererimbot. Se ẹkekerede nte edide Ido Ukpono Christ ikenyeneke ukpono aba ke iso ediwak owo. Nso ikedi ntak?

Ẹma ẹdụri ediwak mbon oro ẹkedọhọde ke ikwọrọ Ido Ukpono Christ ẹdọn̄ ke mbre ukara ye nti uduak, edi mmọ ẹma ẹtiene ẹbuana ke ndiọi edinam do. Martin Luther, ọkwọrọikọ ye akabade Bible, ọwọrọ etop ke ntak ukeme oro enye ekesịnde ndinam Ufọkabasi Catholic ọfọn. Nte ededi, nte enye ọkọbiọn̄ọde ukpepn̄kpọ ufọkabasi uko uko ama anam mbon oro ẹkeyomde ndisọn̄ ibuot ye ukara, ẹma enye. Luther ikenyeneke aba ukpono ke iso ediwak owo ke ini enye ọkọtọn̄ọde nditịn̄ ekikere esie kaban̄a mbubehe ukara. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ, enye okoyom ufọn mme ubuene oro ẹkesọn̄de ibuot ye ikpọ mbon ukara emi ẹketiede ufịk ufịk. Ekem, ke ini nsọn̄ibuot oro akadade afai edi, enye ama esịn udọn̄ ọnọ ikpọ mbon ukara oro nditre nsọn̄ibuot oro, mmọ ẹma ẹnam oro, ẹwotde ediwak tọsịn owo. Ikpaha owo idem nte ke mme ubuene ẹkeda enye nte owo mbia. Luther n̄ko ama esịn udọn̄ ọnọ ikpọ owo ukara ndisọn̄ ibuot ye Akwa Edidem ufọkabasi Catholic. Ke nditịm ntịn̄, mme anditiene Luther, emi ẹkediọn̄ọde nte mbon Protestant, ẹma ẹtọn̄ọ n̄ka ukaraidem. Didie ke odudu ukara okotụk nte Luther akanamde n̄kpọ? Akababiat enye. Ke uwụtn̄kpọ, okposụkedi enye ke akpa ọkọbiọn̄ọde edinyịk mme owo nsịn ke ido ukpono, enye ke ukperedem ama esịn udọn̄ ọnọ mme ufan mbre ukara esie ndifọp mbon oro ẹkebiọn̄ọde edinịm nsek nditọ baptism.

John Calvin ekedi ọwọrọetop ọkwọrọ ederi ke Geneva, edi enye ama enyene akwa odudu ke ukara n̄ko. Ke ini Michael Servetus akanamde an̄wan̄a nte ke Abasi-Ita-ke-Kiet inyeneke nsọn̄ọ ke N̄wed Abasi, Calvin ama ada odudu ukara esie anam ẹbọp Servetus ẹdian ke eto ẹfọp. Nso enyene-ndịk ediwọn̄ọde n̄kpọn̄ ukpepn̄kpọ Jesus ke emi ekedi ntem!

Ekeme ndidi mme owo emi ẹma ẹfre se Bible etịn̄de ke 1 John 5:19 ete: “Ofụri ererimbot onyụn̄ esịne ke ubọk andidiọk.” Nte mmọ ẹma ẹnyene udọn̄ esịt akpanikọ ndinam mbre ukara ọfọn ke eyo mmọ, mîdịghe nte mmọ ẹkenyene idotenyịn ndibọ ukara nnyụn̄ nnyene mme ufan ke ikpọ itie? Ke idaha ekededi, akpakana mmọ ẹti mme ikọ eke odudu spirit oro James, mbet Jesus ekewetde ete: “Nte mbufo  ifiọkke ite, edidi ufan ye ererimbot edi edidi usua ye Abasi? mmọdo owo ekededi eke oyomde ndidi ufan ye ererimbot anam idem usua ye Abasi.” (James 4:4) James ama ọfiọk ke Jesus eketịn̄ aban̄a mme anditiene enye ete: ‘Mmọ idịghe eke ererimbot, kpa nte Ami mmendịghe eke ererimbot.’—John 17:14.

Kpa ye oro, ke adan̄aemi ẹfiọkde ke mme Christian ikpabuanake ke idiọkn̄kpọ ererimbot emi, ediwak owo imaha ndida san̄asan̄a n̄kpọn̄ mbre ukara, emi enen̄erede ọwọrọ nditre ndidi “eke ererimbot.” Mmọ ẹdọhọ ke utọ edida san̄asan̄a oro iyakke mme Christian ẹnen̄ede ẹma mbon en̄wen. Mmọ ẹkere ke mme adaiso ufọkabasi ẹkpenyene ndisịn udọn̄ nnọ nnyụn̄ ntiene mbuana ke nditre ufịk ye oburobụt ido. Nte edida san̄asan̄a oro Jesus ekekpepde odu ke n̄kemuyo ye edinen̄ede n̄kere mban̄a mbon efen? Nte Christian ekeme ndida san̄asan̄a n̄kpọn̄ mme mbubehe ukara oro ẹtọde ubahade ndien ke ukem ini oro ọnọ mbon efen ata un̄wam? Ibuotikọ oro etienede mi ọbọrọ mme mbụme emi.

[Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 4]

Man ẹbọ odudu ukara, mme adaiso ufọkabasi ẹma ẹnyịme ndinam se ededi oro mme utọ andikara nte Akwa Edidem Constantine ẹkedọhọde

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Musée du Louvre, Paris

[Mme ndise ke page 5]

Ntak emi ẹkedụride mme ọwọrọiso adaiso ido ukpono ẹdọn̄ ke mbre ukara?

Augustine

Luther

Calvin

[Mme Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Augustine: Foto ICCD; Calvin: Ndise emi Holbein ẹwetde, ẹdade ẹto n̄wed The History of Protestantism (Eboho II)