Nyene Uko nte Jeremiah
Nyene Uko nte Jeremiah
“Bet Jehovah: sọn̄ idem [m̀mê, nyene uko], ndien enye [ọyọsọn̄ọ] fi esịt: tịm bet Jehovah.”—PSALM 27:14.
1. Nso akpakịp edidiọn̄ ke Mme Ntiense Jehovah ẹnyene?
MME NTIENSE JEHOVAH ẹdụn̄ ke paradise eke spirit. (Isaiah 11:6-9) Ke ntịme ntịme ererimbot emi, mmọ ẹbuana n̄wọrọnda idaha eke spirit ye nditọete Christian mmọ, emi ẹdude ke emem ye Jehovah Abasi ẹnyụn̄ ẹdude ke emem ye kiet eken. (Psalm 29:11; Isaiah 54:13) Ndien paradise eke spirit mmọ ke ọkọri. Kpukpru mbon oro ‘ẹnamde uduak Abasi ke ofụri esịt’ ẹtịp ẹsịn ke n̄kọri emi. (Ephesus 6:6) Didie? Ke ndidu uwem ekekem ye mme edumbet Bible ye ke ndikpep mbon en̄wen ndinam ntre, ke ntem ẹkotde mmọ ẹtiene ẹdibọ ufọn akpakịp edidiọn̄ paradise emi.—Matthew 28:19, 20; John 15:8.
2, 3. Nso ke ata mme Christian ẹnyene ndiyọ?
2 Nte ededi, nnyịn ndidu ke paradise eke spirit iwọrọke ke mme idomo idisịmke nnyịn. Nnyịn isụk idi mme anana-mfọnmma owo imesinyụn̄ ikop ubiak udọn̄ọ, usọn̄, ye n̄kpa. Akan oro, nnyịn imokụt nte mme ntịn̄nnịm ikọ oro ẹban̄ade “ukperedem ini” ẹsude. (2 Timothy 3:1) Ekọn̄, ubiatibet, udọn̄ọ, akan̄, ye nsọn̄ọn̄kpọ ẹsịm kpukpru owo, mme unọmọ emi ẹsịm Mme Ntiense Jehovah n̄ko.—Mark 13:3-10; Luke 21:10, 11.
3 Ke ẹsiode kpukpru emi ẹfep, nnyịn imenen̄ede ifiọk ke okposụkedi inyenede ifụre ke paradise eke spirit nnyịn, nnyịn imesisobo n̄kpọsọn̄ ubiọn̄ọ ito mbon oro mîdụhe ke paradise emi. Jesus ama odụri mme anditiene enye utọn̄ ete: “Sia mbufo mîdịghe mbon ererimbot, edi Ami n̄kemekde mbufo nsio ke ererimbot, ke ntak oro ererimbot asua mbufo. Ẹti ikọ eke n̄ketịn̄de nnọ mbufo nte, Asan̄autom ikponke ikan ete-ufọk. Edieke mmọ ẹkesịnde Mi enyịn, ẹyesịn mbufo enyịn n̄ko.” (John 15:18-21) Ntre ke osụk edi mfịn. Utuakibuot nnyịn isụk in̄wan̄ake ediwak owo, mmọ inyụn̄ idaha enye nte akpan n̄kpọ. Ndusụk owo ẹsisụk nnyịn uyo, ẹsak nnyịn nsahi, mîdịghe ẹkam ẹsua nnyịn nte Jesus okodụride nnyịn utọn̄ aban̄a. (Matthew 10:22) Ediwak ini, ẹsida ndutịm usuanetop ẹsuan nsunsu etop ye ubi ubi ikọ ẹban̄a nnyịn. (Psalm 109:1-3) Ih, kpukpru nnyịn imesisobo n̄kpọsọn̄ idaha, ndien emi ekeme ndinam idem ọtọn̄ọ ndimem ndusụk nnyịn. Nnyịn ikpasan̄a didie iyọ?
4. M̀mọ̀n̄ ke nnyịn ikeme ndibọ un̄wam man iyọ?
4 Jehovah ayan̄wam nnyịn. Andiwet psalm akada odudu spirit ewet ete: “Ediwak ukụt ẹsịm eti owo; edi Jehovah osio enye ke mmọ kpukpru.” (Psalm 34:19; 1 Corinth 10:13) Ediwak nnyịn imekeme ndisọn̄ọ ntịn̄ nte ke ini nnyịn iberide edem ofụri ofụri ke Jehovah, enye esinọ nnyịn ukeme ndiyọ nsọn̄ọn̄kpọ ekededi. Ima oro nnyịn imade enye ye idatesịt oro anade nnyịn ke iso ẹn̄wam nnyịn ndin̄wana n̄kan mmemidem ye ndịk ekededi. (Mme Hebrew 12:2) Ntem, ke ini isobode n̄kpọsọn̄ idaha, nnyịn iyaka iso ndisọn̄ọ nda.
Ikọ Abasi Ama Ọsọn̄ọ Jeremiah Idem
5, 6. (a) Ewe uwụtn̄kpọ aban̄ade ata mme andituak ibuot oro ẹkekemede ndiyọ ke nnyịn inyene? (b) Nso ke Jeremiah eketịn̄ ke ini ẹkedọhọde enye edi prọfet?
5 Ke ofụri emana, mme anam-akpanikọ asan̄autom Jehovah ẹsikop idatesịt kpa ye n̄kpọsọn̄ idaha. Ndusụk mmọ ẹkedu uwem ke ini ubiereikpe Jehovah nte enye akan̄wan̄ade iyatesịt esie ofụk mbon oro mîkanamke akpanikọ. Jeremiah ye ibat ibat mbon eyo esie, ọkọrọ ye mme Christian akpa isua ikie, ẹma ẹsịne ke otu mme anam-akpanikọ andituak ibuot emi. Ẹkewet mme uwụtn̄kpọ utọ mbon emi ke Bible man ẹdọn̄ nnyịn esịt, ndien nnyịn imekeme ndikọ ekese ifiọk ke ndikpep mban̄a mmọ. (Rome 15:4) Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a Jeremiah.
6 Ke ini enye ekedide uyen, ẹma ẹdọhọ Jeremiah edinam utom nte prọfet ke Judah. Emi ikedịghe mmemmem utom. Ediwak owo ẹketuak ibuot ẹnọ mme nsunsu abasi. Okposụkedi Josiah, oro ekedide edidem ke ini Jeremiah ọkọtọn̄ọde utom esie, akanamde akpanikọ, kpukpru ndidem oro ẹketienede enye ke edem ikanamke akpanikọ, ndien ediwak mme andikpep—mme prọfet ye mme oku—ikọsọn̄ọke ida inọ akpanikọ. (Jeremiah 1:1, 2; 6:13; 23:11) Eketie Jeremiah didie ke idem ke ini Jehovah ọkọdọhọde enye edi prọfet? Ndịk ama anam enye! (Jeremiah 1:8, 17) Jeremiah ọdọhọ ke akpa ikọ oro ọkọwọrọde imọ ke inua ekedi: “Ami ndọhọ, nte, Aha, Ọbọn̄ Jehovah! sese, mfiọkke nditịn̄ ikọ: koro ami ndide eyenọwọn̄.”—Jeremiah 1:6.
7. Nso ke Jeremiah okosobo ke efakutom esie, ndien didie ke enye akanam n̄kpọ?
7 Mbon oro mîkamaha ndikpan̄ utọn̄ ẹma ẹwak ke efakutom Jeremiah, ndien mmọ ẹma ẹsibiọn̄ọ enye. Ke idaha kiet, Pashhur, emi ekedide oku, ama amia enye onyụn̄ esịn enye ke ebuka. Jeremiah etịn̄ nte eketiede imọ ke idem ini oro ete: “Ndien ndọhọ nte, Ndisiakke aba [Jehovah], ndinyụn̄ ndọhọke aba ke enyịn̄ esie.” Eyedi esitie fi ntre ke idem ndusụk ini—anamde idem oyom ndimem fi. Tịm fiọk se ikan̄wamde Jeremiah ndisọn̄ọ nda. Enye ọkọdọhọ ete: “Ndien n̄kpọ [oro edi ikọ, m̀mê etop Abasi] odu mi ke esịt nte ikan̄ eke asakde, esịne mi ke ọkpọ, ndien n̄n̄wana ndimụm idemmi n̄kama, tutu akak.” (Jeremiah 20:9) Nte ikọ Abasi esinyene ukem odudu oro ke idem fo?
Mme Nsan̄autom Jeremiah
8, 9. (a) Nso ndudue ke prọfet Urijah akanam, ndien nso ikedi utịp? (b) Ntak emi idem ekememde Baruch, ndien didie ke ẹken̄wam enye?
8 Jeremiah ikanamke utom prọfet esie ikpọn̄. Enye ama enyene mme nsan̄autom, ndien eyedi oro ama ọnọ enye nsịnudọn̄. Nte ededi, mme nsan̄autom esie ikesinamke n̄kpọ ye eti ibuot ndusụk ini. Ke uwụtn̄kpọ, ekemmọ prọfet oro ekerede Urijah ama esịn ifịk ọnọ Jerusalem ye Judah ntọt nte ekemde ye “kpukpru ikọ Jeremiah.” Edi ke ini Edidem Jehoiakim ọkọnọde uyo ete ẹwot Urijah, ndịk ama anam prọfet emi efehe aka Egypt. Oro ikanyan̄ake enye. Ikọt edidem ẹma ẹbịne enye, ẹkemụm ẹnyụn̄ ẹda enye ẹfiak ẹnyọn̄ ẹdi Jerusalem, ẹnyụn̄ ẹwot enye. Oro okomụm Jeremiah mbọribọ didie ntem!—Jeremiah 26:20-23.
9 Nsan̄autom Jeremiah efen ekedi Baruch, ewetn̄wed esie. Baruch ama enen̄ede ọnọ Jeremiah ibetedem, edi ke idaha kiet, enyịn eke spirit esie ama ekịm n̄ko. Enye ama ọtọn̄ọ ndikụni n̄kụni, ọdọhọde ete: “Ọdọdiọk ye ami ndien! koro Jehovah ọmọkọrọ ndutụhọ ke ubiak mi; mmakpa mba ke eseme mi, ndien n̄kwe nduọk-odudu.” Mmemidem ama anam Baruch ọtọn̄ọ ndinana ima nnọ mme n̄kpọ eke spirit. Kpa ye oro, Jehovah ama ọnọ Baruch eti item ke ima ima usụn̄, ndien enye ama anam ukpụhọde. Ẹma ẹnọ enye nsọn̄ọ nte ke enye ọyọbọhọ nsobo Jerusalem. (Jeremiah 45:1-5) Ekedi n̄kpọ nsịnudọn̄ didie ntem ọnọ Jeremiah ke ini Baruch akafiakde ọsọn̄ọ ada ke n̄kan̄ eke spirit!
Jehovah Ama Ọnọ Prọfet Esie Un̄wam
10. Nso un̄wam ke Jehovah ọkọn̄wọn̄ọ ndinọ Jeremiah?
10 Ke edide akpan n̄kpọ akan, Jehovah ikọkpọn̄ke Jeremiah. Enye ama ọfiọk nte eketiede prọfet esie ke idem onyụn̄ ọnọ enye ukeme ye un̄wam oro enye okoyomde. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini Jeremiah ekekerede ke imọ idotke ndinam se ẹkedọn̄de imọ ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ini utom imọ, Jehovah ama ọdọhọ enye ete: “Kûfehe iso mmọ; koro ami ndude ye afo ndinyan̄a fi; Jehovah ọdọhọ.” Ekem, ke ama ọkọnọ prọfet esie ntọt aban̄a utom oro ọkọdọn̄de enye, Jehovah ama ọdọhọ ete: “Mmọ ẹyen̄wana ekọn̄ ye afo; edi idikemeke ubọk ye afo; koro ami ndude ye afo, man nnyan̄a fi; uyo Jehovah edi emi.” (Jeremiah 1:8, 19) Nso ikọ ndọn̄esịt ke oro ekedi ntem! Ndien Jehovah ama anam kpa nte enye ọkọn̄wọn̄ọde.
11. Nnyịn isan̄a didie ifiọk ke Jehovah ama osu un̄wọn̄ọ esie ndidu ye Jeremiah?
11 Ntem, ke ẹma ẹkesịn enye ke ebuka ẹnyụn̄ ẹsak enye nsahi ke eferife, Jeremiah ama etịn̄ uko uko ete: “Jehovah odu ye ami nte owo uko eke enyenede ndịk: mmọdo mmọ eke ẹkọbọde mi ẹyeduọn̄ọ, idinyụn̄ ikanke: bụt ayanam mmọ eti-eti.” (Jeremiah 20:11) Ke ini ẹkedomode ndiwot Jeremiah ke mme isua oro ẹketienede, Jehovah ama aka iso odu ye enye, ndien ukem nte Baruch, Jeremiah ama ọbọhọ nsobo Jerusalem onyụn̄ ọwọrọ ke n̄kpọkọbi, ke adan̄aemi mme andikọkọbọ enye ye mbon oro ẹkefụmide ntọt esie ẹkekpan̄ade mîdịghe ẹtan̄de mmọ ẹka ntan̄mfep ke Babylon.
12. Kpa ye oro mme ntak ndikop mmemidem ẹdude, nso ke nnyịn ikpeti?
12 Ukem nte Jeremiah, ediwak Mme Ntiense Jehovah mfịn ẹyọ ukụt. Nte ẹkebemde iso ẹtịn̄, ndusụk oto unana mfọnmma nnyịn, mbon eken ẹto ndutịme ererimbot, ndien mbon eken ẹto mbon oro ẹbiọn̄ọde utom nnyịn. Mme utọ afanikọn̄ oro ẹkeme ndinam idem emem owo. Nnyịn imekeme ndikere nte Jeremiah ekekerede m̀mê nnyịn iyekeme ndika iso nnam utom nnyịn. Ke akpanikọ, nnyịn ikpenyene ndidori enyịn ke idem ekeme ndimem nnyịn ke ini ke ini. Mmemidem odomo nte ima oro imade Jehovah okponde. Ke ntre, nnyịn ikpakam itre ndiyak mmemidem anam nnyịn ikpọn̄ utom Jehovah nte Urijah ọkọkpọn̄de. Utu ke oro, ẹyak nnyịn ikpebe Jeremiah inyụn̄ inyene mbuọtidem ke Jehovah ayan̄wam nnyịn.
Nte Ẹkemede Ndikan Mmemidem
13. Didie ke nnyịn ikeme ndikpebe uwụtn̄kpọ Jeremiah ye David?
13 Jeremiah ama esineme nneme ye Jehovah Abasi kpukpru ini, asiande enye nte etiede imọ ke esịtidem onyụn̄ eben̄e ukeme. Oro edi eti uwụtn̄kpọ ọnọ nnyịn ndikpebe. David eke eset, oro akanamde kpasụk ntre ekewet ete: “O Jehovah, kop ikọ mi, tịm fiọk se n̄kerede. Kpan̄ utọn̄ ke uyo mfiori mi, O edidem mi, ye Abasi mi; koro mmọn̄ n̄kpe fi ubọk.” (Psalm 5:1, 2) Mbụk uwem David oro ẹkewetde ke odudu spirit owụt nte Jehovah ekeyerede akam oro David ekesibọn̄de ndien ndien eben̄e un̄wam. (Psalm 18:1, 2; 21:1-5) Ke ukem usụn̄ oro, ke ini inyenede ikpọ mfịna m̀mê ke ini mme mfịna nnyịn ẹtiede nte se owo mîkemeke ndikan, nnyịn iyenen̄ede ibọ ndọn̄esịt ke ndiwọn̄ọde mbịne Jehovah ke akam nnyụn̄ n̄n̄wan̄a esịt nnyịn nnọ enye. (Philippi 4:6, 7; 1 Thessalonica 5:16-18) Jehovah itreke ndikpan̄ utọn̄ nnọ nnyịn. Utu ke oro, enye ọnọ nnyịn nsọn̄ọ nte ke ‘imọ imekere iban̄a nnyịn.’ (1 Peter 5:6, 7) Edi, nte oyowụt eti ibuot ndibọn̄ akam nnọ Jehovah ndien nnyịn itre ndikop se enye etịn̄de?
14. Didie ke ikọ Jehovah okotụk Jeremiah?
14 Didie ke Jehovah etịn̄ ikọ ọnọ nnyịn? Fiak kere nte Jehovah eketịn̄de ikọ ọnọ Jeremiah. Sia Jeremiah ekedide prọfet, Jehovah ekesineme nneme ye enye nnennen nnennen. Jeremiah etịn̄ nte ikọ Abasi okotụkde imọ ete: “Ẹmekụt ikọ fo, ndien ndia mmọ; ndien ikọ fo ẹkabade ẹdi n̄kpọ idara ye inemesịt mi: koro n̄kerede enyịn̄ fo, O Jehovah Abasi mme udịm.” (Jeremiah 15:16) Ih, Jeremiah ama okop inemesịt nte ke ẹkot enyịn̄ Abasi ẹdian imọ, ndien ikọ Abasi ekedi ọsọn̄urua n̄kpọ ọnọ prọfet emi. Ntem, ukem nte apostle Paul, Jeremiah ama eben̄e idem nditan̄a etop oro ẹkenọde enye.—Rome 1:15, 16.
15. Didie ke nnyịn ikeme ndisịn ikọ Jehovah ke esịt nnyịn, ndien ndikere mban̄a nso edinam nnyịn ikûdop uyo?
15 Jehovah isitịn̄ke ikọ nnennen nnennen inọ owo ndomokiet mfịn. Nte ededi, nnyịn imenyene ikọ Abasi ke Bible. Ntem, edieke nnyịn isịnde ifịk ikpep Bible inyụn̄ inen̄erede itie ikere se ikpepde, ikọ Abasi ayakabade “edi n̄kpọ idara ye inemesịt” ọnọ nnyịn n̄ko. Ndien nnyịn imekeme ndikop inemesịt nte ke nnyịn ikama enyịn̄ Jehovah ke ini ikade ndibuana ikọ esie ye mbon en̄wen. Ẹyak nnyịn ikûdede ifre ke idụhe mbon efen ke ererimbot mfịn oro ẹtan̄ade enyịn̄ Jehovah. Mme Ntiense esie kpọt ẹtan̄a eti mbụk aban̄ade Obio Ubọn̄ Abasi oro ẹma ẹkewụk, ẹnyụn̄ ẹkpep mbon nsụhọdeidem ndidi mbet Jesus Christ. (Matthew 28:19, 20) Nso ukpono ke nnyịn inyene ntem! Nnyịn ikpasasan̄a didie idop uyo ke ini ikerede iban̄a se Jehovah adade ima ayak esịn nnyịn ke ubọk?
Ẹyak Ikpeme Mbon Oro Idụkde Nsan̄a
16, 17. Didie ke Jeremiah ekese ndiọi nsan̄a, ndien didie ke nnyịn ikeme ndikpebe enye?
16 Jeremiah obụk n̄kpọ efen oro akan̄wamde enye ndinyene uko. Enye ọkọdọhọ ete: “N̄ketiehe ke odu mbon nsahi, nnyụn̄ nnamke mbubru; ubọk fo esịn mi ntie ikpọn̄: koro afo adade iyatesịt ọyọhọ mi ke idem.” (Jeremiah 15:17) Jeremiah ama emek ndidu ikpọn̄ utu ke ndiyak ndiọi nsan̄a ẹbiat imọ. Nnyịn inyụn̄ inyene ukem ekikere emi mfịn. Nnyịn idehede ifre item oro apostle Paul ọkọnọde nte ke “idiọk nsan̄a ababiat eti ido,” ọkpọkọm nti ido oro ikenyenede ke ediwak isua.—1 Corinth 15:33.
17 Ndiọi nsan̄a ẹkeme ndinam spirit ererimbot emi abiat ekikere nnyịn. (1 Corinth 2:12; Ephesus 2:2; James 4:4) Ẹyak nnyịn inọ ukeme ukere n̄kpọ nnyịn ukpep man ikeme ndifiọk ndiọi nsan̄a inyụn̄ ifep mmọ ofụri ofụri. (Mme Hebrew 5:14) Edieke Paul okpodude uwem ke isọn̄ mfịn, afo ekere ke nso ke enye ekpetịn̄ ye Christian oro esisede oburobụt m̀mê afai afai ndise vidio m̀mê afai afai mbre mbuba? Nso item ke enye ọkpọnọ eyenete oro odụkde ndụk ye mbon oro akanam enye mîfiọkke ke Intanet? Didie ke enye ekpese Christian oro esibiatde ekese ini ebre mbre vidio m̀mê ese ekebe ndise edi mînyeneke ini inọ ukpepn̄kpọ idemesie?—2 Corinth 6:15; Ephesus 5:3-5, 15, 16.
Ka Iso Ndidu ke Paradise eke Spirit
18. Nso idin̄wam nnyịn ndika iso nsọn̄ idem ke n̄kan̄ eke spirit?
18 Nnyịn ida paradise eke spirit nnyịn ke ọsọn̄urua n̄kpọ. Idụhe n̄kpọ ndomokiet oro ebietde enye mfịn ke ererimbot. Idem mbon oro mînịmke ke akpanikọ ẹsitịn̄ ẹban̄a ima, edikere mban̄a, ye mfọnido oro mme Christian ẹnyenede ẹnọ kiet eken. (Ephesus 4:31, 32) Kpa ye oro, enen̄ede oyom nnyịn in̄wana ikan mmemidem idahaemi akan nte akanam in̄wanade. Eti nsan̄a, akam, ye edikpep n̄kpọ kpukpru ini ẹkeme ndin̄wam nnyịn ndika iso nsọn̄ idem ke n̄kan̄ eke spirit. Mme n̄kpọ emi ẹyen̄wam nnyịn ndinyene ọyọhọ mbuọtidem ke Jehovah ke ini isobode idomo ekededi.—2 Corinth 4:7, 8.
19, 20. (a) Nso idin̄wam nnyịn ndiyọ? (b) Ẹwet ibuotikọ oro etienede ẹnọ mmanie, ndien mmanie n̄ko ẹdibọ ufọn ẹto enye?
19 Nnyịn ikpedehede iyak mbon oro ẹsuade etop Bible nnyịn ẹsịn nnyịn ndịk ke idem ẹnyụn̄ ẹnam nnyịn ikpọt ke mbuọtidem. Kpa nte ekedide ye mme asua oro ẹkekọbọde Jeremiah, mbon oro ẹn̄wanade ye nnyịn ẹn̄wana ye Abasi. Mmọ idikanke. Jehovah, emi enen̄erede enyene odudu akan mme asua nnyịn, ọdọhọ nnyịn ete: “Bet Jehovah: sọn̄ idem [m̀mê, nyene uko], ndien enye [ọyọsọn̄ọ] fi esịt: tịm bet Jehovah.” (Psalm 27:14) Ke ima ikenen̄ede ikọn̄ mbuọtidem ke Jehovah, nnyịn ikpakam ibiere ndika iso nnam se ifọnde. Ukem nte Jeremiah ye Baruch, nnyịn ikpakam inyene mbuọtidem nte ke iyọdọk mbun̄wụm edieke nnyịn mîyakke idem emem nnyịn.—Galatia 6:9.
20 Ndikan mmemidem edi en̄wan ofụri ini ọnọ ediwak Christian. Nte ededi, mme uyen ẹsobo san̄asan̄a n̄kpọ-ata. Edi mmọ n̄ko ẹnyene ekese ifet. Ẹwet ibuotikọ oro etienede akpan akpan ẹnọ mme uyen oro ẹdude ke otu nnyịn. Enye n̄ko eyenyene ufọn ọnọ mme ete ye eka ọkọrọ ye kpukpru ikpọ owo ke esop, emi ẹma ẹkeyak idem ẹnọ, emi ẹkemede ndin̄wam mme uyen ke esop ebe ke ikọ, uwụtn̄kpọ, ye ndinọ mmọ un̄wam nnennen nnennen.
Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?
• Ntak emi nnyịn ikpodoride enyịn ndisobo mme idaha oro ẹkemede ndimem owo idem, ndien anie ke nnyịn ikpoyom un̄wam ito?
• Didie ke Jeremiah akakan mmemidem kpa ye oro enye akanamde utom oro ọsọn̄de?
• Nso idinam nnyịn ‘idara inyụn̄ ikop inemesịt’ idem ke ini n̄kpọ ọsọn̄de?
[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]
[Ndise ke page 9]
Jeremiah ekekere ke imọ imekpri inyụn̄ inana ifiọk ikaha ndidi prọfet
[Ndise ke page 10]
Idem ke ini ẹkekọbọde enye, Jeremiah ama ọfiọk ke Jehovah odu ye imọ “nte owo uko eke enyenede ndịk”