Afo Emekeme Ndikpebe Mbuọtidem Abraham ye Sarah!

ẸKOT enye “ete kpukpru mmọ emi ẹbuọtde idem.” (Rome 4:11) Edima n̄wan esie ama enyene mbuọtidem n̄ko. (Mme Hebrew 11:11) Mme owo oro itịn̄de iban̄a mi ẹkedi Abraham, kpa abak-Abasi ete-ekpụk oro ye abak-Abasi n̄wan esie, Sarah. Ntak emi mmọ ẹkedide nti uwụtn̄kpọ mbuọtidem ntre? Nso idi ndusụk idomo oro mmọ ẹkeyọde? Ndien nso ufọn ke mbụk mmọ enyene ọnọ nnyịn?

Abraham ama owụt mbuọtidem ke ini Abasi ọkọdọhọde enye ọkpọn̄ obio emana esie. Jehovah ọkọdọhọ ete: “Nam daha ke isọn̄ fo ye ke ebiet emana fo, ye ke ufọk usọ, ka ke isọn̄ eke ndiwụtde fi.” (Genesis 12:1) Anam-akpanikọ ete-ekpụk oro ama anam item oro, koro ẹsian nnyịn ẹte: “Oto mbuọtidem Abraham, ke adan̄aemi ẹkotde enye, okop uyo Abasi, ẹte ọwọrọ aka ke isọn̄ eke enye edidade nte udeme esie; enye onyụn̄ ọwọrọ aka, ifiọkke n̄kan̄ eke enye akade.” (Mme Hebrew 11:8) Kere se oro ọkọwọrọde.

Abraham okodụn̄ ke Ur, emi edide usụk usụk Iraq idahaemi. Ur ekedi iwụk obio uforo Mesopotamia oro ẹkesinamde mbubehe ye mme idụt Itụn̄ Inyan̄ibom Persia ndien eyedi ẹma ẹsinam mbubehe n̄ko ye Itịghede Indus. Sir Leonard Woolley, emi akadade usụn̄ ke edidọk isọn̄ nyom n̄kpọeset ke Ur, anam an̄wan̄a ete ke ẹkeda kọrikọri ẹbọp ediwak ufọk ke eyo Abraham, ẹnyụn̄ ẹda ndom mbakara ẹyet ke ibibene oro ẹma ẹkeyọn̄ọ. Ke uwụtn̄kpọ, ufọk amanaisọn̄ kiet emi ekedide imọ owo ekedi enyọn̄ iba oro ẹdade itiat ẹbana ufọt ufọt okụre esie. Nditọufọk ye isenowo ẹkesidụn̄ ke ubet isọn̄. Ẹkeda eto ẹnam etehe oro akakanade ibibene ubet enyọn̄ okụk, anamde ẹkeme ndisan̄a ndụk mme ubet oro ẹkenịmde san̄asan̄a ẹnọ mbonubon. Sia mme ufọk emi ẹkenyenede ubet 10 esịm 20, Woolley ọdọhọ ke mme ubet emi “ẹma ẹnen̄ede ẹkponi ẹnyụn̄ ẹnam owo ekeme ndidu inem inem uwem oro ekemde ye mme ọkpọmiọk uwem N̄kan̄ Edem Usiahautịn.” Mmọ “ẹkenen̄ede ẹdi ufọk mbon ntatenyịn emi ẹkenyụn̄ ẹkemde ye udọn̄ mbon emi ẹdụn̄de ke ikpọ obio uforo.” Edieke Abraham ye Sarah ẹkekpọn̄de utọ ufọk oro, ẹka ndidụn̄ ke tent, mmọ ẹma ẹnam akwa n̄waidem ndikop uyo Jehovah.

Abraham ekebem iso ada ubon esie aka Haran, obio emi okodude ke edem edere Mesopotamia, ndien ekem aka Canaan. Oro ekedi isan̄ oro okoyomde usụn̄ ke n̄kpọ nte kilomita 1600—ata anyan isan̄ ọnọ ebe ye n̄wan oro ẹma ẹkesọn̄! Ke ini mmọ ẹkekpọn̄de Haran, Abraham ekedi isua 75 ke adan̄aemi Sarah ekedide isua 65.—Genesis 12:4.

 Ekere ke eketie Sarah didie ke idem ke ini Abraham akasiande enye ete ke mmimọ imọn̄ ikpọn̄ Ur? Eyedi ekikere ama etịmede enye ndikpọn̄ ediye ufọk mmọ oro ekenyenede ifụre n̄wọrọ n̄ka ebiet oro mmọ mîkọfiọkke emi ekekemede ndidi idụt usua, nnyụn̄ nnyịme idaha udu uwem oro okosụhọrede akan enye oro mmọ ẹkedude mbemiso. Nte ededi, Sarah ama osụk idem, okotde Abraham “Ọbọn̄ mi.” (1 Peter 3:5, 6) Ndusụk nditọ ukpepn̄kpọ ẹdọhọ ke Sarah ndikokot Abraham “Ọbọn̄ mi,” owụt “ke ekedi ido esie ndinam n̄kpọ ye ebe esie ukpono ukpono,” kpa uyarade “ata edu edikere mban̄a.” Edi ke akande kpukpru, Sarah ọkọbuọt idem ke Jehovah. Nsụkidem ye mbuọtidem esie ẹdi nti uwụtn̄kpọ ẹnọ iban Christian ndikpebe.

Edi akpanikọ, owo idọhọke nnyịn ikpọn̄ ufọk nnyịn man iwụt ke imokop uyo Abasi, okposụkedi ndusụk mme ọkwọrọ eti mbụk uyọhọ ini ẹkpọn̄de obio emana mmọ ẹkekwọrọ eti mbụk ke idụt en̄wen. Inamke n̄kpọ m̀mê m̀mọ̀n̄ ke nnyịn inam n̄kpọ Abasi, ama akam edi imenịm mme udọn̄ n̄kpọ eke spirit akpa ke uwem nnyịn, Abasi ọyọnọ se inanade nnyịn.—Matthew 6:25-33.

Sarah m̀mê Abraham ikatuaha n̄kpọfiọk iban̄a ubiere oro mmọ ẹkenamde. Apostle Paul ọdọhọ ete: “Edieke mmọ [ẹkpekesịnde] esịt ke isọn̄ eke mmọ ẹketode ke esịt ẹwọn̄ọ, mmọ [ẹkpekenyene] ifet ndifiak nnyọn̄ọ.” Edi mmọ ikafiakke inyọn̄ọ. Sia mmọ ẹkenịmde ke akpanikọ ke Jehovah “edi Andinọ mmọ emi ẹyomde Enye utịp,” mmọ ẹma ẹbuọt idem ke mme un̄wọn̄ọ esie. Nnyịn inyene ndinam ntre edieke anade ika iso ituak ibuot inọ Jehovah ke ofụri ukpọn̄.—Mme Hebrew 11:6, 15, 16.

Inyene eke Obụkidem ye eke Spirit

Ke Abraham ama ekesịm Canaan, Abasi ama asian enye ete: “Nyemen isọn̄ emi nnọ ubon [“mfri,” NW] fo.” Abraham ama owụt esịtekọm ke ndibọp itieuwa nnọ Jehovah  nnyụn̄ n̄kot “Jehovah ke enyịn̄.” (Genesis 12:7, 8) Jehovah ama ofori Abraham, ndien mbon oro ẹkedụn̄de ye enye ẹma ẹwak etieti. Sia enye okosiode nditọ ufọk esie 318 oro enye ekekpepde ekọn̄, obon ini kiet ko, ẹnọ ekikere ẹte ke “anaedi kpukpru owo oro ẹkedụn̄de ye enye ẹma ẹwak ẹbe tọsịn kiet.” Se ededi oro ekedide ntak, mme owo ẹkeda enye nte “akwa owo Abasi.”—Genesis 13:2; 14:14; 23:6.

Abraham ekesida usụn̄ ke utuakibuot, ekpepde mbonufọk esie ete “ẹkpeme usụn̄ Jehovah, ndinam se ifọnde inyụn̄ inende.” (Genesis 18:19) Mme ibuotufọk Christian eyomfịn ẹkeme ndibọ nsịnudọn̄ nto uwụtn̄kpọ Abraham nte owo oro okokụtde unen ke ndikpep mbonubon esie ndiberi edem ke Jehovah nnyụn̄ nnam n̄kpọ ke usụn̄ oro enende. Ke ntre, ikedịghe n̄kpọ n̄kpaidem ndikụt ke Hagar, kpa ofụn an̄wan Sarah emi okotode Egypt, ye ebiowo ufọk Abraham, ọkọrọ ye Isaac, eyen Abraham ẹkeberi edem ke Jehovah.—Genesis 16:5, 13; 24:10-14; 25:21.

Abraham Ekedi Anam Emem

Mme n̄kpọ oro ẹketịbede ẹnọ Abraham ẹwụt ke Abraham ama enyene edu Abasi. Utu ke ndiyak utọk odu ke ufọt mme ekpeme ufene esie ye eke eyen eyeneka esie, Lot, Abraham ama ọdọhọ mmọ ẹdianade ye imọ onyụn̄ ọdọhọ Lot oro ekedide eyenọwọn̄ ọnọ enye ebem iso emek isọn̄ oro enye amade. Abraham ekedi anam emem.—Genesis 13:5-13.

Edieke akpanade imek ndisọn̄ọ nyịre ke unen nnyịn m̀mê ndiyak n̄kpọ atak nnyịn man emem odu, nnyịn ikpenyene nditi nte ke Jehovah ikayakke Abraham okụt ntakurua ke ntak oro enye okowụtde Lot edikere mban̄a. Utu ke oro, Abasi ama ọn̄wọn̄ọ ke ukperedem ete ke imọ iyada ofụri isọn̄ oro Abraham okokụtde inọ enye ye mfri esie. (Genesis 13:14-17) Jesus ọkọdọhọ ete: “Ọfọfọn ọnọ mme anam emem: koro ẹyekot mmọ nditọ Abasi.”—Matthew 5:9.

Anie Edidia Akpa Abraham?

Kpa ye mme un̄wọn̄ọ ẹkeban̄ade mfri, Sarah okosụk edi ada. Abraham ama emen mfịna emi enịm Abasi ke iso. Ndi Eliezer, kpa asan̄autom esie, edidia kpukpru inyene esie? Baba, koro Jehovah ọkọdọhọ ete: “Idịghe owo emi edidia akpa fo: edi owo emi afo edibonde edidia akpa fo.”—Genesis 15:1-4.

Kpa ye oro mmọ ikenyeneke eyen, ndien Sarah emi ekedide isua 75 ama ọduọk idotenyịn ediyomo idịbi. Ntem, enye ama ọdọhọ Abraham ete: “Jehovah akpan mi ete n̄kûman: mbọk, tiene ofụn an̄wan mi, m̀mê nyenyene nditọ eke ẹtode enye ke idem.” Ekem Abraham ama ada Hagar nte udiana n̄wan esie, ọfiọk enye, ndien enye oyomo. Ke ndondo oro Hagar ọkọfiọkde ke imoyomo, enye ama ọtọn̄ọ ndise ekaufọk esie ke mbio. Sarah ama enen̄ede eseme ọnọ Abraham onyụn̄ efịk Hagar, anamde ofụn an̄wan oro efehe ọkpọn̄ enye.—Genesis 16:1-6.

Abraham ye Sarah ẹma ẹnam n̄kpọ ye eti uduak, ẹtienede usụn̄ unam n̄kpọ oro okodude ke n̄kemuyo ye mme edinam oro ẹkenyịmede ke eyo mmọ. Nte ededi, emi ikedịghe usụn̄ oro Jehovah okoyomde ndisio mfri Abraham ndi. Ido obio nnyịn ekeme ndinyịme ndusụk edinam nte se inende ke ndusụk idaha, edi emi iwọrọke ke Jehovah enyịme emi. Nte enye esede idaha nnyịn ekeme ndinen̄ede n̄kpụhọde. Mmọdo, oyom nnyịn iyom ndausụn̄ Abasi, ibọn̄de akam iben̄e enye owụt nnyịn usụn̄ oro enye oyomde nnyịn inam n̄kpọ.—Psalm 25:4, 5; 143:8, 10.

N̄kpọ Ndomokiet ‘Isọn̄ke Ikan Jehovah’

Nte ini akakade, Hagar ama aman eyen oro ẹkekotde Ishmael ọnọ Abraham. Edi idịghe enye ekedi mfri oro ẹken̄wọn̄ọde. Sarah ke idemesie ekenyene ndiman adiakpa oro, okposụkedi enye ọkọsọn̄de.—Genesis 17:15, 16.

Ke ini Abasi ọkọsọn̄ọde etịn̄ ete ke Sarah ayaman eyen ọnọ ebe esie, “Abraham [ama] ọduọ ke isọn̄ okubi iso esie, onyụn̄  asak imam, ndien ọdọhọ ke esịt esie, ete, Nte eyen edimana ọnọ owo isua ikie? Nte Sarah, emi edide isua anan̄ ye duop, oyonyụn̄ aman eyen?” (Genesis 17:17) Ke ini Sarah okokopde nte angel afiakde otobo etop oro, enye n̄ko ama “asak imam ke esịt esiemmọ.” Edi n̄kpọ ndomokiet ‘isọn̄ke ikan Jehovah.’ Nnyịn imekeme ndinyene mbuọtidem nte ke enye ekeme ndinam n̄kpọ ekededi oro enye aduakde.—Genesis 18:12-14.

Okoto “mbuọtidem kpa Sarah ke idem esie ọbọ ukeme ndiyomo, ke ini enye ama ekebe ini uman, koro adade Enye emi ọkọn̄wọn̄ọde un̄wọn̄ọ ọnọ enye ke anam-akpanikọ.” (Mme Hebrew 11:11) Nte ini akakade, Sarah ama aman Isaac, emi enyịn̄ esie ọwọrọde “Imam.”

Ndibuọt Idem Ọyọhọ Ọyọhọ ke Mme Un̄wọn̄ọ Abasi

Jehovah ama anam ẹdiọn̄ọ Isaac nte adiakpa oro ẹketiede ẹbet ke anyan ini. (Genesis 21:12) Ntre anaedi idem ama akpa Abraham ke ini Abasi ọkọdọhọde enye awa eyen esie. Edi, Abraham ama enyene nti ntak ndibuọt idem ọyọhọ ọyọhọ ye Abasi. Nte Jehovah ikekemeke ndinam Isaac eset ke n̄kpa? (Mme Hebrew 11:17-19) Nte Abasi ke utịbe utịbe usụn̄ ikowụtke odudu esie ke ndinọ Abraham ye Sarah ukeme edinyene nditọ man Isaac akpamana? Sia ekenịmde ke akpanikọ ke Abasi enyene ukeme ndisu mme un̄wọn̄ọ Esie, Abraham ama enyịme ndikop uyo Abasi. Edi akpanikọ, owo ikayakke enye owot eyen esie. (Genesis 22:1-14) Nte ededi, se Abraham akanamde emi an̄wam nnyịn ndikụt nte ke anaedi ama enen̄ede akpa Jehovah Abasi n̄kpọ ‘ndisio ikpọn̄-ikpọn̄ Eyen emi Enye obonde nnọ, man owo ekededi eke ọbuọtde idem ye Enye okûtak, edi enyene nsinsi uwem.’—John 3:16; Matthew 20:28.

Mbuọtidem oro Abraham ekenyenede ke Abasi ama anam enye ọfiọk ke owo emi edidade udeme Jehovah enyene ikemeke ndidọ nsunsu andituak ibuot otode isọn̄ Canaan. Ete m̀mê eka oro abakde Abasi akpasasan̄a didie enyịme eyen esie ọdọ owo oro mînamke n̄kpọ Jehovah? Ntem, Abraham ama oyom n̄wan oro okodotde ọnọ Isaac ke otu iman esie ke Mesopotamia, emi okoyomde usụn̄ ebe kilomita 800. Abasi ama ọdiọn̄ ukeme oro ẹkesịnde, anamde ẹfiọk ke Rebekah ekedi n̄wan oro imọ ikemekde ndidi n̄wanndọ Isaac ye eka ete Messiah. Ih, Jehovah “ama onyụn̄ ọdiọn̄ Abraham ke kpukpru n̄kpọ.”—Genesis 24:1-67; Matthew 1:1, 2.

Kpukpru Mme Idụt Ẹyekụt Mfọn

Abraham ye Sarah ẹma ẹnịm nti uwụtn̄kpọ ke ndiyọ idomo nnyụn̄ mbuọt idem ke mme un̄wọn̄ọ Abasi. Edisu mme utọ un̄wọn̄ọ oro enyene ebuana ye nsinsi idotenyịn oro ubonowo enyenede, koro Jehovah ama ọn̄wọn̄ọ ọnọ Abraham ete: “Kpukpru mme idụt ke ererimbot ẹyenyụn̄ ẹkụt mfọn eke otode ke ubon  [“mfri,” NW] fo, koro afo ama okokop uyo mi.”—Genesis 22:18.

Edi akpanikọ, Abraham ye Sarah ẹkedi mme anana-mfọnmma owo, idem kpa nte nnyịn idide. Nte ededi, ke ini mmọ ẹkefiọkde uduak Abasi, mmọ ẹma ẹsọsọp ẹnam enye—inamke n̄kpọ m̀mê oro akakpa mmọ nso. Ntem ẹti Abraham nte “ufan Abasi” ẹnyụn̄ ẹti Sarah nte ‘eti an̄wan emi okodoride enyịn ke Abasi.’ (James 2:23; 1 Peter 3:5) Ke ndidomo ndikpebe mbuọtidem Abraham ye Sarah, nnyịn n̄ko imekeme ndinyene ọsọn̄urua n̄kpet n̄kpet itie ebuana ye Abasi. Nnyịn imekeme n̄ko ndibọ ufọn nto ọsọn̄urua un̄wọn̄ọ oro Jehovah akanamde ọnọ Abraham.—Genesis 17:7.

[Ndise ke page 26]

Ke ntak mbuọtidem mmọ, Jehovah ama ọnọ Abraham ye Sarah eyen ke eyo usọn̄

[Mme ndise ke page 28]

Uwụtn̄kpọ Abraham an̄wam nnyịn ndikụt se ikakpade Jehovah ke ndikayak ikpọn̄-ikpọn̄ edibon Eyen esie akpa