Mbụk Eyouwem

Uwem Oro Ọnọde Uyụhọ kpa ye Mfụhọ

NTE AUDREY HYDE OBỤKDE

Ke mfiakde nse se iwakde ibe isua 63 oro nnamde utom ukwọrọikọ uyọhọ ini—isua 59 ke ibuot itieutom ofụri ererimbot eke Mme Ntiense Jehovah—mmekeme ndidọhọ ke mmodu uwem oro ọnọde uyụhọ. Ke akpanikọ, ekedi n̄kpọ ubiak ndikụt nte kansa adiade akpa ebe mi idem tutu owot enye ye ndikụt nte udọn̄ọ mfre ẹkotde Alzheimer enen̄erede otụhọde ọyọhọ ebe mi iba. Edi yak mbụk nnọ fi nte ami n̄kade iso ndinyene idatesịt kpa ye mme afanikọn̄ emi.

N̄KỌKỌRI n̄kpon ke in̄wan̄ emi ekperede ekpri obio Haxtun emi odude ke unaisọn̄ n̄kan̄ ufọt edem edere ye edem usiahautịn Colorado, emi ekperede adan̄a Nebraska. N̄kedi ọyọhọ eyen ition ke otu nditọ itiokiet oro Orille ye Nina Mock ẹkenyenede. Russell, Wayne, Clara, ye Ardis ẹkemana ke ufọt 1913 ye 1920, ndien ami n̄kamana ke 1921. Curtis akamana ke 1925.

Ke 1913, Mama ama akabade edi Eyen Ukpepn̄kpọ Bible, nte ẹkesikotde Mme Ntiense Jehovah ini oro. Nte ini akakade, nnyịn eken ke ubon ima ikabade idi Mme Ntiense Jehovah n̄ko.

Inem Inem Uwem ke In̄wan̄

Papa ama enyene in̄wan̄-in̄wan̄ ekikere aban̄a mbufa usụn̄ unam n̄kpọ. Nnyịn ima isịn ikan̄ ilektrik ke kpukpru ufọk nnyịn oro ẹkedude ke in̄wan̄, kpa n̄kpọ oro owo mîkesiwakke ndinam ini oro. Nnyịn ima isinyene n̄ko mme ọsọ n̄kpọ in̄wan̄—nsenunen oro unen nnyịn ẹsịnde, mmọn̄eba emi inyịmide ision̄o ke enan̄ nnyịn ye bọta emi isidade mmọn̄eba oro inam. Nnyịn ikesida enan̄-mbakara ifụn̄ isọn̄ inyụn̄ itọ strawberry ye bia mbakara, ọkọrọ ye ibokpot.

Papa okoyom kpukpru nditọ esie ẹfiọk ndinam utom. Idem mbemiso n̄kọtọn̄ọde  ufọkn̄wed, ẹma ẹkpep mi ndinam utom ke in̄wan̄. Mmeti ọkpọsọn̄ eyo ini ndaeyo, emi n̄kesiwakde mbiet ke nnyan ufan̄ ebono ke in̄wan̄ nnyịn. Mma nsikere: ‘Ndi nyesịm utịt ufan̄ ebono emi tutu amama?’ Ibibiak ama esisiaha mi ke idem, ọkwọk ẹma ẹsinyụn̄ ẹtop mi. Ke ndusụk idaha, mma nsiseme idem koro mme uyen eken ikesinamke utom ọkpọsọn̄ nte nnyịn ikanamde. Nte ededi, ke nditịm ntịn̄, ke ini ntide ini uyen mi, mmokop inemesịt ke ẹma ẹkpep nnyịn ndinam utom.

Kpukpru nnyịn ima inyene iso utom. Sia Ardis ekekemede ndinyịmi mmọn̄eba nsion̄o ke enan̄ n̄kan mi, ntre utom mi ekesidi ndinịm ufọk enan̄-mbakara asana nnyụn̄ nda udọk mbakara n̄kịm ifuọ mmọ n̄kọduọn̄ọ. Kpa ye oro, nnyịn n̄ko ima isinọ idem inemesịt inyụn̄ ibre mbre. Ami ye Ardis ima isibre bọl ke n̄ka mbre bọl n̄kann̄kụk.

Ndida ke unaisọn̄ in̄wan̄ nnyịn nse ikpaenyọn̄ ke okoneyo oro enyọn̄ akan̄wan̄ade ama enen̄ede eye ndise. Ediwak tọsịn ntantaọfiọn̄ ẹma ẹsinam mi nti Andibot nnyịn, kpa Jehovah Abasi. Okposụkedi n̄kedide eyenọwọn̄, mma nsitie n̄kere Psalm 147:4, emi ọdọhọde ete: “Enye [Jehovah] abat ibat ntantaọfiọn̄; onyụn̄ osio mmọ kpukpru enyịn̄.” Ke ediwak okoneyo oro enyọn̄ akan̄wan̄ade, ebua nnyịn oro ekerede Judge, ama esitie ye ami onyụn̄ odori mi ibuot ke ifụhi. Mma nsiwak nditie ke etehe nnyịn ke uwemeyo nse nte ofụm enyen̄ede awawa ibokpot ke in̄wan̄ nnyịn, anamde mmọ ẹsem nte sidibe ke ini un̄wana utịn ọtọde mmọ.

Eti Uwụtn̄kpọ Mama

Eka mi ekedi n̄wanndọ oro ekesinamde utom esie edifọn edifọn. Papa ama esinam utom esie nte ibuot ufọk kpukpru ini, ndien Mama ama ekpep nnyịn ndikpono enye. Ke 1939, Papa n̄ko ama akabade edi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah. Nnyịn ima ifiọk ke Papa ama nnyịn okposụkedi enye ekesinamde nnyịn inam utom ọkpọsọn̄ inyụn̄ idekke-dek nnyịn ikama. Ediwak ini ke ini etuep, Papa ama esinam nnyịn ikop inem ke ndimen nnyịn ke ukpatn̄kpọ emi enan̄-mbakara ẹdụride ke snow. Ekenem nnyịn didie ntem ndikụt nte snow esemde!

Nte ededi, Mama ekekpep nnyịn ndima Abasi nnyụn̄ n̄kpono Bible. Nnyịn ima ikpep ke enyịn̄ Abasi edi Jehovah ye nte ke Obube mmọn̄ uwem odu ye Enye. (Psalm 36:9; 83:18) Nnyịn ima ikpep n̄ko ke enye ikọnọhọ nnyịn mme ndausụn̄ man ọbiọn̄ọ nnyịn ndikop inemesịt, edi ọkọnọ man ọfọn ye nnyịn. (Isaiah 48:17) Mama ama esisọn̄ọ etịn̄ ọnọ nnyịn ete ke imenyene akpan utom ndinam. Ẹma ẹkpep nnyịn ke Jesus ọkọdọhọ mme anditiene enye ete: “Ẹyenyụn̄ ẹkwọrọ gospel Ubọn̄ Abasi emi ke ofụri ekondo nte ntiense ẹnọ kpukpru mme idụt, ndien adan̄aoro ke utịt eyedi.”—Matthew 24:14.

Ke ini n̄kedide eyenọwọn̄, ini ekededi oro n̄kọnyọn̄de ufọkn̄wed ndi, mma nsisan̄a nyom Mama edieke enye mîkodụhe ke ufọk. Ini kiet, ke ini n̄kedide n̄kpọ nte isua itiokiet m̀mê itiaba,  mma n̄kụt Mama ke ufọk oro isibonde mbun̄wụm in̄wan̄. Ekem ọkpọsọn̄ edịm ama ọtọn̄ọ ndidep. Nnyịn ikodu ke enyọn̄ ufọk oro isibonde mbun̄wụm in̄wan̄, ndien mma mbụp enye m̀mê Abasi okoyom ndida Ukwọ efen ndi. Enye ama ọsọn̄ọ etịn̄ ọnọ mi ke Abasi ama ọn̄wọn̄ọ ke imọ ididaha aba ukwọ isobo isọn̄ tutu amama. Mmeti n̄ko nte n̄kesifehede ediwak ini n̄ka ubet idakisọn̄, sia ekedide ọsọ n̄kpọ ọkpọsọn̄ oyobio ndifụme.

Mama ama abuana ke utom ukwọrọikọ idem mbemiso n̄kamanade. Otuowo ẹma ẹsisop idem ke ufọk nnyịn, kpukpru mmọ ẹkenyene idotenyịn edidu ye Christ ke heaven. Okposụkedi ọkọsọn̄de Mama ndikwọrọ ikọ ke ufọk ke ufọk, enye ama ayak ima oro enye akamade Abasi akan ndịk oro enye ekenyenede aban̄a utom eke ufọk ke ufọk. Enye ama anam akpanikọ tutu esịm usen oro enye akakpade, ke November 24, 1969, ke edide isua 84. Mbemiso enye akakpade, mma nsịn enye inua ke utọn̄ nte: “Mama, afo aka heaven, ndien edidu ye mbon oro afo ọdiọn̄ọde.” Esịt ekenem mi didie ntem ndidu ye Mama ke usen oro enye akakpade nnyụn̄ nsian enye ke mmenyene mbuọtidem ke idotenyịn esie! Enye ama ọdọhọ sụn̄sụn̄ ete: “Afo edi ata eti eyen.”

Nnyịn Ima Itọn̄ọ Ndikwọrọ Ikọ

Ke 1939, Russell ama akabade edi asiakusụn̄, nte ẹkotde mme ọkwọrọ eti mbụk uyọhọ ini eke Mme Ntiense Jehovah. Enye ama asiak usụn̄ ke Oklahoma ye Nebraska tutu esịm 1944 ke ini ẹkekotde enye edinam utom ke ibuot itieutom ofụri ererimbot eke Mme Ntiense Jehovah (ẹkotde Bethel), ke Brooklyn, New York. N̄kọtọn̄ọ ndisiak usụn̄ ke September 20, 1941, mma nnyụn̄ nnam utom ke nsio nsio itie ke Colorado, Kansas, ye Nebraska. Mme isua oro n̄kasiakde usụn̄ ẹkedi ini inemesịt, idịghe n̄kukụre koro n̄kekemede ndin̄wam mbon en̄wen ẹkpep ẹban̄a Jehovah edi koro mma n̄kpep n̄ko ndiberi edem ke enye.

Ke ini Russell ọkọtọn̄ọde ndisiak usụn̄, Wayne okodu ke akamba ufọkn̄wed oro okodude ke n̄kan̄ ufọt edem edere ye edem usiahautịn United States ke ama akanam utom idịbi udia ke ekpri ibio ini. Ke ukperedem, ẹma ẹkot enye edi Bethel. Enye ama anam utom ke ndusụk ini ke In̄wan̄ Obio Ubọn̄, ekperede Ithaca, New York. Do ke ẹkesinyene udia oro ẹkesidade ẹbọk ekpri ubon oro ẹkenamde utom ke in̄wan̄ emi, ọkọrọ ye n̄kpọ nte mbonutom 200 oro ẹkedude ke Bethel Brooklyn. Wayne ama ada usọ ye mbufiọk esie anam n̄kpọ Jehovah tutu esịm n̄kpa esie ke 1988.

Ardis, udun̄wan eka mi ama ọdọ James Kern, ndien mmọ ẹma ẹnyene nditọ ition. Enye ama akpa ke 1997. Clara, adiahaeka mi, ke aka iso ndinam akpanikọ nnọ Jehovah tutu esịm mfịn, ndien ke ini ndude ke nduọkodudu mmesika n̄kese enye ke ufọk esie ke Colorado. Curtis, ekperedem eyeneka nnyịn ekedi Bethel Brooklyn ke ufọt ufọt iduọk isua 1940. Enye ama esiwat nsio nsio mbun̄wụm in̄wan̄ ye mme n̄kpọ eken ke ubomisọn̄ mbiomo oto In̄wan̄ Obio Ubọn̄ edika Brooklyn. Enye ikọdọhọ ndọ, enye ama akpa ke 1971.

Udọn̄ Mi—Utom Bethel

Ikpọ nditọeka mi ẹkebem iso ẹka Bethel, ndien ama ọdọn̄ mi n̄ko ndinam utom  do. Mmenịm ke nti uwụtn̄kpọ mmọ akanam ẹkot mi. Ndikpan̄ utọn̄ n̄kop nte Mama ọnọde mbụk esop Abasi ndinyụn̄ n̄kụt nte mme ntịn̄nnịm ikọ Bible ẹban̄ade ukperedem ini ẹsude ama enen̄ede anam mi nnyene udọn̄ ndinam utom ke Bethel. Mma n̄n̄wọn̄ọ nnọ Jehovah ke akam nte edieke enye ediyakde mi nnam utom ke Bethel, ke ndikpọn̄ke Bethel tutu amama ibọhọke nnyene utom Christian oro anade n̄kpọn̄ Bethel n̄kanam.

N̄kedi Bethel ke June 20, 1945, ndien ẹkedọhọ nnam utom nte akamaufọk. N̄kenyene ndinam ubet 13 ẹsana nnyụn̄ mbri bed 26 kpukpru usen, ọkọrọ ye edinam kọridọ, udịghi ukot ufọkenyọn̄ ye mme window ẹsana. Emi ekedi ọkpọsọn̄ utom. Kpukpru usen ke adan̄aemi nnamde utom, mma nsidọhọ idemmi nte: ‘Ih, afo amakpa mba, edi afo odu ke Bethel, kpa ufọk Abasi!’

Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ utom mi ke Bethel, ata n̄kpọ bụt ama etịbe ọnọ mi. Sia ẹkebọkde mi ke obio-in̄wan̄, n̄kọfiọkke ke n̄kpọ oro ẹkotde dumbwaiter edi ekpri masịn oro ẹsidade ẹmen udia ẹdọk ufọkenyọn̄. Usen kiet, ke adan̄aemi n̄kosụk nnamde utom, owo ama okot mi ke urụk ukopikọ ete: “Mbọk nam dumbwaiter osụhọde edi.” Andikot ama ọsọsọp ayak urụk ukopikọ odori, ntre n̄kọfiọkke se n̄kpanamde. Edi ekem, mma nti ke eyenete kiet oro edide waiter (oro edi, ọnọ udia) odụn̄ ke enyọn̄ oro nsinamde utom. Ntre mma n̄kọn̄ usụn̄ufọk esie nnyụn̄ ndọhọ enye nte: “Ẹdọhọ osụhọde edi itie utem udia.”

Ndidọ Nathan Knorr

Toto ke mme iduọk isua 1920, ẹma ẹsidọhọ mbon Bethel oro ẹkeyomde ndidọ ndọ ẹkpọn̄ Bethel ẹnyụn̄ ẹkenam utom kaban̄a ufọn Obio Ubọn̄ ke ebiet en̄wen. Edi ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ iduọk isua 1950, ẹma ẹnyịme ibat ibat mbon oro ẹkeyomde ndidọ ndọ emi ẹma ẹkenam utom ke Bethel ke anyan ini ẹka iso ẹdu ke Bethel ke ẹma ẹkedọ ndọ. Ntre ke ini Nathan H. Knorr, emi akadade usụn̄ ke utom Obio Ubọn̄ ofụri ererimbot ke ini oro, okowụtde udọn̄ ke idem mi, mma n̄kere: ‘Ke emi, mmokụt owo emi edidọde n̄wan itie ke Bethel!’

Nathan ama enyene ekese mbiomo edise mban̄a utom Mme Ntiense Jehovah ke ofụri ererimbot. Ntre enye ama enyene in̄wan̄-in̄wan̄ nneme ye ami, ọnọde mi ediwak ntak oro akpanade ami nnen̄ede ntie n̄kere mbemiso nnyịmede imọ ndọ. Ke ini oro, enye ama esinam ekese isan̄ man ekese mme n̄kọk itieutom eke Mme Ntiense Jehovah ke ofụri ererimbot ndien enye ama esidu ebịghi ke ediwak urua. Ntre enye ama ọdọhọ ke ediwak ini nnyịn idisidụhe ọtọkiet.

Ke ini n̄kedide ekpri n̄kaiferi, n̄kekere ndidọ ndọ ke ini utọ nnyụn̄ n̄ka isan̄ udara obufa ndọ ke mme isuo Pacific ke Hawaii. Nte ededi, nnyịn ikọdọ ndọ ke ini etuep, ke January 31, 1953, inyụn̄ ida kpa uwemeyo Saturday oro ikọdọde ndọ do ye Sunday ika isan̄ udara obufa ndọ ke New Jersey. Nnyịn ima itọn̄ọ utom ke Monday. Nte ededi, urua kiet ke ukperedem, nnyịn ima ika isan̄ udara obufa ndọ oro ekebịghide urua kiet.

 Nsan̄a Ndọ Oro Anamde Utom Ọkpọsọn̄

Nathan ekedi isua 18 ke ini enye ekedide Bethel ke 1923. Enye ama ọbọ eti ukpep oto mbon oro ẹma ẹkenam utom ẹbịghi ke Bethel, utọ nte Joseph F. Rutherford emi akadade usụn̄ ke utom Mme Ntiense, ye Robert J. Martin emi ekedide esenyịn ufọk umịn̄n̄wed. Ke ini Brọda Martin akakpade ke September 1932, Nathan ama akabade edi esenyịn ufọk umịn̄n̄wed. Ke isua oro eketienede, Brọda Rutherford ama asan̄a ye Nathan ke ini enye akakade ekese mme n̄kọk itieutom eke Mme Ntiense Jehovah ke Europe. Ke ini Brọda Rutherford akakpade ke January 1942, ẹma ẹnọ Nathan mbiomo edise mban̄a utom Mme Ntiense Jehovah ke ofụri ererimbot.

Nathan ama esinen̄ede ekere aban̄a se iditịbede ke ini iso, anamde ndutịm kpukpru ini ọnọ n̄kọri ini iso. Ndusụk nditọete ẹkekere ke emi ikodotke, sia ẹkenyenede ke ekikere ke utịt editịm n̄kpọ emi ama enen̄ede ekpere. Ke akpanikọ, eyenete kiet emi okokụtde ndutịm ini iso oro Nathan akanamde ọnọ umịn̄n̄wed ama obụp enye ete: “Brọda Knorr, nso ndutịm ke afo anam ntem? Ndi afo unyeneke mbuọtidem ke utịt ekpere?” Enye ama ọbọrọ ete: “Ih, mmenyene, edi ana nnyịn idu ke mben̄eidem mbak edieke utịt mîsọpke idi nte nnyịn ikodoride enyịn.”

Akpan uduak kiet oro Nathan ekenyenede ke ekikere ekedi ndisiak ufọkn̄wed isụn̄utom. Ke ntre, ke February 1, 1943, ẹma ẹtọn̄ọ ufọkn̄wed isụn̄utom ke akamba In̄wan̄ Obio Ubọn̄ oro eyeneka mi Wayne akanamde utom. Okposụkedi ini ufọkn̄wed emi ekedide ini ifịk ifịk edikpep Bible emi ekebịghide ke n̄kpọ nte ọfiọn̄ ition, Nathan ama okụt ete ke nditọ ufọkn̄wed ẹma ẹnyene ini unọ idem nduọkodudu. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ini ufọkn̄wed oro, enye ama esitiene ebre bọl, edi ke ukperedem enye ama etre mbak edida unan emi edikpande enye ndidụk mme mbono district ini ndaeyo. Enye ama akam ebiere ndidi andifri ifiom ke mbre. Nditọ ufọkn̄wed ẹma ẹsikop inemesịt ke ini enye ekesikoide-koi okpụhọ ibet mbre man nditọ ufọkn̄wed ẹtode esenidụt ẹkan.

Ndisan̄a ye Nathan N̄ka Isan̄

Nte ini akakade, mma ntọn̄ọ ndisisan̄a ye Nathan n̄ka esenidụt. Mmesikop inemesịt ndibuana ifiọkutom ye mme anamutom unyịmesịt ye mme isụn̄utom oro ẹdude ke mme n̄kọk itieutom. Mma nsikụt ima ye nsịnifịk mmọ, nnyụn̄ mfiọk utom eke usen ke usen ye idaha udu uwem mmọ ke mme idụt oro mmọ ẹnamde utom. Ke ediwak isua oro ẹbede, mmaka iso ndibọ mme leta esịtekọm nto mbon oro ikakade ikese.

Mmeti ediwak ifiọkutom ke ini mfiakde ntie n̄kere mme utọ isan̄ oro. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini nnyịn ikakade Poland, nditọete iban iba ẹma ẹdọn̄ odu ye kiet eken ke iso mi. Mma mbụp mmọ: “Ntak emi mbufo ẹdọn̄de odu?” Mmọ ẹma ẹkpe mi ubọk, ẹnamde an̄wan̄a nte ke ama emehe mmimọ ndidọn̄ odu ke ini ẹkedoride ukpan ke utom Mme Ntiense Jehovah ke Poland ẹkenyụn̄ ẹsidịpde ukwak utịn̄ikọ ke ufọk mmimọ man ẹdịbe ẹkpan̄ utọn̄ ẹkop se itịn̄de.

Sista Adach ekedi kiet ke otu ediwak nditọete oro ẹkenamde utom ke idak ukpan ke Poland. Enye ekenyene idet oro an̄wan̄ade-wan̄a. Ini kiet, enye ama ofụhọde idet esie onyụn̄ owụt mi akamba mbọn unan oro owo ibak kiet ọkọnọde enye ke ibuot. Idem ama akpa mi ndikụt utịp ibak oro nditọete nnyịn ẹkeyọde.

Ke ẹsiode Bethel ẹfep, Hawaii edi ebiet efen oro mmade n̄kan. Mmeti akamba mbono oro ẹkenịmde do ke obio Hilo ke 1957. Enye ekedi akamba edinam, ndien ibat mme andidụk ama awak akan ofụri ibat Mme Ntiense oro ẹkedude do. Ọbọn̄ obio oro ama akam ọnọ Nathan ukpọhọde obio oro nte idiọn̄ọ ndiwụt ke imadara edidi esie. Ediwak owo ẹma ẹdi ẹdikọm nnyịn, ẹdade flawa oro mmọ ẹkedọkde ẹdikọn̄ nnyịn ke itọn̄.

Ẹma ẹnịm akamba mbono en̄wen oro akaduaide owo idem ke Nuremberg, Germany, ke 1955, ke an̄wambre emi mbonekọn̄ Hitler ẹkesisopde idem ini kiet  ko. Ẹnen̄ede ẹfiọk ke Hitler ama ọn̄wọn̄ọ ndisọhi ikọt Jehovah mfep ke Germany, edi ke emi, Mme Ntiense Jehovah ẹkeyọhọ an̄wambre emi! N̄kekemeke ndime eyet. Mbot utịn̄ikọ ama okpon etieti ndien ndiye ikpọ adaha 144 ẹkemụm efe mbono oro ẹkama. Sia n̄ketiede ke mbot utịn̄ikọ, mma n̄keme ndikụt akamba otuowo oro ẹkewakde ẹbe 107,000. Efe mbono ama enen̄ede ọniọn̄ tutu n̄kekemeke ndikụt akpatre udịm n̄kpọitie oro okodude ke edem.

Nnyịn ima ikụt nsọn̄ọnda nditọete Germany ye odudu oro Jehovah ọkọnọde mmọ ndiyọ ukọbọ ke idak ukara Nazi. Emi ama ọsọn̄ọ ubiere nnyịn ndika iso nnam akpanikọ nnyụn̄ mmụm nsọn̄ọnda nnyịn ye Jehovah n̄kama. Nathan ọkọnọ utịn̄ikọ ediberi, ndien ke utịt utịn̄ikọ oro, enye ama ọkọm otuowo unyọn̄. Mmọ ẹma ẹsọsọp ẹbọrọ ẹsan̄a sụn̄-o ke ndifụn̄ ukwọhọdeinua mmọ. Emi ekebiet ndiye in̄wan̄ flawa.

Ke nteti n̄ko isan̄ oro ikanamde ika Portugal ke December 1974. Nnyịn ima idụk akpa mbono oro Mme Ntiense ẹkenịmde ke Lisbon ke ibet ama ekenyịme ẹnam utom ukwọrọikọ nnyịn do. Ẹkedori ukpan ke utom nnyịn ke isua 50! Okposụkedi mme anditan̄a Obio Ubọn̄ 14,000 kpọt ẹkedude ke idụt oro ke ini oro, se iwakde ibe owo 46,000 ẹkedụk mbono iba oro ẹkenịmde do. Mmọn̄eyet ama asiaha mi ke ini nditọete ẹkedọhọde ẹte: “Nnyịn inyeneke ndidedịbe aba. Nnyịn imenyene ifụre ke emi.”

Ọtọn̄ọde ke ini oro n̄kesisan̄ade ye Nathan tutu esịm mfịn, mmesima ndinọ ikọ ntiense ido nneme—ke ubomofụm, ke itie unyamudia—ye ikọ ntiense efak. Mmesiben̄e idem kpukpru ini ke ndikama mme n̄wed man nnọ ikọ ntiense. Ini kiet ke adan̄aemi iketiede ibet ubomofụm oro mîkọsọpke idaha, n̄wan kiet ama obụp mi m̀mê nnam utom ke m̀mọ̀n̄. Oro ama osụn̄ọ ke ami ndinyene nneme ye enye ye mbon en̄wen oro ẹketiede ẹkpere nnyịn emi ẹkenọde n̄kpan̄utọn̄. Utom Bethel ye utom ukwọrọikọ ẹmenam mi nyọhọ ye utom nnyụn̄ n̄kop inemesịt.

Udọn̄ọ ye Item Unyọn̄

Nathan ama ọdọn̄ọ kansa ke 1976, ndien ami ye mbonubon Bethel ima in̄wam enye ndiyọ. Kpa ye unana nsọn̄idem esie, nnyịn ima isikot nsio nsio nditọete oro ẹnamde utom ke mme ọfis n̄kọk itieutom ke ofụri ererimbot emi ẹkedide ndibọ ukpep ke Brooklyn, ẹdi ubet nnyịn. Mmeti ini oro Don ye Earlene Steele, Lloyd ye Melba Barry, Douglas ye Mary Guest, Martin ye Gertrud Poetzinger, Pryce Hughes, ye ediwak mbon eken ẹkedide ẹdise nnyịn. Mmọ ẹma ẹsinọ nnyịn mme ifiọkutom oro mmọ ẹnyenede ke mme idụt oro mmọ ẹnamde utom. Mme ifiọkutom ẹban̄ade nte nditọete nnyịn ẹsọn̄ọde ẹda ke idak ukpan ẹsinen̄ede ẹtụk mi.

Ke ini Nathan ọkọfiọkde ke imọ imọn̄ ikpa, enye ama ọnọ mi nti item oro ẹdin̄wamde mi ndiyọ nte ebeakpa. Enye ọkọdọhọ ete: “Ndọ nnyịn ama enem. Ndo ediwak owo isinemke ntre.” N̄kpọ kiet oro akanamde ndọ nnyịn enem ekedi edikere mban̄a oro Nathan ekesiwụtde. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini isisobode nsio nsio owo ke ini isan̄ nnyịn, enye ama esidọhọ mi ete: “Audrey, ndusụk ini oro mmensiakke enyịn̄ mme owo nnọ fi, oro ọwọrọ ke mmefre enyịn̄ mmọ.” Mma nsinen̄ede n̄kop idatesịt enye ndisibem iso nsian mi.

Nathan ama eti mi ete: “Edieke nnyịn ikpade, nnyịn imenyene ata idotenyịn, ndien nnyịn iditọn̄ọke aba ntak ikop ubiak tutu amama.” Ekem enye ama esịn udọn̄ ọnọ mi ete: “Wụk enyịn ke ini iso, koro utịp fo odu ke ini iso. Kûwụk ekikere fo ke ini edem—okposụkedi afo edikade iso nditi mmọ. Afo eyefre aban̄a mmọ nte ini akade. Kûyat idemfo esịt m̀mê ndiseme idem. Dat esịt ke ama odu ini oro afo ekesikopde inemesịt onyụn̄ ọbọde mme edidiọn̄. Nte ini akade, afo oyokop inemesịt ke ini etide mmọ. Ibuot uti n̄kpọ edi enọ oro Abasi ọnọde nnyịn.” Enye ama adian do ete: “Yọhọ ye utom—domo ndida uwem fo nnam n̄kpọ nnọ mbon en̄wen. Emi ayan̄wam fi okop inemesịt ndidu uwem.” Ekem, ke June 8, 1977, Nathan ama okụre utom esie ke isọn̄.

Ndidọ Glenn Hyde

Nathan ama asian mi ete ke mmekeme ndika iso nti ini edem mîdịghe mmekeme nditọn̄ọ obufa uwem. Ntre ke 1978, ke mma n̄kọwọrọ n̄ka In̄wan̄ Enyọn̄-Ukpeme ke Wallkill, New  York, mma ndọ Glenn Hyde, ata ediye idop idop ye sụn̄sụn̄ owo. Mbemiso enye akakabarede edi Ntiense, enye akanam utom nte an̄wanaekọn̄ mmọn̄ ke ini ekọn̄ United States ye Japan.

Glenn ekesinam utom ke ubet engine ke nsụn̄ikan̄ ekọn̄ idak mmọn̄. Ke ntak uyom engine, enye ikenen̄ekede ikop n̄kpọ. Ke ekọn̄ oro ama okokụre, enye ama edinam utom nte enịme ikan̄. Mme n̄kpọ emi enye okokụtde ke ini ekọn̄ ama anam enye esikop ọkpọsọn̄ ndịk ke ediwak isua. Enye ekekpep akpanikọ Bible oto ewetn̄wed esie, emi ekesikwọrọde ikọ ọnọ enye ke ido nneme.

Ke ukperedem, ke 1968, ẹma ẹkot Glenn edi Bethel edinam utom nte enịme ikan̄ ke Brooklyn. Ekem, ke ini In̄wan̄ Enyọn̄-Ukpeme ekenyenede engine unịme ikan̄ esie, enye ama ọkpọn̄ Brooklyn ọwọrọ edi mi ke 1975. Nte ini akakade, enye ama ọdọn̄ọ udọn̄ọ mfre ẹkotde Alzheimer. Glenn ama akpa, ke nnyịn ima ikọdọ ndọ ke isua duop.

Didie ke n̄kekeme ndiyọ? Item ọniọn̄ oro Nathan ọkọnọde mi ke ini enye okoyomde ndikpa ama afiak ọnọ mi ndọn̄esịt. Mma n̄ka iso ndikot se enye ekewetde ọnọ mi aban̄a nte n̄kemede ndiyọ nte ebeakpa. Mmesibuana mme ikọ item emi ye mbon oro ẹtabade nsan̄a ndọ mmọ ke n̄kpa, ndien mmọ n̄ko ẹsibọ ndọn̄esịt ẹto item oro Nathan ọkọnọde mi. Ke akpanikọ, ọfọn ndiwụk enyịn ke ini iso nte Nathan ekesịnde udọn̄ ọnọ mi.

Ọsọn̄urua Itie Nditọete

Ndima ufan oro nnyenede ke Bethel ẹnen̄ede ẹtịp ẹsịn ke ami ndidu inem inem uwem oro ọnọde uyụhọ. Ata akpan ufan mi ke otu mmọ edi Esther Lopez, emi okokụrede ukpep ke 1944 ke ọyọhọ otu ukpepn̄kpọ ita eke Ufọkn̄wed Enyọn̄-Ukpeme Ukpep Bible eke Gilead. Enye ama ọnyọn̄ edi Brooklyn ke February 1950 man edinam utom nte andikabade n̄wed nnyịn nsịn ke usem Spanish. Ediwak ini oro Nathan ekesikade isan̄, Esther ekesidi n̄kpet n̄kpet nsan̄a mi. Enye n̄ko odu ke In̄wan̄ Enyọn̄-Ukpeme. Idahaemi enye ebe isua 90 inyụn̄ ikopke aba nsọn̄idem ndien itie unọ usọbọ nnyịn ke Bethel ese aban̄a enye.

Ke otu n̄kpet n̄kpet mbonubon nnyịn, Russell ye Clara kpọt ẹdu ke uwem. Russell ebe isua 90 ndien enye ke aka iso esịn ifịk anam utom esie ke Bethel Brooklyn. Enye ama esịne ke otu akpa mme owo oro ẹkenyịmede ẹka iso ẹdu ke Bethel ke ẹma ẹkedọ ndọ. Ke 1952, enye ama ọdọ Jean Larson ekemmọ owo Bethel. Max, eyeneka Jean ekedi Bethel ke 1939 ndien enye akada itie Nathan nte esenyịn ufọk umịn̄n̄wed ke 1942. Max aka iso ndibiom mbiomo esie ke Bethel, esịnede edise mban̄a edima n̄wan esie Helen, emi ọyọde udọn̄ọ ẹkotde multiple sclerosis, kpa awak-n̄kukọhọ udọn̄ọ ebietde akpauben̄.

Ke mfiakde nse se iwakde ibe isua 63 oro nnamde utom uyọhọ ini nnọ Jehovah, mmekeme ndidọhọ ke mmenen̄ede ndu uwem oro ọnọde uyụhọ. Bethel amakabade edi ufọk mi, ndien mmokop idatesịt ndika iso nnam utom mi. Mmọkọm ete ye eka mi ke ndikekpep nnyịn ufọn edinam utom ọkpọsọn̄ ye edinyene udọn̄ ndinam n̄kpọ Jehovah. Edi se inen̄erede inam uwem mi enyene uyụhọ edi utịbe utịbe itie nditọete nnyịn ye idotenyịn edidu uwem ye nditọete nnyịn ke paradise isọn̄, inamde n̄kpọ Akwa Andibot nnyịn, kpa ata Abasi kierakiet, Jehovah, ke nsinsi nsinsi.

[Ndise ke page 24]

Ete ye eka mi ke usen ndọ mmọ ke June 1912

[Ndise ke page 24]

Ọtọn̄ọde ke ufien aka nnasia: Russell, Wayne, Clara, Ardis, ami, ye Curtis ke 1927

[Ndise ke page 25]

Ami nda oro ke ufọt Frances ye Barbara McNaught, ke adan̄aemi n̄kasiakde usụn̄ ke 1944

[Ndise ke page 25]

Ke Bethel ke 1951. Ọtọn̄ọde ke ufien aka nnasia: Ami, Esther Lopez, ye Jean, n̄wan eyeneka mi

[Ndise ke page 26]

Ye Nathan ye ete ye eka esie

[Ndise ke page 26]

Ye Nathan ke 1955

[Ndise ke page 27]

Ye Nathan ke Hawaii

[Ndise ke page 29]

Ye Glenn, ọyọhọ ebe mi iba