Uyai Edibotn̄kpọ Jehovah

‘Ndaeyo ye Ukwọ Iditreke’

ANAINAI eyo amia desat. Ke mme ikpehe en̄wen ke isọn̄, enye ada ufiop edi ke mbịtmbịt ini etuep ama ekebe. Ih ufiopeyo edi kiet ke otu akpan n̄kpọ oro ẹnamde idaha eyo, ndaeyo, ye ukwọ ẹdu.

Ndaeyo ye ukwọ ẹsikpụhọde ke nsio nsio ebiet ke ofụri ekondo. Edi didie ke ndaeyo ye ukwọ ẹtụk fi? Ndi nsehe ini utọ esinem fi ke ini okụtde nte mme eto ẹfiakde ẹsiaha ikọn̄? Mfụt mfụt mbubịteyo ini ndaeyo esitie fi didie ke idem? Ndi ini idọk oro mme ikọn̄ eto ẹsikpụhọrede uduot esiye fi? Ndi akai oro snow ofụkde oro afo okụtde mi eye fi?

Nso isinam ndaeyo ye ukwọ ẹdu? Ke nditịn̄ ibio ibio, edi ke ntak oro isọn̄ otụhọde. Enye otụhọ ke degree 23.5 ke nte enye asan̄ade akanade utịn. Edieke isọn̄ mîkpotụhọke, ndaeyo ye ukwọ ikpodụhe. Idaha eyo ekpedi ukem ukem kpukpru ini. Emi ikpayakke mme eto ye mbiet ẹkọri ikponyụn̄ iyakke ẹnyene eti mbun̄wụm.

Owo ekeme ndikụt ke Andibot akanam ukwọ esida itie ke ndaeyo ama ekebe. Andiwet psalm ama etịn̄ nte odotde aban̄a Jehovah Abasi ete: ‘Edi afo enịm kpukpru adan̄a ererimbot; edi afo obot nda-eyo ye ukwọ.’—Psalm 74:17. *

Mme owo ke isọn̄ ẹda mme ekondo ikpaenyọn̄ nte ata nnennen n̄kpọ ndida ndiọn̄ọ ndaeyo ye ukwọ. Ke ini okobotde ekondo nnyịn, Abasi ọkọdọhọ ete: “Yak mme un̄wana ẹdu ke ikpa-enyọn̄ heaven . . . ; yak onyụn̄ edi nte mme idiọn̄ọ, ye nte ini, ye nte usen, ye nte isua.” (Genesis 1:14) Ke ufan̄ isua kiet oro isọn̄ asan̄ade akanade utịn, enye esisịm itie iba ke ufọt ererimbot emi utịn esidide ata nsakiso ye isọn̄. Emi ẹdi ini oro okoneyo ye uwemeyo ẹkperede ndidi ukem ukem ke kpukpru ebiet ke isọn̄. Ke ediwak idụt, mmọ ẹsidi ntọn̄ọ ini utọ ye ini idọk.

Mme ekondo ikpaenyọn̄ ndisan̄a n̄kanade idịghe n̄kukụre se isinamde ndaeyo ye ukwọ ẹdu. Ndaeyo, ukwọ, ye idaha eyo ẹsan̄a ikpat kiet ye awak-n̄kukọhọ ndutịm oro enịmde mme odu-uwem n̄kpọ uwem. Ke ini eketịn̄de ikọ ọnọ mbon oro ẹdụn̄de ke Asia Minor—emi ediwak mmọ ẹkenen̄erede ẹmehe ye utọin̄wan̄—apostle Paul ye Barnabas nsan̄a esie ẹma ẹdọhọ ẹte ke Abasi edi n̄kukụre owo emi “ọnọde mbufo edịm heaven ye ini eduek, onyụn̄ ọnọde mbufo udia, anam esịt mbufo ọyọhọ ye idatesịt.”—Utom 14:14-17.

Utịbe utịbe ndutịm emi ẹkotde photosynthesis an̄wam mme ikọn̄ ke obot ye n̄kpri mbiet ke inyan̄. Ke ntak emi, mme odu-uwem n̄kpọ emi ẹdade kiet eken nte udia ye otu mme odu-uwem n̄kpọ eken ẹnam n̄kpọ ẹban̄a idaha eyo ke awak-n̄kukọhọ usụn̄. Paul ama owụt ke ubọk Jehovah anam kpukpru emi, ọdọhọde ete: “Koro isọn̄, emi ọn̄wọn̄de edịm eke awakde ndidep ke esịt, onyụn̄ osion̄ode ikọn̄ udia eke ọfọnde ye mmọ emi ẹfụn̄de enye ẹnọ mmọ, ọbọ edidiọn̄ ke ubọk Abasi.”—Mme Hebrew 6:7.

Ikọ oro “edidiọn̄” enen̄ede enyene se ọwọrọde edieke afo atuakde ada ekere aban̄a se isitịbede ke mme ebiet oro ini utọ esinamde idaha eyo edi ukeuke, uwemeyo ọniọn̄ akan okoneyo, eyo enen̄ede ada, ẹnyụn̄ ẹnyene ukeuke edịm.  Ini utọ emi ke mme flawa ẹsisehe, n̄kpri unam ẹsiwọn̄ọ ke ndudu oro mmọ ẹkedịbede ke ini etuep, ẹben̄e idem ndiken̄ ntọn̄ flawa ndọn̄ ke esịt mmọ man ẹn̄wụm mfri. Mme utọ inuen nte enye oro ẹkotde blue jay oro afo okụtde mi, ẹda uyai ye ikwọ mmọ ẹyọhọ akai, mme odu-uwem n̄kpọ ẹnyụn̄ ẹyọhọ obot-ikọt. Uwem aka iso ndidu, ndien mme odu-uwem n̄kpọ ẹka iso nditọt nnyụn̄ n̄kọri. (Ikwọ Solomon 2:12, 13) Emi ada ekesịm ukpen̄e ke utịt utịt ndaeyo m̀mê ini idọk.—Exodus 23:16.

Ẹkụt mme utom Jehovah ke utịbe utịbe usụn̄ oro enye enịmde isọn̄, anamde ẹkeme ndinyene uwemeyo ye okoneyo, ndaeyo ye ukwọ, ye ini utọ ye ini idọk. Nnyịn imenen̄ede ifiọk ite ke ukwọ ọmọn̄ edi ke ndaeyo ebede. Idem n̄kpọ, n̄kọ Abasi ọkọn̄wọn̄ọ ete: “Adan̄a ofụri ini eke isọn̄ ododu, utọ, ye ukpen̄e, ye tuep ye eyo, ye ndaeyo ye ukwọ, ye uwemeyo ye okoneyo iditreke.”—Genesis 8:22.

[Ikọ idakisọn̄]

[Ekebe/Ndise ke page 9]

Ọfiọn̄ Anam Uwem Odu

Ke ofụri emana, ọfiọn̄ emedemede mme owo udọn̄ onyụn̄ akpa mmọ idem. Nte ededi, ndi afo ama ọfiọk ke ọfiọn̄ esinam ẹkeme ndinyene ndaeyo ye ukwọ? Ọfiọn̄ anam isọn̄ otụhọ ke nnennen udomo ke ebiet oro enye esiwọn̄ọrede. Andrew Hill, ewet n̄wed ifiọk ntaifiọk ọdọhọ ke emi enyene “akpan udeme ke ndida mme idaha emi ẹnamde uwem odu ke Isọn̄ ndi.” Ke ọfiọn̄ mîkpodụhe ndinam isọn̄ otụhọ ke nnennen udomo, mme idaha eyo ẹkpebe ubọk ndien etie nte oro ikpayakke uwem odu ke isọn̄. Ntem, otu mme ekpepn̄kpọ mban̄a ikpaenyọn̄ ẹma ẹberi ikọ mmọ ntem: “Ẹkeme ndida Ọfiọn̄ nte se ikpemede idaha eyo ke Isọn̄.”—Psalm 104:19.

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Ọfiọn̄: U.S. Fish & Wildlife Service, Washington, D.C./Bart O’Gara

[Ndise ke page 9]

Mme camel, Edem Edere Africa ye Ekpri Isuo Arabia