Ndiyom Eti Ukara

“Mme idụt ererimbot ndinen̄ede n̄kọn̄ idotenyịn ke kiet eken emedemerede udịm udịm mfịna ke ofụri ererimbot, oro mme idụt kiet kiet mîkemeke aba ndikọk ke idemmọ. Ibọhọke ofụri ererimbot adiana kiet, nnyịn idikemeke ndise mban̄a mme n̄kpọndịk ye mme afanikọn̄ ubonowo, oro ẹkade-ka iso ndikọri.”—Ghulam Umar, owo Pakistan emi edide anam-ndụn̄ọde ukaraidem eketịn̄ emi.

IDAHA ererimbot mfịn ebiet kabinta emi ọkọn̄de udọk enịm usụn̄ in̄wan̄. Ke adan̄aemi akpakịp n̄kpọ obụkidem ẹdude, ediwak owo ẹn̄wan̄wana ẹyom se ẹdade ẹdu uwem. Ẹkeme ndidọhọ ke mme owo oro ẹdude uwem ke eyo kọmputa emi ẹka n̄wed ẹkan ẹnyụn̄ ẹfiọk n̄kpọ ẹkan emana ekededi oro akanam odude, edi ọsọsọn̄ ata ediwak owo ndikụt nnyụn̄ nnam utom oro enyenede iwụk. Okposụkedi etiede nte ke mme owo ẹnyene ifụre ẹkan nte akanam ẹnyenede, ediwak miliọn owo ẹkop ndịk, ẹnana ifụre ye idotenyịn. Nnyịn imekeme ndinyene ekese nti ifet, edi ubiatibet ye n̄wo oro ẹdude ke kpukpru ebiet ẹnam ekese owo ẹnana idotenyịn.

Mme mfịna oro ubonowo osobode ẹnen̄ede ẹkponi tutu idụt kiet m̀mê idem otu mme idụt ikemeke ndikọk mmọ. Ntem, ediwak mme anam-ndụn̄ọde ẹnyịme ke mbemiso emem ye ifụre odude ke ererimbot, ana kpukpru mme idụt ẹdiana kiet ẹnyụn̄ ẹdu ke idak ukara kiet. Ke uwụtn̄kpọ, Albert Einstein ama esịn udọn̄ ọnọ utọ ekikere oro ke anyan ini emi ekebede. Ke 1946, enye ama ọsọn̄ọ etịn̄ ete: “Mmenen̄ede nnịm ke ata ediwak owo ke ererimbot ẹkpema ndidu ke emem ye ifụre . . . Ndinyene ukara ererimbot kiet kpọt ekeme ndinọ ubonowo emem oro ẹyomde.”

Isua 50 ẹbe, edi owo isụk inyeneke emem. Ke asiakde mme mfịna ọyọhọ isua ikie 21 emi, uwetn̄kpọ kiet ke n̄wedmbụk n̄kpọntịbe Le Monde eke Paris, France, ọdọhọ ete: “Oyom inyene ukara kiet ke ofụri ererimbot oro enyenede eti esopikpe, ndutịm ukara, ye ibet, emi ekemede ndisọsọp nnam n̄kpọ ke ini afanikọn̄, ke kpukpru ebiet ke ererimbot, ye ke ini en̄wan uwot ofụri ekpụk asiahade. Oyom inyịme ke ọtọn̄ọde ke emi nte ke Ererimbot edi idụt kiet.” Anie ekeme ndinam emi man ubonowo enyene emem emem ini iso?

Nte Edidiana Mme Idụt Enyene Usọbọ?

Ediwak owo ẹdori enyịn ke esop Edidiana Mme Idụt ayanam emem odu ke ererimbot. Nte Edidiana Mme Idụt edi ukara oro ekemede ndida ata emem ye ifụre nsọk ererimbot? Nte eyịghe mîdụhe, mmọ ẹnam ediwak inem inem un̄wọn̄ọ ukaraidem oro ẹdemerede owo udọn̄ ẹnyụn̄ ẹnọde idotenyịn. Ke uwụtn̄kpọ, Akwa Mbono Edidiana Mme Idụt ama anam ubiere oro etienede mi ke “Uwetn̄kpọ ọ-Tọsịn Isua” ke isua 2000, ete: “Nnyịn iyesịn ofụri  ukeme nnyịn ndikụt nte ke ikọt nnyịn ẹbọhọ ekọn̄, edide ekọn̄ mbio obio, m̀mê ekọn̄ ke ufọt mme Idụt, emi owotde se ibede owo miliọn 5 ke isua duop emi ẹbede.” Utọ ubiere oro anam ediwak owo ye mme n̄ka ẹtoro ẹnyụn̄ ẹma Edidiana Mme Idụt, ọkọrọ ye edinọ enye Enọ Emem Nobel ke 2001. Ntre, ke ndiwụt ukpono nnọ Edidiana Mme Idụt, Kọmiti Mbon Norway Esede N̄kpọ Aban̄a Enọ Nobel ama ọdọhọ ete: “Edidiana Mme Idụt edi n̄kukụre usụn̄ oro ekemede ndida nsịm emem ye edidianakiet ofụri ererimbot.”

Kpa ye kpukpru emi, ndi esop Edidiana Mme Idụt, oro ẹkesiakde ke 1945, owụt ke idi ukara oro ekemede ndida ata emem ererimbot oro ebịghide ndi? Baba-o, koro ibụk ibụk udọn̄ ye ọkpọsọn̄ udọn̄ ufreidụt eke mme idụt oro ẹbuanade ke enye anam mme ukeme esie ẹkpu. Ewetmbụk n̄kpọntịbe kiet ọdọhọ ke ekikere oro mme owo ẹnyenede ẹban̄a Edidiana Mme Idụt edi nte ke enye edi orụk “eto-ndomo ndida mfiọk ekikere ofụri ererimbot” ye nte ke “ndutịm esie ọyọhọ ye mme eneni oro ẹma ẹkeneni ke ediwak isua ye unana n̄kọri ekededi kaban̄a usọbọ.” Mbụme oro osụk odude edi: Ndi oyodu usen oro mme idụt ererimbot ẹdinen̄erede idiana kiet?

Bible owụt ke utọ edidianakiet oro oyodu ke mîbịghike. Didie ke emi editịbe? Ndien ewe ukara edinam emi? Man enyene ibọrọ, mbọk kot ibuotikọ oro etienede.

[Ndise ke page 3]

Einstein ama esịn udọn̄ ọnọ edinyene ukara ererimbot kiet

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Einstein: U.S. National Archives photo