Mbụk Eyouwem

Nnyịn Ikodu Uwem ke Odudu Jehovah

NTE ERZSÉBET HAFFNER OBỤKDE

Ke ini Tibor Haffner okokopde ke ẹma ẹdọhọ n̄kpọn̄ Czechoslovakia, enye ama ọdọhọ ete: “Ndiyakke ẹbịn fi.” Ekem enye ama adian do ete: “Edieke enyịmede, nyọdọ fi, ndien afo oyodu ye ami ke nsinsi.”

KE January 29, 1938, urua ifan̄ kpọt ke enye ama okobụp mi ndọ unana idotenyịn oro, Tibor, akpa eren Christian oro ọkọkwọrọde ikọ ọnọ ubon nnyịn, ama ọdọ mi. Ikedịghe mmemmem ubiere. N̄kedi isua 18 kpọt, ndien nte asan̄autom uyọhọ ini eke Mme Ntiense Jehovah, n̄koyom ndiyak mme isua uyen mi nsịn ke utom Abasi ofụri ofụri. Mma ntua nnyụn̄ mbọn̄ akam. Edi ke mma n̄ketie n̄kere, mma ndi ndikụt ke se Tibor akanamde ọnọ mi ikedịghe ikpîkpu edinam mfọnido, ndien mma nyom ndidụn̄ ye eren emi ekenen̄erede ama mi mi.

Edi ntak emi ẹkeyomde ndibịn mi mfep ke idụt emi? Kamse, n̄kodụn̄ ke idụt oro ẹkemade ukara mbio obio ye ifụre ido ukpono. Nte ededi, ke ọtọ emi, n̄kere ke oyom ntịn̄ n̄kpọ efen efen nnọ fi mban̄a idemmi.

N̄kamana ke December 26, 1919, ndụk ubon Catholic mbon Greece ke ekpri obio-in̄wan̄ Sajószentpéter, Hungary, emi oyomde usụn̄ ọkpọn̄ edem usiahautịn Budapest ke n̄kpọ nte kilomita 160. Ke mfụhọ, ete mi ama akpa mbemiso n̄kamanade. Ikebịghike eka mi ama ọdọ eren oro n̄wan esie akakpade, emi ekenyenede nditọ inan̄, ndien nnyịn ima ikpọn̄ Sajószentpéter ika Lučenec, ediye obio oro odude ke se ẹkediọn̄ọde ini oro nte Czechoslovakia. Ikedịghe mmemmem n̄kpọ ini oro ndidụn̄ ke ufọk mbuaha ubon. Nte ekperedem ke otu nditọ ition, eketie nte ndi nyọhọ-nsụhọ eyen. Uwem ama enen̄ede ọsọn̄, ndien ke adianade ye n̄kpọ udu uwem oro owo mîkọnọhọ mi, ebeeka mi ye eka mi iketịmke inọ mi ntịn̄enyịn m̀mê ndinen̄ede mma mi.

 Ndi Owo Ekededi Ọfiọk Ibọrọ?

Ke ini n̄kedide isua 16, mma nnyene mme akpan mbụme. Mma n̄kot se iketịbede ke ini Ekọn̄ Ererimbot I ye ọkpọsọn̄ udọn̄, ndien idem ama akpa mi aban̄a ediwak owo oro ẹkewotde ke mme idụt ntatenyịn oro ẹdọhọde nte idide Christian. Akan oro, mma n̄kụt edu uma inyene oro ọkọride-kọri ke kpukpru ebiet. Emi ama enen̄ede okpụhọde ye se n̄kekpepde ke ufọkabasi mban̄a ima mbọhọidụn̄.

Ntem, mma n̄ka mbịne oku Roman Catholic kiet n̄kobụp enye nte: “Ewe ewụhọ ke nnyịn mme Christian ikpenịm—ndiwot mme mbọhọidụn̄ nnyịn ke ekọn̄ m̀mê ndima mmọ?” Mbụme oro ama ayat enye esịt, enye ama onyụn̄ ọdọhọ ke imọ ikekpep se ikpọ owo ufọkabasi ẹkedọhọde imọ ikpep. Ukem n̄kpọ oro eketịbe ke ini n̄kakade mbịne ọkwọrọikọ ufọkabasi Calvinist ye ke ini n̄kakade mbịne andikpep mme Jew. N̄kpaidem oro mmọ ẹkekopde ẹban̄a esen esen mbụme mi ikayakke mmọ ẹnọ mi ibọrọ ndomokiet. Ke akpatre, mma n̄ka mbịne ọkwọrọikọ Lutheran. Enye ama ayat esịt, edi mbemiso n̄kọkpọn̄de enye, enye ama ọdọhọ mi ete: “Edieke enen̄erede oyom ibọrọ mbụme oro, bụp Mme Ntiense Jehovah.”

Mma nyom Mme Ntiense, edi n̄kekwe mmọ. Ke n̄kpọ nte usen ifan̄ ẹma ẹkebe, ke ini n̄kọnyọn̄de utom, mma n̄kụt nte ẹbererede usụn̄ ẹnịm n̄kan̄ n̄kan̄. Ediye akparawa kiet ke okokot Bible ọnọ eka mi. Mma nsọsọp n̄kere ke ‘ana edi Ntiense Jehovah edi oro!’ Enye ekekere Tibor Haffner, ndien nnyịn ima idọhọ enye odụk edi, mma nnyụn̄ mbụp enye mme mbụme mi. Utu ke ndida mme ikọ idemesie mbọrọ, enye ama owụt mi se Bible ọdọhọde nte se ẹdidade ẹdiọn̄ọ ata mme Christian, ọkọrọ ye ini oro nnyịn idude uwem.—John 13:34, 35; 2 Timothy 3:1-5.

Ke ufan̄ ọfiọn̄ ifan̄, mbemiso n̄kesịmde isua 17, mma nna baptism. Mma n̄kere ke ana kpukpru owo ẹkop ọsọn̄urua akpanikọ oro ọkọsọn̄de mi ndinyene. Mma ntọn̄ọ ukwọrọikọ uyọhọ ini, emi ekedide ata ọkpọsọn̄ n̄kpọ ke Czechoslovakia ke mme iduọk isua 1930. Okposụkedi Ibet mîkakpanke utom nnyịn, nnyịn ima isobo ọkpọsọn̄ ubiọn̄ọ oro mme ọkwọrọ ederi ẹkesịnde nsọk ẹnọ.

Akpa Ukọbọ

Usen kiet ke utịt utịt isua 1937, ami ye eyenete an̄wan efen ikọkwọrọ ikọ ke ekpri obio-in̄wan̄ emi ekperede Lučenec. Ikebịghike ẹma ẹmụm nnyịn ẹkedọn̄ ke ufọk-n̄kpọkọbi. Ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi ama ọdọhọ ete: “Mbufo ẹmọn̄ ẹkpan̄a mi” onyụn̄ ọtọ usụn̄ ufọk-n̄kpọkọbi oro eberi.

Etisịm mbubịteyo, ima inyene nsan̄a ubet ufọk-n̄kpọkọbi inan̄ efen. Nnyịn ima itọn̄ọ ndidọn̄ mmọ esịt inyụn̄ ikwọrọ ikọ inọ mmọ. Idem ama osụhọde mmọ, ima inyụn̄ ibuana akpanikọ Bible ye mmọ ke ofụri okoneyo oro.

Ke n̄kanika itiokiet usenubọk, ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi ama okot mi ete n̄wọrọ ndi. Mma ndọhọ nsan̄a n̄kpọkọbi mi nte: “Nnyịn iyosobo ke Obio Ubọn̄ Abasi.” Mma nnyụn̄ ndọhọ enye obụk se itịbede ọnọ mbon ubon mi edieke owo mîwotke enye. Mma mbọn̄ akam ke esịt nnyụn̄ ntiene ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi oro. Enye ama ada mi aka ufọk esie ke mbọhọ ufọk-n̄kpọkọbi oro. Do, ke enye ọkọdọhọ ete: “Eyenan̄wan, mmenyene mme mbụme nyomde ndibụp fi. Afo ọkọdọhọ ke enyịn̄ Abasi edi Jehovah okoneyo n̄kpọn̄. Ndi emekeme ndiwụt mi ke Bible?” Nso n̄kpọ n̄kpaidem oro asan̄ade ye ifụre ke emi ekedi ntem! Enye ama ada Bible esie edi, ndien mma n̄wụt enye ye n̄wan esie enyịn̄ Jehovah. Enye ama obụp ediwak mbụme efen ẹban̄ade se nnyịn ikenemede ye iban inan̄ oro ke okoneyo. Inemesịt oro enye okokopde ke mme ibọrọ oro ikọnọde ama anam enye ọdọhọ n̄wan esie ọnọ mi ye nsan̄a mi udia usenubọk.

Usen ifan̄ ke ukperedem, ẹma ẹsana nnyịn ẹyak, edi kiet ke otu mme ebiereikpe ama ọdọhọ ke ana n̄kpọn̄ Czechoslovakia sia ndide eyen Hungary. Ekedi ke n̄kpọntịbe emi ama ekebe ke Tibor Haffner okobụp mi ndọ. Nnyịn  ima idọ ndọ, ndien mma nnyọn̄ n̄kodụn̄ ke ufọk mmọ.

Ukọbọ Enen̄ede Ọsọn̄ Ubọk

Okposụkedi Tibor ekenyenede utom efen ndinam ke esop, nnyịn mbiba ima ika iso ke utom ukwọrọikọ. N̄kpọ nte usen ifan̄ mbemiso mbon ekọn̄ Hungary ẹkedụkde obio nnyịn, Ekpri Tibor, kpa eyen nnyịn, ama amana ke November 1938. Ekọn̄ Ererimbot II ama ekpere nditọn̄ọ ke Europe. Mbon Hungary ẹma ẹda akamba ikpehe Czechoslovakia ẹnyene, anamde ẹtetịm ẹkọbọ Mme Ntiense Jehovah oro ẹkedude ke mme ikpehe oro ẹkebọde ẹnyene do.

Ke October 10, 1942, Tibor ama aka ndisobo ye ndusụk nditọete ke Debrecen. Nte ededi, isan̄ enye emi, enye ikọnyọn̄ke idi. Ekem enye ama etịn̄ se iketịbede ọnọ mi. Utu ke ndikụt nditọete, enye okokụt nte mme bodisi oro mîkesịneke ọfọn̄ utom mmọ ẹdade ke ebọp oro ẹkeyomde ndinịm mbono oro. Mmọ ẹketie ẹbet ebe mi ye Pál Nagypál, oro ẹkedide mme ekperedem owo ndidi ndisịm. Mme bodisi emi ẹma ẹda mmọ ẹka itieutom mmọ ẹnyụn̄ ẹda okpoyon̄ ẹmia mmọ ke ikpat tutu mmọ ẹsụhọ.

Ekem ẹma ẹdọhọ mmọ ẹsịne ikpaukot mmọ ẹnyụn̄ ẹdada. Kpa ye ubiak oro, ẹma ẹnyịk mmọ ndisan̄a n̄ka itiembehe tren. Mme bodisi ẹma ẹda owo efen ẹdi oro ẹkedade ọfọn̄ ubọp unan ẹbọp enye ibuot tutu enye ikemeke ndikụt usụn̄. Enye ekedi Brọda András Pilling, emi eketienede edi ndisobo ye nditọete. Ẹma ẹmen ebe mi ke tren ẹka n̄kọbi-ntem ke Alag, ke mbọhọ Budapest. Kiet ke otu mme ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi oro okokụtde nte unan ọyọhọde ikpat Tibor ama asak ete: “Mme owo ẹbak ibak-e! Kûkere, nnyịn iyọsọbọ fi.” Mme ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi iba efen ẹma ẹtọn̄ọ ndiyịbi Tibor ke ikpat, anamde iyịp esịme ke kpukpru ebiet. Ke minit ifan̄ ẹma ẹkebe, enye ama osụhọ.

Ke ọfiọn̄ oro eketienede, ẹma ẹda Tibor ye nditọete iren ye iban oro ẹwakde ẹbe 60 ẹka ikpe. Ubiereikpe oro ẹkenọde Brọda András Bartha, Dénes Faluvégi, ye János Konrád ekedi ndiyịri mmọ n̄wot. Ẹma ẹbiere nsinsi n̄kpọkọbi ẹnọ Brọda András Pilling, ke adan̄aemi ẹkebierede n̄kpọkọbi isua 12 ẹnọ ebe mi. Nso ke mmọ ẹkedue? Ebiereikpe ọkọdọhọ ke mmọ inamke akpanikọ inọ ukara, imaha ndidụk utom ekọn̄, ẹdi mbon uyep, ye mbon oro ẹdọkde ata edisana ufọkabasi edidọk. Utu ke ndiwowot mmọ nte ẹkebierede ke akpa, ẹma ẹkabarede ẹnọ mmọ ẹka nsinsi n̄kpọkọbi.

Nditiene Ebe Mi

Usen iba ke Tibor ama ọkọkpọn̄ ufọk aka mbono oro ke Debrecen, mma mbabak ndemede idap mbemiso n̄kanika itiokiet n̄kwọhọde ọfọn̄ nnyịn. Ke mbuari, ẹma ẹtọ usụn̄ufọk nnyịn. Mma ndọhọ ke ekikere mi nte, ‘oh, mmọ ẹnyọn̄ ẹdi oro.’ Bodisi itiokiet ẹma ẹdụk ẹdi ẹnyụn̄ ẹsian mi ke ẹdọn̄ mmimọ ẹte ididụn̄ọde ufọk nnyịn. Ẹma ẹmụm kpukpru owo oro ẹkedude ke ufọk, ọkọrọ ye eyen nnyịn emi ekedide isua ita, ẹka itieutom mme bodisi. Kpasụk usen oro ẹma ẹmen nnyịn ẹkesịn ke ufọk-n̄kpọkọbi ke Pétervására, Hungary.

Ke ima ikesịm, ufiopidem ama omụm mi, ndien ẹma ẹsio mi ẹkpọn̄ mbon n̄kpọkọbi eken. Ke idem mi ama ọkọsọn̄, mbonekọn̄ iba ẹma ẹdu ke ubet ufọk-n̄kpọkọbi mi ẹtọhọ ke ntak mi. Kiet ama ọdọhọ ete: “Ana nnyịn itop enye! Ami nyotop enye!” Edi enye eken okoyom ẹse nte idem mi etiede mbemiso mmọ ẹtopde mi. Mma n̄kpe mmọ ubọk nte ẹkûwot mi. Ke akpatre mmọ ẹma ẹkpọn̄ ubet ufọk-n̄kpọkọbi mi, ndien mma n̄kọm Jehovah ke ndin̄wam mi.

Mme ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi ẹma ẹnyene akpan usụn̄ oro ẹkesidade ẹbụp owo mbụme. Mmọ ẹma ẹdọhọ mi nnana n̄kịbi iso ke isọn̄, ẹsịn mi sọks ke inua, ẹbọp mi ubọk ye ukot, ẹnyụn̄ ẹmia mi tutu iyịp ọtọn̄ọ ndiwọrọ mi.  Mmọ ẹketre ke ini owoekọn̄ kiet ọkọdọhọde ke akak imọ. Mmọ ẹma ẹbụp mi owo oro ebe mi okoyomde ndika n̄kosobo ke usen oro ẹkemụmde enye. N̄kasianke mmọ, ntre umia oro ama aka iso ke usen ita. Ke ọyọhọ usen inan̄, ẹma ẹyak mmen eyen mi nsọk eka mi. Ke ini etuep oro ekebịtde nte ice, mma mbọp ekpri eyen mi ke edem mi oro unan ọkọyọhọde nsan̄a ke n̄kpọ nte kilomita 13 n̄ka itiembehe tren. Do, mma ndụk tren nsịm ufọk, edi n̄kenyene ndifiak nnyọn̄ ndi ufọk-n̄kpọkọbi kpa usen oro.

Ẹma ẹbiere n̄kpọkọbi isua itiokiet ẹnọ mi ke Budapest. Ke ini n̄kesịmde do, mma n̄kop ke Tibor odu do n̄ko. Nnyịn ikokop inemesịt didie ntem ke ini ẹkenyịmede nnyịn ida ke mben ọkọ ukwak ineme nneme ke esisịt ini! Ndinem idaha oro ẹma ẹsọn̄ọ nnyịn idem ẹnyụn̄ ẹnam ikụt ima Jehovah. Mbemiso ikafiakde isobo, nnyịn mbiba ikenyene ndida ke mme enyene-ndịk ikpe, ibọhọde n̄kpa ke ikwa ifụhi ndien ndien.

To ke Ufọk-N̄kpọkọbi Kiet Sịm En̄wen

Nnyịn ikedi n̄kpọ nte nditọete iban 80 oro ẹkedọn̄de ke ubet ufọk-n̄kpọkọbi kiet. Nnyịn ima isiyom udia eke spirit, edi eketie nte owo ikekemeke ndida n̄kpọ ndomokiet mbe ndụk esịt ufọk-n̄kpọkọbi. Nte imekeme ndinyene n̄kpọ ndomokiet ke esịt ufọk-n̄kpọkọbi? Yak ntịn̄ nnọ fi se nnyịn ikanamde. Mma nnyịme ndidiọn̄ sọks nnọ mme ewetn̄wed ufọk-n̄kpọkọbi. Ke kiet ke otu mme sọks oro, mma nsịn ekpri babru eben̄e nyom mme enyịn̄ ye nọmba Bible oro odude ke itie ubon n̄wed ufọk-n̄kpọkọbi. Mma nnyụn̄ nsịn enyịn̄ n̄wed iba en̄wen mbak ẹdidiọn̄ọ se ndida mmọ nnam.

Ke ndan̄nsiere, mma mbọ mme ewetn̄wed oro eboho sọks efen. Ẹma ẹsịn ibọrọ ke kiet ke otu mmọ. Ekem mma nnọ ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi mme nọmba emi nnyụn̄ ndọhọ ọnọ mi mme n̄wed oro. Nso n̄kpọ idatesịt ke ekedi ntem ke ini ikọbọde mme n̄wed oro ọkọrọ ye Bible! Ima inịm Bible ke ufọk-n̄kpọkọbi, edi ikpụhọ mme n̄wed eken kpukpru urua. Ke ini ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi obụpde aban̄a Bible oro, nnyịn ima isidọhọ ite: “Enye edi akamba n̄wed, ntre kpukpru owo ẹyom ndikot enye.” Ntem ke nnyịn ikokot Bible.

Usen kiet, akwa owo kiet ama ọdọhọ ndi ọfis imọ. Enye eketie ata ufan ufan.

Enye ama ọdọhọ mi ete: “Mma Haffner, mmenyene eti mbụk ndinọ fi. Afo emekeme ndinyọn̄ ufọk. Emekeme ndinyọn̄ n̄kpọn̄. Edi, edieke tren odude, emekeme ndinyọn̄ mfịn.”

Mma mbọrọ nte: “Oro ekpenen̄ede ọfọn̄.”

Enye ama ọdọhọ ete: “Ih, eyenen̄ede ọfọn. Afo emenyene eyen, ndien mmọdiọn̄ọ ke omoyom ndibọk enye.” Ekem enye ama adian do ete, “Sịn ubọk ke leta emi kpọt.”

Mma mbụp enye nte: “Nso utọ leta ke edi?”

Enye ama ọsọn̄ọ ọdọhọ ete: “Kûfịna idem fo uban̄a oro. Sịn ubọk kpọt, ndien emekeme ndinyọn̄. Ekem enye ama ọdọhọ mi ete: “Ndondo oro esịmde ufọk, nam se ededi oro oyomde ndinam. Edi ke emi, ana afo esịn ubọk ke n̄wed ete ke udịghe aba kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah.”

Mma nsịk mfiak edem nnyụn̄ nsọn̄ọ nsịn.

Enye ama ayat esịt ebịn mi onyụn̄ ofiori ete: “Ke ntre, mi ke afo edikpa!”

Ke May 1943, ẹma ẹsio mi ẹka ufọk-n̄kpọkọbi efen ke Budapest, ekem ẹfiak ẹsio ẹka Márianosztra, ke ebiet emi nnyịn ikodụn̄de ke ufọkidụn̄ n̄ka nun ye n̄kpọ nte nun 70. Kpa ye biọn̄ ye nsọn̄ọn̄kpọ eken, nnyịn ima inyene ọkpọsọn̄ udọn̄ ndibuana idotenyịn nnyịn ye mmọ. Kiet ke otu mme nun emi ama enen̄ede enyene udọn̄ ke etop nnyịn, onyụn̄ ọdọhọ ete: “Ata nti ukpepn̄kpọ ẹdi emi. Akananam n̄kopke orụk n̄kpọ oro. Mbọk, ẹtịn̄ n̄kpọ efen efen ẹnọ mi.” Nnyịn ima itịn̄ nte obufa ererimbot editiede ye utịbe utịbe uwem oro ẹdidude do. Nte ikosụk inemede nneme, eka iban mmọ ama asan̄a edisịm. Ẹma ẹsọsọp ẹmen nun oro ẹdaha, ẹwak  enye ọfọn̄, ẹnyụn̄ ẹda ikpa ẹnen̄ede ẹmia enye. Ke ini ikafiakde isobo ye enye, enye ama ekpe nnyịn ubọk ete: “Mbọk ẹbọn̄ akam ẹnọ Jehovah ẹte enye anyan̄a mi osio ke ufọkidụn̄ mme nun emi. Nyom ndidi kiet ke otu mbufo.”

Ebiet efen oro ẹkedade nnyịn ẹka ekedi akani ufọk-n̄kpọkọbi ke Komárom, obio emi odude ke mben Akpa Danube, oyomde usụn̄ ke n̄kpọ nte kilomita 80 ọtọn̄ọde ke edem usoputịn Budapest. Uwem ama enen̄ede ọsọn̄. Ukem nte ediwak nditọete iban eken, mma ndọn̄ọ typhus idiọk idiọk, anamde n̄kpọhi iyịp nnyụn̄ n̄kop mmemidem. Nnyịn ikenyeneke ibọk ndomokiet, ndien mma n̄kere ke mmọn̄ n̄kpa. Edi, ekem, mme ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi ẹma ẹyom owo oro ekemede ndinam utom ke ọfis. Nditọete iban oro ẹma ẹsiak enyịn̄ mi. Ntre, ẹma ẹnọ mi ibọk, anamde mi n̄kop nsọn̄idem.

Ndifiak Ndiana ye Ubon Mi

Nte udịmekọn̄ mbon Soviet ẹketode edem usiahautịn ẹdi, ẹma ẹsion̄o nnyịn ẹka edem usoputịn. Ini idụhe ndibụk mme n̄kpọndịk oro nnyịn ikosobode. Mma n̄kpere n̄kpa ediwak ini, edi ke ntak ukpeme Jehovah, n̄kakpaha. Ke ini ekọn̄ oro okokụrede, nnyịn ikodu ke Tábor, Czech, emi oyomde usụn̄ ọkpọn̄ Prague ke n̄kpọ nte kilomita 80. Akada mi ye Magdalena eyeneka ebe mi n̄kpọ nte urua ita en̄wen mbemiso isịmde ufọk nnyịn ke Lučenec, ke May 30, 1945.

Mma nda nsannsan n̄kụt eka ebe mi ye Tibor edima eyen mi ke esịt okụre. Mmọn̄eyet ama asiaha mi, mma nnyụn̄ mfiori nte: “Tibike!” Enye ama efehe ediwan̄a mi onyụn̄ ọdọhọ ete: “Mama, n̄kọ udunyọn̄ke aba?” Tutu amama, ndifreke akpa ikọ oro ọkọwọrọde enye ke inua mi.

Jehovah ama onyụn̄ atua Tibor, ebe mi, mbọm. Ẹma ẹsio enye ye n̄kpọ nte nditọete 160 efen ke ufọk-n̄kpọkọbi ke Budapest, ẹnọ ẹka itienna utom ke Bor. Mmọ ẹma ẹsikpere n̄kpa ediwak ini, edi nte otu mmọ ikakpaha. Tibor ama ebem mi iso ke n̄kpọ nte ọfiọn̄ kiet ọnyọn̄ edi ke April 8, 1945.

Ke ekọn̄ oro ama okokụre, nnyịn ikosụk iyoyom odudu Jehovah man ikeme ndiyọ mme idomo isua 40 enwen ke idak ukara Communist ke Czechoslovakia. Ẹma ẹfiak ẹbiere uwak isua n̄kpọkọbi ẹnọ Tibor, ndien n̄kenyene ndise mban̄a eyen nnyịn ikpọn̄. Ke ẹma ẹkesana Tibor ẹyak, enye ama anam utom nte esenyịn oro asan̄ade-san̄a. Ke ofụri isua 40 oro mbon Communist ẹkekarade, nnyịn ima isida kpukpru ifet oro ẹbererede ibuana se nnyịn inịmde ke akpanikọ ye mbon en̄wen. Nnyịn ima in̄wam ediwak owo ẹkpep akpanikọ. Ntem, mmọ ẹma ẹkabade ẹdi nditọ nnyịn eke spirit.

Esịt akadat nnyịn didie ntem ke ini ikenyenede ifụre ido ukpono ke 1989! Ke isua oro eketienede, ima idụk akpa akamba mbono ke idụt nnyịn ke utọ anyan ini oro ama ekebe. Ke ini ikokụtde ediwak tọsịn nditọete nnyịn oro ẹkesọn̄ọde ẹda ke ediwak isua, nnyịn ima ifiọk ke Jehovah ekenen̄ede ọnọ kpukpru mmọ odudu.

Tibor, edima ebe mi, ama anam akpanikọ ọnọ Abasi tutu enye akpa ke October 14, 1993, ndien ami ndụn̄ idahaemi n̄kpere eyen mi ke Žilina, Slovakia. Ntịmke nnyene odudu aba, edi odudu Jehovah anam mi n̄kop idem ke n̄kan̄ eke spirit. Mmenen̄ede nnịm ke mmekeme ndiyọ idomo ekededi ke akani editịm n̄kpọ emi ebe ke odudu esie. Akan oro, ami nsak iso nse ini oro, otode mfọnido Jehovah oro owo mîdotke, ndikemede ndidu uwem ke nsinsi.

[Ndise ke page 20]

Ekpri Tibor, eyen mi, (ke edide isua 4) emi n̄kadahade n̄kpọn̄

[Ndise ke page 21]

Tibor,ebe mi, ye nditọete eken ke Bor

[Ndise ke page 22]

Ye Tibor ye Magdalena, eyeneka ebe mi, ke Brno, ke 1947

[Mme ndise ke page 23]

Mma n̄kpere n̄kpa ediwak ini, edi ke ntak ukpeme Jehovah, n̄kakpaha