Mmanie Ẹnọ Abasi Ubọn̄ Mfịn?

“Ọbọn̄ ye Abasi nnyịn, Afo omodot ndibọ ubọn̄ ye ukpono ye odudu.”—EDIYARADE 4:10b.

1, 2. (a) Mme uwụtn̄kpọ ewe ẹnen̄ede ẹnam ẹfiọk ukpepn̄kpọ oro aban̄ade edikpebe ndudiọn̄ obot? (b) Nso mbụme idemerede, ndien nso idi ibọrọ?

 USEN kiet ke 1940, George de Mestral, eyen Switzerland emi edide ọdiọn̄-ukwakutom, ama emen ebua esie ọwọrọ an̄wa. Ke ama ọkọnyọn̄ edi, mbiet ama ọyọhọ enye ọfọn̄ onyụn̄ ọyọhọ ebua esie idem. Sia okoyomde nditịm mfiọk n̄kpọ mban̄a mbiet oro, enye ama ada ukwak use n̄kpri n̄kpọ odụn̄ọde enye, ndien idem ama enen̄ede akpa enye ndikụt ke mbiet oro enyene n̄kpri ekọp oro ẹsikọbọde ke n̄kpọ. Ekem, enye ama obot Velcro—kpa n̄kpọ udian-n̄kpọ oro ebietde ekọp oro. Idịghe De Mestral kpọt ekekpebe n̄kpọ-obot. Ke United States, nditọ Wright iba ẹma ẹbot ubomofụm ke ẹma ẹkekpep nte ikpọ inuen ẹsifede. Ọdiọn̄-ukwakutom eyen France oro, Alexandre-Gustave Eiffel, akada mbufiọk oro enye ekekpepde oto usụn̄ oro ọkpọ ifụhi esidade obiom idem owo ọbọp tọwa oro ẹkotde ẹdian enye ke Paris.

² Mme uwụtn̄kpọ emi ẹnen̄ede ẹnam ẹfiọk ukpepn̄kpọ oro aban̄ade edikpebe ndudiọn̄ obot. Nte ededi, ọfọn owo ndibụp ete: Ikafan̄ ke mme obot-n̄kpọ ẹsitoro Enye emi akanamde n̄kpri mbiet oro ẹsiyịrede owo ke ọfọn̄, ikpọ inuen, ọkpọ ifụhi owo, ye kpukpru mme n̄kpọ eken oro mme owo ẹsikpebede ke ini ẹyomde ndibot n̄kpọ? Edi n̄kpọ mfụhọ nte ke ererimbot mfịn, owo isiwakke nditoro m̀mê ndinọ Abasi ubọn̄ oro ẹkpenọde enye.

3, 4. Nso ke ikọ Hebrew oro ẹkabarede “ubọn̄” ọwọrọ, ndien nso ke enye akpada aban̄a ke ini ẹdade enye ẹtịn̄ ikọ ẹban̄a Jehovah?

³ Ndusụk owo ẹkeme ndibụp ẹte, ‘Ufọn ndinọ Abasi ubọn̄? Nte Abasi inyeneke-nyene ubọn̄?’ Edi akpanikọ, Jehovah edi Owo oro enyenede ubọn̄ akan ke ofụri ekondo, edi oro iwọrọke ke kpukpru owo ẹda enye nte Enye oro enyenede ubọn̄. Ke Bible, akpan ekikere oro ikọ Hebrew oro ẹkabarede “ubọn̄” ọnọde edi “udobi.” Enye aban̄a n̄kpọ ekededi oro ọnọde owo uku m̀mê anamde mbon en̄wen ẹbat owo ke n̄kpọ. Ke ini ẹdade enye ẹtịn̄ ikọ ẹban̄a Abasi, enye ada aban̄a n̄kpọ oro anamde Abasi enyene uku ke iso owo.

⁴ Ediwak owo mfịn idọn̄ke enyịn ke n̄kpọ oro anamde Abasi enyene uku. (Psalm 10:4; 14:1) Ke akpanikọ, ata mme ọwọrọetop owo ke ererimbot, edieke edide mmọ ẹnenịm ke Abasi odu, ẹsiwak ndinam mme owo ẹsuene ubọn̄ ubọn̄ Andibot ekondo. Didie ke mmọ ẹsinam emi?

 ‘Mmọ Inyeneke N̄kpọ Nditịn̄ Nnyan̄a Idem’

5. Ndusụk ntaifiọk ẹdọhọ ke mme utịbe utịbe n̄kpọ-obot ẹkesan̄a didie ẹdidu?

⁵ Ediwak ntaifiọk ẹdọhọ ke Abasi idụhe. Do, mmọ ẹdọhọ ke mme utịbe utịbe n̄kpọ-obot, esịnede owo, ẹkesan̄a didie ẹdidu? Mmọ ẹdọhọ ke mme utịbe utịbe n̄kpọ-obot emi ẹkefoforo, kpa nnan nnan odudu oro anamde n̄kpọ ke mbuari. Ke uwụtn̄kpọ, Stephen Jay Gould oro enịmde ke owo okoto ke unam oforo, ekewet ete: “Nnyịn ikoforo ito otu esen esen iyak oro ẹkenyenede esen esen n̄kọi emi okoforode ukot unamikọt . . . Ekeme ndidọn̄ nnyịn ndiyom ibọrọ oro ‘okponde akan’—edi ndomokiet idụhe.” Kpasụk ntre, Richard E. Leakey ye Roger Lewin ẹkewet ẹte: “Etie nte enyene-ndịk ndutịme ke otu mme odu-uwem n̄kpọ akanam owo edidu.” Idem ndusụk ntaifiọk oro ẹtorode uyai ye ndudiọn̄ obot isinọhọ Abasi ubọn̄.

6. Nso inam ediwak owo mînọhọ Abasi ubọn̄ oro ẹkpenọde enye nte Andibot?

⁶ Ke ini mme ọfiọkn̄wed owo ẹdọhọde ke ukpepn̄kpọ edito ke unam mforo owo edi akpanikọ, mmọ ẹsidọhọ ke mme ọkọi kpọt mînịmke ukpepn̄kpọ emi. Didie ke ediwak owo ẹnam n̄kpọ ẹban̄a emi? Ke ediwak isua emi ẹkebede, owo oro etịmde ọdiọn̄ọ ukpepn̄kpọ edito ke unam mforo owo ama anam ndụn̄ọde ye mbon oro ẹnịmde ukpepn̄kpọ emi ke akpanikọ. Enye ọkọdọhọ ete: “Mma ndifiọk ke ediwak mbon oro ẹnịmde ke owo okoto ke unam oforo ẹnịm sia ẹdọhọde mmọ ke kpukpru mbon oro ẹfiọkde n̄kpọ ẹnịm ke owo okoto ke unam oforo.” Ih, ke ini mme ọfiọkn̄wed owo ẹdọhọde ke Abasi idụhe, mmọ isiyakke mme owo ẹnọ Abasi ubọn̄ oro ẹkpenọde enye nte Andibot.—Mme N̄ke 14:15, 18.

7. Nte Rome 1:20 ọdọhọde, nso ke ẹkeme nditịm n̄kụt ke mme n̄kpọ-obot, ndien ntak-a?

⁷ Ndi ntaifiọk ẹnyene n̄kpọ ndida nsọn̄ọ ukpepn̄kpọ mmọ emi? Baba! Nnyịn imenyene ediwak uyarade oro ẹwụtde ke Andibot odu. Apostle Paul ekewet aban̄a enye ete: “Tọn̄ọ ẹkebot ererimbot [ubonowo] owo ẹtịm ẹkụt ndịbe-ndịbe n̄kpọ emi ẹnyenede Enye, kpa nsinsi odudu Esie ye idaha Esie nte Abasi; ẹda mme n̄kpọ emi Enye akanamde ẹtịm ẹfiọk; man mmọ [mbon oro mînịmke ke Abasi odu] ẹkûnyene n̄kpọ nditịn̄ nnyan̄a idem.” (Rome 1:20) Mme n̄kpọ-obot ẹwụt in̄wan̄-in̄wan̄ nte ke Andibot odu. Ntem, Paul ọdọhọ ke tọn̄ọ ẹkebot owo, ke mme n̄kpọ oro Abasi obotde ẹnam mme owo “ẹkụt” ke Abasi odu. M̀mọ̀n̄ ke ẹkụt mme uyarade emi?

8. (a) Didie ke ikpaenyọn̄ owụt odudu ye ọniọn̄ Abasi? (b) Nso iwụt ke odu Owo oro akanamde ekondo?

⁸ Ikpaenyọn̄ oro ọyọhọde ye ntantaọfiọn̄ owụt nnyịn ke Abasi odu. Psalm 19:1 ọdọhọ ke “mme heaven ke ẹbụk ubọn̄ Abasi.” “Mme heaven”—utịn, ọfiọn̄, mme ntantaọfiọn̄—ẹwụt odudu ye ọniọn̄ oro Abasi enyenede. Uwak ibat ntantaọfiọn̄ ẹnyene nnyịn uten̄e. Ndien kpukpru mme ekondo ikpaenyọn̄ emi isan̄ake ntịme ntịme ke ufụm enyọn̄, edi ẹsan̄a ke n̄kemuyo ye nnennen ibet obot. * (Isaiah 40:26) Ndi owụt ifiọk ndidọhọ ke mme utọ ndutịm emi ẹkedidu ke mbuari? Odot ẹtịm ẹfiọk ke ediwak ntaifiọk ẹdọhọ ke ekondo ọkọtọn̄ọ ke mbuari. Ke ndinam mme mfịna oro ekikere emi adade  edi ẹn̄wan̄a, prọfesọ kiet ekewet ete: “Ndikam ndọhọ ke ekondo inyeneke ntọn̄ọ ekem ye [ekikere] mbon oro mînịmke ke Abasi odu ye eke mbon oro ẹdọhọde ke owo ifiọkke m̀mê Abasi odu m̀mê idụhe. Edi ndidọhọ ke ekondo enyene ntọn̄ọ owụt ke odu enye emi akanamde enye; koro anie ekeme ndidọhọ ke n̄kpọ oro enyenede ntọn̄ọ inyeneke andikanam?”

9. Didie ke mme unam ẹwụt ọniọn̄ Jehovah?

⁹ Nnyịn imokụt n̄ko uyarade ke isọn̄ oro owụtde ke Abasi odu. Andiwet psalm akatan̄a ete: “O Jehovah, n̄kpọ emi afo anamde ẹwak didie! Afo amanam mmọ kpukpru ke ifiọk; inyene fo ọyọhọ ke ererimbot.” (Psalm 104:24) “Inyene” Jehovah, esịnede mme unam, ẹwụt ọniọn̄ Esie. Nte ima ikokokụt, usụn̄ oro ẹbotde mme odu-uwem n̄kpọ emi ẹnen̄ede ẹnyene ndyọ tutu ntaifiọk ẹsiwak ndikpebe mmọ. Kere ban̄a uwụtn̄kpọ ifan̄ efen efen. Mme anam ndụn̄ọde ke ẹkpep nte nnụk unam etiede man ẹkeme ndinam itam ọkpọkkpọk oro enen̄erede ọsọn̄; mmọ ke ẹnam ndụn̄ọde ẹban̄a orụk nsụn̄ oro ẹsinen̄erede ẹkop n̄kpọ man ẹkeme ndinam un̄wam ukopikọ oro ẹnen̄erede ẹfọn; mmọ ke ẹnyụn̄ ẹdụn̄ọde mme mba n̄kurikụt man ẹkeme ndibot ubomofụm oro ẹnen̄erede ẹfọn. Edi ọkpọkọm owo anam se enye ananam, enye idikemeke ndibot mme n̄kpọ oro ẹnen̄ede ẹtie nte eke obot. N̄wed oro Biomimicry—Innovation Inspired by Nature ọdọhọ ete: “Idụhe se nnyịn iyomde ndinam oro mme odu-uwem n̄kpọ mînamke ye unana edidia aranuwat, edisabade ekondo, m̀mê edibiat ini iso mmọ.” Nso ọniọn̄ ke emi edi ntem!

10. Ntak emi mîwụtke ifiọk ndidọhọ ke Andibot idụhe? Nọ uwụtn̄kpọ.

¹⁰ Edide afo ese ikpaenyọn̄ m̀mê ese mme edibotn̄kpọ oro ẹdude ke isọn̄, oyokụt in̄wan̄-in̄wan̄ uyarade oro owụtde ke Andibot odu. (Jeremiah 10:12) Nnyịn ikpenyene ndidiana kiet ye mme edibotn̄kpọ eke heaven emi ẹfioride ẹte: “Ọbọn̄ ye Abasi nnyịn, Afo omodot ndibọ ubọn̄ ye ukpono ye odudu, koro Afo okobotde kpukpru n̄kpọ; ndien oto uduak Fo ke mmọ ẹdu, ẹkenyụn̄ ẹboro.” (Ediyarade 4:10b) Edi, ediwak ntaifiọk imaha ndida ‘enyịn esịt mmọ’ n̄kụt mme uyarade emi, idem okposụkedi mmọ ẹsikopde n̄kpaidem ẹban̄a mme ndudiọn̄ oro mmọ ẹkụtde ke ata enyịn mmọ. (Ephesus 1:18) Nnyịn imekeme ndinam enye an̄wan̄a ke usụn̄ emi: Ndima uyai ye ndudiọn̄ obot nnyụn̄ ndọhọ ke Andibot idụhe etie nte owo ndima ata ediye mbuwed edi ọdọhọ ke mbuwed oro inyeneke andiwet. Eyịghe idụhe mbon oro mînịmke ke Abasi odu “[mînyeneke] n̄kpọ nditịn̄ nnyan̄a idem”!

“Nnan Mme Ada-Usụn̄” Ẹtụn Ediwak Owo Usụn̄

11, 12. Ukpepn̄kpọ akan̄a ọkọn̄ọ ke nso ekikere, ndien nso iwụt ke ukpepn̄kpọ emi inọhọ Abasi ubọn̄?

¹¹ Ediwak mbon ido ukpono ẹnen̄ede ẹnịm ke ido ukpono mmimọ ọnọ Abasi ubọn̄. (Rome 10:2, 3) Nte ededi, ido ukpono ke ofụri ofụri edi ikpehe efen ke n̄kaowo oro mîyakke ediwak miliọn owo ẹnọ Abasi ubọn̄. Didie? Ẹyak ikere iban̄a usụn̄ iba.

¹² Akpa, nsunsu ukpepn̄kpọ iyakke ido ukpono ọnọ Abasi ubọn̄. Da ukpepn̄kpọ akan̄a ke uwụtn̄kpọ. Ukpepn̄kpọ emi ọkọn̄ọ ke ekikere oro ọdọhọde ke sia edide Abasi enyene odudu ndifiọk ini iso, ke ana enye ọfiọk kpukpru n̄kpọ. Ukpepn̄kpọ akan̄a owụt ke Abasi ama ebebiere ke anyan ini ko nte ini iso owo kiet kiet editiede—edide eti m̀mê idiọk. Nte ukpepn̄kpọ emi owụtde, ẹkpenyene ndiduọhọ Abasi kaban̄a kpukpru ndutụhọ ye idiọkido oro ẹdude mfịn ke ererimbot. Inọhọ Abasi ubọn̄ ndomo esisịt ke ini ẹduọhọde enye ke n̄kpọ oro akpan Asua esie, Satan, emi Bible okotde “ọbọn̄ ererimbot emi,” anamde.—John 14:30; 1 John 5:19.

13. Ntak emi mîwụtke ifiọk ndikere ke Abasi ikemeke ndimemek se enye oyomde ndifiọk mban̄a ini iso? Nọ uwụtn̄kpọ.

¹³ Ukpepn̄kpọ akan̄a ikemke ye N̄wed Abasi, ndien enye abiat Abasi. Enye iyakke mme owo ẹfiọk se Abasi ekemede ndinam ye se enye esinamde. Bible ọsọn̄ọ in̄wan̄-in̄wan̄ ete ke Abasi ekeme ndifiọk ini iso. (Isaiah 46:9, 10) Nte ededi, iwụtke ifiọk ndikere ke enye ikemeke ndikara ukeme esie ndifiọk ini iso m̀mê ke enye edi ntak kpukpru se itịbede. Ke uwụtn̄kpọ: Yak ida  nte ke afo emenen̄ede enyene odudu. Ndi oro akpanam ọdọn̄ fi ndimenede kpukpru ndodobi n̄kpọ oro afo okụtde? Baba, afo ukpanamke oro! Kpasụk ntre, ndinyene ukeme ndifiọk ini iso iwụtke ke ọdọn̄ Abasi ndifiọk m̀mê ndibem iso mbiere kpukpru n̄kpọ nnịm. Enye ememek se enye oyomde ndifiọk. * Ke akpanikọ, mme nsunsu ukpepn̄kpọ, esịnede akan̄a, inọhọ Abasi ubọn̄.

14. Ke mme usụn̄ ewe ke n̄ka ido ukpono esuene Abasi?

¹⁴ Ọyọhọ usụn̄ iba emi n̄ka ido ukpono esuenede Abasi edi nte mme andibuana ke enye ẹdude uwem. Ẹdori enyịn mme Christian nditiene ukpepn̄kpọ Jesus. Ke adianade ye mme n̄kpọ eken, Jesus ekekpep mme anditiene enye ete “ẹma kiet eken,” ‘ẹkûnyụn̄ ẹdi eke ererimbot.’ (John 15:12; 17:14-16) Nso kaban̄a mme ọkwọrọ ederi Christendom? Nte mmọ ẹnen̄ede ẹtiene mme ukpepn̄kpọ oro?

15. (a) Nso ke mme ọkwọrọ ederi ẹsinam ke ini ekọn̄ mme idụt? (b) Didie ke edu uwem mme ọkwọrọ ederi otụk ediwak miliọn owo?

¹⁵ Kere ban̄a se mme ọkwọrọ ederi ẹsinamde ke ini ekọn̄. Mmọ ẹsinọ ibetedem, ẹsinyịme, ẹsinyụn̄ ẹda usụn̄ ke ediwak ekọn̄ mme idụt. Mmọ ẹsidiọn̄ mme udịmekọn̄ ẹnyụn̄ ẹwụt ke ikwan̄ake ndiwot owo ke ekọn̄. Emi anam nnyịn ikere ite, ‘Ndi mme utọ ọkwọrọ ederi oro isikereke ke ekemmọ mme ọkwọrọ ederi oro ẹdade ẹnọ n̄kan̄ eken ke ẹnam ukem se mmimọ inamde?’ (Se ekebe oro, “Abasi Ada ke N̄kan̄ Anie?”) Mme ọkwọrọ ederi isinọhọ Abasi ubọn̄ ke ndinọ ibetedem ke mme ekọn̄ oro ẹduọkde akpakịp iyịp owo; mmọ isinyụn̄ inọhọ enye ubọn̄ ke ndidọhọ ke mme edumbet Bible ẹdi ido eset, ye ke nditre ndidọn̄ enyịn mban̄a oburobụt ido idan̄ ekededi. Mmọ ẹnam nnyịn iti mme ada iso ido ukpono oro Jesus okokotde “mme anam ukwan̄-n̄kpọ,” ye “nnan mme ada-usụn̄.” (Matthew 7:15-23; 15:13) Edu uwem mme ọkwọrọ ederi anam ima oro ediwak miliọn owo ẹmade Abasi osụhọde.—Matthew 24:12.

Mmanie Ẹnen̄ede Ẹnọ Abasi Ubọn̄?

16. Ntak emi inyenede ndidụn̄ọde Bible man ifiọk m̀mê mmanie ẹnen̄ede ẹnọ Abasi ubọn̄?

¹⁶ Edieke mme enyene-odudu ye mme ọwọrọiso owo ke ererimbot ẹkpude ndinọ Abasi ubọn̄, mmanie ndien ẹnen̄ede ẹnọ Abasi ubọn̄? Man ibọrọ mbụme oro, ana nnyịn idụn̄ọde Bible. Ih, Abasi enyene unen nditịn̄ nte ẹkpenọde imọ ubọn̄, ndien enye owụt nte ẹkpenamde oro ke Ikọ esie, kpa Bible. (Isaiah 42:8) Ẹyak nnyịn ikere iban̄a usụn̄ ita oro ẹkemede ndinọ Abasi ubọn̄, ndien nnyịn iyada mme usụn̄ emi kiet kiet iwụt mbon oro ẹnen̄erede ẹnọ Abasi ubọn̄ mfịn.

17. Didie ke Jehovah owụt ke ndinọ enyịn̄ imọ ubọn̄ edi ata akpan n̄kpọ oro imọ iyomde, ndien mmanie mfịn ẹtoro enyịn̄ Abasi ke ofụri isọn̄?

¹⁷ Akpa, nnyịn imekeme ndinọ Abasi ubọn̄ ke nditoro enyịn̄ esie. Se Jehovah ọkọdọhọde Jesus owụt ke nditoro enyịn̄ Abasi edi akpan uduak Esie. Usen ifan̄ mbemiso enye akakpade,  Jesus ama ọdọhọ ke akam ete: “Ete, nọ enyịn̄ Fo ubọn̄.” Ekem uyo ama ọbọrọ ete: “Mma n̄kọnọ enyịn̄ Mi ubọn̄, nyonyụn̄ ntọn̄ọ ntak nnọ enye ubọn̄.” (John 12:27, 28) Nte eyịghe mîdụhe, Jehovah ke idemesie eketịn̄ ikọ emi. Etienede se enye eketịn̄de, ana in̄wan̄-in̄wan̄ nte ke ndinọ enyịn̄ esie ubọn̄ edi akpan n̄kpọ ọnọ enye. Mmọdo, mmanie mfịn ẹnọ Jehovah ubọn̄ ke ndinam ẹfiọk enyịn̄ esie nnyụn̄ ntoro enyịn̄ oro ke ofụri isọn̄? Edi Mme Ntiense Jehovah, ndien mmọ ẹnam emi ke idụt 235!—Psalm 86:11, 12.

18. Nnyịn ikeme ndisan̄a didie mfiọk mbon oro ẹtuakde ibuot ẹnọ Abasi ke “akpanikọ,” ndien ewe otu ekpep akpanikọ Bible ke se ibede isua ikie idahaemi?

¹⁸ Ọyọhọ iba, nnyịn imekeme ndinọ Abasi ubọn̄ ke ndikpep akpanikọ mban̄a enye. Jesus ọkọdọhọ ke ata mme andituak ibuot ‘ẹdituak ibuot inọ Abasi ke akpanikọ.’ (John 4:24) Didie ke nnyịn ikeme ndifiọk mbon oro ẹtuakde ibuot ẹnọ Abasi ke “akpanikọ”? Mmọ ẹnyene ndisịn mme ukpepn̄kpọ oro mîdụhe ke Bible ye mme ukpepn̄kpọ oro mîtịn̄ke akpanikọ iban̄a Abasi ye uduak esie. Utu ke oro, ana mmọ ẹkpep ata akpanikọ oro odude ke Ikọ Abasi, esịnede mmọ emi: Nte ke Jehovah edi Ata Edikon̄, ndien ke enye ikpọn̄ odot ndibọ utọ ubọn̄ oro (Psalm 83:18); Jesus edi Eyen Abasi, ye Andikara oro ẹmekde ndikara Obio Ubọn̄ Messiah Abasi (1 Corinth 15:27, 28); Obio Ubọn̄ Abasi ayanam enyịn̄ Jehovah asana onyụn̄ osu uduak esie kaban̄a isọn̄ ye owo (Matthew 6:9, 10); ẹnyene ndikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ emi ke ofụri ekondo. (Matthew 24:14) Ke se ibede isua ikie idahaemi, otu kiet kpọt ọsọn̄ọ ada ekpep mme owo mme ọsọn̄urua akpanikọ emi—kpa Mme Ntiense Jehovah!

19, 20. (a) Ntak emi eti edu uwem Christian ekemede ndinọ Abasi ubọn̄? (b) Mme mbụme ewe ẹkeme ndin̄wam nnyịn ifiọk mbon oro eti edu uwem mmọ ọnọde Abasi ubọn̄ mfịn?

¹⁹ Ọyọhọ ita, nnyịn imekeme ndinọ Abasi ubọn̄ ke ndidu uwem ekekem ye mme idaha esie. Apostle Peter ekewet ete: “Ẹkama idem nte odotde ke iso mme Gentile, man ke nde eke mmọ ẹtịn̄de n̄kpọ ẹbiat mbufo ẹte ẹdi mme anam-idiọk, mmọ ẹkpeda nti ido mbufo, emi ẹdikụtde ke ini eke ẹdide ndidomo mbufo nse, ẹnọ Abasi ubọn̄.” (1 Peter 2:12) Edu uwem Christian owụt se enye enịmde ke akpanikọ. Ke ini mme andida nse ẹkụtde oro—oro edi, ke ini mmọ ẹkụtde ke se Christian enịmde ke akpanikọ anam enye enyene eti edu uwem—oro esida ubọn̄ ọsọk Abasi.

²⁰ Mmanie mfịn ẹnọ Abasi ubọn̄ ke ndinyene eti edu uwem? Nte ededi, ewe mbon ido ukpono ke ediwak ukara ẹsitoro nte ẹdide nditọisọn̄ oro ẹtiede emem emem, ẹnịmde ibet, ẹsinyụn̄ ẹkpede tax? (Rome 13:1, 3, 6, 7) Mmanie ke ẹdiọn̄ọ ke ofụri ererimbot nte mbon oro ẹdianade kiet ye ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ—kpa edidianakiet oro akande ubahade eke orụk, eke idụt, ye eke ekpụk? (Psalm 133:1; Utom 10:34, 35) Ewe otu ke ẹdiọn̄ọ ke ofụri ererimbot nte mbon oro unọ ukpep Bible mmọ anamde mme owo ẹnyene ukpono ẹnọ ibet, mme edumbet ubon, ye eti ido uwem oro Bible ekpepde? Uyarade owụt ke otu kiet kpọt enyene eti edu ke afan̄ emi ye ke mme ikpehe en̄wen—kpa Mme Ntiense Jehovah!

Ndi Afo ke Ọnọ Abasi Ubọn̄?

21. Ntak emi nnyịn ikpekerede m̀mê nnyịn owo kiet kiet ke inọ Jehovah ubọn̄?

²¹ Nnyịn owo kiet kiet ikpenyene ndibụp idem nnyịn, ‘Ndi ami ke idemmi ke nnọ Jehovah ubọn̄?’ Nte Psalm 148 owụtde, ediwak  edibotn̄kpọ ẹnọ Abasi ubọn̄. Mme angel, ikpaenyọn̄, isọn̄ ye mme unam oro ẹdude ke esịt—kpukpru ke ẹtoro Jehovah. (Ps 148 Ufan̄ikọ 1-10) Edi ata n̄kpọ mbọm nte ke ata ekese owo mfịn inọhọ Abasi ubọn̄. Ke ndidu uwem ke usụn̄ oro ọnọde Abasi ubọn̄, afo emetiene mme edibotn̄kpọ eken otoro Jehovah. (Ps 148 Ufan̄ikọ 11-13) Idụhe usụn̄ uwem efen oro ọfọnde akan emi.

22. Mme edidiọn̄ ewe ke afo ọbọ ke ndinọ Jehovah ubọn̄, ndien nso ke afo ekpebiere ndinam?

²² Afo ọyọbọ uwak edidiọn̄ ke ndinọ Jehovah ubọn̄. Nte afo ọbuọtde idem ke uwa ufak Christ, afo oyodu ke emem ye Abasi onyụn̄ enyene emem emem eti itie ebuana ye Ete fo eke heaven. (Rome 5:10) Nte afo odụn̄ọrede ọfiọk ntak oro ọkpọnọde Abasi ubọn̄, afo eyenen̄ede enyene nyayama idotenyịn onyụn̄ owụt esịtekọm. (Jeremiah 31:12) Do, afo oyodu ke idaha ndin̄wam mbon en̄wen ẹdu inem inem uwem oro ọnọde uyụhọ, ntem anamde fi enen̄ede okop inemesịt. (Utom 20:35) Afo akpakam edi kiet ke otu mbon oro ẹbierede ndinọ Abasi ubọn̄—ke emi ye ke nsinsi nsinsi!

[Mme Ikọ idakisọn̄]

Nte Afo Emeti?

• Ntak emi nnyịn ikemede ndidọhọ ke ntaifiọk ke ofụri ofụri in̄wamke mme owo ndinọ Abasi ubọn̄?

• Ke ewe usụn̄ iba ke n̄ka ido ukpono mîyakke mme owo ẹnọ Abasi ubọn̄?

• Ke nso usụn̄ ke nnyịn ikeme ndinọ Abasi ubọn̄?

• Ntak emi nnyịn ikpodụn̄ọrede ifiọk m̀mê nnyịn ke idem nnyịn ke inọ Jehovah ubọn̄?

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Ekebe ke page 12]

“Abasi Ada ke N̄kan̄ Anie?”

Eren kiet emi ekesịnede ke Udịmekọn̄ Ofụm Germany ke ini Ekọn̄ Ererimbot II, emi akakabarede edi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah ọdọhọ ete:

“Se ikafịnade mi ke mme isua ekọn̄ oro . . . ekedi ndikụt se ikperede ndidi kpukpru mme ọkwọrọ ederi ido ukpono—Catholic, Lutheran, Episcopal, ye ntre ntre eken—ẹdiọn̄de ubomofụm ye mme an̄wanaekọn̄ ofụm mbemiso ẹwatde ẹka ndiduọk bọmb. Mma nsiwak ndikere m̀mê ‘Abasi ada ke n̄kan̄ anie?’

“Mbonekọn̄ Germany ẹkesibọbọ n̄kpahaisịn oro ẹwetde Gott mit uns (Abasi odu ye nnyịn). Edi mma nsikere, ‘Ntak emi Abasi mîdụhe ye mbonekọn̄ eken-e, emi ẹsikade ukem ido ukpono oro, ẹnyụn̄ ẹbọn̄de akam ẹnọ kpa Abasi kiet oro?’”

[Ndise ke page 10]

Mme Ntiense Jehovah ẹnen̄ede ẹnọ Abasi ubọn̄ ke ofụri ererimbot