Didie ke Afo Ekpebiere Se Idide Eti ye Idiọk?

ANIE enyene odudu ndibiere se idide eti ye idiọk? Ẹkedemerede mbụme emi ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ mbụk ubonowo. Nte n̄wed Genesis eke Bible ọdọhọde, Abasi okokot eto kiet ke In̄wan̄ Eden “eto ifiọk eti ye idiọk.” (Genesis 2:9) Abasi ama owụk akpa ebe ye n̄wan ete ẹkûdia mfri eto oro. Nte ededi, asua Abasi, Satan kpa Devil, ọkọdọhọ ke edieke mmọ ẹdiade mfri eto oro, ke enyịn mmọ “ẹyetara,” mmọ “ẹyenyụn̄ ẹtie nte Abasi, ẹfiọk eti ye idiọk.”—Genesis 2:16, 17; 3:1, 5; Ediyarade 12:9.

Adam ye Eve ẹkenyene ndinam ubiere—ndi mmọ ẹkpetiene mme edumbet Abasi kaban̄a eti ye idiọk, mîdịghe ndi mmọ ẹkpetiene mme edumbet idemmọ? (Genesis 3:6) Mmọ ẹma ẹbiere ndisọn̄ ibuot ye Abasi nnyụn̄ ndia mfri eto oro. Nso ke edinam emi okowụt? Ke ndisịn ndiwụt ukpono nnọ edumbet oro Abasi  ọkọnọde mmọ, mmọ ẹkewụt ke uwem ayakam ọfọn ye mmimọ ye nditọ mmimọ akan edieke imekde ke idem mmimọ se idide eti ye idiọk. Ndi owo okụt unen ke ndidomo ndibọ Abasi utom nnam?

Nsio Nsio Ekikere

Ke ama okodụn̄ọrede ukpepn̄kpọ mme ọwọrọiso mbon akwaifiọk ke ediwak isua ikie, Encyclopædia Britannica ọdọhọ ke tọn̄ọ ke eyo owo akwaifiọk Greece oro Socrates tutu esịm ọyọhọ isua ikie 20, ke “uwak eneni ẹdemede ke se ẹkpedade nte eti ido uwem ye se ẹkpedade nte eti ye idiọk.”

Ke uwụtn̄kpọ, ama odu otu mbon oro ẹkediọn̄ọde nte Mme Ọwọrọiso Andikpep ẹtode Greece ke ọyọhọ isua ikie ition M.E.N. Mmọ ẹkekpep ẹte ke ekikere ediwak owo ẹkebiere se idide eti ye idiọk. Kiet ke otu mme andikpep oro ọkọdọhọ ete: “Se ededi oro obio kiet kiet ẹdade nte se inende inyụn̄ ifọnde edi se inende inyụn̄ ifọnde, ama akam edi mbio obio oro ẹnyịme ke se inende edi oro.” Edieke itienede edumbet emi, ọwọrọ ke Jodie oro ikasiakde ke akpa ibuotikọ ekpekenyene ndida okụk oro enye ọkọfiọhọde, koro se ediwak owo ke obio esie ẹkpenamde edi oro.

Immanuel Kant, ọwọrọetop owo akwaifiọk eke ọyọhọ isua ikie 18 ekenyene isio isio ekikere. N̄wedmbụk oro Issues in Ethics ọdọhọ ete: “Immanuel Kant ye mbon eken oro ẹnyenede ukem ekikere esie . . . ẹkesọn̄ọ ẹtịn̄ nte ke owo enyene unen ndinam ubiere idemesie.” Nte ekemde ye ukpepn̄kpọ Kant, sia Jodie mîkọbọhọ owo okụk oro, enye enyene ndibiere se enye edinamde. Enye ikpenyeneke ndiyak ekikere oro ediwak owo ẹnyenede ebiere se enye akpanamde.

Ntre, didie ke Jodie ọkọkọk mfịna emi? Enye ama anam n̄kpọ ke usụn̄ oro okpụhọrede ọkpọn̄ ekikere iba oro ẹnọde ke enyọn̄ emi. Enye akanam n̄kpọ ekekem ye ukpepn̄kpọ Jesus Christ, emi mme Christian ye idem mbon oro mîdịghe Christian ẹtorode nti edumbet Esie. Jesus ekekpep ete: “Sededi mbufo ẹyomde owo ẹnam ye mbufo, ẹnam kpa ntre ye mmọ.” (Matthew 7:12) Idem ama akpa n̄wan oro ekekpede Jodie utom ke ini Jodie ọkọnọde enye $82,000 oro. Ke ini n̄wan oro okobụpde enye ntak emi enye mîkadaha okụk oro, Jodie ọkọdọhọ ke imọ idi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah onyụn̄ adian do ete: “Okụk oro ikedịghe okịm.” Jodie ama okụt ke enen̄ede odot ndinam ikọ Jesus oro ẹwetde ke Matthew 19:18 ẹte: “Kûyịp inọ.”

Ndi Ẹkpenyene Ndiberi Edem ke Ekikere Ediwak Owo?

Ndusụk owo ẹkeme ndidọhọ ke Jodie ekesesịme ke ndinam akpanikọ ntre. Edi ekikere ediwak owo idịghe eti ndausụn̄. Ke uwụtn̄kpọ, edieke afo okpokodude uwem ke ini oro ediwak owo ẹkekerede ke ọfọn ndiwa nditọwọn̄, nte ndusụk owo ẹkesinamde ke eset, ndi oro akpakanam edinam oro enen? (2 Ndidem 16:3) Nso edieke okpodụn̄de ke ebiet oro ẹdade ke edita owo edi eti n̄kpọ? Ndi oro ọkpọwọrọ ke ndita owo idiọkke?  Ediwak owo ndinam n̄kpọ iwụtke ke n̄kpọ oro enen. Ke anyan ini ko, Bible ama odụri owo utọn̄ aban̄a ediduọ ndụk afia oro, ete: “Kûtiene ediwak owo edem uka [idiọk].”—Exodus 23:2.

Jesus Christ ama owụt ntak efen oro akpanamde nnyịn ikpeme idem mbak idiyak ekikere ediwak owo ebiere se nnyịn idade nte eti ye idiọk. Enye ama owụt ke Satan edi “ọbọn̄ ererimbot emi.” (John 14:30; Luke 4:6) Satan ada odudu esie ‘abian̄a ofụri ererimbot.’ (Ediyarade 12:9) Mmọdo, edieke afo ayakde sụk se ediwak owo ẹnamde ebiere se afo adade nte eti ye idiọk, afo emekeme nditiene se Satan adade nte eti ido uwem, ndien oro iditreke ndisịn fi ke afanikọn̄.

Ndi Afo Emekeme Ndiberi Edem ke Ubiere Fo?

Do, ndi owo kiet kiet ekpenyene ndibiere ke idemesie se idide eti ye idiọk? Bible ọdọhọ ete: “Kûberi edem ke asian fo.” (Mme N̄ke 3:5) Ntak-a? Koro kpukpru owo ẹdada akpan mmeme oro ekemede ndibiat ubiere mmọ ẹmana. Ke ini Adam ye Eve ẹkesọn̄de ibuot ye Abasi, mmọ ẹketiene edumbet ibụk ibụk abia-mbia oro Satan, ẹnyụn̄ ẹmek enye nte ete mmọ eke spirit. Do, se mmọ ẹkeyakde ẹnọ nditọ mmọ edi esịt abian̄a oro ekemede ndifiọk se ifọnde edi ekikere esịt mmọ ẹsụk ẹbịne se idiọkde.—Genesis 6:5; Rome 5:12; 7:21-24.

Ke enemede aban̄a mme edumbet, Encyclopædia Britannica ọdọhọ ete: “Ikpaha owo idem edieke mme owo ẹfiọkde eti n̄kpọ oro mmọ ẹkpenamde edi ẹka iso ẹnam se idọn̄de mmọ. Akamba mfịna kiet oro odude ke edumbet obio Edem Usoputịn edi nte ẹkpesan̄ade ẹnam mme utọ owo oro ẹkụt ntak emi mmọ ẹkpenamde se inende.” Bible esịn enye nte enende ete: “Esịt abian̄a akan kpukpru n̄kpọ, onyụn̄ abiara fap; anie edikeme ndifiọk enye?” (Jeremiah 17:9) Ndi afo ekpeberi edem ke owo oro ẹdiọn̄ọde nte owo abian̄a oro onyụn̄ abiarade fap?

Edi akpanikọ, idem ndusụk owo oro mînịmke ke Abasi odu ẹkeme ndidu eti uwem ẹnyụn̄ ẹnyene nti edumbet oro ẹdotde ukpono. Nte ededi, nti edumbet mmọ ẹsiwak ndikọn̄ọ ke nti edumbet oro ẹdude ke Bible. Okposụkedi mme utọ owo oro ẹkemede ndidọhọ ke Abasi idụhe, ekikere mmọ owụt ke mmọ ẹnyene ndammana ukeme ndikọri edu Abasi. Emi ọsọn̄ọ se Bible owụtde nte ke ẹkebot owo ke “mbiet Abasi.” (Genesis 1:27; Utom 17:26-28) Apostle Paul ọdọhọ ete: “Mmọ ẹyarade edinịm-ibet eke item oro ẹwetde ke esịt mmọ etemede.”—Rome 2:15.

Nte ededi, edi n̄kpọ kiet ndifiọk se inende; edi edi n̄kpọ efen ndinyene ukeme ndinanam enye. Didie ke owo ekeme ndinyene eti ukeme emi? Sia edinam esitode esịt, ima oro ẹmade Andiwet Bible, kpa Jehovah Abasi, ekeme ndinam ẹnyene utọ ukeme emi.—Psalm 25:4, 5.

Ndinyene Ukeme Ndinam Se Inende

Akpa n̄kpọ oro ẹyomde ẹto owo man enye ekeme ndima Abasi edi ndifiọk nte owụtde eti ibuot onyụn̄ ọfọnde ndinịm mbet Abasi. Apostle John ọdọhọ ete: “Ndima Abasi edi emi, ete, nnyịn inịm mbet Esie; ndien mbet Esie ibiakke owo idem.” (1 John 5:3) Ke uwụtn̄kpọ, Bible esịne nti item oro ẹkemede ndin̄wam n̄kparawa owo ẹfiọk se idide eti ye idiọk ke ini mmọ ẹkerede m̀mê akpana mmimọ in̄wọn̄ n̄kpọsọn̄ mmịn, ida n̄kpọsọn̄ ibọk, m̀mê inam idan̄ mbemiso ndọ. Bible ekeme ndin̄wam mme ọdọ ndọ ẹfiọk nte ẹkpekọkde mme mfịna, enye n̄ko ekeme ndinọ mme ete ye eka ndausụn̄ ke nte ẹkpebọkde  nditọ. * Ke ini ẹdade mmọ ẹsịn ke edinam, nti edumbet Bible ẹnyene ufọn ẹnọ n̄kpri ye ikpọ ukem ukem, inamke n̄kpọ m̀mê nso idi idaha mmọ ke uwem, m̀mê nso ifiọkn̄wed ke mmọ ẹnyene, m̀mê m̀mọ̀n̄ ke mmọ ẹto.

Kpa nte edidia eti udia ọnọde fi odudu ndinam utom, ntre n̄ko ke edikot Ikọ Abasi ọnọ fi ukeme ndidu uwem ekekem ye mme edumbet Abasi. Jesus ekemen ikọ Abasi odomo ye udia. (Matthew 4:4) Enye ama ọdọhọ n̄ko ete: “Udia Mi edi ndinam uduak Andidọn̄ Mi.” (John 4:34) Ndida ikọ Abasi ndu uwem ama an̄wam Jesus ndikan mme idomo nnyụn̄ nnam nti ubiere.—Luke 4:1-13.

Ke akpa, ekeme ndisọn̄ fi ndidia udia eke spirit nnyụn̄ ndu uwem ekekem ye mme idaha Abasi. Edi ti ini emi ekedide eyenọwọn̄, ekeme ndidi ukûsumaha nte udia oro ẹkam ẹnọde fi nsọn̄idem ẹkesitiede fi ke inua. Man ọkọri onyụn̄ okop odudu, afo ekenyene ndikpep ndidia utọ nti udia oro. Ke ukem usụn̄ oro, ekeme ndida ini mbemiso afo edide edima mme edumbet Abasi. Edieke afo akade iso ada mmọ esịn ke edinam, afo eyedima mmọ onyụn̄ enen̄ede okop idem ke n̄kan̄ eke spirit. (Psalm 34:8; 2 Timothy 3:15-17) Afo eyekpep ndiberi edem ke Jehovah onyụn̄ enyene udọn̄ ndinam “se ifọnde.”—Psalm 37:3.

Ekeme ndidi se iketịbede inọ Jodie iditịbeke inọ fi. Edi idụhe usen oro afo mûnamke n̄kpri ye ikpọ ubiere oro ẹbuanade ido uwem. Ntak edi oro Bible etemede fi ete: “Buọt idem fo ye Jehovah ke ofụri esịt fo; ndien kûberi edem ke asian fo. Diọn̄ọ enye ke kpukpru usụn̄ fo, ndien enye eyenen̄ede usụn̄ fo enịm.” (Mme N̄ke 3:5, 6) Ndikpep ndiberi edem ke Jehovah idinyeneke ufọn inọ fi idahaemi kpọt, edi ọyọnọ fi ifet ndidu uwem nsinsi, koro ndikop item Jehovah Abasi edi usụn̄ uwem.—Matthew 7:13,14.

[Ikọ idakisọn̄]

[Se Ẹwetde ke Ikpọ Abisi ke page 6]

Odudu oro enyịn mîkwe ekeme ndikara ekikere ediwak owo

[Mme ndise ke page 5]

Ke kpukpru emana, mbon akwaifiọk ẹsineni ẹban̄a se idide eti ye idiọk

SOCRATES

KANT

CONFUCIUS

[Mme Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Kant: Ẹda ẹto n̄wed oro The Historian’s History of the World; Socrates: Ẹda ẹto n̄wed oro A General History for Colleges and High Schools; Confucius: Ufọkn̄wed Ntaifiọk Sung Kyun Kwan, Seoul, Korea

[Mme ndise ke page 7]

Bible in̄wamke nnyịn ndifiọk se idide eti ye idiọk kpọt, edi enye edemede nnyịn udọn̄ ndinanam se inende