Mme Ufan Abasi ke “Mme Isuo Emi Mme Owo Ẹtiede Ufan Ufan”

Ke 1932 nsụn̄ikan̄ ama ada ata ọsọn̄urua n̄kpasịp edi Tonga. Etubom nsụn̄ikan̄ oro ama ọnọ Charles Vete ekpri n̄wed oro ekerede “Where Are the Dead?” Ke ama okokot n̄wed oro, Charles ama enịm ke imọ imokụt akpanikọ. Charles ama eben̄e ete ẹyak imọ ikabarede n̄wed oro isịn ke usem emana imọ, ndien nte ini akakade, ibuot itieutom Mme Ntiense Jehovah ama enyịme. Ke enye ama akakabarede okụre, ẹma ẹmịn̄ n̄wed oro ẹnyụn̄ ẹnọ idem 1,000 ẹsọk enye, enye onyụn̄ ọtọn̄ọ ndisuan mmọ. Ntre ke ẹketọn̄ọ ndisuan n̄kpasịp Obio Ubọn̄ Jehovah ke obio Tonga.

KE N̄WED NDISE OBIO, Tonga odu ke Edem Usụk Pacific. Tongatapu, n̄kponn̄kan isuo esie, edi n̄kpọ nte kilomita 2,000 ọtọn̄ọde ke ufọt edem edere ye edem usiahautịn Auckland, New Zealand. Isuo 171 ẹnam Tonga, ndien mme owo ẹdụn̄ ke 45 kpọt. James Cook, ọwọrọetop anam-ndụn̄ọde ọyọhọ isua ikie 18 emi otode Britain, ọkọnọ mme isuo emi ẹdude nsannsan mi enyịn̄ oro, Isuo Emi Mme Owo Ẹtiede Ufan Ufan.

Otu isuo ita ẹnam Tonga, emi owo 106,000 ẹdụn̄de, ndien n̄wọrọnda ke otu mmọ ẹdi Tongatapu, Ha’apai, ye Vava’u. Ke otu esop Mme Ntiense Jehovah ition emi ẹdude do, ita ẹdu ke Tongatapu emi mme owo ẹwakde ẹkan, kiet odu ke Ha’apai, ndien kiet eken odu ke Vava’u. Man ẹn̄wam mme owo ẹkabade ẹdi mme ufan Abasi, Mme Ntiense Jehovah ẹnyene ufọkidụn̄ isụn̄utom ye ọfis ukabade n̄wed ẹkpere Nuku’alofa, kpa ibuot obio.—Isaiah 41:8.

Ẹma ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ Charles Vete nte kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah toto ke iduọk isua 1930, okposụkedi enye akanade baptism ke 1964. Mbon en̄wen ẹma ẹtiene enye ẹnọ ikọ ntiense, ndien ke 1966 ẹma ẹbọp Ufọkmbono Obio Ubọn̄ emi okodụkde owo 30. Ẹma ẹsiak esop oro ekenyenede asuanetop Obio Ubọn̄ 20 ke Nuku’alofa ke 1970.

 Toto ke ini oro, ẹkeme ndinen̄ede n̄kụt nte ntịn̄nnịm ikọ Isaiah emi osude ke mme isuo Tonga: “Ẹyenịm ubọn̄ ẹnọ Jehovah, ẹnyụn̄ ẹbụk itoro esie ke otu mme isuo.” (Isaiah 42:12) Utom Obio Ubọn̄ aka iso ndikọri, an̄wamde ediwak owo ẹdinyene itie ebuana ye Jehovah. N̄wakn̄kan ibatowo oro ẹkedụkde mbono district ke Nuku’alofa ke 2003 ekedi 407, ndien owo 5 ẹkena baptism. Owo 621 ẹkedụk Editi ke 2004, emi owụtde ke idotenyịn odu kaban̄a n̄kọri.

Ndidu Mmemmem Uwem

Nte ededi, ẹsụk ẹnenen̄ede ẹyom mme anditan̄a Obio Ubọn̄ ke ọwọrọde ọkpọn̄ ibuot obio. Ke uwụtn̄kpọ, oyom owo 8,500 oro ẹdụn̄de ke isuo 16 ke otu isuo oro ẹdude ke Ha’apai ẹnen̄ede ẹkop akpanikọ Bible. Ha’apai edi unaisọn̄ unaisọn̄ isuo emi enyenede nnyan esụk emi isịp mbakara ẹyọhọde. Mmọn̄ inyan̄ibom enen̄ede asana, anamde ẹkeme ndida n̄kụt n̄kpọ nte mita 30. Esinen̄ede enem ndiwọk ewọk ke ebiet emi ndiye itiat ye nsio nsio ndiye iyak ẹdude. Mme obio ẹdi n̄kpri n̄kpri. Okposụkedi mme ufọk do mîwakke n̄kukọhọ, ẹbọp mmọ ke usụn̄ oro oyobio mîkemeke ndiwụri.

Eto breadfruit ye man̄ko ẹsinọ mfụt ye mfri. Mme odụn̄ isuo emi ẹsida ekese ini mmọ ẹyom se ẹdidiade. Ke ẹsiode unam edi ẹfep, mmọ ẹsita ekese n̄kpọ ẹtode inyan̄ibom. Mme ubon ẹsitọ n̄kpọ nte bia mbakara ye ikọn̄udia ke in̄wan̄esa. Sokoro ẹsitịbe ke idemmọ; isịp mbakara ye mboro ẹdu barasuene. Mme ete ẹsikpep nditọ nte ẹdade orụn̄ ye ikọn̄ ẹsọbọ owo idem.

Nte ededi, n̄kpọ oro eyede akan ke Ha’apai edi mme owo oro ẹtiede ufan ufan, emi ẹnen̄erede ẹfiọk ndidụn̄ ke isuo emi. Mme owo ẹdu mmemmem uwem mi. Ata ediwak iban ẹsinam utomusọ—ẹdọk akpasa, ọfọn̄, ye mbri. Ke ini iban Tonga ẹnamde utom, mmọ ẹsiwak nditie ọtọkiet nneme nneme, n̄kwọ ikwọ, nnyụn̄ nsak imam ke mfụt idak eto, ndien ediwak ini nditọwọn̄ ye nseknditọ ẹsibre mbre ẹnyụn̄ ẹde ẹkpere mmọ. Ndien iban ẹsiwak ndikọ mme n̄kpọ udia ye mme ikọn̄ udia ke akpa ke ini mmọn̄ ekebede.

Ata ediwak iren ẹsida ekese ini mmọ ẹnam utom ke in̄wan̄esa, ẹkọ iyak, ẹkap n̄kpọ, ẹtịbi ubom, ẹnyụn̄ ẹdiọn̄ iyịre. Iren, iban, ye nditọwọn̄ ẹsisan̄a ke n̄kpri ubom-ufọk ẹka mme isuo efen ndise mme iman, ndisọbọ idem, ndinyụn̄ nnyam n̄kpọurua mmọ.

Idụhe Ebiet Emi Oyomde Usụn̄ Akaha Ndida Eti Mbụk Nsịm

Ke utọ eti idaha emi ke ebe ye n̄wan emi ẹdide isụn̄utom ye asiakusụn̄ iba ẹkedi ẹdibehe ke ini Editi eke 2002. Ẹma ẹsosobo ye ndusụk owo ke Ha’apai mbemiso, ndien ndusụk mmọ ẹma ẹbọ n̄wed Mme Ntiense Jehovah, ẹkam ẹkpepde Bible ye mmọ.

Ntiense inan̄ oro ẹkedide mi ẹkenyene uduak ita: ndinịm mme n̄wed Bible, nditọn̄ọ mme ukpepn̄kpọ Bible, ndinyụn̄ n̄kot mbon oro ẹnyenede udọn̄ ẹdi usọrọ Udia Mbubịteyo Ọbọn̄. Mmọ ẹma ẹnam n̄kpọ mbita oro. Owo 97 ẹkedụk Editi n̄kpa Jesus. Ndusụk mmọ ẹkesan̄a ke ana-in̄wan̄ ubom kpa ye akamba edịm ye oyobio oro ọkọwọrọde. Ke ntak idiọk enyọn̄, ediwak owo ẹkena ke ebiet oro ẹkenịmde Editi, ẹnyụn̄ ẹnyọn̄ọ ufọk mmọ ke ndan̄nsiere.

 Utom oro etịn̄ikọ Editi akanamde ikedịghe ekpri. Isụn̄utom oro ọkọnọde utịn̄ikọ ọdọhọ ete: “Ufọn idụhe nditịn̄ nte ọkọsọn̄de ndinọ utịn̄ikọ Editi iba usen kiet ke esen usem. Afo ọmọfiọk nte idem ekenyekde mi. Akam akan̄wam mi didie ntem! Mma nti mme ikọ oro mmen̄kọfiọkke ke mma ndiọn̄ọ.”

Sia mme ọkwọrọikọ ẹkenamde udọn̄ oro mme owo ke Ha’pai ẹkenyenede ọkọri, mme ọdọ ndọ iba emi ẹtode do ẹma ẹna baptism. Ebe kiet ekenyene udọn̄ ke n̄wed Mme Ntiense ke adan̄aemi enye ọkọbọde ukpep ndikabade ndi pastọ ufọkabasi n̄kann̄kụk.

Okposụkedi mmọ ẹkedide ubuene, ebe ye n̄wan emi ẹma ẹsitịp ediwak okụk ke ini ẹkotde enyịn̄ mmọ ke ufọkabasi ke ederi utịp okụk eke isua ke isua. Ntiense kiet oro ama akaka isuo emi mbemiso isan̄ enye emi ama ọdọhọ ebe okụbọde 1 Timothy 5:8 okot ke Bible esie. Apostle Paul ekewet ete: “Owo eke mîtịmke n̄kpọ inọ orụk esie, akpan-akpan mbon ufọk esie, esịn̄e nsa ye mbuọtidem, onyụn̄ ọdiọk akan owo eke mînịmke ke akpanikọ.” Edumbet Bible emi ama otụk ete oro esịt. Enye ama edikụt ke imọ ndinọ ekese okụk oro ufọkabasi okoyomde ikayakke imọ itịm n̄kpọ inọ ufọk imọ. Ke ederi utịp okụk efen, okposụkedi enye ekesịnde okụk ke ekpat, enye ikefreke 1 Timothy 5:8. Ke ini ẹkekotde enye enyịn̄, enye ama asian oku uko uko ete ke se ubon imọ ẹyomde edi ebeiso. Ke ntak oro, mme adaidaha ufọkabasi ẹma ẹsuene ẹnyụn̄ ẹtọk enye ye n̄wan esie ke eferife.

Ke ẹma ẹkekpep Bible ye Mme Ntiense Jehovah, eren emi ye n̄wan esie ẹma ẹkabade ẹdi mme asuanetop eti mbụk. Ebe ọdọhọ ntem ete: “Akpanikọ Bible omokpụhọde mi. Ami nnamke n̄kpọ aba ibak ibak ye nsọn̄ido nsọn̄ido ye ikọtufọk mi. N̄n̄wọn̄ke aba mmịn mbe ubọk. Mme owo ke obio nnyịn ẹkụt nte akpanikọ okpụhọrede uwem mi. Idotenyịn mi edi ke mmọ ẹyetiene ẹma akpanikọ nte ami mmade.”

Nsụn̄ikan̄ Oro Ẹdade Ẹyom Mme Owo

Ọfiọn̄ ifan̄ ke Editi eke 2002 ama ekebe, nsụn̄ikan̄ efen ama ada ọsọn̄urua n̄kpọ edibehe ke Ha’apai. Nsụn̄ikan̄ emi afara esie edide mita 18, emi otode New Zealand ama awat ebe mme isuo Tonga. Gary ye Hetty, ọkọrọ ye Katie adiaha mmọ, ẹma ẹsịne ke nsụn̄ikan̄ oro. Nditọete iren ye iban usụkkiet ẹtode Tonga ye isụn̄utom iba ẹma ẹsan̄a ye mmọ. Mme Ntiense n̄kann̄kụk ẹma ẹda usọ ẹwat nsụn̄ikan̄ oro, emi ndusụk ini ẹkebede ke ebiet emi owo mîkọfiọkke ke itiat ẹdu. Uwat emi ikedịghe uwat ubọ ofụm. Mbon oro ẹkedụkde nsụn̄ikan̄ oro ẹkeka ndikpep mme owo akpanikọ Bible. Mmọ ẹma ẹwat ẹyom usụn̄ ke akpa inyan̄ibom sia ẹkekade isuo 14. Akananam owo ikwọrọke eti mbụk Obio Ubọn̄ ke mme isuo emi.

Mme owo ẹkenam n̄kpọ didie? Nte ido mmọ edide, mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹdara mme ọkwọrọikọ emi ẹnyụn̄ ẹtat ubọk ẹkama mmọ. Ke ini mbon isuo oro ẹkefiọkde ntak oro Mme Ntiense ẹkedide, mmọ ẹma ẹwụt ntotụn̄ọ esịtekọm. Mme Ntiense oro ẹma ẹkụt ke mbon isuo oro ẹma ẹwụt ukpono ẹnọ Ikọ Abasi ẹnyụn̄ ‘ẹkere ẹban̄a unana mmọ ke n̄kan̄ eke spirit.’—Matthew 5:3, NW.

Ediwak ini, mme owo emi ẹkenyenede ediwak mbụme N̄wed Abasi ndibụp ẹma ẹsitie ẹkan Mme Ntiense emi ẹkụk ke idak eto  mfri. Ke ini eyo okụtde, mmọ ẹma ẹsidaha ẹdụk ufọk man ẹka iso ke nneme Bible. Mbon isuo kiet ẹma ẹdọhọ Mme Ntiense oro ẹkeyomde ndinyọn̄ọ ẹte: “Ẹkûnyọn̄ọ! Anie edibọrọ mme mbụme nnyịn edieke mbufo ẹnyọn̄ọde?” Ntiense kiet ọkọdọhọ ete: “Ekesidi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ndinyọn̄ n̄kpọn̄ ata ediwak mbon mbieterọn̄ oro ẹkopde biọn̄ eke spirit do. Ẹmetọ ediwak n̄kpasịp akpanikọ.” Ke ini nsụn̄ikan̄ mmọ ekebehede ke isuo kiet, Mme Ntiense oro ẹma ẹkụt nte kpukpru owo ẹsịnede ọfọn̄ikpo. Ndondo oro ke n̄wan ọbọn̄ obio oro akakpa. Ọbọn̄ obio oro ama ọkọm Mme Ntiense oro ke ntak oro mmọ ẹkedade etop ndọn̄esịt otode Bible ẹdi.

Ikememke utom ndisịm ndusụk isuo. Hetty ọdọhọ ete: “Isuo kiet ikenyeneke eti esụk oro ẹkpewatde nsụn̄ikan̄ ẹkedian ke mîbọhọke mme obot oro ẹdude ke mbeninyan̄. Ekpri ubom oro okodude ke nsụn̄ikan̄ akan̄wam nnyịn ndisịm obot. Ikebem iso itomo ekpat nnyịn inọ ediwak owo oro ẹkedade ke obot. Ekem, nte awawa okotopde ekpri ubom oro odori ke obot, nnyịn ima ifrọ iwọrọ mbemiso awawa akafiakde otop enye odorode esịn ke mmọn̄.”

Nte ededi, mmọn̄ ikemeheke kpukpru owo oro ẹkedụkde nsụn̄ikan̄ oro. Ke ẹma ẹkekwọrọ ikọ ke urua iba mbemiso ẹfiakde ẹnyọn̄ọ akamba Isuo Tongatapu, etubom nsụn̄ikan̄ ama ewet nte isan̄ unyọn̄ eketiede: “Nnyịn idiwat hour 18. Idụhe nte idiwatde ye unana edidian ke usụn̄ ke ntak mbon oro mmọn̄ mîmeheke. Esịt enem nnyịn ndinyọn̄ ufọk, edi nnyịn ikopke inemesịt ndikpọn̄ ediwak owo emi ẹma ẹkekop etop Obio Ubọn̄ idahaemi. Ke emi, nnyịn iyak mmọ isịn Jehovah ke ubọk, man mme angel ye edisana spirit esie ẹkpen̄wam mmọ ẹkọri ke n̄kan̄ eke spirit.”

Mme Isuo Oro Ẹnyenede Ekese Idotenyịn

Ke n̄kpọ nte ọfiọn̄ itiokiet ẹma ẹkebe tọn̄ọ nsụn̄ikan̄ oro ọkọnyọn̄, ẹma ẹnọ akpan asiakusụn̄ iba, Stephen ye Malaki, ẹkekwọrọ ikọ ke mme otu Isuo Ha’apai. Mmọ ẹma ẹkediana ye ebe ye n̄wan oro ẹkenade baptism ke ndondo emi ẹkpep mme owo Bible. Ke ẹnyene inem inem nneme ye mme owo ẹban̄a mme ukpepn̄kpọ ido ukpono, nditọete ke ẹnyụn̄ ẹda Bible ẹnam n̄kpọ nte ọfọnde.

Ke December 1, 2003, ẹma ẹsiak esop ke Haʹapai, emi edide ọyọhọ esop ition ke Tonga. Ediwak nditọwọn̄ ẹsidụk. Mmọ ẹkpep ndikpan̄ utọn̄. Mmọ ẹsitie sụn̄-n̄ ẹnyụn̄ ẹnyene ọkpọsọn̄ udọn̄ nditiene mbuana ke ikpehe mbụme ye ibọrọ. Esenyịn circuit ọkọdọhọ ke “nte mmọ ẹfiọkde N̄wed Mi eke Mme Mbụk Bible owụt ke mme ete ye eka ẹda utom edikpep nditọ mmọ akpanikọ Bible nte akpan n̄kpọ.” Nte an̄wan̄ade, ekese idotenyịn ẹdu ke ẹyekụt mme ufan Jehovah efen efen ke mme isuo oro.

Ke se ikande isua 70 emi ẹkebede, tọn̄ọ Charles Vete akakabarede ekpri n̄wed oro Where Are the Dead? esịn ke usem Tonga emi edide usem emana esie, enye ikọfiọkke udomo oro n̄kpasịp Obio Ubọn̄ edidọn̄de n̄kam ke esịt mbio obio esie. Ọtọn̄ọde ke ekpri ntọn̄ọ oro, Jehovah amaka iso ndidiọn̄ eti mbụk oro ọdiọn̄de-diọn̄ asuana ke nsannsan ikpehe ererimbot oro. Mfịn, ẹkeme nditịn̄ nte enende ẹte ke Tonga esịne ke otu nsannsan isuo inyan̄ibom oro ẹkade ẹbịne Jehovah. (Psalm 97:1; Isaiah 51:5) Ediwak ufan Jehovah ẹdu idahaemi ke Isuo Emi “Mme Owo Ẹtiede Ufan Ufan.”

[Ndise ke page 8]

Charles Vete, ke 1983

[Ndise ke page 9]

Ndidọk ọfọn̄ ẹkotde tapa

[Ndise ke page 10]

Ẹkeda nsụn̄ikan̄ emi ẹsuan eti mbụk ke Tonga

[Ndise ke page 11]

Otu mme akabade n̄wed, Nukuʹalofa

[Mme ebiet ẹdade ndise ẹto ke page 9]

Nte ẹdọkde ọfọn̄ ẹkotde tapa: © Jack Fields/CORBIS; edem edem page 8 ye 9, ye ukọiyak: © Fred J. Eckert