Mbụk Eyouwem

Nnyịn Ima Ikpep Ndibuọt Idem Ọyọhọ Ọyọhọ ye Jehovah

NTE NATALIE HOLTORF OBỤKDE

Ekedi ke June 1945. Usen kiet ke ọfiọn̄ oro, ọdiọk-idem eren kiet ama edi ufọk nnyịn edida ke enyịnusụn̄ edi isioroke uyo. Sia idem akakpade Ruth, ekperedem eyen mi, enye ama ofiori ete: “Mama, esenowo ke ebet ke enyịnusụn̄!” Enye ikọfiọkke ke esenowo oro ekedi ete imọ—Ferdinand, edima ebe mi. Isua iba emi ẹkebede, emi ekedide usen ita kpọt ke Ruth ama akamana, Ferdinand ama ọwọrọ ke ufọk; ẹma ẹmụm enye ẹda ẹkesịn ke itienna ekikere Nazi. Edi ke emi, Ruth ama okụt ete esie ke akpatre, ndien ubon nnyịn ama afiak adiana kiet. Ami ye Ferdinand ima inyene ekese n̄kpọ nditịn̄ nnọ kiet eken!

FERDINAND akamana ke 1909 ke obio Kiel, ke Germany, ke ini ami n̄kamanade ke 1907 ke obio Dresden, kpa ke Germany. Akpa ini emi ubon nnyịn okosobode ye Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible, nte ẹkediọn̄ọde Mme Ntiense Jehovah ini oro, ekedi ke ini n̄kedide isua 12. Ke ini n̄kedide isua 19, mma n̄kpọn̄ Ufọkabasi Evangelical nnyụn̄ nyak idem mi nnọ Jehovah.

Kan̄a ke emi, Ferdinand ama okụre n̄wed ke ufọkn̄wed uwat inyan̄ onyụn̄ akabade edi awat nsụn̄ikan̄. Ke ini enye ekesiwatde nsụn̄ikan̄ ke akpa enye ama esibụp idemesie m̀mê Andibot odu. Ke ini ọkọnyọn̄de edi, enye ama aka ekese akpaneka esie emi ekedide kiet ke otu Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible. Nneme emi mmọ ẹkenyenede ama anam enye enịm ke Bible ọbọrọ mme mbụme emi ẹkesifịnade imọ. Enye ama ọkpọn̄ Ufọkabasi Lutheran onyụn̄ ebiere ndikpọn̄ utom uwat nsụn̄ikan̄. Ke ama ọkọkwọrọ  ikọ ke akpa usen, ama enen̄ede ọdọn̄ enye ndinam utom emi ke ofụri eyouwem esie. Ferdinand ama ayak uwem esie ọnọ Jehovah ke mbubịteyo usen oro. Enye ama ana baptism ke August 1931.

Awat Nsụn̄ikan̄ Emi Edide Ọkwọrọikọ

Ke November 1931, Ferdinand ama odụk tren aka Netherlands man akan̄wam ke utom ukwọrọikọ do. Ke ini Ferdinand akasiande eyenete oro ekesede aban̄a utom ukwọrọikọ ke idụt oro ke imọ ikedi awat nsụn̄ikan̄, enye ama ofiori ete: “Afo edi owo oro!” Nditọete ẹma ẹbọ nsụn̄ikan̄ ke ukpeokụk man mme asiakusụn̄ (mme asan̄autom uyọhọ ini) ẹkpekwọrọ ikọ ẹnọ mbon oro ẹdụn̄ọde ke mbenesụk ke edere edere idụt oro. Mme awat nsụn̄ikan̄ ition ẹkedu, edi owo mmọ ndomokiet ikekemeke ndiwat nsụn̄ikan̄ oro. Ntre Ferdinand ekedi etubom.

Ke ọfiọn̄ itiokiet ẹma ẹkebe, ẹma ẹdọhọ Ferdinand anam utom nte asiakusụn̄, ke obio Tilburg, ke usụk usụk Netherlands. Kpasụk ini oro ke ami n̄kedi ndibehe ke Tilburg ndinam utom nte asiakusụn̄, nnyụn̄ nsobo ye Ferdinand. Edi ye unana ubiatini, ẹma ẹdọhọ nnyịn iwọrọ ika Groningen, ke edere edere idụt oro. Nnyịn ima idọ ndọ do ke October 1932 inyụn̄ idara obufa ndọ nnyịn ke ufọk emi ediwak mme asiakusụn̄ ẹkedụn̄de, ke adan̄aemi ikanamde utom usiakusụn̄ n̄ko!

Esther adiaha nnyịn ama amana ke 1935. Okposụkedi nnyịn mîkenyeneke okụk, nnyịn ima ibiere ndika iso nnam utom usiakusụn̄. Nnyịn ima iwọrọ ika obio-in̄wan̄ ikodụn̄ ke ata ekpri ufọk. Ke adan̄aemi ami n̄kakamade eyen ke ufọk, ebe mi ama aka ukwọrọikọ ofụri usen. Ke ndan̄nsiere, enye ayakama eyen ami nnyụn̄ n̄ka ukwọrọikọ. Ikesinam ntem tutu Esther okpon ekem nditiene nnyịn n̄ka ukwọrọikọ.

Esisịt ini ke oro ebede, enyene-ndịk n̄kpọ ẹma ẹtịbe ke ndutịm ukara ke Europe. Nnyịn ima ikop ukọbọ oro ekesịmde Mme Ntiense ke Germany, ndien nnyịn ima ifiọk ke eyetiene esịm nnyịn ke mîbịghike. Nnyịn ima ikere m̀mê n̄kpọ editie didie ye nnyịn ke ini isobode ọkpọsọn̄ ukọbọ. Ke 1938 ukara Netherlands ama ọbọp ibet oro akakpande isenowo ndisuan mme n̄wed ido ukpono. Man ẹn̄wam nnyịn ika iso ke utom ukwọrọikọ nnyịn, Mme Ntiense ẹtode Netherlands ẹma ẹnọ nnyịn enyịn̄ mbon oro ẹkenyenede udọn̄ ke utom nnyịn, ndien nnyịn ima isikpep Bible ye ndusụk mmọ.

Kpasụk ke ini oro, akamba mbono Mme Ntiense Jehovah ke akasan̄a ekpere. Okposụkedi nnyịn mîkenyeneke okụk ndidụk tren n̄ka mbono oro, ama ọdọn̄ nnyịn ndika. Ntre nnyịn ima iwat enan̄ukwak ke usen ita, imende ekpri Esther ke iso. Nnyịn ima isina ye Mme Ntiense ke ebiet oro eyo okụtde. Esịt akadat nnyịn didie ntem ndidụk akpa akamba mbono ofụri idụt! Ndutịm mbono oro ama etịm nnyịn idem ọnọ mme idomo oro idisobode ke ini iso. Ke akande kpukpru, ẹma ẹti nnyịn ẹte inyene mbuọtidem ke Abasi. Psalm 31:6 ekedi ikọ oro ikadade idu uwem: “Mbuọt idem mi ye Jehovah.”

 Mbon Nazi Ẹyom Nnyịn

Ke May 1940, mbon Nazi ẹma ẹda ekọn̄ ẹdụk Netherlands. Esisịt ini ke oro ebede Mme Ndedịbe Bodisi ẹma ẹdi ufọk nnyịn ke mbuari ke adan̄aemi ikosụk ibonde mme n̄wed Bible oro ikọbọde ke itie. Ẹma ẹda Ferdinand ẹka ibuot itieutom Mme Ndedịbe Bodisi. Ami ye Esther ima isika ikese enye kpukpru ini, ndien ndusụk ini ẹma ẹsibụp enye mbụme ẹnyụn̄ ẹtịm enye ke iso nnyịn. Ke December, ẹma ẹsana Ferdinand ẹyak ke mbuari, edi ifụre esie ikebịghike. Nte ikọnyọn̄de idi ufọk mbubịteyo usen kiet, nnyịn ima ida ikụt ubomisọn̄ Mme Ndedịbe Bodisi anade ekpere ufọk nnyịn. Ferdinand ama efehe ke adan̄aemi ami ye Esther ikodụkde ufọk. Mme Ndedịbe Bodisi oro ẹkebet nnyịn. Mmọ ẹkeyom Ferdinand. Ke Mme Ndedịbe Bodisi ẹma ẹkenyọn̄ọ, mme bodisi Netherlands ẹma ẹdi kpasụk okoneyo usen oro ẹnyụn̄ ẹdimụm mi ẹka ẹkebụp mbụme. Ke ndan̄nsiere ami ye Esther ima ika ikedịbe ke ufọk Brọda ye Sista Norder emi ẹkenade baptism obufa, ndien mmọ ẹma ẹkpeme nnyịn.

Ke utịt utịt January 1941, ẹma ẹmụm ebe ye n̄wan emi ẹkedide mme asiakusụn̄, emi ẹkedụn̄de ke ubomufọk. Ke ndan̄nsiere esenyịn circuit kiet (asan̄autom oro asan̄ade-san̄a) ye ebe mi ẹma ẹdụk ubom oro ẹka ndision̄o n̄kpọ ebe ye n̄wan oro, edi ikọt Mme Ndedịbe Bodisi ẹma ẹn̄wana ye mmọ. Ferdinand ama ọbọhọ mmọ efehe ke enan̄ukwak esie. Nte ededi, ẹma ẹda esenyịn circuit oro ẹdaha n̄kpọkọbi.

Nditọete oro ẹkekamade utom ẹma ẹdọhọ Ferdinand ada itie esenyịn circuit oro. Oro ọkọwọrọ ke enye edisidu ke ufọk ke n̄wak-n̄kaha usen ita ke ufan̄ ọfiọn̄ ita. Emi ekedi udomo efen efen ọnọ nnyịn, edi mma n̄ka iso ndinam utom usiakusụn̄. Mme Ndedịbe Bodisi ẹma ẹnen̄ede ẹsịn ikpafak ke ndiyom Mme Ntiense, ntre nnyịn ikenyene ndikpụhọ ufọk kpukpru ini. Nnyịn ima iwọrọ idụn̄ ikata ke 1942. Ke akpatre, nnyịn ima ika ikodụn̄ ke obio Rotterdam, emi okoyomde usụn̄ ọkpọn̄ ebiet emi Ferdinand akanamde utom ukwọrọikọ ke ndịbe. N̄kasan̄a ye idịbi udun̄wan nnyịn ini oro. Brọda ye Sista Kamp, emi ukara ọkọnọde nditọiren mmọ iba ẹka itienna ekikere ke ndondo oro, ẹma ẹda nnyịn ẹsịn ke ufọk.

Mme Ndedịbe Bodisi Ẹbịne Nnyịn Idiọk Idiọk

Ruth udun̄wan nnyịn akamana ke July 1943. Ke Ruth ama akamana, Ferdinand ama odu ye nnyịn usen ita, edi ekem enye ekenyene ndifiak n̄ka utom esie, ndien ama ebịghi etieti mbemiso nnyịn ikafiakde ikụt enye. N̄kpọ nte urua ita ke ukperedem, ẹma ẹmụm Ferdinand ke Amsterdam. Ẹma ẹda enye ẹka itieutom Mme Ndedịbe Bodisi, ẹnyụn̄ ẹdụn̄ọde enye man ẹtịm ẹfiọk ke enye ekedi Ferdinand. Mme Ndedịbe Bodisi ẹma ẹnen̄ede ẹfak enye mbụme sia ẹkeyomde ndinyịk enye ọnọ mmọ ntọt aban̄a utom ukwọrọikọ nnyịn. Edi n̄kukụre n̄kpọ oro Ferdinand eketịn̄de ke ofụri esịt ekedi nte ke imọ ikedi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah ndien ke imọ ikesịnke idem ke edinam ukaraidem ndomokiet. Esịt ama enen̄ede ayat Mme Ndedịbe Bodisi sia Ferdinand emi edide eyen Germany mîkanamke utom ekọn̄, mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹdọhọ ke imọn̄ iwot enye koro enye edi andida idụt mmọ nnọ.

Ẹma ẹsịn Ferdinand ke ufọk-n̄kpọkọbi ke ufan̄ ọfiọn̄ ition, ẹnyụn̄ ẹsidịghede enye uwem kpukpru ini ẹte ke imọn̄ itop enye ke ikan̄ iwot. Kpa ye oro, enye ama ọsọn̄ọ ada ke n̄kan̄ Jehovah. Nso ikan̄wam enye ndisọn̄ idem ke n̄kan̄ eke spirit? Ikọ Abasi, kpa Bible. Edi akpanikọ, sia Ferdinand ekedide Ntiense, owo ikayakke enye enyene Bible. Nte ededi, mbon n̄kpọkọbi eken ẹma ẹnyene unen ndidọhọ ẹnọ mmimọ Bible. Ntre Ferdinand ama ọdọhọ nsan̄a ubet n̄kpọkọbi esie ọdọhọ mbonubon esie ẹda Bible ẹsọk enye, ndien owo oro ama anam ntre. Ediwak isua ke ukperedem, ini ekededi oro Ferdinand eketịn̄de aban̄a n̄kpọ emi, n̄kpasịp enyịn esie ẹma ẹsisem, enye esinyụn̄ ọdọhọ ete: “Bible ọkọdọn̄ mi esịt didie ntem!”

Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ January 1944, ẹma ẹmen  Ferdinand ke mbuari ẹka itienna ekikere ke obio Vught, Netherlands. Ke unana idotenyịn, emi ekedi edidiọn̄ ọnọ enye koro enye ama osobo Mme Ntiense 46 do. Ke ini n̄kokopde ke ẹma ẹda enye ẹka ebiet en̄wen, esịt ama enem mi etieti sia oro akanamde mfiọk ke enye do ke uwem!

Idopke Uyo Ndikwọrọ Ikọ ke Itienna Ekikere

Uwem ama ọsọn̄ etieti ke itienna. Ọsọ mfịna ẹkedi udia oro mînọhọ nsọn̄idem, unana ọfọn̄ ndifụk owo tuep, ye enyene-ndịk etuep. Ferdinand ama enyene ata idiọk udọn̄ọ ke usụn̄itọn̄. Ke ẹma ẹkeda ke an̄wa ke tuep ẹkot owo enyịn̄ ke ata anyan ini, enye ama aka itie usọbọ owo idem. Ẹkeyak mbon oro ufiopidem mmọ ọkọdọkde esịm Celsius 40 m̀mê akande oro ẹdu do. Ntre owo ikayakke Ferdinand odu do sia ufiopidem esie ekedide Celsius 39! Ẹma ẹdọhọ enye afiak akanam utom. Edi mbon n̄kpọkọbi oro ẹkenyenede esịtmbọm ẹma ẹdịp enye ke esisịt ini ke ebiet oro okofiopde. Idem ama ọnọ enye utan̄ifia ke ini eyo akafiakde ofiop esịt. N̄ko-n̄ko, ke ini ndusụk nditọete ẹkebọde udia, mmọ ẹma ẹsibuana ye mbon en̄wen, ntre Ferdinand ama afiak okop odudu.

Mbemiso ẹkekọbide ebe mi, ukwọrọikọ ekedi uwem esie, enye ama onyụn̄ aka iso ndikwọrọ ikọ ke itienna. Mme akamautom ke itienna ẹma ẹsiwak ndisak enye ke ntak idiọn̄ọ ọsọbọ ita uduot mmọn̄ibọn̄ emi ẹkediande ke ọfọn̄ esie, kpa idiọn̄ọ oro ẹkesidade ẹdiọn̄ọ Mme Ntiense. Edi Ferdinand ekesida utọ nsahi oro nte ifet ndida ntọn̄ọ nneme ye mmọ. Ke akpa, efakutom ukwọrọikọ nditọete emi ekedi ufọkidụn̄ oro ata ekese ke otu mme andidụn̄ ẹkedide Mme Ntiense. Nditọete ẹma ẹsibụp idemmọ ẹte, ‘Nnyịn ikeme ndisan̄a didie n̄kwọrọ ikọ nnọ mbon n̄kpọkọbi efen efen?’ Mme akamautom itienna ẹma ẹnọ ibọrọ ye unana ẹdifiọk. Didie?

Nditọete ẹma ẹnyene mme n̄wed Bible oro ẹkenọde ke ndịbe, ẹtọn̄ọ ntak ẹnyene Bible 12. Usen kiet, mme ekpeme itienna ẹma ẹkụt ndusụk n̄wed, edi mmọ ikọfiọkke mme andinyene. Ntre mme akamautom itienna ẹma ẹbiere ke ẹnyene ndisuan Mme Ntiense. Ke ntre, nte ufen, ẹma ẹsuan kpukpru nditọete ẹdọn̄ ke mme ufọkidụn̄ oro mme andidụn̄ mîkedịghe Mme Ntiense. Akan oro, nditọete ẹkenyene nditie ndiana mbon oro mîdịghe Mme Ntiense ke adan̄aemi ẹdiade udia. Ndutịm emi ekedi ke ufọn nditọete. Ke emi, nditọete ẹma ẹkeme ndinam se mmọ ẹkesiyomde ndinam ke akpa ebiet oro mmọ ẹkedụn̄de—oro edi ndikwọrọ ikọ nnọ adan̄a ediwak mbon n̄kpọkọbi nte ẹkekeme.

Ndibọk Nditọiban Iba Ikpọn̄

Ofụri ini emi, ami ye nditọiban mi iba ikosụk idụn̄ ke Rotterdam. Ini etuep eke 1943 ye 1944 ama ebe ubọk. Okụre udịmekọn̄ Germany emi ẹsidade ke isọn̄ ẹtop ubomofụm okodu ke edem ufọk nnyịn. Esụkmbehe Waal, kpa ebiet emi Mbuaha udịmekọn̄ ẹkpemade ndiduọk bọmb, okodu ke iso ufọk nnyịn. Ntem, ebiet oro nnyịn ikodụn̄de ikedịghe ebiet udịbe ke baba usụn̄ kiet. N̄ko-n̄ko, udia ama anana. Nnyịn ima inen̄ede ikpep ndibuọt idem nnyịn ofụri ofụri ye Jehovah.—Mme N̄ke 3:5, 6.

Esther emi ekedide isua itiaita ama esin̄wam ekpri ubon nnyịn ebe ke ndisida ke udịm mbọ udia. Nte ededi, udia ama esiwak ndikụre ke ekemde ini esie ndibọ udia. Isan̄ kiet oro enye akakade ndibọ udia, ubomofụm ẹma ẹduọn̄ọ bọmb. N̄kpen̄enyen̄ ama omụm mi ke ini n̄kokopde uyom bọmb, edi ikebịghike mmọn̄eyet inemesịt ama ada itie editịmede esịt mi ke ini enye ọkọnyọn̄de edisịm ke ifụre onyụn̄ akam ada ekpri udia ọnyọn̄ edi. Akpa n̄kpọ oro n̄kobụpde ekedi: “Nso iketịbe?” Enye ama ọbọrọ sụn̄sụn̄ ete: “Ke ini ẹkeduọkde bọmb, n̄kanam se Papa ọkọdọhọde mi nsinam, ‘Duọ na nnennen ke isọn̄, na do bọn̄ akam.’ Oro ama enyene ufọn!”

Ke ntak uyo ikọ Germany mi, ama ọfọn Esther esidep n̄kpọ. Edi mbonekọn̄ Germany ẹkesụk ẹfọfiọk ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndibụp enye mbụme. Edi enye ikayarakede ndịben̄kpọ ndomokiet. Mma nsikpep Esther Bible ke ufọk, ndien sia enye mîkekemeke ndika n̄wed,  mma n̄kpep enye nte ẹkotde n̄wed ẹnyụn̄ ẹwetde n̄kpọ nnyụn̄ n̄kpep enye mme usọ eken.

Esther ama esin̄wam mi n̄ko ke utom ukwọrọikọ. Mbemiso n̄kesikade n̄kekpep owo Bible, Esther ama esika ekese m̀mê mme owo ke ẹkeyep. Enye eyese m̀mê idiọn̄ọ oro ami ye eyen ukpepn̄kpọ Bible oro ikenịmde mmọdo. Ke uwụtn̄kpọ, owo emi n̄koyomde ndika n̄kekpep n̄kpọ eyenịm iko flawa ke mben window man n̄kpọfiọk ke mfịna idụhe. Ke ini ikpepde Bible, Esther oyodu ke an̄wa ese se itịbede ke adan̄aemi akpatde ekpri Ruth ke ukpatn̄kpọ nsekeyen aka iso ye edem ke efak.

Ndika Sachsenhausen

N̄kpọ eketie didie ye Ferdinand? Ke September 1944, ẹma ẹmen enye ye ediwak mbon n̄kpọkọbi eken ẹka itiembehe tren ẹnyụn̄ ẹkefak mmọ owo 80 ẹdọn̄ ke ata ekpri tren. Tren kiet kiet ekenyene bọket iba, ẹda kiet ẹka ikọt ẹnyụn̄ ẹda enye eken ẹdọn̄ edin̄wọn̄ mmọn̄. Isan̄ emi akada usen ita ye okoneyo ita, ndien ufan̄ ikodụhe nditetie! Ofụm ikodụkke. Ẹma ẹberi kpukpru itie ke ẹsiode n̄kpri ndudu ifan̄ ẹfep. Inua ikemeke ndibụk ufiop, biọn̄, nsatitọn̄—owo itịn̄ke-tịn̄ utebe—oro mmọ ẹkeyọde.

Tren oro ama atuak ada ke ọwọrọetop itienna ekikere Sachsenhausen. Ẹma ẹbọ kpukpru mbon n̄kpọkọbi ofụri inyene mmọ ke mîbọhọke n̄kpri Bible 12 oro Mme Ntiense ẹkedade ẹka isan̄ oro!

Ẹkenọ Ferdinand ye nditọete itiaita efen ẹka nsannsan itienna ke obio Rathenow man ẹkenam utom ke itie ubot n̄kpọekọn̄. Okposụkedi ẹkesiwakde ndidọhọ ke ẹyewot mmọ, nditọete emi ẹma ẹsịn ndinam orụk utom oro. Man ẹsịn udọn̄ ẹnọ kiet eken ọsọn̄ọ ada, mmọ ẹma ẹsineme mme utọ ufan̄ikọ Bible nte Psalm 18:2 ke usenubọk man mmọ ẹkere ẹban̄a enye ke ofụri usen oro. Emi ama esin̄wam mmọ ẹkere mme n̄kpọ eke spirit.

Ke akpatre, ọtọmbe oro ẹketopde ama owụt ke Mbuaha Udịmekọn̄ ye udịmekọn̄ Russia ke ẹkedi. Mbonekọn̄ Russia ẹkebem iso ẹsịm itienna oro Ferdinand ye nsan̄a esie ẹkedude. Mmọ ẹma ẹnọ mbon n̄kpọkọbi oro udia ẹnyụn̄ ẹdọhọ mmọ ẹkpọn̄ itienna oro. Ke utịt April 1945, udịmekọn̄ Russia ẹma ẹdọhọ mmọ ẹnyọn̄ ufọk.

Ndifiak Ndu Ọtọkiet nte Ubon

Ke June 15, Ferdinand ama edibehe ke Netherlands. Nditọete ke Groningen ẹma ẹnen̄ede ẹdara enye. Ikebịghike enye ama okop ke nnyịn ke uwem, ke ikodụn̄ do ke Netherlands, nnyịn ima inyụn̄ ikop ke enye ama ọnyọn̄ edi. Eketie nte ama enen̄ede ebịghi nditie mbet enye. Edi usen kiet, ekpri Ruth ama ofiori ete: “Mama, esenowo ke ebet ke enyịnusụn̄!” Ekedi edima ebe mi emi onyụn̄ edide edima ete mmọ!

Ama oyom ẹkọk ediwak mfịna mbemiso nnyịn ikekemede ndifiak ndu uwem nte ata ubon. Nnyịn ikenyeneke ebietidụn̄, ndien akpan mfịna kiet oro nnyịn ikenyenede ekedi ndifiak nnyene unyịme ndidụn̄ ke Netherlands. Sia nnyịn ikedide mbon Germany, mbon ukara Netherlands ẹkesinam n̄kpọ ye nnyịn nte mbon emi obio esịnde. Nte ededi,  ke akpatre, nnyịn ima inyene ebietidụn̄ inyụn̄ ifiak ididu uwem nte ekenen̄erede ọdọn̄ nnyịn ndidu—ndinam n̄kpọ Jehovah ọtọkiet nte ubon.

“Mbuọt Idem Mi ye Jehovah”

Ke mme isua oro ẹketienede, ini ekededi oro ami ye Ferdinand ikenemede nneme ye mme ufan nnyịn emi ẹketienede ẹyọ ini nsọn̄ọn̄kpọ oro, nnyịn ima isiti ima ima ndausụn̄ Jehovah ke ini nsọn̄ọn̄kpọ oro. (Psalm 7:1) Nnyịn ima isidat esịt sia Jehovah akayakde nnyịn itiene ibuana ke ndinam mme ufọn n̄kpọ Obio Ubọn̄ esie ẹkọri ini oro. Nnyịn ima isineme n̄ko nte nnyịn ikenemde esịt ke emi ikadade nsehe uyen nnyịn inam edisana utom Jehovah.—Ecclesiastes 12:1.

Ke ukọbọ Nazi ama okokụre, ami ye Ferdinand ima inam utom Jehovah ọtọkiet ke se ibede isua 50 mbemiso enye okokụrede utom esie ke isọn̄ ke December 20, 1995. Idibịghike, mmọn̄ nyọhọ isua 98. Mmesikọm Jehovah kpukpru usen ke ntak oro nditọ nnyịn ẹkeberede ye nnyịn ke mme isua nsọn̄ọn̄kpọ oro ye ke ntak oro nsụk nnamde se n̄kemede ke utom esie ndinọ enyịn̄ esie ubọn̄. Mmowụt esịtekọm mban̄a kpukpru n̄kpọ oro Jehovah anamde ọnọ mi, ndien edi udọn̄ ofụri esịt mi ndika iso ndu uwem ekekem ye ikọ emi: “Mbuọt idem mi ye Jehovah.”—Psalm 31:6.

[Ndise ke page 19]

Ami ye Ferdinand ke October 1932

[Ndise ke page 19]

Nsụn̄ikan̄ ukwọrọikọ oro ekekerede “Almina” ye mbonutom esie

[Ndise ke page 22]

Ami ye Ferdinand ye nditọ nnyịn