Ntak Emi Ediwak Owo Mînịmke ke Ido Ukpono Ekeme Ndinam Ubonowo Adiana Kiet

“MA MBỌHỌIDỤN̄ fo.” (Matthew 22:39) Ediwak ido ukpono ẹtoro ibet ido uwem emi. Edieke mme utọ ido ukpono oro ẹkpesịnde idem ẹkpep mme andibuana ke otu mmọ ndima mbọhọidụn̄ mmọ, mme andibuana ke otu mmọ ẹkpema kiet eken ẹnyụn̄ ẹdiana kiet. Nte ededi, ndi se itịbede ke n̄kann̄kụk mbufo edi oro? Ndi mme ido ukpono ẹnam mme owo ẹdiana kiet? Ẹma ẹbụp mbụme oro etienede mi ke ndụn̄ọde oro ẹkenamde ndondo emi ke Germany: “Ndi mme ido ukpono ẹnam mme owo ẹdiana kiet, mîdịghe ndi mmọ ẹkam ẹtọtọ ubahade ke otu mme owo?” Ke otu mme owo oro ẹkedade ẹnam ndụn̄ọde oro, mbahade 22 eke ikie ẹkekere ke mme ido ukpono ẹnam mme owo ẹdiana kiet, ke adan̄aemi mbahade 52 eke ikie ẹkekerede ke mmọ ẹtọtọ ubahade ke otu mme owo. Eyedi mme owo ke idụt mbufo ẹkere kpasụk ntre.

Ntak emi ediwak owo mîtịmke inịm ke ido ukpono ekeme ndinam ubonowo adiana kiet? Ekeme ndidi ke ntak se mmọ ẹkpepde ẹto n̄kpọntịbe ini edem. Utu ke ndinam mme owo ẹdiana kiet, ido ukpono esiwak nditọ ubahade ke otu mme owo. Ke ndusụk idaha, mme owo ẹda enyịn̄ ido ukpono ẹnam ata enyene-ndịk ibak. Kere ban̄a ndusụk uwụtn̄kpọ eke isua 100 emi ẹsụk ẹbede mi.

Ke Enyịn̄ Ido Ukpono

Ke ini ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba, mbon Croatia ẹdide mbon Roman Catholic ẹma ẹn̄wana ye mbon Serbia emi ẹdide mbon Orthodox ke mme idụt Balkan. Otu mbiba emi ẹkedọhọ ke itiene Jesus, emi ekekpepde mme anditiene enye ndima mbọhọidụn̄ mmọ. Edi, anam-ndụn̄ọde kiet ọkọdọhọ ke en̄wan mmọ ama ada ekesịm “kiet ke otu enyene-ndịk n̄kan ekọn̄ oro akanam ẹwotde mbio obio ẹkan.” Mbọribọ ama omụm mme owo ke ererimbot ke ini ẹkefiọkde ke ibatowo oro ẹkekpan̄ade—iren, iban, ye nditọwọn̄—ẹma ẹwak ẹbe 500,000.

Ke 1947, n̄kpọ nte owo miliọn 400, emi ẹkedide n̄kpọ nte mbahade kiet ke itie ition ke ofụri ibat mme owo ke ererimbot, ẹkedụn̄ ke akamba ikpehe isọn̄ India—ata ediwak mmọ ẹkedi mbon Hindu, mbon Muslim, ye mbon Sikh. Ke ini ẹkebaharede India, Pakistan emi edide idụt Islam ama amana. Ke ini oro, ẹma ẹfọp, ẹmia, ẹtụhọde, ẹnyụn̄ ẹtop ediwak tọsịn mbon itọkekọn̄ oro ẹketode idụt mbiba emi ẹwot, ke udịm udịm en̄wan ido ukpono.

Ke adianade ye mme enyene-ndịk uwụtn̄kpọ  eke enyọn̄ emi, ndịk edinam oyomonsia enen̄ede odu ke ntọn̄ọ isua ikie-21 emi. Mfịn, edinam oyomonsia anam mme owo ke ofụri ererimbot ẹkama nsia ke ubọk, ndien ediwak otu mbon edinam oyomonsia ẹdọhọ ke imenyene ido ukpono oro mmimọ ibuanade. Ke akpanikọ, owo idaha ido ukpono nte se inamde edidianakiet odu. Utu ke oro, ẹwak ndibuan ido ukpono ye afai ye ubahade. Ke ntre, idịghe n̄kpọ n̄kpaidem magazine mbụk n̄kpọntịbe Germany oro FOCUS ekemende mme akpan ido ukpono ererimbot—eke Buddha, Christendom, eke Confucius, Ido Ukpono Hindu, Islam, Ido Ukpono Mme Jew, ye Tao—odomo ye bọmb.

Utọk ke Otu Idemmọ

Ke adan̄aemi ndusụk ido ukpono ẹn̄wanade ye kiet eken, mbon eken ke ẹtọhọ ke otu idemmọ. Ke uwụtn̄kpọ, ke mme isua ndondo emi, n̄kaiso eneni ẹban̄ade mme ukpepn̄kpọ ido ukpono ẹmetọ ubahade ke ufọt mme ufọkabasi Christendom. Mme ọkwọrọ ederi ye usụhọde mbon ido ukpono ẹbụp mme mbụme emi: Ndi ọfọn ndida ibọk ukpan uyomo idịbi? Ndi enen ndision̄o idịbi? Ndi ẹkpenyene ndidori iban ubọk nte mme oku? Didie ke ufọkabasi ekpese idan̄ ukemuduot? Ndi akpana ido ukpono ọnọ ekọn̄ ibetedem? Ke ẹkerede ẹban̄a utọ ubahade oro odude ke ido ukpono do, ediwak owo ẹbụp ẹte: ‘Didie ke ido ukpono ekeme ndinam ubonowo adiana kiet edieke enye mîkam ikemeke ndinam mme andibuana ke enye ẹdiana kiet?’

Ana in̄wan̄-in̄wan̄ nte ke ido ukpono ke ofụri ofụri ikemeke ndinam edidianakiet odu. Edi, ndi ubahade odu ke kpukpru ido ukpono? Ndi odu ido ukpono oro edide isio—enye oro ekemede ndinam ubonowo adiana kiet?

[Ndise ke page 3]

Mme bodisi oro ẹkenọde unan ke ini en̄wan akasiahade ke ufọt mme n̄ka ido ukpono ke India ke 1947

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Photo by Keystone/Getty Image