“Ẹda Kiet Eken Ẹdụk ke Ufọk”

PHOEBE, Christian an̄wan eke akpa isua ikie ama enyene mfịna. Enye okoto Cenchreae ke Greece aka Rome, edi enye ikọdiọn̄ọke ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ ke obio oro. (Rome 16:1, 2) Edgar Goodspeed, emi edide akabade Bible, ọdọhọ ke “Rome [ini oro] ama ọdiọk etieti, ndien mme ufọkisen ikedịghe ebiet oro eti an̄wan akpadan̄de, akpan akpan n̄wan oro edide Christian.” Ntre, m̀mọ̀n̄ ke Phoebe ekenyene ndidan̄?

Mme owo ẹma ẹsika isan̄ etieti ke eyo Bible. Jesus Christ ye mme mbet esie ẹma ẹsika isan̄ man ẹkekwọrọ eti mbụk ke ofụri Judea ye Galilee. Esisịt ini ke oro ebede, mme Christian oro ẹkedide isụn̄utom, utọ nte Paul, ẹma ẹsida etop eti mbụk ẹka nsio nsio ikpehe Inyan̄ Mediterranean, esịnede Rome emi ekedide ibuot Obio Ukara Rome. M̀mọ̀n̄ ke mme Christian akpa isua ikie ẹkesidan̄ ke ini isan̄ ekesidade mmọ esịm obio mme Jew m̀mê obio efen? Nso mfịna ke mmọ ẹkesisobo nte mmọ ẹkeyomde mme itienna? Nso ke nnyịn ikeme ndikpep nto nte mmọ ẹkesikamade owo esen?

‘Nnyene Ndidan̄ ke Ufọk Fo Mfịn’

Edikama isenowo edi editat ubọk mfọn mfọn ye isenowo, ndien se ẹdade ẹdiọn̄ọ ata mme andituak ibuot nnọ Jehovah ke anyan ini edi emi. Ke uwụtn̄kpọ, Abraham, Lot, ye Rebekah ẹma ẹsikama isenowo. (Genesis 18:1-8; 19:1-3; 24:17-20) Ke etịn̄de aban̄a nte enye ekesinamde n̄kpọ ye isenowo, ete-ekpụk oro, Job ọkọdọhọ ete: “Esen owo idan̄ke ke an̄wa, nsio usụn̄ mi nnọ owo isan̄.”—Job 31:32.

N̄kukụre se akaisan̄ ke Israel eset ekenyenede ndinam man ekemmọ eyen Israel ada enye ọnyọn̄ ufọk ekedi ndisụhọde ntie ke an̄wa obio mbet owo oro edidọhọde enye edi ufọk. (Judges 19:15-21) Mme enyeneufọk ẹma ẹsiwak ndiyet isenowo ukot, nnọ mmọ udia ye se ẹdin̄wọn̄de, nnyụn̄ nnọ mme ufene mmọ udia. (Genesis 18:4, 5; 19:2; 24:32, 33) Mme akaisan̄ oro mîkoyomke ndidi mbiomo nnọ mbon oro ẹkekamade mmọ isen, ẹma ẹsikama mme n̄kpọ oro mmọ ẹdiyomde ke usụn̄ isan̄—mme n̄kpọ nte uyo ye wine ye se mme ass mmọ ẹdidiade. N̄kukụre se mmọ ẹkeyomde ekedi itienna ke eyo ama okụt.

Okposụkedi Bible mîwakke ndisiak mme ebiet oro Jesus ekesinade ke ini enye akakade isan̄ ukwọrọikọ, ana in̄wan̄-in̄wan̄ nte ke enye ye mbet esie ẹma ẹsiyom itie ẹna. (Luke 9:58) Ke ini Jesus akakade Jericho, enye ama ọdọhọ Zacchaeus ete: ‘Nnyene ndidan̄ ke ufọk fo mfịn.’ Zacchaeus ama ada enye ọnyọn̄ ufọk “ke idatesịt.” (Luke 19:5, 6) Martha, Mary, ye Lazarus emi ẹkedụn̄de ke Bethany, ẹma ẹsiwak ndikama Jesus esen. (Luke 10:38; John 11:1, 5, 18) Ndien etie nte Jesus ekesidu ke  edem Simon Peter ke Capernaum.—Mark 1:21, 29-35.

Item utom ukwọrọikọ oro Jesus ọkọnọde apostle esie 12 ama enen̄ede owụt nte ẹdikamade mmọ isen ke Israel. Jesus ọkọdọhọ mmọ ete: “Ẹkûkama gold, m̀mê silver, m̀mê okpoho okụk ke ekpat okụk mbufo; ẹkûnyụn̄ ẹkama ekpat isan̄, m̀mê ọfọn̄idem iba, m̀mê ikpa-ukot, m̀mê esan̄: koro eyen-utom odot udia esie. Ndien obio ekededi m̀mê obio-in̄wan̄ ekededi eke mbufo ẹdidụkde, ẹyom owo eke odotde ke esịt; ẹnyụn̄ ẹdan̄ ye enye tutu mbufo ẹn̄wọn̄ọ ẹnyọn̄ọ.” (Matthew 10:9-11) Enye ama ọfiọk ke mbon oro ẹnyenede eti esịt ẹyekama mbet imọ isen, ẹnọ mmọ udia, itienna, ye mme akpan n̄kpọ eken.

Nte ededi, ini eyedi oro mme ọkwọrọ eti mbụk oro ẹkade nsio nsio ebiet ẹkekwọrọ ikọ ẹdikamade se mmọ ẹyomde ẹnyụn̄ ẹbiat okụk idemmọ. Ke ekerede aban̄a usua oro mme owo ẹdisuade mme anditiene enye ye nte utom ukwọrọikọ editarade ebe adan̄a Israel, Jesus ama ọdọhọ ete: “Owo eke enyenede ekpat-okụk emen, onyụn̄ ada ekpat-udia n̄ko.” (Luke 22:36) Edikwọrọ eti mbụk oyoyom ukaisan̄ ye itienna.

“Ẹbịne Ndikama Isen Owo”

Emem oro okodude ke Rome ye nti ikpọ usụn̄ mbakara oro ẹkesiakde ke ofụri Obio Ukara Rome ke akpa isua ikie ẹma ẹnam ediwak owo ẹsika isan̄ ndien ndien. * Uwak mme akaisan̄ emi ẹma ẹyom mme itienna. Ntem, ẹma ẹsibọp mme ufọkisen ke usụn̄ ke udomo oro edidade akaisan̄ usen kiet kpọt ndisan̄a nsịm ebiet emi ufọkisen efen odude. Nte ededi, N̄wed oro The Book of Acts in Its Graeco-Roman Setting ọdọhọ ete: “Mme n̄wed mbụk ẹwụt ke mme utọ ufọk oro ikesinemke ndidụn̄. Mme n̄wed mbụk ye mme n̄kpọeset oro ẹsion̄ode ke isọn̄ ẹwụt ke mme ufọkisen emi ẹkesidi ntan̄wan̄ ndedehe ufọk emi nduyịp, ndiọi udia ye idiọk mmọn̄, mme etubom utom ye mbonutom oro mîdịghe se ẹberide edem, ndiọi mbonurua, ye mme oburobụt edinam ẹkedude.” Nte an̄wan̄ade, akaisan̄ oro ekenyenede eti ido uwem ikesimaha ndidan̄ ke utọ ebiet oro.

Eyịghe idụhe N̄wed Abasi esịnde udọn̄ ọnọ mme Christian ndien ndien ete ẹkama isenowo. Paul eketeme mme Christian ke Rome ete: “Ẹnọ ikọt Abasi se inanade mmọ; ẹbịne ndikama isen owo.” (Rome 12:13) Enye ama eti mme Christian oro ẹkedide mme Jew ete: “Ẹkûfre ndikama isen owo, koro ndusụk owo ẹma ẹsan̄a ntem ẹda mme angel ẹdụk ufọk, idiọn̄ọke.” (Mme Hebrew 13:2) Peter ama esịn udọn̄ ọnọ ekemmọ mme andituak ibuot nnọ Abasi ete “ẹda kiet eken ẹdụk ke ufọk, ẹkûsụk uyo.”—1 Peter 4:9.

Nte ededi, ama odu mme utọ owo oro mîkanaha ẹda ẹdụk ufọk. Apostle John ọkọdọhọ ete: “Kpukpru owo eke ẹdade ibuot usụn̄, mînyụn̄ isụkke idem itie ke ukpep-n̄kpọ Christ, . . . ẹkûda enye ẹsịn ke ufọk, ẹkûnyụn̄ ẹkọm enye: koro owo eke ọkọmde enye etiene abuana ke mme idiọk utom esie.” (2 John 9-11) Paul ekewet aban̄a mme anamidiọk oro mîkabakede esịt ete: “Ẹkûdụk ndụk ye owo ekededi emi ẹkotde enye eyen-ete, emi edide owo use, m̀mê esịn esịt ke n̄kpọ owo, m̀mê okpono ndem, m̀mê owo idiọk inua, m̀mê oyụhọ mmịn, m̀mê owo n̄kan-ubọk; ẹkûnyụn̄ ẹdia n̄kpọ ye orụk owo oro.”—1 Corinth 5:11.

Anaedi mbon abian̄a ye mbon eken ẹma ẹsidomo nditụk ata mme Christian ke ntak mfọnido mmọ. N̄wed ọyọhọ isua ikie iba E.N. oro The Didache (Ukpepn̄kpọ Mme Apostle Duopeba), emi etịn̄de n̄kpọ aban̄a mbuọtidem Christian ọdọhọ ke ẹkpenyene ndikama ọkwọrọikọ oro asan̄ade-san̄a ke “usen kiet kpọt, m̀mê ke usen iba edieke oro odotde.” Ndien ke ẹma ẹkeben̄e idem ndisio enye unyọn̄, “enye ikpenyeneke ndibọ n̄kpọ ndomokiet ke mîbọhọke udia . . . Edieke enye eben̄ede okụk, enye edi prọfet nsu.” N̄wed oro aka iso ete: “Edieke enye enyenede ubọkutom ndien enye oyom ndidụn̄ ye mbufo, ẹyak enye adia se enye an̄wanade. Edi edieke enye mînyeneke ubọkutom, ẹnọ enye se mbufo ẹkụtde ke odot mbak owo ndomokiet editie ifu ke  otu mbufo ke ntak edide Christian. Edieke enye mînyịmeke ndinam utom, ẹkpeme idem ye utọ owo oro sia enye oyom ndida enyịn̄ Christ ndia idiọk udori.”

Apostle Paul ikamaha ndidi mbiomo nnọ mbon oro ẹkekamade enye esen ke ini enye eketiede ebịghi ke ndusụk obio. Enye ama esinam ufọkọfọn̄ ada akama idemesie. (Utom 18:1-3; 2 Thessalonica 3:7-12) Man ẹn̄wam mme akaisan̄ oro ẹdotde ke otu mmọ, mme Christian akpa isua ikie ẹma ẹsiwet mme leta ndida ntoro owo nnọ nditọete, nte emi Paul ekewetde ada otoro Phoebe ọnọ esop ke Rome. Paul ekewet ete: “Mmọnọ n̄wed itoro ẹsọk mbufo mban̄a Phoebe eyen-ete nnyịn an̄wan . . . Ẹdara enye ke Ọbọn̄ . . . ẹnyụn̄ ẹn̄wam enye ke n̄kpọ ekededi eke enye ediyomde mbufo.”—Rome 16:1, 2.

Mme Edidiọn̄ Edikama Isenowo

Mme isụn̄utom Christian akpa isua ikie ẹma ẹnyene mbuọtidem ke Jehovah ọyọnọ kpukpru se mmimọ iyomde. Edi ndi mmọ ẹma ẹkere ke ekemmọ nditọete ẹyeda mmimọ ẹdụk ufọk? Lydia ama akama Paul ye mbon eken isen. Apostle Paul ama odụn̄ ye Aquila ye Priscilla ke Corinth. Ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi ke Philippi ama ọnọ Paul ye Silas udia ke ufọk esie. Mbon efen oro ẹkekamade Paul esen ẹkedi Jason ke Thessalonica, Philip ke Caesarea, Mnason ke usụn̄ oro ẹtode Caesarea ẹka Jerusalem. Ke usụn̄ uka Rome, nditọete ke Puteoli ẹma ẹkama Paul esen. Nso inem inem idaha eke spirit ke emi ekedi ntem ọnọ mbon oro ẹkekamade enye esen!—Utom 16:33, 34; 17:7; 18:1-3; 21:8, 16; 28:13, 14.

Eyen ukpepn̄kpọ kiet emi ekerede Frederick F. Bruce ọdọhọ ete: “Se ikanamde mme ufan, mme nsan̄autom, ye mbon oro ẹkekamade Paul esen mi ẹn̄wam enye ke utọ usụn̄ oro ekedi ke ntak ima oro mmọ ẹkemade enye ye Eteufọk esie. Mmọ ẹma ẹfiọk ke mmimọ ndin̄wam Paul ntre ọwọrọ ndin̄wam Eteufọk esie,” kpa Christ. Ata akpan ntak oro akpanamde owo akama isenowo edi emi.

Osụk oyoyom ẹkama isenowo mfịn. Ediwak mme esenyịn Mme Ntiense Jehovah oro ẹsan̄ade-san̄a ẹsikop inemesịt ke ukama oro ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ ẹkamade mmọ. Ndusụk mme anditan̄a Obio Ubọn̄ ẹsikpe usụn̄ ẹkekwọrọ ikọ ke mme ebiet oro eti mbụk mîsisọpke isịm. Ọkpọkọm ufọk nnyịn edi ukeuke, ndidara utọ mbon oro esida ekese edidiọn̄ edi. Ndikama isenowo ke idatesịt ekeme ndidi idiyomke n̄kpọ ikan edinọ mmọ ekpri udia, ndien emi ekeme ndiberede eti ifet nnọ ‘edem mbiba ndidọn̄ kiet eken esịt,’ nnyụn̄ n̄wụt ke imama nditọete nnyịn ye Abasi nnyịn nde. (Rome 1:11, 12) Mme utọ idaha oro ẹsinen̄ede ẹda edidiọn̄ ẹsọk enyeneufọk, koro “ọfọn ndinọ akan ndibọ.”—Utom 20:35.

[Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 23]

Mme Christian “ẹbịne ndikama isen owo”