Uwem​—Ọsọn̄urua m̀mê Ikpîkpu N̄kpọ?

“Sia ẹkebotde owo ke mbiet Abasi, do ndiwot owo edi ndibiat n̄kpọ oro ọsọn̄de urua onyụn̄ asanade akan ke ererimbot.”—The Plain Man’s Guide to Ethics, eke William Barclay.

‘N̄KPỌ oro ọsọn̄de urua akan ke ererimbot.’ Mmọn̄ọ, nte afo utieneke unyene utọ ekikere oro uban̄a uwem? Etie nte ediwak owo inyịmeke ye Barclay, ke ikerede iban̄a nte mmọ ẹsinamde n̄kpọ. Mbon oro ẹbịnede udọn̄ idemmọ ye unana edikere mban̄a ufọn ekemmọ owo ẹsisọn̄ esịt ẹwot ata ediwak owo afai afai.—Ecclesiastes 8:9.

Ndi Ẹkeme Ndida Uwem Nnam nte Ẹmama?

Ekọn̄ Ererimbot I edi uwụtn̄kpọ kiet. A.J.P. Taylor, ewetmbụk, ọdọhọ ke “ẹma ẹsiwak ndiwot ediwak owo ke unana ntak” ke enyene-ndịk ekọn̄ oro. Ke ntak ediyom uku ye ubọn̄, ikpọ owoekọn̄ ẹma ẹsida mbonekọn̄ ẹn̄wana ẹkọn̄, nte n̄kpọ eke ẹdọhọde ke uwem mbonekọn̄ ikedịghe n̄kpọ ndomokiet. Ke ekọn̄ emi ẹken̄wanade ẹban̄a Verdun ke France, se ibede owo 500,000 ẹkekpan̄a. Taylor ewet ete: “Idụhe [akpan n̄kpọ] emi ẹkenyan̄ade, sụk ndiwot mme owo nnyụn̄ mbọ ubọn̄.”—The First World War.

Ẹsụk ẹsese uwem ntre ke mbio ke ediwak ebiet. Eyen ukpepn̄kpọ oro Kevin Bales ọdọhọ ke mme isua ndondo emi, “mme owo ndiwak n̄kaha amanam ata ediwak ubuene ye mbon oro mînyeneke un̄wam ẹyom utom.” Mmọ ẹka iso

 ndin̄wan̄wana ke ofụri eyouwem nyom se ẹdade ẹdu uwem ke ererimbot emi idiọk ndutịm unyamurua “mîyakke uwem enyene se ọwọrọde.” Bales ọdọhọ ke mbon oro ẹdade mmọ ẹnam mbubịne ẹkama mmọ nte ifịn—oro edi, “mme owo emi ẹkemede ndida n̄n̄wana okụk nnyụn̄ n̄kpọnọde mbon ke ẹma ẹkekụre ye mmọ.”—Disposable People.

“Idomo Eke Mîwọrọke Usụn̄”

Ekese ntak efen efen ẹdu oro ẹnamde ata ediwak owo ẹnen̄ede ẹkere ke mmimọ inyeneke ufọn inyụn̄ inyeneke idotenyịn—oro edi ke owo ndomokiet ikereke iban̄a m̀mê mmimọ imodu uwem m̀mê imakpa. Ke ẹsiode ekọn̄ ye ufịk ẹfep, unana edịm, akan̄, udọn̄ọ, editaba owo ke n̄kpa, ye ekese n̄kpọ eken ẹnọmọ ofụri ubonowo, anamde mme owo ẹkere m̀mê ufọn uwem odu.—Ecclesiastes 1:8, 14.

Nte ededi, idịghe kpukpru owo ẹdu uwem ọkpọikpọi ubuene ye ubiak. Edi idem mbon oro mîsoboke utọ ufịk oro itịn̄de iban̄a mi ẹsiwak ndibụp mbụme oro Edidem Solomon eke Israel eset okobụpde mi ete: “Nso n̄kpọ ana ọnọ owo ke ofụri utom esie ye ọkpọsọn̄ ifịk esịt esiemmọ emi enye anamde ke idak utịn?” Ke ẹma ẹketie ẹkere n̄kpọ emi, ediwak owo ẹdi ẹdikụt ke ekese n̄kpọ oro mmimọ ikanamde ẹdi “ikpîkpu ye idomo eke mîwọrọke usụn̄.”—Ecclesiastes 2:22, 26.

Ke ini ẹfiakde ẹse uwem mmọ, ediwak owo ẹsibụp ẹte, “Ndi uwem okụre ke emi?” Ih, owo ifan̄ ẹdu uwem ẹsọn̄ ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹkop ‘uyụhọ’ nte Abraham okokopde? (Genesis 25:8) Esitie ata ediwak owo nte ke uwem inyeneke se ọwọrọde. Edi ikpanaha uwem anana uduak. Abasi abat uwem kpukpru owo ke ọsọn̄urua onyụn̄ oyom kpukpru nnyịn inen̄ede ikop inemesịt ke uwem. Oro edisan̄a didie etịbe? Kere ban̄a se ibuotikọ oro etienede etịn̄de aban̄a n̄kpọ emi.