Mme Akpan N̄kpọ Ẹtode N̄wed Ruth
Ikọ Jehovah Enyene Uwem
Mme Akpan N̄kpọ Ẹtode N̄wed Ruth
EMI edi mbụk eyouwem aban̄ade iban iba emi ẹnamde akpanikọ ẹnọ kiet eken. Enye edi mbụk emi owụtde esịtekọm oro ẹnyenede ẹnọ Jehovah Abasi ye mbuọtidem oro ẹnyenede ke ndutịm esie. Mbụk emi owụt ọkpọsọn̄ udọn̄ oro Jehovah enyenede aban̄a udịm ubon oro Messiah editode. Enye edi mbụk oro otụkde owo ke idem, emi aban̄ade ubon kiet oro okopde idatesịt ye mfụhọ. N̄wed Ruth eke Bible ọdọn̄ọ kpukpru emi ye mme mbụk efen efen.
N̄wed Ruth obụk mme n̄kpọ oro ẹketịbede ke n̄kpọ nte ufan̄ isua 11 “ke eyo oro mme ebiereikpe [ẹkekamade] obio” ke Israel. (Ruth 1:1) Anaedi mme n̄kpọ oro ẹbụkde ke n̄wed emi ẹketịbe ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ eyo mme ebiereikpe, koro Boaz emi edide enyene-in̄wan̄, kiet ke otu owo emi ẹtịn̄de ẹban̄a ke mbụk emi, ekedi eyen Rahab emi okodude uwem ke eyo Joshua. (Joshua 2:1, 2; Ruth 2:1; Matthew 1:5) Eyedi prọfet Samuel ekewet mbụk emi ke 1090 M.E.N. Emi edi n̄kukụre n̄wed Bible oro ẹkotde ẹdian n̄wan oro mîdịghe eyen Israel. Etop oro esịnede ke n̄wed emi “enyene uwem onyụn̄ enyene odudu.”—Mme Hebrew 4:12.
“NYAKA KE EBIET EKE AFO AKADE”
Ke ini Naomi ye Ruth ẹsịmde Bethlehem, kpukpru owo ẹyom ndifiọk se itịbede inọ mmọ. Iban Bethlehem ẹwụk enyịn ẹse andikpon n̄kan ke otu iban iba emi, ẹnyụn̄ ẹbụp ẹte: Ndi “emi akam edi Naomi?” Edi Naomi ọdọhọ mmọ ete: “Mbufo ẹkûkot mi, ẹte Naomi (Edinem), ẹkot mi, ẹte, Marah (Ndot-ndot): koro Ata Ọkpọsọn̄ ama ododoro ye ami eti-eti. Ami n̄kọwọrọ ke ọyọhọ ubọk, ndien Jehovah amada mi afiak ubọk-ubọk.”—Ruth 1:19-21.
Ke ini akan̄ ke Israel anamde ubon esie ọwọrọ ke Bethlehem aka Moab, Naomi ọwọrọ ke “ọyọhọ ubọk,” koro enye enyene ebe ye nditọiren iba. Nte ededi, ke mmọ ẹma ẹkedụn̄ ke Moab ke ndusụk ini, Elimelech, ebe esie, akpa. Nte ini akade, nditọiren esie iba ẹdọ iban Moab, Orpah ye Ruth. N̄kpọ nte isua duop ẹbe, ndien nditọiren esie ẹkpan̄a inyụn̄ inyeneke nditọ, anamde iban ita emi ẹkabade ẹdi mme ebeakpa. Naomi, eka ebe mmọ, afiak ọnyọn̄ Judah, iban nditọ esie ẹnyụn̄ ẹtiene enye. Nte mmọ ẹsan̄ade ke usụn̄, Naomi ekpe iban nditọ esie ubọk ete ẹfiak ẹnyọn̄ọ Moab ẹkeyom ebe ẹdọ ke otu orụk mmọ. Orpah enyịme. Edi Ruth ọsọn̄ọ eyịre ye Naomi, ọdọhọde ete: “Nyaka ke ebiet eke afo akade; nyonyụn̄ ndụn̄ ke ebiet eke afo odụn̄de: orụk fo eyedi orụk mi, Abasi fo oyonyụn̄ edi Abasi mi.”—Ruth 1:16.
Ebeakpa iba emi, Naomi ye Ruth, ẹsịm Bethlehem ke ntọn̄ọ ini ukpen̄e barley. Ruth anam se Ibet Abasi etemede, onyụn̄ ọtọn̄ọ nditan̄ mbuot barley ke in̄wan̄ emi enyenede owo orụk Elimelech—akanieren Jew kiet emi ekerede Boaz. Boaz enyịme Ruth atan̄ barley ke in̄wan̄ imọ, ntre Ruth aka iso nditan̄ barley ke in̄wan̄ Boaz “tutu ẹkpen̄e barley ye wheat” ẹma.—Ruth 2:23.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
1:8—Ntak emi Naomi ọkọdọhọde iban nditọ esie ‘ẹnyọn̄ọ ẹka ufọk eka mmọ’ utu ke ufọk ete mmọ? Owo itịn̄ke m̀mê ete Orpah ke okosụk odu ke uwem ini oro. Nte ededi, ete Ruth okosụk ododu ke uwem. (Ruth 2:11) Kpa ye oro, eyedi Naomi akasiak ufọk eka mmọ, ekerede ke ndikam nsiak eka mmọ ayanam mmọ ẹti ndọn̄esịt oro edima eka esinọde. Emi ama ekeme ndinen̄ede ndọn̄ iban nditọ esie esịt, emi ẹkekopde ọkpọsọn̄ mfụhọ ndikpọn̄ edima eka ebe mmọ. Ikọ emi ekeme n̄ko ndiwụt ke eka Orpah ye Ruth ẹma ẹnyene nti ufọkidụn̄ oro Naomi mîkenyeneke.
1:13, 21—Ndi Jehovah akanam uwem odoro Naomi onyụn̄ anam enye idiọk? Baba-o, Naomi ikonyụn̄ iduọhọke Abasi kaban̄a idiọkn̄kpọ ekededi. Nte ededi, ke ikerede iban̄a kpukpru se iketịbede inọ enye, enye ekekere ke ubọk Jehovah ama etiene imọ. Uwem ama odoro enye, enye ikonyụn̄ ikopke inemesịt. Akan oro, ke eyo esie, ẹkeda nditọ nte edidiọn̄ Abasi ke adan̄aemi ẹkedade ada nte isụn̄i. Sia mîkenyeneke nditọ nditọ, nditọiren esie ẹkenyụn̄ ẹkpan̄ade, ekeme ndidi Naomi ekenen̄ede ekere ke Jehovah ama otụk imọ.
2:12—Nso “n̄kpọ eyen-utom” ke Jehovah ọkọnọ Ruth? Ruth ama enyene eyeneren ye akwa ifet edidi eka ete ete akpan owo ke mbụk—kpa Jesus Christ.—Ruth 4:13-17; Matthew 1:5, 16.
Se Nnyịn Ikpepde:
1:8; 2:20. Kpa ye nnanenyịn oro ọkọwọrọde Naomi, enye ama aka iso enyene mbuọtidem nte ke Jehovah ọyọfọn ido ye imọ. Nnyịn ikpanam kpasụk ntre, akpan akpan ke ini iyọde n̄kpọsọn̄ idomo.
1:9. Ufọk ikpedịghe ebiet emi mbonubon ẹdiade udia ẹnyụn̄ ẹdede idap kpọt. Enye ekpedi ebiet emem oro ẹkemede ndinyene nduọkodudu nnyụn̄ n̄kop inemesịt.
1:14-16. Orpah ama “ọnyọn̄ etiene orụk esie, ye mme abasi esie.” Ruth ikọnyọn̄ke. Enye ama ọkpọn̄ uwem inemesịt ye ifụre oro okodude ke obio emana esie onyụn̄ ọsọn̄ọ ada anam akpanikọ ọnọ Jehovah. Ndisọn̄ọ nda mma Abasi nnyụn̄ nnyene edu n̄waidem idiyakke nnyịn iyak idem inọ mme udọn̄ ibụk, idinyụn̄ iyakke nnyịn ‘ifiak edem ika nsobo.’—Mme Hebrew 10:39.
2:2. Ruth ama ọbọ ufọn oto ndutịm oro ẹkenamde ẹnọ isenowo ye mbon ukụt nditan̄ mbuot barley ke in̄wan̄. Enye ama osụhọde idem. Ikpanaha Christian oro odude ke unana atan̄ idem akaha ndibọ ima ima un̄wam oro ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ ẹnọde enye m̀mê un̄wam ekededi oro ukara ọnọde emi enye odotde ndibọ.
2:7. Kpa ye oro Ruth ekenyenede unen nditan̄ mbuot barley, enye ama eben̄e mbemiso akatan̄de. (Leviticus 19:9, 10) Emi okowụt ke enye ama osụhọde idem. Ọfọn nnyịn inyene “sụn̄-sụn̄ ido,” m̀mê nsụhọdeidem, koro “mbon nsụkidem ẹyeda isọn̄ ẹnyene; ediwak emem ẹyenyụn̄ ẹnem mmọ esịt.”—Zephaniah 2:3; Psalm 37:11.
2:11. Ruth ama ọfọn ye Naomi akan nte n̄wan eyen ọkpọfọnde. Enye ekedi ata ufan Naomi. (Mme N̄ke 17:17) Mme utọ edu nte ima, edinam akpanikọ, edikere mban̄a, mfọnido, ye n̄waidem ẹkenam itie ufan mmọ ọsọn̄. Ke edide akpan n̄kpọ akan, idaha eke spirit mmọ—udọn̄ mmọ ndinam n̄kpọ Jehovah nnyụn̄ ndu ke otu mbon oro ẹtuakde ibuot ẹnọ enye—ekenen̄ede anam itie ufan mmọ ọsọn̄. Nnyịn n̄ko imenyene nti ifet ndinen̄ede nnam ufan ye ata mme andituak ibuot nnọ Abasi.
2:15-17. Idem ke ini Boaz akanamde utom efere Ruth, Ruth ama aka iso nditan̄ “ke in̄wan̄ tutu eyo okụt.” Ruth ama anam utom ọkpọsọn̄. Ẹkpenyene ndidiọn̄ọ Christian nte owo emi anamde utom ọkpọsọn̄.
2:19-22. Naomi ye Ruth ẹma ẹsinyene inem inem nneme mbubịteyo, Naomi ama esinyene udọn̄ ke mme n̄kpọ oro Ruth ekesinamde, mmọ mbiba ẹma ẹsitịn̄ ekikere mmọ ye nte etiede mmọ ke idem. Mme ubon Christian ẹkpenyene ndinam kpasụk ntre.
2:22, 23. Ruth ikebietke Dinah, adiaha Jacob, enye okodụk nsan̄a ye mme andituak ibuot nnọ Jehovah. Nso eti uwụtn̄kpọ ke emi edi ntem ọnọ nnyịn!—Genesis 34:1, 2; 1 Corinth 15:33.
NAOMI “ỌYỌHỌ”
Naomi ọsọn̄ akaha ndiman nditọ. Ntre enye eteme Ruth ete ọdọ owo ufak, m̀mê eyenete ebe imọ ke ibuot imọ. Ruth anam item Naomi, onyụn̄ ọdọhọ Boaz edi owo ufak. Boaz enyịme. Edi odu iman emi enen̄erede ekpere Naomi idem akan Boaz, emi edide akpa owo oro odotde ndifak Naomi.
Boaz anam n̄kpọ aban̄a oro inikiet inikiet. Ke ndan̄nsiere, enye obon mbiowo duop ẹtode Bethlehem ke iso iman emi onyụn̄ obụp m̀mê enye enyịme ndifak Naomi. Edi eren emi esịn. Ntem, Boaz afak Naomi onyụn̄ ada Ruth ọdọ ke ibuot esie. Mmọ ẹnyene eyeneren ẹkotde Obed, ete ete Edidem David. Ke emi, iban Bethlehem ẹdọhọ Naomi ẹte: ‘Ẹkọm Jehovah. Enye edi andimenede uwem fo, ye andikama fi ke ini usọn̄ fo: koro n̄wan eyen fo emi amade fi, emi onyụn̄ ọfọnde ye afo akan nditọ-iren itiaba, amaman eyen.’ (Ruth 4:14, 15) N̄wan emi ọkọnyọn̄de edi Bethlehem “ubọk-ubọk” afiak “ọyọhọ”!—Ruth 1:21.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
3:11—Nso ikanam ẹfiọk Ruth nte “enyene-ido an̄wan”? Idịghe “enyọn̄ enyọn̄ edidọk idet” m̀mê “edisịne n̄kpọ mban̄a gold m̀mê edisịne ekụra” akanam ẹma Ruth. Utu ke oro, ẹkema enye ke ntak “ndedịbe owo eke esịt”—kpa edinam akpanikọ ye ima esie, nsụhọdeidem ye sụn̄sụn̄ ido esie, ọkọrọ ye nsịnifịk ye n̄waidem esie. Ana n̄wan oro abakde Abasi, emi oyomde ndinyene eti enyịn̄ nte Ruth, odomo ndinyene mme utọ edu emi.—1 Peter 3:3, 4; Mme N̄ke 31:28-31.
3:14—Ntak emi Ruth ye Boaz ẹkedemerede mbemiso eyo esierede? Emi ikọwọrọke ke mmọ ẹma ẹnyene ebuana idan̄ okoneyo oro ẹnyụn̄ ẹdomo ndidịp. Nte an̄wan̄ade, se Ruth akanamde okoneyo oro ekedi se n̄wan oro okoyomde eyenete ebe imọ ọdọ imọ ekesinamde. Enye akanam se Naomi eketemede enye. Akan oro, nte Boaz akanamde n̄kpọ enen̄ede owụt ke enye ama ọfiọk ke se Ruth akanamde ikakwan̄ake. (Ruth 3:2-13) Etie nte Ruth ye Boaz ẹkebak ẹdemede mbak owo ekededi edisuan ufụmikọ aban̄a mmọ.
3:15—Boaz ndikodomo udomo barley itiokiet nnọ Ruth ọkọwọrọ nso? Eyedi emi ọkọwọrọ ke kpa nte owo esiduọkde odudu ke ọyọhọ usen itiaba ke ama akanam utom ke usen itiokiet, kpa ntre n̄ko usen nduọkodudu Ruth ama ekpere. Boaz okoyom enye enyene “nduọk-odudu” ke ufọk ebe esie. (Ruth 1:9; 3:1) Ufan̄ikọ emi ekeme n̄ko ndiwọrọ ke udomo barley itiokiet kpọt ke Ruth ekekeme ndibiom.
3:16—Ntak emi Naomi okobụpde Ruth ete: “Afo edi anie, eyen mi?” Ndi enye ikọdiọn̄ọke n̄wan eyen esie? Ekeme ndidi Naomi ikọdiọn̄ọke Ruth, koro eyedi eyo ikan̄wan̄ake ini Ruth ọkọnyọn̄de edi. Nte ededi, mbụme oro ekeme n̄ko ndiwọrọ ke Naomi okoyom ndifiọk m̀mê Ruth edi n̄wan anie ke ẹma ẹkefak enye.
4:6—Ke nso usụn̄ ke owo ufak ekeme “ndibiat” udeme esie ke ndinam n̄kpọ nte andifak? Akpa kan̄a, edieke unana akanamde owo anyam udeme isọn̄ esie, owo ufak ekenyene ndifak isọn̄ oro ebe ke ndikpe okụk oro ekemde ye ibat isua oro okosụhọde mbemiso Jubilee. (Leviticus 25:25-27) Emi ama esisụhọde udomo inyene oro owo ufak ekenyenede. Akan oro, edieke Ruth amande eyeneren, eyen oro edinyene isọn̄ oro andifak akafakde utu ke n̄kpet n̄kpet iman andifak.
Se Nnyịn Ikpepde:
3:12; 4:1-6. Boaz ama etiene ndutịm Jehovah ketket. Ndi nnyịn imesitiene ndutịm ukara Abasi ketket?—1 Corinth 14:40.
3:18. Naomi ama ọbuọt idem ye Boaz. Ndi nnyịn ikpọbuọtke idem kpasụk ntre ye ekemmọ mme andituak ibuot oro ẹnamde akpanikọ? Ruth ama enyịme ndidọ iman ebe esie oro enye mîkakam idiọn̄ọke, eren oro owo mîkasiakke enyịn̄ ke Bible. (Ruth 4:1) Ntak-a? Koro enye ama enyene mbuọtidem ke ndutịm Abasi. Ndi nnyịn imenyene ukem mbuọtidem oro? Ke uwụtn̄kpọ, ke ini iyomde nsan̄a ndọ, ndi imesinam item oro ọdọhọde idọ “ke Ọbọn̄ ikpọn̄-ikpọn̄”?—1 Corinth 7:39.
4:13-16. Okposụkedi enye ekedide n̄wan Moab okonyụn̄ esituakde ibuot ọnọ abasi Chemosh, nso edidiọn̄ ke Ruth ekenyene ntem! Emi odu ke n̄kemuyo ye edumbet oro ọdọhọde ke “ọkọn̄ọ ke Abasi emi owụtde mbọm, ikọn̄ọke ke owo eke oyomde inyụn̄ ikọn̄ọke ke owo eke efehede itọk.”—Rome 9:16.
Man Abasi “Ekpemenede Mbufo ke Edikem Ini”
N̄wed Ruth owụt ke Jehovah edi Abasi emi enyenede ima-mfọnido, emi esinamde n̄kpọ ke ufọn mme anam-akpanikọ asan̄autom esie. (2 Chronicles 16:9) Ke ini itiede ikere nte Abasi ọkọdiọn̄de Ruth, nnyịn imokụt ufọn edibuọt idem ọyọhọ ọyọhọ ye Abasi, imenen̄ede inịm ke akpanikọ ite ke Abasi “odu ye nte ke enye edi andinọ mmọ eke ẹsịnde ifịk ẹyom enye utịp.”—Mme Hebrew 11:6.
Ruth, Naomi, ye Boaz ẹma ẹbuọt idem ọyọhọ ọyọhọ ke ndutịm Jehovah, ndien mmọ ẹma ẹbọ akpakịp edidiọn̄. Kpasụk ntre, “Abasi anam kpukpru utom esie ẹdiana kiet ẹnam ufọn ẹnọ mbon oro ẹmade Abasi, mmọ emi ẹkotde nte asan̄ade ekekem ye uduak esie.” (Rome 8:28) Mmọdo, ẹyak nnyịn inam item apostle Peter emi: “Ẹsụhọde idem ke idak ọkpọsọn̄ ubọk Abasi, man enye ekpemenede mbufo ke edikem ini; ke adan̄aemi ẹtopde kpukpru editịmede esịt mbufo ẹdori enye ke idem, koro enye ekerede aban̄a mbufo.”—1 Peter 5:6, 7.
[Ndise ke page 26]
Ndi afo ọmọfiọk ntak emi Ruth ọkọsọn̄ọde eyịre ye Naomi?
[Ndise ke page 27]
Nso ikanam ẹdiọn̄ọ Ruth nte “enyene-ido an̄wan”?
[Ndise ke page 28]
Nso ikedi “n̄kpọ eyen-utom” oro Jehovah ọkọnọde Ruth?