Ke Ini Ndutan̄uyo Odude ke Ndọ

IDỤHE ebe m̀mê n̄wan oro enyenede eti ibuot emi amade ndọ esie etie utọk utọk, edi emi edi ọsọ n̄kpọ ke ndọ. Se isiwakde nditịbe edi nte ke owo mmọ kiet ekeme nditịn̄ n̄kpọ oro ayatde enye eken. Enye eken oyofiori n̄kpo, onyụn̄ etetịm ayat esịt, osụn̄ọde ke ọkpọsọn̄ eneni emi ẹdade uyat uyat ikọ ẹtọk kiet eken. Ekem mmọ ẹtre utọk inyụn̄ imaha ndisioro kiet eken uyo. Nte ini akade, esịt osụhọde mmọ, mmọ ẹnyụn̄ ẹkpe kiet eken ubọk. Mmọ ẹnam emem, ufọk onyụn̄ ana sụn̄-n̄—tutu ini ndutan̄uyo en̄wen.

Ndutan̄uyo ke ufọt ebe ye n̄wan edi n̄kpọ oro ẹsiwakde ndida nnam idọkọ ye mbre ke mme edinam ekebe ndise, edi mfịna emi idịghe n̄kpọ idọkọ. Ke akpanikọ, n̄ke Bible kiet ọdọhọ ete: “Ikọ oro owo mîkereke-kere mbemiso ẹtịn̄de ẹkeme ndinen̄ede nnọ unan nte akan̄kan̄.” (Mme N̄ke 12:18, Today’s English Version) Ih, uyat uyat ikọ ekeme ndinen̄ede mbiak owo ke anyan ini idem ke ẹma ẹkebiere eneni. ‘Eneni’ akam ekem ndisụn̄ọ ke afai.—Exodus 21:18, NW.

Edi akpanikọ, owo ikemeke ndifep mme mfịna ke ndọ ndusụk ini ke ntak unana mfọnmma. (Genesis 3:16; 1 Corinth 7:28) Kpa ye oro, edineni eneni kpukpru ini ọkọrọ ye edineni eneni ọkpọsọn̄ ọkpọsọn̄ idịghe eti n̄kpọ. Mme anam-ndụn̄ọde ẹdọhọ ke enen̄ede etie nte ke ebe ye n̄wan oro ẹsitọhọde kpukpru ini ẹyedian̄ade ndọ ke akpatre. Ntem, enen̄ede oyom afo ye nsan̄a ndọ fo ẹkpep ndibiere ndutan̄uyo ke emem emem usụn̄.

Ndifiọk Se Idide Mfịna

Edieke mbufo ẹsifan̄ade mfan̄a kpukpru ini, domo ndifiọk ntak emi eneni esidemerede. Ke uwụtn̄kpọ, nso isitịbe ke ini afo ye nsan̄a ndọ fo ẹnyenede isio isio ekikere ẹban̄a n̄kpọ? Ndi nneme esisọsọp awaha ọkpọn̄ afan̄, anamde ẹtọk ẹnyụn̄ ẹdori owo ikọ? Edieke edide ntre, nso ke afo ekeme ndinam?

Akpa kan̄a, dụn̄ọde idem fo ke ofụri esịt se m̀mê emesikam etịp esịn ke mfịna emi. Ndi emesisọp iyatesịt? Ndi emesifan̄a mfan̄a akaha? Ndi nsan̄a ndọ fo ekeme ndidọhọ ke emesifan̄a mfan̄a akaha? Enen̄ede oyom ekere aban̄a akpatre mbụme emi, koro afo ye nsan̄a ndọ fo ẹmekeme ndinyene isio isio ekikere mban̄a se ọwọrọde ndifan̄a mfan̄a n̄kaha.

Ke uwụtn̄kpọ, yak idọhọ ke nsan̄a ndọ fo etie idop idop, ke adan̄aemi afo enyenede in̄wan̄-in̄wan̄ edu onyụn̄ esitịn̄de ikọ odudu odudu. Afo emekeme ndidọhọ: “Kpukpru owo ke ubon nnyịn ẹsitịn̄ ikọ ntre. Idịghe mfan̄a ke edi!” Ih, eyedi afo usehe ntre. Nte ededi, ekeme ndidi nte afo esitịn̄de ikọ esitie nsan̄a ndọ fo uyat uyat ye mfan̄a mfan̄a. Ndikam mfiọk ke afo ye nsan̄a ndọ fo ẹmenyene nsio nsio usụn̄ oro mbufo ẹsitịn̄de ikọ ekeme ndin̄wam fi efep ndutan̄uyo.

Ti n̄ko ete ke idịghe kpukpru ini ke mfan̄a esisan̄a ye mfiori. Paul ekewet mme Christian ete: “Ẹsion̄o . . . mfiori ye ikọ isụn̄i ẹfep ke otu mbufo.” (Ephesus 4:31) “Mfiori” edi edisio n̄kpo ke adan̄aemi “ikọ isụn̄i” enyenede n̄kpọ ndinam ye se ẹtịn̄de. Oro ọwọrọ ke  idem ikọ oro ẹtịn̄de ke sụn̄sụn̄ uyo ẹkeme nditie mfan̄a mfan̄a edieke mmọ ẹyatde owo esịt m̀mê ẹsụhọrede owo itie.

Ke ekerede aban̄a se inemede emi, fiak se nte afo esinamde n̄kpọ ye nsan̄a ndọ fo ke ini ẹnyenede isio isio ekikere ẹban̄a n̄kpọ. Ndi afo emesifan̄a mfan̄a akaha? Nte ima ikokokụt, owo oro ekemede ndinen̄ede mbọrọ mbụme emi edi nsan̄a ndọ fo. Utu ke ndisọsọp n̄kere ke nsan̄a ndọ fo esidọhọ ke amafan̄a mfan̄a akaha, domo ndise idemfo nte nsan̄a ndọ fo esede fi, nyụn̄ nam ukpụhọde oro oyomde. Paul ekewet ete: “Yak owo kiet kiet okûyom ufọn idemesie, edi oyom ufọn owo en̄wen.”—1 Corinth 10:24.

“Ẹkpeme nte Mbufo Ẹkpan̄de Utọn̄”

Ikọ Jesus oro etienede mi owụt usụn̄ efen oro ẹkemede ndibiere ndutan̄uyo: “Ẹkpeme nte mbufo ẹkpan̄de utọn̄.” (Luke 8:18) Edi akpanikọ ke Jesus iketịn̄ke iban̄a nneme ke ufọt ebe ye n̄wan ke ufan̄ikọ emi. Kpa ye oro, edumbet ufan̄ikọ emi abuana ndọ. Ndi emesinen̄ede akpan̄ utọn̄ ọnọ nsan̄a ndọ fo? Ndi emesikam akpakpan̄ utọn̄? Mîdịghe ndi emesibọ nsan̄a ndọ fo ikọ ke inua onyụn̄ ọnọ ibọrọ ke n̄kpọ oro afo mûtịmke ufiọk? Bible ọdọhọ ete: “Owo ndibọrọ ikọ, ke mîka-ikopke kan̄a, edi ndisịme ye bụt ye enye.” (Mme N̄ke 18:13) Ke ntre, ke ini ndutan̄uyo odude, oyom afo ye nsan̄a ndọ fo ẹneme ẹban̄a mfịna oro ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹkpan̄ utọn̄ ẹnọ kiet eken.

Utu ke ndida ekikere nsan̄a ndọ fo ke usụhọde, domo ndiwụt “edikere mban̄a.” (1 Peter 3:8) Ke akpasarade ikọ Greek, ediwụt “edikere mban̄a” enen̄ede ọwọrọ editiene owo n̄kụt ndutụhọ. Edieke nsan̄a ndọ fo okopde editịmede esịt aban̄a n̄kpọ, afo ekpenyene nditiene enye n̄kop n̄ko. Domo ndise n̄kpọ oro nte nsan̄a ndọ fo esede.

Nte an̄wan̄ade, Isaac oro ekedide eten̄e-Abasi akanam ntre. Bible asian nnyịn ke Rebekah n̄wan esie ama enen̄ede okop editịmede esịt ke ntak mfịna ubon oro akabuanade Jacob eyen mmọ. Enye ama ọdọhọ Isaac ete: “Nditọ iban Heth ẹsịn uwem efek mi; edieke Jacob ọdọde n̄wan ke otu nditọ-iban Heth, nte mmọ emi ke otu iban isọn̄ emi, uwem mi ọfọn ke nso?”—Genesis 27:46.

Edi akpanikọ, eyedi editịmede esịt ama anam Rebekah okpon inuaikọ ke n̄kpọ emi. Ke nditịm ntịn̄, ndi uwem ama enen̄ede efek enye? Ndi enye akpakama ndikpa edieke eyen esie ọkpọkọdọde kiet ke otu nditọ iban Heth? Ekeme ndidi enye ikpakamaha ndikpa. Kpa ye oro, Isaac ikofụmike ikọ Rebekah. Utu ke oro, enye ama okụt ke se Rebekah eketịn̄de ama enen, ntre enye ama anam n̄kpọ nte enende. (Genesis 28:1) Nam ntre n̄ko ke ini nsan̄a ndọ fo okopde editịmede esịt. Utu ke ndida editịmede esịt oro nsan̄a ndọ fo okopde nte n̄kpọ mbubru, kpan̄ utọn̄ nọ enye, kere ban̄a se enye etịn̄de, nyụn̄ tịn̄ ikọ ke usụn̄ oro owụtde mbọm.

N̄kpan̄utọn̄ ye Mbufiọk

N̄ke Bible kiet ọdọhọ ete: “Mbufiọk owo iyakke enye ọsọp iyatesịt.” (Mme N̄ke 19:11) Ke ini ọkpọsọn̄ eneni, edi mmemmem n̄kpọ ndisọsọp mbọrọ kpukpru uyat uyat ikọ oro nsan̄a ndọ fo etịn̄de. Edi emi esikam ananam  eneni aka iso. Ntem, ke ini akpan̄de utọn̄ ọnọ nsan̄a ndọ fo, biere ndinen̄ede n̄kop se enye etịn̄de nyụn̄ domo ndifiọk se inamde enye etịn̄ ikọ ntre. Ndida mbufiọk nnam n̄kpọ ntem idiyakke iyatesịt ọbiọn̄ọ fi ndikụt se idide ata mfịna.

Ke uwụtn̄kpọ, yak idọhọ ke n̄wan fo ọdọhọ fi ete: “Akanam afo ubiatke ini ye ami!” Afo emekeme ndiyat esịt nnyụn̄ mfan̄a se enye etịn̄de ke usụn̄ oro mîwụtke edikere mban̄a. Afo emekeme ndibọrọ: “Mma mbiat ofụri usen kiet ye afo ọfiọn̄ oko!” Edi edieke afo etịmde akpan̄ utọn̄, afo oyokụt ke ikọ esie inen̄ekede iwọrọ ke imọ iyom afo abiat ini efen efen ye imọ. Utu ke oro, ikọ esie ekeme ndiwọrọ ke etie nte afo omofụmi imọ ke unyụn̄ umaha imọ, ntre oyomde afo owụt ke amama imọ.

Yak idọhọ ke afo edi n̄wanndọ ndien ebe fo etịn̄ ekikere esie kaban̄a n̄kpọ oro afo edepde ndondo emi. Enye obụp ke n̄kpaidem ete: “Nso inam abiat ediwak okụk ntre?” Ekeme ndidọn̄ fi ndinyan̄a idem, ndọhọ ke mmimọ imenyene okụk m̀mê ndimen se edepde ndomo ye se enye ekedepde. Nte ededi, mbufiọk ekeme ndin̄wam fi ọfiọk ke ekeme ndidi ebe fo itịn̄ke iban̄a okụk oro afo abiatde. Utu ke oro, ekeme ndidi enye ayat esịt ke afo ukasianke imọ ke ọmọn̄ edep n̄kpọ oro ọsọn̄de urua ntre.

Edi akpanikọ ke mme ọdọ ndọ kiet kiet ẹnyene usụn̄ oro mmọ ẹsidade ẹbiere adan̄a ini oro mmọ ẹkpebiatde ọtọkiet ye mme n̄kpọ oro anade ẹdep. Nte ededi, ke ini se ẹnemede ẹdemerede eneni, akpan n̄kpọ edi ke mbufiọk idiyakke fi ọsọp ayat esịt oyonyụn̄ anam fi ọfiọk se idide ata akpan mfịna. Utu ke ndinam n̄kpọ ibụmede ibụmede, nam se James emi eketienede ewet Bible eketemede: “Ẹsọp ndikop ikọ, ẹkûsọp nditịn̄ ikọ, ẹkûsọp ndiyat esịt.”—James 1:19.

Ke ini etịn̄de ikọ, ti ete ke usụn̄ oro afo etịn̄de ikọ ye nsan̄a ndọ fo edi akpan n̄kpọ. Bible ọdọhọ ke “edeme mbon eti ibuot ọkọk unan.” (Mme N̄ke 12:18) Ke ini enenide eneni ye nsan̄a ndọ fo, ndi mme ikọ fo ẹsitie uyat uyat mîdịghe ndi mmọ ẹsikọk unan? Ndi mmọ ẹsinam ẹkûsioro owo uyo, mîdịghe ndi mmọ ẹsinam emem utom ndinam emem? Nte ima iketetịn̄, uyat uyat ikọ m̀mê ikọ oro ẹtịn̄de ye unana editie n̄kere esikam ededemede utọk.—Mme N̄ke 29:22.

Edieke eneni osụn̄ọde ke ọkpọsọn̄ utọk, sịn ofụri ukeme ndifiọk nnyụn̄ ntre ata ntak  utọk oro. Domo ndikọk ntak utọk oro, utu ke ndiduọhọ nsan̄a fo. Nen̄ede wụk ntịn̄enyịn ke nnennen n̄kpọ oro anade afo anam utu ke m̀mê anie enen. Nen̄ede kpeme mbak mme ikọ fo ẹdinam utọk oro etetịm ọsọn̄ ubọk. Bible ọdọhọ ete: “Uyat ikọ edemede iyatesịt.” (Mme N̄ke 15:1) Ih, se afo etịn̄de ye nte afo etịn̄de ikọ ẹdibiere m̀mê nsan̄a ndọ fo eyebere ye afo.

Yak Uduak Fo Edi Ndibiere Ndutan̄uyo, Utu ke Ndikan

Ke ini iyomde ndibiere ndutan̄uyo, uduak nnyịn ekpedi ndikọk mfịna oro utu ke ndiyom ndidi andikan. Didie ke afo ekeme ndibiere ndutan̄uyo? Mfọnn̄kan usụn̄ edi ndiyom item Bible nnyụn̄ nda enye nsịn ke edinam, ndien mme ebe akpan akpan ẹkpeda iso ke ndinam emi. Utu ke ndisọsọp nsọn̄ọ ntịn̄ ekikere fo kaban̄a mfịna oro, ntak mûsehe mfịna oro nte Jehovah esede? Bọn̄ akam nọ enye, nyụn̄ ben̄e emem Abasi emi edikpemede esịt ye ukeme ukeren̄kpọ fo. (Ephesus 6:18; Philippi 4:6, 7) Nen̄ede sịn ukeme man efep ndise mban̄a ọkpọkpọ mbubehe fo kpọt, edi se n̄ko ban̄a mbubehe nsan̄a ndọ fo.—Philippi 2:4.

Ndiyak ọkpọsọn̄ iyatesịt akara ekikere ye mme edinam fo esiwak ndinam idiọk idaha etetịm ọdiọk. Ke n̄kan̄ eken, ndiyak Ikọ Abasi enen̄ede fi ayanam emem odu, anam ẹnyene ekikere kiet, oyonyụn̄ ada edidiọn̄ Jehovah edi. (2 Corinth 13:11) Ke ntre, yak “ọniọn̄ eke otode ke enyọn̄” ada fi usụn̄, nyene mme edu Abasi, ndien afo ọyọbọ utịp oro ẹnọde “mbon oro ẹnamde emem.”—James 3:17, 18.

Ke akpanikọ, kpukpru owo ẹkpenyene ndikpep ndibiere ndutan̄uyo ke emem emem usụn̄, idem ọkpọkọm emi ọwọrọ ndiyak se owo amade atak. (1 Corinth 6:7) Ke ntre, nam item Paul oro ọdọhọde osion̄o ‘iyatesịt, ifụtesịt, idiọkn̄kpọ, ikọ isụn̄i, ye mbubiam ikọ ke inua fo efep. Sio akani owo ye mme edinam esie duọk, nyụn̄ men obufa owo sịne.’—Colossae 3:8-10.

Nte ededi, ndusụk ini afo emekeme nditịn̄ mme n̄kpọ oro edituade n̄kpọfiọk ke ukperedem. (James 3:8) Ke ini emi etịbede, kpe nsan̄a ndọ fo ubọk. Ka iso ndinam ofụri ukeme fo. Nte ini akade, eyedi afo ye nsan̄a ndọ fo ẹyekụt ke akwa ukpụhọde odu ke nte mbufo ẹbierede ndutan̄uyo.

[Ekebe/Ndise ke page 22]

N̄kpọ Ita Oro Ẹn̄wamde Nditre Eneni

• Kpan̄ utọn̄ nọ nsan̄a ndọ fo.—Mme N̄ke 10:19

• Kpono ekikere esie.—Philippi 2:4

• Bọrọ ikọ ke ima ima usụn̄.—1 Corinth 13:4-7

[Ekebe/Ndise ke page 23]

Se Afo Ekemede Ndinam Idahaemi

Bụp nsan̄a ndọ fo mme mbụme oro ẹtienede mi, nyụn̄ kpan̄ utọn̄ kop ibọrọ esie ye unana edibọ enye ikọ ke inua. Ekem nsan̄a ndọ fo obụp fi onyụn̄ akpan̄ utọn̄ okop ibọrọ fo ye unana edibọ fi ikọ ke inua.

• Ndi mmesifan̄a mfan̄a n̄kaha?

• Ndi mmesinen̄ede n̄kpan̄ utọn̄ ke ini afo etịn̄de ikọ, mîdịghe ndi mmesibọ fi ikọ ke inua?

• Ndi mmesitịn̄ ikọ ke usụn̄ oro mîwụtke edikere mban̄a, mîdịghe ndi ikọ mi esitie uyat uyat?

• Nso ke nnyịn mbiba ikeme ndinam man ifori usụn̄ oro isinemede nneme—akpan akpan ke ini inyenede isio isio ekikere iban̄a n̄kpọ?

[Ndise ke page 21]

Ndi afo emesikpan̄ utọn̄?

[Ndise ke page 22]

“Etie nte afo omofụmi mi ke unyụn̄ umaha mi”

[Ndise ke page 22]

“Akanam afo ubiatke ini ye ami!”

[Ndise ke page 22]

“Mma mbiat ofụri usen kiet ye afo ọfiọn̄ oko!”