Nditat Utom Ukwọrọikọ ke Ebiet Oro Ido Ukpono Christ Ọkọkọride Ini Kiet Ko

ITALY edi isuo oro ebietde ikpaukot. Isuo emi adian̄arede ke Inyan̄ Mediterranean mi edi ebiet emi ido ukpono ye ido edinam mme owo ẹtụkde mbụk ererimbot. Ata ediwak mme akaisan̄ ẹma ndisika n̄kese obio emi ke ntak ndiye n̄kann̄kụk esie, mme ọwọrọetop utomusọ oro ẹnamde do, ye ata ndinem udia oro ẹnyenede mi. Ẹnọ ukpep Bible n̄ko ntatara ntatara ke idụt emi.

Etie nte ata Ido Ukpono Christ ekebem iso esịm Rome—emi ekedide ibuot obio ukara ererimbot ini oro—ke ini mme Jew ye mbon idụt eken oro ẹkekponode Abasi ke ido mme Jew, emi ẹkekabarede ẹdi Christian ke Pentecost isua 33 E.N., ẹketode Jerusalem ẹnyọn̄ọ obio mmọ. Akpa ini oro apostle Paul akakade Italy ekedi ke n̄kpọ nte isua 59 E.N. Enye ama ‘okụt nditọete’ oro ẹdude ke akpanikọ ke obio Puteoli.—Utom 2:5-11; 28:11-16.

Nte Jesus ye mme apostle esie ẹkebemde iso ẹtịn̄, mbemiso utịt akpa isua ikie E.N., mbon mfiakedem ẹma ẹdian̄ade sụn̄sụn̄ ẹkpọn̄ ata Ido Ukpono Christ. Nte ededi, mbemiso idiọk editịm n̄kpọ emi esịmde utịt, ata mbet Jesus ẹda iso ke ndikwọrọ eti mbụk ke ofụri ererimbot—esịnede Italy.—Matthew 13:36-43; Utom 20:29, 30; 2 Thessalonica 2:3-8; 2 Peter 2:1-3.

Emem-Owo-Idem Ntọn̄ọ

Ata akpa ini oro Charles Taze Russell, emi akadade usụn̄ ke utom ukwọrọikọ Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible (nte ẹkediọn̄ọde Mme Ntiense Jehovah ini oro), akakade Italy ekedi ke 1891. Enye ama enyịme ke utom ukwọrọikọ imọ iketịmke in̄wụm mfri ke Italy, ọdọhọde ete: “Nnyịn ikekwe n̄kpọ ndomokiet oro akanamde nnyịn idori enyịn ke mme owo ẹyekop etop nnyịn ke Italy.” Ke ini utọ eke 1910, Brọda Russell ama afiak aka Italy ọkọnọ utịn̄ikọ Bible ke ufọk usịn̄ede idem oro okodude ke Rome. Nso ikedi utịp? Russell ọkọdọhọ ete: “Ufọn mbono oro ikodụhe.”

Ke akpanikọ, ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ, utom ukwọrọikọ Mme Ntiense Jehovah ikenen̄ekede inyene n̄kọri ke Italy, ntak kiet ekedi koro ukara Fascist ọkọkọbọde Mme Ntiense do. Ini oro, Mme Ntiense Jehovah ikawakke ibe 150 ke idụt oro, ndien ediwak mmọ ẹkebọ akpanikọ ẹto iman m̀mê mme ufan mmọ oro ẹkedude ke isenidụt.

N̄wọrọnda N̄kọri

Ẹma ẹnọ ediwak isụn̄utom ẹka Italy ke ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba ama okokụre. Edi nte n̄wed oro ẹkụtde ke itie ubonn̄kpọ Ukara owụtde, ikpọ owo Catholic ẹma ẹdọhọ Ukara ẹbịn mme isụn̄utom emi. Ke ẹsiode ibat ibat isụn̄utom ẹfep, ẹma ẹbịn mme isụn̄utom emi ẹsion̄o ke idụt emi.

Kpa ye ubiọn̄ọ, ediwak owo ke Italy ẹma ẹtọn̄ọ ndibụn̄ọ ndọk “obot” ufọk Jehovah.  (Isaiah 2:2-4) N̄kọri oro odude ke ibat Mme Ntiense enen̄ede edi n̄wọrọnda. Ke 2004, n̄wakn̄kan ibat mme asuanetop eti mbụk oro ẹkedude ke Italy ekedi 233,527, oro edi Ntiense 1 ekenyene ndikwọrọ ikọ nnọ owo 248 ke idụt oro, ndien owo 433,242 ẹkedụk Editi n̄kpa Christ. Esop Mme Ntiense Jehovah 3,049 ẹkedu oro ẹsisopde idem ke ndiye Ufọkmbono Obio Ubọn̄. Ke ndondo emi, mme owo ẹtọn̄ọ ndinen̄ede n̄wak ke ndusụk ikpehe ke Italy.

Ndikwọrọ Ikọ ke Ediwak Usem

Ediwak mbon Africa, Asia, ye Edem Usiahautịn Europe ẹdi Italy ndiyom utom m̀mê mfọnọn̄kpọ, mîdịghe, ndusụk mmọ ẹdi man ẹbọhọ afanikọn̄ ke idụt mmọ. Didie ke ẹkeme ndin̄wam akpakịp owo emi ke n̄kan̄ eke spirit?

Ediwak Mme Ntiense ke Italy ẹnyịme ndikpep n̄kpọsọn̄ usem nte Albanian, Amharic, Arabic, Bengali, Chinese, Punjabi, Sinhala, ye Tagalog. Ọtọn̄ọde ke 2001, ẹma ẹtọn̄ọ ndidiomi ukpep usem man ẹkpep mbon oro ẹmade, nte ẹnọde ikọ ntiense ke mme usem isenidụt. Ke isua ita oro ẹkebede, Mme Ntiense 3,711 ẹbọ nsio nsio ukpep 79 ke usem 17. Emi anam ẹkeme nditọn̄ọ nnyụn̄ nsọn̄ọ esop 146 idem ọkọrọ ye otu 274 ke usem 25. Ntem ke ediwak mbon oro ẹnyenede esịt akpanikọ ẹkop eti mbụk ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndikpep Bible. Emi esiwak ndida n̄wọrọnda utịp ndi.

Kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah ama enyene nneme Bible ye George, eyen India emi esemde usem Malayalam. Okposụkedi George ekenyenede akamba mfịna utom, esịt ama enem enye ndidọhọ ẹkpep imọ Bible. N̄kpọ nte usen ifan̄ ke ukperedem, Gil ufan George, kpa eyen India emi esemde usem Punjabi, ama aka Ufọkmbono Obio Ubọn̄, ndien ẹma ẹtọn̄ọ ndikpep enye Bible. Gil ama emen David, eyen India emi esemde usem Telugu, owụt Mme Ntiense. Ikebịghike, ẹma ẹtọn̄ọ ndikpep Bible ye David. Nditọ India iba en̄wen, Sonny ye Shubash ẹkedụn̄ ufọk kiet ye David. Mmọ mbiba ẹma ẹtiene ẹkpep Bible.

Urua ifan̄ ke ukperedem, Dalip emi esemde usem Marathi ama okot Mme Ntiense ke urụk ukopikọ. Enye ọkọdọhọ ete: “Ami ndi ufan George. Ndi ẹmekeme ndikpep mi Bible?” Ekem owo en̄wen emi ekerede Sumit, onyụn̄ esemde usem Tamil, ama etiene oyom ẹkpep imọ Bible. Ke akpatre, owo efen emi edide ufan George ama okot ke urụk ukopikọ ọdọhọ ẹdikpep Bible ye imọ. George ama ada akparawa efen oro ekerede Max edi Ufọkmbono Obio Ubọn̄. Enye n̄ko ama ọdọhọ ẹkpep imọ Bible. Ẹnịm ukpepn̄kpọ Bible itiokiet idahaemi, ndien ke ẹnam ndutịm ndinịm inan̄ efen. Ẹnịm mme ukpepn̄kpọ emi ke Ikọmbakara, okposụkedi ẹsikamade n̄ko mme n̄wed ke usem Hindi, Malayalam, Marathi, Punjabi, Tamil, Telugu, ye Urdu.

Mme Inan “Ẹkop” Eti Mbụk

Inan oro ẹdude ke Italy ẹwak ẹbe 90,000. Mme Ntiense ẹma ẹtọn̄ọ ndikpep mmọ akpanikọ Bible ke ufọt ufọt iduọk isua 1970. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ, ndusụk inan emi ẹdide Mme Ntiense ẹma ẹkpep Mme Ntiense eken, oro ẹnyenede udọn̄ ndin̄wam mme inan, Usem Idiọn̄ọ Mbon Italy. Emi ama anam ediwak inan ẹtọn̄ọ ndinyene udọn̄ ke Bible. Mfịn, se iwakde ibe owo 1,400 oro ẹsemde Usem Idiọn̄ọ Mbon Italy ẹsidụk mme mbono esop Christian. Esop 15 ye otu 52 ẹsinịm mbono esop ke Usem Idiọn̄ọ Mbon Italy.

Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ, Mme Ntiense oro ẹdiọn̄ọde usem inan ẹkesika ke idemmọ ẹkekwọrọ ikọ ẹnọ mme inan. Edi ke 1978, ọfis n̄kọk itieutom  Mme Ntiense Jehovah ke Italy ama ọtọn̄ọ ndinịm ikpọ mbono nnọ mme inan. Ke May isua oro, ẹma ẹtọt ke ikpehe mbon inan oyodu ke akamba mbono ofụri ererimbot oro ẹkediomide ndinịm ke Milan. Ẹkenịm akpa mbono circuit ẹnọ mbon inan ke Ufọk Mbono ke Milan ke February 1979.

Toto ke ini oro, ọfis n̄kọk itieutom ọmọnọ akpan ntịn̄enyịn ke udia eke spirit mbon inan, ke ndisịn udọn̄ nnọ ediwak mme anditan̄a eti mbụk ndifori usọ mmọ ke usem idiọn̄ọ. Tọn̄ọ ke 1995, ẹma ẹnam mme akpan asiakusụn̄ (mme anditan̄a eti mbụk uyọhọ ini) ẹkenọ ndusụk otu ukpep man otu emi ẹkpekpep Mme Ntiense oro ẹdide inan nte ẹkwọrọde ikọ ẹnyụn̄ ẹnịmde mme mbono esop Christian. Ufọk Mbono ita ẹnyene ata nti n̄kpọ ubre vidio oro anamde ẹkeme ndinen̄ede n̄kụt se ẹnamde. Ẹnyụn̄ ẹsio mme n̄wed Christian ke vidio ndida nnọ mme inan udia eke spirit.

Mbon en̄wen ẹkụt ke Mme Ntiense ẹnen̄ede ẹkere ẹban̄a idaha eke spirit mbon inan. P@role & Segni, magazine N̄ka Esede Aban̄a Inan ke Italy okot oto leta oro akwa owo Catholic ekewetde ete: ‘Ndidi inan asan̄a ye afanikọn̄ koro mmọ ẹsiyom ẹnọ mmimọ ntịn̄enyịn kpukpru ini. Ke uwụtn̄kpọ, inan ayasan̄a ke idemesie edidụk ufọkabasi ye unana afanikọn̄, edi enye oyoyom owo akakabade kpukpru se ẹtịn̄de, ẹkotde, m̀mê ikwọ oro ẹkwọde ke ufọkabasi.’ Magazine oro ama adian do ete: ‘Akwa owo Catholic oro ọdọhọ ke edi n̄kpọ mbọm nte ke ufọkabasi iben̄eke idem kan̄a ndise mban̄a mme inan, onyụn̄ ọdọhọ ke ebiet oro ẹtịmde ẹse ediwak inan enyịn edi ke mme Ufọkmbono Obio Ubọn̄ Mme Ntiense Jehovah, idịghe ke mme ufọkabasi.’

Ẹkwọrọ Eti Mbụk Ẹnọ Mbon N̄kpọkọbi

Ndi owo ekeme ndinyene ifụre kpa ye oro enye odude ke ufọk-n̄kpọkọbi? Ih, koro Ikọ Abasi ekeme ndisio mbon oro ẹnyịmede enye ẹnyụn̄ ẹdade enye ẹdu uwem, ke ufụn. Jesus akatan̄a uwọrọ-ufụn idiọkn̄kpọ  ye eke nsunsu ido ukpono ọnọ “mbuotekọn̄.” (John 8:32; Luke 4:16-19) Ẹnyene nti utịp ke Italy ke ndikwọrọ ikọ ke mme ufọk-n̄kpọkọbi. Ukara ọnọ n̄kpọ nte Mme Ntiense Jehovah 400 odudu ndidụk mme ufọk-n̄kpọkọbi n̄kan̄wam mbon n̄kpọkọbi ke n̄kan̄ eke spirit. Ke ẹsiode mbon Catholic ẹfep, Mme Ntiense Jehovah ẹkedi akpa esop oro ẹkeben̄ede ukara ọnọ mmimọ odudu ndisikwọrọ ikọ ke mme ufọk-n̄kpọkọbi.

Ẹkeme ndisuan etop Bible ke usụn̄ oro ayan̄ade owo ifiọk. Mbon n̄kpọkọbi ẹsitịn̄ ẹnọ ekemmọ mbon n̄kpọkọbi ẹban̄a utom unọ ukpep Bible oro Mme Ntiense Jehovah ẹnamde. Emi esinam ndusụk mbon n̄kpọkọbi ẹdọhọ Ntiense etiene edi ebịne mmimọ. Mîdịghe, mbon oro ẹtọn̄ọde ndikpep Bible ye Mme Ntiense ẹkeme ndidọhọ mbonubon mmọ oro ẹdude ke ufọk-n̄kpọkọbi ẹdọhọ Mme Ntiense ẹdise mmọ. Ndusụk mbon oro ẹkenọde mmọ nsinsi n̄kpọkọbi ke ntak uwotowo m̀mê ke ntak akwa ubiatibet efen, ẹkabade esịt ẹnyụn̄ ẹkpụhọde uwem mmọ usọp usọp. Emi anam mmọ ẹkeme ndiyak idem nnọ Jehovah Abasi nnyụn̄ nna baptism.

Ke ediwak ufọk-n̄kpọkọbi, ẹsinọ mme utịn̄ikọ an̄wa ke nsio nsio ibuot nneme Bible, ẹnịm Editi n̄kpa Jesus, ẹnyụn̄ ẹnam mme owo ẹse vidio Bible oro Mme Ntiense Jehovah ẹsiode. Ediwak ini ata ediwak mbon n̄kpọkọbi ẹsidụk mme mbono emi.

Man ẹnen̄ede ẹn̄wam mbon n̄kpọkọbi emi, Mme Ntiense Jehovah ẹsinen̄ede ẹsuan mme magazine oro ẹditịmde ẹnyene ufọn ẹnọ mbon n̄kpọkọbi. Oro edi utọ magazine nte Awake! eke May 8, 2001, emi ekenemede ibuotikọ oro “Can Prisoners Be Reformed?” Nsiondi eke April 8, 2003, akakama ibuotikọ emi “Drug Abuse in the Family—What Can You Do?” Ẹma ẹnọ mbon n̄kpọkọbi ata ediwak. Nte utịp, ẹnịm ediwak ukpepn̄kpọ Bible. Ndusụk mme ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi ẹtiene ẹnyene udọn̄ ke etop Bible.

Ke ama ọkọbọ san̄asan̄a unyịme oto ukara, owo n̄kpọkọbi oro ekerede Costantino ama ana baptism ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ke San Remo, ndien Mme Ntiense 138 ẹkedụk edinam emi. Ke ama akana baptism, esịt ama enen̄ede enem Costantino, ntre enye ama ọdọhọ ete: “Ẹma ẹnen̄ede ẹma mi.” N̄wedmbụk n̄kpọntịbe obụk se ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi eketịn̄de, ete: ‘Esịt ama enen̄ede enem nnyịn ndinọ unyịme emi. Ẹkpenyene ndikere mban̄a n̄kpọ ekededi oro edikpụhọrede uwem mbon n̄kpọkọbi ke ata ata usụn̄, ke n̄kan̄ eke spirit ye eke n̄kaowo.’ Esịt ama enem n̄wan Costantino ye adiaha esie aban̄a usụn̄ oro nnennen ifiọk Bible okpụhọrede uwem esie. Mmọ ẹkedọhọ ẹte: “Esịt enen̄ede enem nnyịn aban̄a mme ukpụhọde oro enye anamde. Enye editie emem emem, onyụn̄ ekere aban̄a nnyịn akan nte ekedide. Nnyịn imenen̄ede ikpono inyụn̄ ibuọt idem ke enye idahaemi.” Mmọ n̄ko ẹtọn̄ọ ndikpep Bible nnyụn̄ ndụk mme mbono esop Christian.

Ẹma ẹbiere n̄kpọkọbi oro editrede ke 2024 ẹnọ Sergio ke ntak uyịpinọ, n̄wo, edida n̄kpọsọn̄ ibọk ndụk obio, ye uwotowo. Ke ama ekekpep N̄wed Abasi ke isua ita onyụn̄ okpụhọrede uwem esie, Sergio ama ebiere ndina baptism. Enye edi ọyọhọ owo 15 ke ufọk-n̄kpọkọbi Porto Azzurro, oro odude ke Isuo Elba, ndina baptism nte kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah. Ẹkenịm enye baptism  ke akwa mmọn̄ oro ẹkenịmde ke an̄wambre mbon n̄kpọkọbi, ndien ediwak ekemmọ mbon n̄kpọkọbi ẹma ẹdụk edinam emi.

Leonardo, oro ẹkebierede n̄kpọkọbi isua 20 ẹnọ ama ọbọ san̄asan̄a unyịme ndika n̄kana baptism ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ke Parma. Ke ini mme ọkọmbụk n̄kpọntịbe ẹkenamde ndụn̄ọde ye enye, Leonardo ọkọdọhọ ke iyom “ndinam an̄wan̄a nte ke se inamde imọ ibiere ndidi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah idịghe man iwọrọ ke ufọk-n̄kpọkọbi, edi ke akpan ntak edi ndiyụhọ udọn̄ eke spirit imọ.” Leonardo ama adian do ete: “Mma nnam ekese idiọkn̄kpọ, edi mmọkpọn̄ kpukpru oro idahaemi. Mmokpụhọde, edi oro iketịbeke ke mbuari. Nyom ndika iso ndu eti uwem.”

Salvatore, oro ẹkebierede ikpe ẹnọ ke ntak uwotowo, odu ke ufọk-n̄kpọkọbi Spoleto oro ẹtịmde ẹkpeme. Baptism esie oro ẹkenịmde ke ufọk-n̄kpọkọbi ama otụk ediwak owo. Ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi ọkọdọhọ ete: “Enen̄ede ọfọn ẹsịn udọn̄ ẹnọ n̄kpọ ekededi oro anamde owo odu eti uwem, oro edidade ufọn ọsọk mbon n̄kpọkọbi ye ofụri n̄kaowo.” Ukpụhọde oro Salvatore anamde anam n̄wan ye eyen esie an̄wan ẹsidụk mbono esop Mme Ntiense Jehovah idahaemi. Owo n̄kpọkọbi oro Salvatore ọkọkwọrọde ikọ ọnọ ama ana baptism nte asan̄autom Jehovah oro ama akayak idem ọnọ.

Ido Ukpono Christ ama ọkọri ke ndusụk udomo ke Italy ke akpa isua ikie. (Utom 2:10; Rome 1:7) Ke ini idọk emi, n̄kọri eke spirit ke aka iso ke mme ebiet oro Paul ye ekemmọ mme Christian ẹkesịnde ifịk ẹkwọrọ eti mbụk.—Utom 23:11; 28:14-16.

[Ndise obio ke page 13]

(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)

ITALY

Rome

[Mme ndise ke page 15]

Ufọk Mbono Bitonto ye esop Usem Idiọn̄ọ Mbon Italy ke Rome

[Ndise ke page 16]

Akpanikọ Bible anam mbon n̄kpọkọbi “ẹwọrọ ufụn”

[Mme ndise ke page 17]

N̄kọri eke spirit ke aka iso ke ebiet oro Ido Ukpono Christ ọkọkọride ini kiet ko