Ikọ Jehovah Enyene Uwem

Mme Akpan N̄kpọ Ẹtode Udiana N̄wed Ndidem

UDIANA NDIDEM ọtọn̄ọ ke ebiet emi Akpa Ndidem etrede. Enye edi mbụk aban̄ade ndidem 29—12 ẹdu ke obio ubọn̄ edem edere Israel, ndien 17 ẹdu ke obio ubọn̄ edem usụk ke Judah. Udiana Ndidem etịn̄ n̄ko aban̄a mme n̄kpọ oro prọfet Elijah, Elisha, ye Isaiah ẹkenamde. Okposụkedi owo mîwetke kpukpru n̄kpọ ke nde ke nde nte mmọ ẹketịbede, n̄wetnnịm n̄kpọ emi esịne mme n̄kpọ oro ẹketịbede tutu esịm ini emi ẹkesobode Samaria ye Jerusalem. Udiana Ndidem esịne se iketịbede ke ufan̄ isua 340—ọtọn̄ọde ke isua 920 M.E.N. esịm isua 580 M.E.N., emi prọfet Jeremiah ekewetde enye okụre.

Nso ufọn ke Udiana Ndidem enyene ọnọ nnyịn? Nso ke enye ekpep nnyịn aban̄a Jehovah ye nte enye esinamde n̄kpọ? Nso ke nnyịn ikeme ndikpep nto edinam ndidem, mme prọfet, ye mbon eken oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke n̄wed oro? Ẹyak ise se ikemede ndikpep nto Udiana Ndidem.

ELISHA ADA ITIE ELIJAH

(2 Ndidem 1:1-8:29)

Edidem Ahaziah eke Israel ọduọ ke ufọk esie onyụn̄ ọdọn̄ọ. Prọfet Elijah ọdọn̄ ẹkesian Ahaziah ke enye ayakpa. Ahaziah akpa, Jehoram eyeneka esie onyụn̄ ada ubọn̄. Ke ofụri emi, Jehoshaphat ada ubọn̄ ke Judah. Idio emen Elijah ọdọk ke heaven, Elisha onyụn̄ ada itie esie nte prọfet. Elisha anam ediwak utịben̄kpọ ke n̄kpọ nte isua 60 oro enye anamde utom.—Se ekebe oro “Mme Utịben̄kpọ Elisha.”

Ke ini edidem Moab ọsọn̄de ibuot ye Israel, Jehoram, Jehoshaphat, ye edidem Edom ẹwọrọ ẹka ndin̄wana ekọn̄ ye enye. Abasi ọnọ mmọ edikan ke ntak edinam akpanikọ Jehoshaphat. Ekem, edidem Syria odiomi ndin̄wana ye Israel ke mbuari. Edi, Elisha abiat ediomi oro. Esịt ayat edidem Syria enye onyụn̄ “ọdọn̄ horse, ye chariot, ye akamba udịm mbon-ekọn̄” ete ẹkemụm Elisha. (2 Ndidem 6:14) Elisha anam utịben̄kpọ iba onyụn̄ anam mbon Syria oro ẹnyọn̄ọ ke emem. Nte ini akade, Edidem Ben-hadad eke Syria anam nna akanade Samaria. Emi ada ata akamba akan̄ edi, edi Elisha etịn̄ ntịn̄nnịm ikọ ete ke akan̄ oro eyetre.

Ke ndusụk ini ebede, Elisha aka Damascus. Edidem Ben-hadad emi ọdọn̄ọde ke emi, ọdọn̄ Hazael okobụp Elisha m̀mê idem ọyọsọn̄ imọ. Elisha ọdọhọ ke edidem ayakpa ndien ke Hazael edida ubọn̄ ke itie esie. Ke ndan̄nsiere, Hazael edebi “edidobi ufụhọ-n̄kpọ” ke mmọn̄ ofụk edidem owot onyụn̄ ada ubọn̄. (2 Ndidem 8:15) Jehoram eyen Jehoshaphat ada ubọn̄ ke Judah, ekem Ahaziah eyen Jehoram ada ubọn̄.—Se ekebe oro “Ndidem Judah ye eke Israel.”

Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:

2:9—Ntak emi Elisha ekeben̄ede ‘udeme spirit Elijah iba’? Man anam utom esie nte  prọfet ke Israel, oyoyom Elisha enyene orụk edu, m̀mê spirit oro Elijah ekenyenede, oro edi uko. Sia Elisha ọkọfiọkde emi, enye ama eben̄e udeme spirit Elijah iba. Elisha ama asan̄a utom ọnọ Elijah ke isua itiokiet, ndien Elijah ama emek enye ada itie imọ, ntre Elisha akada enye nte ete imọ eke spirit; Elisha eketie nte akpan eke spirit ọnọ Elijah. (1 Ndidem 19:19-21; 2 Ndidem 2:12) Mmọdo, kpa nte ata akpan ekesibọde udeme iba ke inyene ete esie, Elisha ọkọdọhọ ẹnọ imọ udeme iba ke inyene eke spirit Elijah.

2:11—Nso ikedi “heaven” oro ‘ẹkemende Elijah ke idio ẹdọk’? Emi idịghe ikpehe ererimbot efen m̀mê itieidụn̄ eke spirit oro Abasi ye mme angel esie ẹdụn̄ọde. (Deuteronomy 4:19; Psalm 11:4; Matthew 6:9; 18:10) “Heaven” oro Elijah ọkọdọkde ekedi ikpaenyọn̄. (Psalm 78:26; Matthew 6:26) Anaedi Chariot ikan̄ oro ekemen Elijah aka ikpehe isọn̄ efen, emi enye akakade iso odu uwem ke esisịt ini. Ke nditịm ntịn̄, isua ifan̄ ke ukperedem, Elijah ama ọnọ n̄wed ẹsọk Edidem Jehoram eke Judah.—2 Chronicles 21:1, 12-15.

5:15, 16—Ntak emi Elisha mîkọbọhọ enọ Naaman? Elisha ekesịn ndibọ enọ oro koro enye ama ọfiọk ke idịghe odudu imọ, edi ke odudu Jehovah ọkọkọk Naaman udọn̄ọ ke utịbe utịbe usụn̄. Enye ikedehede ikere ndida ifetutom oro Abasi ọkọnọde enye nnam ufọn nnọ idem. Ata mme andituak ibuot mfịn inamke utom Jehovah ke ntak ufọn oro mmọ ẹdidiade. Mmọ ẹnam ikọ Jesus emi: “Mbufo ẹkebọ ke mfọn, ẹnọ ke mfọn.”—Matthew 10:8.

5:18, 19—Ndi Naaman ekeben̄e edifen nnọ ke ntak emi enye akatuakde ibuot ọnọ ndem? Etie nte edidem Syria ama ọsọn̄ onyụn̄ emem ndien ke ntem eberede Naaman ke idem. Ke ini Edidem akatuakde ibuot ọnọ Rimmon, Naaman ama osụk ibuot n̄ko. Nte ededi, Naaman akanam oro sia edidem ekeberede enye ke idem, idịghe man atuak ibuot ọnọ ndem. Naaman ekeben̄e Jehovah efen ọnọ imọ ke ntak oro imọ ikanamde orụk utom oro. Sia ekenịmde se Naaman eketịn̄de, Elisha ama ọdọhọ enye ete: “Ka ke ifụre.”

Se Nnyịn Ikpepde:

1:13, 14. Ndikpep n̄kpọ nto se itịbede nnyụn̄ nsụhọde idem ekeme ndinyan̄a nnyịn.

2:2, 4, 6. Okposụkedi Elisha ekedide asan̄autom Elijah ke n̄kpọ nte isua itiokiet, enye ikoyomke ndikpọn̄ Elijah. Nso uwụtn̄kpọ edinam akpanikọ ye edisọn̄ọ nyịre ye ufan ke emi edi ntem!—Mme N̄ke 18:24.

2:23, 24. Etie nte akpan ntak oro ẹkesakde Elisha ekedi koro enye ama ọkwọhọ ibọ onyụn̄ esịne edisịnen̄kpọ Elijah. Nditọwọn̄ oro ẹma ẹfiọk ke Elisha ekedi asan̄autom Abasi, edi mmọ ikoyomke enye odu ke mbọhọ mmimọ. Mmọ ẹkedọhọ enye “dọk,” oro edi, ndika iso ndọk n̄ka Bethel m̀mê ẹmen enye ẹdọk ukem nte ẹkemende Elijah ẹdọk. Etie nte nditọwọn̄ oro ẹkewụt orụk usua oro mme ete ye ẹka mmọ ẹkenyenede. Edi akpan n̄kpọ didie ntem mme ete ye eka ndikpep nditọ mmọ ẹkpono mme isụn̄utom Jehovah!

3:14, 18, 24. Ikọ Jehovah esisu kpukpru ini.

3:22. Utịn usenubọk oro akayamade ke mmọn̄ ama anam ẹkere ke mmọn̄ oro ekedi  iyịp, eyedi koro ntan mbufa ukpe oro ẹketịbede do ẹkedide ndatndat. Jehovah ekeme ndida mme n̄kpọ-obot nnam uduak esie.

4:8-11. N̄wan Shunem ama akama Elisha esen sia ọkọfiọkde ke enye edi “eti owo Abasi.” Ndi idotke nnyịn inam ukem oro ye mme anam-akpanikọ andituak ibuot nnọ Jehovah?

5:3. Ekpri eyenan̄wan Israel oro ama enyene mbuọtidem ke Abasi ekeme ndinam utịben̄kpọ. Enye ama enyene uko n̄ko nditịn̄ mban̄a mbuọtidem esie. Ndi mbufo n̄kparawa ke ẹdomo ndida mme un̄wọn̄ọ Abasi nsọn̄ọ mbuọtidem mbufo nnyụn̄ nnyene uko man ẹkeme ndikwọrọ akpanikọ nnọ mme andikpep ye nsan̄a ubet ukpepn̄kpọ mbufo?

5:9-19. Uwụtn̄kpọ Naaman owụt ke owo iseri ekeme ndikpep ndisụhọde idem.

5:20-27. Edi ata idiọkn̄kpọ ndima ndisu nsu! Nditie n̄kere utịp oro ekemede ndito edidu uwem esịt iba ayan̄wam nnyịn ifep utọ usụn̄ uwem oro.

ISRAEL YE JUDAH ẸKA NTAN̄MFEP

(2 Ndidem 9:1–25:30)

Ẹyet Jehu aran nte edidem Israel. Enye ibiatke ini ndisobo ufọk Ahab mfep. Jehu ada  mbufiọk “osobo Baal ke Israel efep.” (2 Ndidem 10:28) Ke Athaliah eka Ahaziah ọfiọkde ke Jehu owot eyen imọ, enye “adaha ke enyọn̄ osobo ofụri ubon edidem” Judah onyụn̄ ada ubọn̄. (2 Ndidem 11:1) Joash m̀mê Jehoash, nsekeyen Ahaziah kpọt ke ẹnyan̄a ẹnyụn̄ ẹnam enye edidem Judah ke ẹma ẹkedịp enye ke isua itiokiet. Sia ọbọde item oto Jehoiada oku, Joash aka iso anam se inende ke iso Jehovah.

Ke Jehu ama akakpa, kpukpru ndidem oro ẹkarade Israel ẹnam se idiọkde ke iso Jehovah. Elisha akpa usọn̄ ke ini ubọn̄ eyeyen Jehu. Ọyọhọ edidem Judah inan̄ oro etienede Joash edi Ahaz, “edi enye inamke se inende ke iso Jehovah.” (2 Ndidem 16:1, 2) Nte ededi, Hezekiah eyen esie, edi edidem oro ‘eyịrede ye Jehovah.’ (2 Ndidem 17:20; 18:6) Ke isua 740 M.E.N., ke ini Hezekiah edide edidem Judah, Hoshea onyụn̄ akarade Israel, Edidem Shalmaneser eke Assyria “ada Samaria, onyụn̄ atan̄ Israel ọnyọn̄ ke Assyria.” (2 Ndidem 17:6) Ke oro ebede, ẹda mbon isenidụt ẹdi Israel, ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ido ukpono mbon Samaria.

Ke otu ndidem itiaba oro ẹkarade Judah ke Hezekiah ama akakpa, Josiah kpọt anam n̄kpọ nditre nsunsu ido ukpono. Ke akpatre, mbon Babylon ẹkan Jerusalem ke 607 M.E.N., ‘ẹnyụn̄ ẹtan̄ Judah ke isọn̄ mmọ ẹfep.’—2 Ndidem 25:21.

Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:

13:20, 21—Ndi utịben̄kpọ emi owụt ke enen ẹtuak ibuot ẹnọ idem m̀mê mbakidem mbon oro ẹdade nte ndisana owo, emi ẹma ẹkekpan̄a? Baba, iwụtke. Bible iwụtke ke akananam ke ẹma ẹkpono mme ọkpọ Elisha. Odudu Abasi akanam utịben̄kpọ oro ada itie, kpa nte ekedide ye mme utịben̄kpọ oro Elisha akanamde ke ini okosụk odude uwem.

15:1-6—Ntak emi Jehovah ọkọtọde Azariah (m̀mê Uzziah) akpamfia? “Adan̄aemi [Uzziah] ọsọn̄ọde ntre, esịt esie akabade okpon . . . , ndien enye edue Jehovah Abasi esie, onyụn̄ odụk ke temple Jehovah ndifọp incense ke itie ufọp incense.” Ke ini mme oku ‘ẹkebiọn̄ọde Uzziah’ ẹnyụn̄ ẹdọhọde enye ‘ọwọrọ ke edisana ebiet,’ enye ama ayat esịt ye mme oku, Jehovah onyụn̄ ọtọ enye akpamfia.—2 Chronicles 26:16-20.

18:19-21, 25—Ndi Hezekiah ama odụk ediomi ye Egypt? Baba. Ikọ Rabshakeh ekedi nsu, kpa nte enye okosude nsu ete ke ‘Jehovah ọkọdọn̄ imọ.’ Anam-akpanikọ Edidem Hezekiah ekeberi edem ofụri ofụri ke Jehovah.

Se Nnyịn Ikpepde:

9:7, 26. Ikpe oro ẹkebierede ẹnọ ufọk Ahab owụt ke Jehovah asua nsunsu ido ukpono ye ediduọk iyịp mbon oro mîduehe.

9:20. Etop oro Jehu ọkọwọrọde nte owo oro esiwatde chariot usọp usọp okowụt ifịk oro enye ekesidade anam utom esie. Ndi ẹnen̄ede ẹfiọk fi nte ifịk ifịk anditan̄a Obio Ubọn̄?—2 Timothy 4:2.

9:36, 37; 10:17; 13:18, 19, 25; 14:25; 19:20, 32-36; 20:16, 17; 24:13. Nnyịn imekeme ndinyene mbuọtidem ke ‘ikọ emi ọwọrọde Jehovah ke inua esikụt unen.’—Isaiah 55:10, 11.

10:15. Kpa nte Jehonadab ekenyịmede ikot Jehu ke ofụri esịt ndidọk chariot ye enye, “akwa otuowo” ẹnọ Jesus Christ, kpa Jehu eke eyomfịn, ye mme nsan̄a esie oro ẹyetde aran ibetedem ke ofụri esịt.—Ediyarade 7:9.

10:30, 31. Okposụkedi Jehu mîkananake ndudue, Jehovah ama adat esịt aban̄a ofụri se enye akanamde. Ke akpanikọ, ‘Abasi ikwan̄ake nte efrede utom nnyịn.’—Mme Hebrew 6:10.

13:14-19. Joash eyeyen Jehu ikakanke mbon Syria ofụri ofụri, sia enye mîkesịnke ofụri ukeme edi adade idan̄ atịgha isọn̄ utịm ikata kpọt. Jehovah oyom inam utom oro enye ọnọde nnyịn ke ofụri esịt inyụn̄ inam ntre ifịk ifịk.

20:2-6. Jehovah edi Enye “emi okopde akam.”—Psalm 65:2.

 24:3, 4. Ke ntak iyịp oro Manasseh akakamade, Jehovah ‘ikenyịmeke ndidahado’ nnọ Judah. Abasi okpono iyịp mbon oro mîduehe. Nnyịn imekeme ndinyene mbuọtidem ke Jehovah oyosio usiene iyịp mbon oro mîduehe ebe ke ndisobo mbon oro ẹkamade iyịp mmọ.—Psalm 37:9-11; 145:20.

Enyene Ufọn ọnọ Nnyịn

Udiana Ndidem owụt ke Jehovah edi Andisu mme un̄wọn̄ọ. Ntan̄mfep oro nditọ Israel ye Judah ẹkekade, enen̄ede owụt nte ubiereikpe oro ẹkebemde iso ẹtịn̄ ke Deuteronomy 28:15-29:28 okosude. Udiana Ndidem anam ẹdiọn̄ọ Elisha nte prọfet oro ekenen̄erede efịbe ufụp aban̄a enyịn̄ Jehovah ye utuakibuot akpanikọ. Ẹwụt Hezekiah ye Josiah nte ndidem oro ẹkesụhọrede idem ẹkpono Ibet Abasi.

Nte nnyịn ikerede iban̄a ido ye mme edinam ndidem, mme prọfet, ye mmọ eken oro ẹsiakde ke Udiana Ndidem, ndi nnyịn ikpepke se nnyịn ikpanamde ye se mîkpanamke? (Rome 15:4; 1 Corinth 10:11) Ih, “ikọ Abasi enyene uwem onyụn̄ enyene odudu.”—Mme Hebrew 4:12.

[Ekebe/Ndise ke page 10]

MME UTỊBEN̄KPỌ ELISHA

1. Abaharede mmọn̄ Jordan ke itie iba.—2 Ndidem 2:14

2. Anam idiọk mmọn̄ Jericho ọfọn.—2 Ndidem 2:19-22

3. Bear awai nditọ nsọn̄ibuot.—2 Ndidem 2:23, 24

4. Ọnọ mbonekọn̄ mmọn̄.—2 Ndidem 3:16-26

5. Anam ebeakpa enyene aran.—2 Ndidem 4:1-7

6. Anam ada Shunem enyene eyen.—2 Ndidem 4:8-17

7. Anam eyen oro akakpade eset.—2 Ndidem 4:18-37

8. Anam udia esịnede ibọkn̄kpa akabade ọfọn.—2 Ndidem 4:38-41

9. Ọnọ owo 100 uyo 20 ẹdia ẹyụhọ.—2 Ndidem 4:42-44

10. Ọkọk Naaman akpamfia.—2 Ndidem 5:1-14

11. Akpamfia Naaman ebe Gehazi.—2 Ndidem 5:24-27

12. Anam ekụri ọfiọrọ ke enyọn̄ mmọn̄.—2 Ndidem 6:5-7

13. Anam asan̄autom esie okụt chariot mme angel.—2 Ndidem 6:15-17

14. Anam enyịn ekịm mbonekọn̄ Syria.—2 Ndidem 6:18

15. Anam mbonekọn̄ Syria ẹfiak ẹkụt usụn̄.—2 Ndidem 6:19-23

16. Akpan̄kpa eset.—2 Ndidem 13:20, 21

[Chart/Mme ndise ke page 12]

Ndidem Judah Ye Eke Israel

Saul/David/Solomon: 1117/1077/1037 M.E.N. *

OBIO UBỌN̄ JUDAH ISUA (M.E.N.) OBIO UBỌN̄ ISRAEL

Rehoboam ․ 997 ․ Jeroboam

Abijah/Asa ․ 980/978 ․

․ 976/975/952 ․ Nadab/Baasha/Elah

․ 951/951/951 ․ Zimri/Omri/Tibni

․ 940 ․ Ahab

Jehoshaphat ․ 937 ․

․ 920/917 ․ Ahaziah/Jehoram

Jehoram ․ 913 ․

Ahaziah ․ 906 ․

(Athaliah) ․ 905 ․ Jehu

Joash ․ 898 ․

․ 876/859 ․ Jehoahaz/Joash

Amaziah ․ 858 ․

․ 844 ․ Jeroboam II

Azariah (Uzziah) ․ 829 ․

․ 803/791/791 ․ Zechariah/Shallum/

Menahem

․ 780/778 ․ Pekahiah/Pekah

Jotham/Ahaz ․ 777/762 ․

․ 758 ․ Hoshea

Hezekiah ․ 746 ․

․ 740 ․ Ẹkan Samaria

Manasseh/Amon/

Josiah ․ 716/661/659 ․

Jehoahaz/

Jehoiakim ․ 628/628 ․

Jehoiachin/

Zedekiah ․ 618/617 ․

Ẹsobo Jerusalem ․ 607 ․

[Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 8, 9]

Naaman ama osụhọde idem ndien odudu Jehovah ama anam idem ọsọn̄ enye

[Ndise ke page 8, 9]

Nso iketịbe inọ Elijah ke ini enye ‘ọkọdọkde heaven ke idio’?