Kpeme Mbak Udunyene Edu Ntan̄idem
Kpeme Mbak Udunyene Edu Ntan̄idem
“Abasi ọbọbiọn̄ọ mbon ntan̄idem.”—JAMES 4:6.
1. Nọ uwụtn̄kpọ editan̄ ase oro odotde.
NDI akanam enyene n̄kpọ oro anamde fi atan̄ ase? Oro esitịbe ọnọ ata ediwak nnyịn. Idiọkke nditan̄ ase ndusụk ini. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini ebe ye n̄wan emi ẹdide Christian ẹsede babru ibọrọ udomo eyen mmọ ẹnyụn̄ ẹkụtde ke eyen mmọ enyene eti edu uwem onyụn̄ ebe udomo ọfọn, mmọ ẹsinen̄ede ẹkop idatesịt. Apostle Paul ye mme nsan̄a esie ẹma ẹbụre mbụre m̀mê ẹtan̄ ase ẹban̄a obufa esop oro mmọ ẹken̄wamde ẹsiak ke ntak emi nditọete do ẹkesọn̄ọde ẹda ẹyọ ukọbọ.—1 Thessalonica 1:1, 6; 2:19, 20; 2 Thessalonica 1:1, 4.
2. Ntak emi ntan̄idem mîfọnke?
2 Mme uwụtn̄kpọ emi ẹwụt ke editan̄ ase ekeme ndiwọrọ owo ndidat esịt mban̄a n̄kpọ oro enye anamde m̀mê enyenede. Nte ededi, ediwak ini, emi esidi ntan̄idem, emi edide edu edida idem ke n̄kpọ n̄kan mbon en̄wen ke ntak ukeme, uyai, inyene, m̀mê idaha owo. Edu iseri ke ẹsida ẹfiọk emi. Ke akpanikọ, mme Christian ẹkpenyene ndifep ntan̄idem. Ntak-a? Koro nnyịn ikadade edu ibụk imana ito Adam ete ete nnyịn. (Genesis 8:21) Emi ekeme ndinam esịt abian̄a nnyịn itan̄ idem. Ke uwụtn̄kpọ, inaha Christian atan̄ idem ke ntak orụk, inyene, ifiọkn̄wed, ndammana ukeme, m̀mê utom oro enye anamde ke ẹmende ẹdomo ye eke mbon en̄wen. Ifọnke owo atan̄ idem ke ntak mme n̄kpọ emi, oro inyụn̄ inemke Jehovah esịt.—Jeremiah 9:23; Utom 10:34, 35; 1 Corinth 4:7; Galatia 5:26; 6:3, 4.
3. Nso idi iseri, ndien nso ke Jesus eketịn̄ aban̄a ntan̄idem?
3 Odu ntak efen emi anade ifep ntan̄idem. Edieke iyakde enye ọkọri ke esịt nnyịn, emi ekeme ndikabade iseri. Nso idi iseri? Enye edi orụk ntan̄idem oro anamde owo ada ke imakan mbon en̄wen; ke ẹsiode emi ẹfep, owo iseri ese mbon en̄wen ke usụhọde. (Luke 18:9; John 7:47-49) Jesus ama asiak “ntan̄idem” m̀mê iseri nte kiet ke otu ndiọi n̄kpọ oro ẹtode “esịt owo” ẹnyụn̄ ‘ẹsabarede owo.’ (Mark 7:20-23) Mme Christian ẹkeme ndikụt nte edide akpan n̄kpọ ndifep ntan̄idem.
4. Didie ke ndikere mban̄a mme uwụtn̄kpọ mbon oro ẹketan̄de idem ke Bible ekeme ndin̄wam nnyịn?
4 Ndikere mban̄a ndusụk mbụk Bible ẹban̄ade mbon ntan̄idem ekeme ndin̄wam fi efep ntan̄idem. Ntem ke afo edikeme ndinen̄ede mfiọk edu ntan̄idem emi ekemede ndidi afo emenyene m̀mê emi ekemede ndinyene ke ini iso. Emi ayan̄wam fi efep mme ekikere m̀mê mme edu emi ẹkpenamde fi atan̄ idem. Ke ntem, ikpe idibiomke fi ke ini Abasi edinamde n̄kpọ nte ekemde ye ntọt emi: “Nyosio mbon iseri emi ẹbụrede mbụre ke otu mbufo mfep: ndien afo udutọn̄ọke aba ntak utan̄ idem ke edisana obot mi.”—Zephaniah 3:11.
Abasi Anam N̄kpọ Aban̄a Mbon Ntan̄idem
5, 6. Didie ke Pharaoh akatan̄ idem, ndien nso ikedi utịp?
5 Nte Jehovah akanamde n̄kpọ ye mme utọ okopodudu andikara nte Pharaoh ekeme n̄ko ndinam fi okụt nte Jehovah esede ntan̄idem. Ke akpanikọ, Pharaoh ama atan̄ idem. Sia enye akadade idemesie nte abasi oro akanade ẹtuak ibuot ẹnọ, enye ekese nditọ Israel emi ẹkedide ifịn esie, ke ndek. Kam kere nte enye akanamde n̄kpọ ke ini nditọ Israel ẹkedọhọde enye ayak mmimọ ika wilderness ‘ikanam usọrọ’ inọ Jehovah. Pharaoh ọkọbọrọ ntan̄idem ntan̄idem ete: “Jehovah edi anie, eke n̄kopde uyo esie, nnyụn̄ nyak Israel ẹka?”—Exodus 5:1, 2.
6 Ke ọyọhọ ufen itiokiet ama ekesịm Pharaoh, Jehovah ama ọdọhọ Moses obụp enye ete: “Afo ke osụk emen idem fo ọbiọn̄ọ ikọt mi, unyụn̄ usanake mmọ uyak”? (Exodus 9:17) Ekem, Moses ama ọtọt ọyọhọ ufen itiaba—edịm itiat emi okosobode idụt oro. Ke ndondo oro ẹkeyakde nditọ Israel ẹnyọn̄ọ ke ọyọhọ ufen duop ama ekesịm Egypt, Pharaoh ama okpụhọ ekikere onyụn̄ ebịne nditọ Israel. Ke akpatre, Ididuot Inyan̄ ama ada Pharaoh ye udịmekọn̄ esie. Kere se inade edi ama odụk mmọ ekikere ke ini mmọn̄ okotode edem mbiba ọtọ ofụk mmọ! Nso ikedi utịp ntan̄idem Pharaoh? Mfọnn̄kan udịmekọn̄ esie ẹma ẹdọhọ ẹte: “Yak nnyịn ifehe ikpọn̄ Israel; koro Jehovah [an̄wanade] ekọn̄ ye nditọ Egypt ọnọ mmọ.”—Exodus 14:25.
7. Didie ke ndidem Babylon ẹketan̄ idem?
7 Jehovah ama esuene mme andikara efen n̄ko oro ẹketan̄de idem. Kiet ekedi Edidem Sennacherib eke Assyria. (Isaiah 36:1-4, 20; 37:36-38) Ke akpatre, mbon Babylon ẹma ẹkan Assyria, edi ẹma ẹsuene ndidem Babylon iba n̄ko emi ẹketan̄de idem. Mmọn̄ọ, n̄kọ emeti usọrọ oro Edidem Belshazzar akadiade, emi enye ye ikpọ owo ukara esie ẹkedade cup emi ẹketan̄de ke temple Jehovah ẹn̄wọn̄ wine, ẹnyụn̄ ẹtorode mme abasi Babylon? Ke mbuari, nnuenubọk owo ẹma ẹwọrọ ẹdiwet etop ke ibibene. Ke ini ẹkedọhọde prọfet Daniel etịn̄ se enyene-uten̄e uwetn̄kpọ emi ọwọrọde, enye ama eti Belshazzar ete: “Abasi Ibom ama ọnọ Nebuchadnezzar usọ ubọn̄ . . . Ndien ke ini enye emenerede esịt esie ke enyọn̄ . . . ẹsio enye ke ebekpo ubọn̄ esie ẹsụhọde, ẹnyụn̄ ẹbọ enye ukpono esie ẹfep: Ndien afo, O Belshazzar, eyen esie ukosụhọkede esịt fo unịm, koro afo ọfiọkde kpukpru n̄kpọ emi.” (Daniel 5:3, 18, 20, 22) Udịmekọn̄ Media ye Persia ẹma ẹkan Babylon ẹnyụn̄ ẹwot Belshazzar kpasụk okoneyo oro.—Daniel 5:30, 31.
8. Didie ke Jehovah akanam n̄kpọ ye nsio nsio owo oro ẹketan̄de idem?
8 Kere n̄ko ban̄a iren en̄wen emi ẹkesede ikọt Jehovah ke ndek: Goliath, ata edikon̄ owo Philistine, Haman udiana adaibuot ukara Persia, ye Edidem Herod Agrippa, emi akakarade ikpehe Judaea. Ke ntak ntan̄idem mmọ, iren ita emi ẹma ẹkpa n̄kpa esuene ke ubọk Abasi. (1 Samuel 17:42-51; Esther 3:5, 6; 7:10; Utom 12:1-3, 21-23) Nte Jehovah akanamde n̄kpọ ye mbon ntan̄idem oro owụt nte ikọ emi edide akpanikọ: “Iseri ebem nsobo iso: n̄kpon-esịt onyụn̄ ebem iduọ iso.” (Mme N̄ke 16:18) Ke akpanikọ, eyịghe idụhe ke “Abasi ọbọbiọn̄ọ mbon ntan̄idem.”—James 4:6.
9. Didie ke ndidem Tyre ẹkedi mbon abian̄a?
9 Ke edide isio ye ndidem Egypt, Assyria, ye Babylon oro ẹketan̄de idem, isan̄ kiet edidem Tyre ama an̄wam ikọt Abasi. Ke ini ukara Edidem David ye Edidem Solomon, enye ama ọnọ mbon utomusọ ye n̄kpọutom ẹda ẹnam utom ufọk edidem ye utom temple Abasi. (2 Samuel 5:11; 2 Chronicles 2:11-16) Edi n̄kpọ mfụhọ nditịn̄, nte ini akakade, mbon Tyre ẹma ẹn̄wana ye ikọt Jehovah. Nso ikada emi idi?—Psalm 83:3-7; Joel 3:4-6; Amos 1:9, 10.
‘Afo Emenede Esịt Fo ke Enyọn̄’
10, 11. (a) Anie ke ẹkeme ndimen ndomo ye ndidem Tyre? (b) Nso ikanam mbon Tyre ẹkpụhọ nte ẹkenamde n̄kpọ ye Israel?
10 Jehovah ama ọnọ prọfet esie Ezekiel odudu spirit man ayarade onyụn̄ asua ọnọ udịm udịm ndidem Tyre. Etop emi ẹkewetde ẹban̄a “edidem Tyre” mi esịne ikọ emi odotde ye udịm ubọn̄ Tyre ye ata akpa owo abian̄a, kpa Satan, emi ‘mîkọsọn̄ọke ida ke akpanikọ.’ (Ezekiel 28:12; John 8:44) Ini kiet ko, Satan ekedi anam-akpanikọ owo eke spirit emi okodude ke ikpehe esop Jehovah emi nditọ esie ke heaven ẹnamde. Jehovah Abasi ama ada Ezekiel etịn̄ akpan ntak emi Satan ye udịm ubọn̄ Tyre mîkanamke akpanikọ:
11 “Afo okodu ke Eden, in̄wan̄-esa Abasi: kpukpru ọsọn̄-urua itiat ke ẹfụk fi idem . . . Afo edi cherub emi ẹyetde aran emi ofụhọde n̄kpọ . . . Afo ọfọn ama ke usụn̄ fo toto ke usen emi ẹkebotde fi, tutu ẹkụt fi idiọk ido ke esịt. Uwak urua fo esịn ẹyọhọ fi afai ke ufọt, ndien afo anam idiọk: . . . [nyonyụn̄] nsobo fi, O cherub emi ofụhọde [n̄kpọ] . . . Uyai fo emenede fi esịt ke enyọn̄, afo amabiat ifiọk fo aban̄a ubọn̄ fo.” (Ezekiel 28:13-17) Ih, ‘edimenede esịt ke enyọn̄,’ m̀mê ntan̄idem akanam ndidem Tyre ẹda afai ẹtiene ikọt Jehovah. Tyre ekedi obio mbubehe oro ekenen̄erede oforo, okonyụn̄ enyenede ekese ndiye n̄kpọurua. (Isaiah 23:8, 9) Ndidem Tyre ẹma ẹdida idemmọ ke n̄kpọ ẹkaha, ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndifịk ikọt Abasi.
12. Nso ikanam Satan ọtọn̄ọ abian̄a, ndien nso ke enye aka iso ndinam?
12 Kpasụk ntre, ini kiet ko, edibotn̄kpọ eke spirit oro akakabarede edi Satan ama enyene ọniọn̄ oro ekekemde ndinam utom ekededi oro Abasi ọkọnọde. Utu ke ndiwụt esịtekọm, enye ‘ama okohode idem’ onyụn̄ ọtọn̄ọ ndisịn ukara Abasi ke ndek. (1 Timothy 3:6) Enye ama ada idemesie ke n̄kpọ tutu ọtọn̄ọ ndiyom Adam ye Eve ẹtuak ibuot ẹnọ imọ. Idiọk udọn̄ emi ama oyomo aman idiọkn̄kpọ. (James 1:14, 15) Satan ama atap Eve adia mfri n̄kukụre eto oro Abasi akakpande. Ekem, Satan ama ada Eve anam Adam etiene adia mfri eto oro ẹkekpande do. (Genesis 3:1-6) Ntem ke akpa eren ye n̄wan oro ẹkewụt ke Abasi inyeneke unen ndikara mmimọ, ndien ke ntem, ẹma ẹkabade ẹdi mme andituak ibuot nnọ Satan. Ntan̄idem Satan ama ofụri ifiom. Enye omodomo nditap kpukpru angel ke heaven ye mme owo ke isọn̄, esịnede Jesus Christ, ndituak ibuot nnọ enye, nnyụn̄ nsịn ukara Jehovah.—Matthew 4:8-10; Ediyarade 12:3, 4, 9.
13. Nso idiọk ke ntan̄idem ada edi?
13 Do, afo emekeme ndikụt ke Satan ọkọtọn̄ọ ntan̄idem; ntan̄idem onyụn̄ edi orụn̄ idiọkn̄kpọ, ndutụhọ, ye n̄wo ke ererimbot mfịn. Nte “abasi editịm n̄kpọ emi,” Satan aka iso ndisịn udọn̄ nnọ ntan̄idem ye iseri. (2 Corinth 4:4) Enye ọfiọk ke ini imọ edi ibio, ntre enye ke an̄wana ye ata mme Christian. Uduak esie edi ndiwọn̄ọde mmọ n̄kpọn̄ Abasi, ẹkabade ẹdi mme ama idem, ye mbon ntan̄idem. Bible ama etetịn̄ ke mme utọ edu ibụk emi ẹdidi ọsọ n̄kpọ ke “mme akpatre usen” emi.—2 Timothy 3:1, 2; Ediyarade 12:12, 17.
14. Jehovah esida ewe edumbet anam n̄kpọ ye ubonowo?
14 Edi Jesus Christ ama ayarade ndiọi utịp oro ntan̄idem Satan adade edi uko uko. Jesus ama owụt edumbet oro Jehovah esidade anam n̄kpọ ye ubonowo ke nsụhọde n̄kaha utịm ikata, ke iso mme asua oro ẹdade idem ke edinen. Enye ọkọdọhọ ete: “Kpukpru owo eke emenerede idemesie ẹyesụhọde enye ẹnịm, edi owo eke osụhọrede idemesie ẹyemenede enye.”—Luke 14:11; 18:14; Matthew 23:12.
Kpeme Esịt Fo Mbak Ntan̄idem
15, 16. Nso ikanam Hagar atan̄ idem?
15 Anaedi afo omokụt ke mme uwụtn̄kpọ ntan̄idem oro ẹsiakde ke enyọn̄ emi ẹban̄a mme ọwọrọiso owo. Ndi ikọ ọwọrọ ke mme usụhọde owo isitan̄ke idem? Iwọrọke ntre. Kere ban̄a se iketịbede ke ubon Abraham. Enye ikenyeneke eyeneren emi edidiade akpa esie, ndien Sarah n̄wan esie ama onyụn̄ ebe isua uman eyen. Ekedi ido ini oro erenowo emi se ikọwọrọde Abraham ọkọwọrọde enye ndidọ udiana n̄wan man ekpenyene nditọ. Abasi ama enyịme orụk ndọ oro ini oro sia ini mîkekemke kan̄a enye ndifiak n̄wụk akpasarade idaha ndọ emi enye ọkọtọn̄ọde, nnọ mme andituak ibuot nnọ enye.—Matthew 19:3-9.
16 Ke ini Sarah n̄wan esie akakpakde enye, Abraham ama enyịme nditiene eyenufọk Sarah, Hagar emi okotode Egypt, man obon eyen oro ekpekenyenede ndidi adiakpa esie. Hagar ama oyomo nte udiana n̄wan Abraham. Akpakana Hagar enen̄ede owụt esịtekọm aban̄a ukpono oro ẹkenọde enye. Utu ke oro, enye ama atan̄ idem. Bible ọdọhọ ete: “Ndien adan̄aemi enye okụtde ete imọ imoyomo, enye ese [ekaufọk] esie ke mbio.” Edu oro ama esịn akamba mfịna ke ufọk Abraham tutu Sarah ebịn Hagar osio ke ufọk. Edi ẹma ẹkọk mfịna oro. Angel Abasi ama eteme Hagar ete: “Fiak, tiene [uka-ufọk], nyụn̄ sụk idem fo ke ubọk esie.” (Genesis 16:4, 9) Nte an̄wan̄ade, Hagar ama anam item emi, okpụhọrede edu oro enye ekenyenede aban̄a Sarah, onyụn̄ akabarede edi eka ediwak ekpụk.
17, 18. Ntak oyomde kpukpru nnyịn ikpeme mbak iditan̄ idem?
17 Uwụtn̄kpọ Hagar owụt ke owo ekeme nditan̄ idem edieke n̄kpọ ọfọnde enye. Se ikpepde edi ke idem Christian emi anamde n̄kpọ Abasi ke eti esịt ekeme nditan̄ idem edieke enyenede n̄kpọ m̀mê ifetutom. Enye ekeme nditan̄ idem n̄ko edieke mbon en̄wen ẹtorode enye ke ntak unen, ọniọn̄, m̀mê ukeme esie. Mmọdo, Christian ekpenyene ndidu ke edidemede mbak edinyene edu ntan̄idem. Oro edi ntre akpan akpan ke ini enye okụtde unen ke se enye anamde m̀mê ke ini enyenede ifetutom efen efen.
18 Nte Abasi esede ntan̄idem edi ata akpan ntak emi akpanamde nnyịn isua edu emi. Ikọ esie ọdọhọ ete: “[Ntan̄enyịn, m̀mê ntan̄idem], ye n̄kponesịt, ye utuenikan̄ mme idiọk owo ẹmediọk.” (Mme N̄ke 21:4) Nte enemde, Bible enen̄ede odụri mme Christian “oro ẹnyenede inyene ke editịm n̄kpọ emi” utọn̄ ete “ẹkûkohode idem,” m̀mê nditan̄ idem. (1 Timothy 6:17; Deuteronomy 8:11-17) Akpana mme Christian oro mînyeneke inyene ẹtre “isịnenyịn,” mmọ ẹkpenyụn̄ ẹnyene nditi n̄ko ke owo ekededi—imọ m̀mê ubuene—ekeme nditan̄ idem.—Mark 7:21-23; James 4:5.
19. Didie ke Uzziah akabiat eti enyịn̄ esie?
19 Ntan̄idem ye ndiọi edu eken ẹkeme ndibiat itie ebuana oro owo enyenede ye Jehovah. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a akpa ikpehe ukara Edidem Uzziah: “Enye anam se inende ke iso Jehovah . . . Ndien enye etiene Abasi . . . : ndien adan̄a ini nte enye etienede Jehovah, Abasi ofori enye.” (2 Chronicles 26:4, 5) Nte ededi, Edidem Uzziah ama abiat eti enyịn̄ esie, koro “esịt esie [ama] akabade okpon, esịn enye ọdiọk.” Enye ama ada idem ke n̄kpọ tutu odụk temple aka ndifọp incense. Ke ini mme oku ẹkekpande enye, ‘enye ama ayat esịt.’ Emi ama anam Jehovah ọtọ enye akpamfia, enye okonyụn̄ akpa nte owo emi mînyeneke mfọn Abasi.—2 Chronicles 26:16-21.
20. (a) Nso ikpakabiat eti enyịn̄ Edidem Hezekiah? (b) Nso ke idineme ke ibuotikọ oro etienede?
20 Afo emekeme ndimen oro ndomo ye uwụtn̄kpọ Edidem Hezekiah. Isan̄ kiet, ata eti enyịn̄ edidem oro akpakabiara koro ‘esịt esie ekemenerede ke enyọn̄.’ Nte enemde, ‘Hezekiah ama osụk idem aban̄a mmenede esịt esie’ onyụn̄ afiak enyene mfọn Abasi. (2 Chronicles 32:25, 26) Tịm fiọk ke usọbọ ntan̄idem Hezekiah ekedi nsụhọdeidem. Ih, nsụhọdeidem edi ata isio ye ntan̄idem. Mmọdo, ke ibuotikọ oro etienede, nnyịn iyeneme nte ikemede ndikpep nnyụn̄ n̄ka iso nnyene ata nsụhọdeidem.
21. Mme Christian oro ẹsụhọrede idem ẹkeme ndidori enyịn mban̄a nso?
21 Nte ededi, ẹyak nnyịn ikûdede ifre kpukpru ndiọi utịp ntan̄idem. Ẹyak nnyịn inen̄ede ibiere ndifep ntan̄idem sia “Abasi ọbọbiọn̄ọ mbon ntan̄idem.” Nte nnyịn idomode ndisụhọde idem nte mme Christian, nnyịn imekeme ndidori enyịn ndibọhọ akwa usen Abasi, ke ini ẹdisobode mbon ntan̄idem ye utịp mmọ ẹfep ke isọn̄. Ini oro “mmenede owo oyosụhọde, ntan̄idem mbọn̄ onyụn̄ ọduọ: ndien Jehovah ikpọn̄-ikpọn̄ okon̄ ke usen oro.”—Isaiah 2:17.
Mme Akpan N̄kpọ Nditie N̄kere
• Afo ọkpọdọhọ ke anie edi owo ntan̄idem?
• Ntan̄idem ọkọtọn̄ọ didie?
• Nso ikeme ndinam owo atan̄ idem?
• Ntak anade ifep ntan̄idem?
[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]
[Ndise ke page 23]
Ntan̄idem Pharaoh akanam enye adia esuene
[Ndise ke page 24]
Mfọnọn̄kpọ akanam Hagar atan̄ idem
[Ndise ke page 25]
Hezekiah ama osụhọde idem onyụn̄ afiak enyene mfọn Abasi