Ntịn̄nnịm Ikọ Hosea An̄wam Nnyịn Ndisan̄a ye Abasi

“Mmọ ẹyesan̄a ẹtiene Jehovah.”—HOSEA 11:10.

1. Ewe ndamban̄a edinam ke ẹkụt ke n̄wed Hosea?

 NDI afo emesima ndise edinam emi nta mme osion̄o-ndyọ ẹnamde n̄kpọ? N̄wed Hosea esịne ndamban̄a edinam. * Edinam oro aban̄a se iketịbede ke ufọk prọfet Hosea, onyụn̄ owụt ndamban̄a ndọ oro Jehovah akadade Ibet Ediomi Moses anam ye idụt Israel eset.

2. Nso ke ẹdiọn̄ọ ẹban̄a Hosea?

² Ẹbụk nte ndyọ ndyọ edinam emi ọkọtọn̄ọde ke Hosea ibuot 1. Etie nte Hosea okodụn̄ ke obio ubọn̄ esien Israel duop (emi ẹkenyụn̄ ẹkotde Ephraim, koro mbon esien Ephraim ẹkewak ẹkan). Enye eketịn̄ ntịn̄nnịm ikọ esie ke ini akpatre ndidem Israel itiaba ẹkekarade, ye ke ini Uzziah, Jotham, Ahaz, ye Hezekiah ẹkekarade Judah. (Hosea 1:1) Ntre, Hosea eketịn̄ ntịn̄nnịm ikọ esie ke nsụhọde n̄kaha isua 59. Okposụkedi ẹkewetde n̄wed Hosea ẹkụre esisịt ini ke isua 745 M.E.N. ama ekebe, enye ke enyenyene ufọn mfịn emi ata ediwak miliọn owo ẹdude uwem nte ẹkebemde iso ẹtịn̄ ẹte: “Mmọ ẹyesan̄a ẹtiene Jehovah.”—Hosea 11:10.

Se Ibio Ibio Ndụn̄ọde Owụtde

3, 4. Tịn̄ ibio ibio se isịnede ke Hosea ibuot 1 esịm 5.

³ Ndinam ibio ibio ndụn̄ọde ke Hosea ibuot 1 esịm 5 ọyọsọn̄ọ nnyịn idem ndisan̄a ye Abasi ebe ke ndinyene mbuọtidem ke Abasi nnyụn̄ ndu uwem ekekem ye uduak esie. Okposụkedi mme andidụn̄ obio ubọn̄ Israel ẹkesịnde efịbe eke spirit, Abasi ama ebiere nditua mmọ mbọm edieke mmọ ẹkabarede esịt. Ẹkeda usụn̄ oro Hosea akanamde n̄kpọ ye Gomer n̄wan esie ẹwụt emi. Ke Gomer ama akaman eyen kiet ọnọ Hosea, etie nte enye ama enyene nditọ akpara iba. Kpa ye oro, Hosea ama afiak emen enye esịn ke ufọk, kpa nte Jehovah ekenyịmede nditua nditọ Israel oro ẹkekabarede esịt, mbọm.—Hosea 1:1-3:5.

⁴ Jehovah ọtọhọ ye nditọ Israel sia mmọ mîkanamke akpanikọ, mîkọfọnke ido, mîkonyụn̄ ifiọkke Abasi. Abasi ama okot nditọ Israel oro ẹkekponode ndem ye otụtutọn̄ obio ubọn̄ Judah ẹdinam ibat. Nte ededi, ikọt Abasi emi ẹma ẹyom Jehovah ke “ini ukụt mmọ.”—Hosea 4:1-5:15.

Edinam Ọtọn̄ọ

5, 6. (a) Use akatara didie ke obio ubọn̄ esien Israel duop? (b) Ntak emi ntọt oro ẹkenọde Israel eset enyenede ufọn ọnọ nnyịn?

⁵ Abasi ama owụk Hosea ete: “Ka kada n̄wan efịbe ye nditọ efịbe ke idem fo: koro isọn̄ emi esịnde ata efịbe onyụn̄ ọkpọn̄de Jehovah.” (Hosea 1:2) Use akatara adan̄a didie ke Israel? Ẹsian nnyịn ẹte: ‘Koro spirit use esịnde obio ubọn̄ esien duop ẹyo, ndien  mmọ ẹkpọn̄ Abasi mmọ ẹnam use. Nditọ-iban mbufo ẹnam use, iban nditọ mbufo ẹnyụn̄ ẹsịn efịbe. Ndien ama edi irenowo mmọ ke idemmọ ẹwaha ẹtiene mme akpara, ẹnyụn̄ ẹwa uwa ye iban use.’—Hosea 4:12-14.

⁶ Israel ama anam use ebe nde, ke ata ata usụn̄ ye ke n̄kan̄ eke spirit. Ntre, Jehovah ekenyene ndikot nditọ Israel ẹdinam ibat. (Hosea 1:4; 4:9) Ntọt emi enyene ufọn ọnọ nnyịn koro Jehovah oyokot mbon oro ẹkade iso ẹnam oburobụt ido ẹnyụn̄ ẹbuanade ke ndedehe utuakibuot mfịn ẹdinam ibat. Edi mbon oro ẹsan̄ade ye Abasi ẹtuak ibuot ẹnọ enye ke edisana usụn̄ nte enye etemede, ẹfiọk ke “baba owo use kiet . . . inyeneke udeme ke obio ubọn̄ Christ ye eke Abasi.”—Ephesus 5:5; James 1:27.

7. Nso ke ndọ Hosea ye Gomer akada aban̄a?

⁷ Ke ini Hosea ọkọdọde Gomer, etie nte enye ikọfiọkke erenowo, ikonyụn̄ itọn̄ọke akpara kan̄a ke ini enye akamande “eyen-eren ọnọ” Hosea. (Hosea 1:3) Nte ẹwụtde ke ndamban̄a edinam emi, esisịt ini ke ẹma ẹkesio nditọ Israel ke ufụn Egypt ke isua 1513 M.E.N., Abasi ama odụk ediomi ye mmọ, ndien oro eketie nte edidụk ediomi edisana ndọ ye n̄wan. Ke ndikenyịme ndidụk ediomi oro, Israel ọkọn̄wọn̄ọ ke iyanam akpanikọ inọ Jehovah ‘ebe’ imọ. (Isaiah 54:5) Ih, edisana ndọ oro Hosea akanamde ye Gomer akada aban̄a ediomi ndọ oro Abasi okodụkde ye Israel. Edi n̄kpọ ẹma ẹkpụhọde.

8. Obio ubọn̄ esien Israel duop akasan̄a didie edidu, ndien nso ke afo ekpetịn̄ aban̄a utuakibuot esie?

⁸ N̄wan Hosea ama “ọtọn̄ọ ntak oyomo, onyụn̄ aman eyen-an̄wan.” Etie nte Gomer akasan̄a akpara aman eyenan̄wan emi ọkọrọ ye eyen efen oro enye akamande. (Hosea 1:6, 8) Sia Gomer akadade aban̄a Israel, afo emekeme ndibụp ete, ‘Didie ke Israel akasan̄a akpara?’ Ke isua 997 M.E.N., esien Israel duop ẹma ẹdianade ẹkpọn̄ esien Judah ye Benjamin ke edem usụk. Mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndituak ibuot nnọ eyenenan̄ ke obio ubọn̄ esien Israel duop ke edem edere, mbak mme owo ẹdika ẹketuak ibuot ẹnọ Jehovah ke temple esie ke Jerusalem. Edituak ibuot nnọ nsunsu abasi oro Baal, emi akasan̄ade ye ebeubọk idan̄, ama enen̄ede ọdọn̄ n̄kam ke Israel.

9. Nte ẹkebemde iso ẹtịn̄ ke Hosea 1:6, nso iketịbe inọ Israel?

⁹ Ke Gomer ama akaman ọyọhọ eyen iba, emi ekemede ndidi ekedi eyen akpara, Abasi ama ọdọhọ Hosea ete: “Sio enye enyịn̄ Lo-ruhamah (Ituaha Enye Mbọm): koro mmendituaha aba ufọk Israel mbọm: koro mmenditreke ndimen mmọ mfep.” (Hosea 1:6) Jehovah ama ‘emen mmọ efep’ ke ini mbon Assyria ẹketan̄de nditọ Israel ẹka ntan̄mfep ke isua 740 M.E.N. Nte ededi, Abasi ama atua obio ubọn̄ esien iba eke Judah mbọm, onyụn̄ anyan̄a mmọ, edi enye ikadaha utịgha, ofụt, ekọn̄, horse, m̀mê mbon horse inyan̄a mmọ. (Hosea 1:7) Ke okoneyo kiet ke isua 732 M.E.N., angel kiet kpọt ama owot mbonekọn̄ Assyria 185,000, emi ẹkeyomde ndisobo Jerusalem, kpa ibuot obio Judah.—2 Ndidem 19:35.

Jehovah Ọtọhọ ye Israel

10. Nso ke efịbe Gomer akada aban̄a?

¹⁰ Gomer ama ọkpọn̄ Hosea akabade “n̄wan efịbe,” okodụn̄ ye erenowo en̄wen. Emi ada aban̄a nte obio ubọn̄ Israel ẹkedụkde  ediomi ukaraidem ye mme idụt oro ẹkekponode ndem, ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndiberi edem ke mmọ. Utu ke ndikọm Jehovah ke se mmọ ẹkenyenede ke n̄kan̄ eke obụk, Israel akakam ọkọm mme abasi idụt mme okpono ndem oro, onyụn̄ abiat ediomi ndọ oro enye okodụkde ye Abasi ke nditiene ntuak ibuot nnọ mme nsunsu abasi. Eyịghe idụhe Jehovah ọkọtọhọde ye idụt oro ekesịnde efịbe ke n̄kan̄ eke spirit do!—Hosea 1:2; 2:2, 12, 13.

11. Nso iketịbe inọ Ibet ediomi ke ini Jehovah akayakde ẹtan̄ Israel ye Judah ẹka ntan̄mfep?

¹¹ Nso ufen ke Israel ọkọbọ ke ndikọkpọn̄ Ebe esie? Abasi ama anam enye aka “wilderness” Babylonia, kpa idụt oro akakande Assyria, emi ẹkedade nditọ Israel ẹka ntan̄mfep ke isua 740 M.E.N. (Hosea 2:14) Ke ini Jehovah akayakde ẹsobo obio ubọn̄ esien Israel duop, enye ikabiatke ediomi ndọ oro enye akanamde ye esien Israel 12. Ke akpanikọ, ke ini Abasi akayakde mbon Babylon ẹsobo Jerusalem ke isua 607 M.E.N. onyụn̄ ayak mbon Judah ẹka ntan̄mfep, enye ikabiatke Ibet Ediomi Moses oro ọkọbọpde esien Israel 12 ke mbọbọ ndamban̄a ndọ ye enye. Ndọ oro akabiara ke ini mme adaiso mme Jew ẹkesịnde Jesus Christ ẹnyụn̄ ẹnam ẹwot enye ke isua 33 E.N.—Colossae 2:14.

Jehovah Ọnọ Israel Item

12, 13. Nso isịne ke Hosea 2:6-8, ndien didie ke ikọ emi ekebehe Israel?

¹² Abasi ama eteme Israel ete “osio . . . use esiemmọ ke iso esie efep,” edi enye okosụk oyom nditiene mbon oro ẹmade enye. (Hosea 2:2, 5) Jehovah ọkọdọhọ ete: “Mmọdo, sese ami nyada n̄kukịm nsịri usụn̄ fo, nnyụn̄ mbọp ibibene, ndien enye idikwe usụn̄ esie. Ndien enye eyebịne mmọ eke ẹmade enye, edi idisịmke mmọ; oyonyụn̄ oyom mmọ, edi idikwe. Ndien enye ọyọdọhọ ete, Nyafiak ntiene akpa ebe mi: koro ọkọfọnde ye ami ini oro akan emi. Ndien enye ikọfiọkke, ite ke edi ami n̄kọnọ enye ibokpot oro, ye obufa wine, ye aran, ndien mmọ ẹda silver oro n̄kanamde awak ọnọ enye, ye gold, ẹnam n̄kpọ ẹnọ [m̀mê, ẹda ẹbot] Baal.”—Hosea 2:6-8.

¹³ Okposụkedi Israel okoyomde un̄wam oto idụt oro ‘ẹkemade enye,’ baba idụt emi kiet ikekemeke ndinyan̄a enye. Mme asua ẹma ẹkan enye ẹkụk nte n̄kpọ eke ẹbọpde ọkọ ẹsịn enye, ntre mme ama esie emi ikekemeke ndinọ enye un̄wam ekededi. Ntre, ke Assyria ama akakan enye okụk ke isua ita, Samaria, emi ekedide ibuot obio ubọn̄ Israel, ama ọduọ ke isua 740 M.E.N., ndien obio ubọn̄ esien Israel duop ikodụhe aba. Ibat ibat owo kpọt ke otu nditọ Israel oro ẹkekade ntan̄mfep ẹkefiọk nte n̄kpọ ọkọfọnde ke ini mme ete ete mmọ ẹkenamde n̄kpọ Jehovah. Mme nsụhọ oro ikatuakke ibuot inọ Baal, edi ẹma ẹfiak ẹdụk ediomi ye Jehovah.

Yak Ise N̄kpọ Emi ke Usụn̄ Efen

14. Nso ikanam Hosea afiak ada Gomer ọdọ?

¹⁴ Man inen̄ede ifiọk ebuana oro odude ke se iketịbede ke ufọk Hosea ye itie ebuana oro Israel ekenyenede ye Jehovah, kere ban̄a ikọ emi: “Jehovah ọdọhọ mi, ete, Tọn̄ọ ntak ka kama n̄wan emi ufan amade, emi onyụn̄  esịnde efịbe.” (Hosea 3:1) Hosea ama anam se Jehovah ọkọdọhọde ke ndikedep Gomer nsio ke ufọk erenowo oro enye akamade. Ke oro ebede, Hosea ama enen̄ede odụri n̄wan esie utọn̄ ete: “Afo eyetie ebet mi ediwak usen; kûnam use, kûnyụn̄ uka owo.” (Hosea 3:2, 3) Gomer ama ọbọ ntụnọ emi ndien Hosea ama afiak ada enye ọdọ. Didie ke emi enyene ebuana ye nte Abasi akanamde n̄kpọ ye Israel ye Judah?

15, 16. (a) Nso ikanam Abasi atua idụt esie oro ọkọbọde ntụnọ, mbọm? (b) Didie ke Hosea 2:18 osu?

¹⁵ Ke ini nditọ Israel ye Judah ẹkedude ke ntan̄mfep ke Babylon, Abasi ama ada mme prọfet esie etịn̄ ikọ “mfọn-mfọn” ye mmọ. Edieke akanade Abasi atua mmọ mbọm, mmọ ẹkenyene ndikabade esịt mfiak ntiene Ebe mmọ, nte Gomer akafiakde etiene ebe esie. Ini oro ke Jehovah ekenyene ndifak ndamban̄a n̄wan esie, kpa idụt emi ọkọbọde ntụnọ, osio ke “wilderness” mbon Babylon, onyụn̄ ada mmọ afiak edi Judah ye Jerusalem. (Hosea 2:14, 15) Enye ama osu un̄wọn̄ọ oro ke isua 537 M.E.N.

¹⁶ Abasi ama osu un̄wọn̄ọ emi n̄ko: “Usen oro ke ndidiomi ediomi ye unam-ikọt, ye inuen enyọn̄, ye ọnyọni isọn̄, nnọ mmọ; nyonyụn̄ mbụn̄ utịgha ye ofụt ye ekọn̄ ke isọn̄ mfep, nnyụn̄ nyak mmọ ẹna ke isọn̄ ke ifụre.” (Hosea 2:18) Nsụhọ mme Jew oro ẹkefiakde ẹnyọn̄ọ obio emana mmọ ẹkedụn̄ ke ifụre, inyụn̄ ikopke ndịk mme unamikọt. Ntịn̄nnịm ikọ emi ama osu n̄ko ke 1919 E.N., ke ini nsụhọ Israel eke spirit ẹkewọrọde ke ufụn “Akwa Babylon,” kpa ukara ererimbot eke nsunsu ido ukpono. Mmọ ye mme nsan̄a mmọ emi ẹdoride enyịn ndidu nsinsi uwem ke isọn̄, ẹdu idahaemi ke ifụre ke paradise eke spirit. Ata mme Christian emi idụhe uwem nte mme unamikọt.—Ediyarade 14:8; Isaiah 11:6-9; Galatia 6:16.

Kûfre Se Emi Ekpepde Nnyịn

17-19. (a) Ewe edu Abasi ke ẹdọhọ nnyịn ikpebe? (b) Mbọm emi Jehovah esiwụtde akpanam nnyịn inam n̄kpọ didie?

¹⁷ Abasi edi Abasi mbọm, nnyịn ikpenyene nditua owo mbọm ntre n̄ko. N̄kpọ kiet oro ikpepde ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ibuot Hosea edi oro. (Hosea 1:6, 7; 2:23) Abasi ndikenyịme nditua nditọ Israel oro ẹkekabarede esịt mbọm, odu ke n̄kemuyo ye n̄ke eke odudu spirit emi: “Owo eke edịpde idiọk ido esie idikwe unen: edi owo eke ayararede, onyụn̄ ọkpọn̄de mmọ, oyokụt mbọm.” (Mme N̄ke 28:13) Ikọ andiwet psalm emi n̄ko ekeme ndisịn udọn̄ nnọ mme anamidiọk oro ẹkabarede esịt: “Mme uwa emem Abasi ẹdi spirit eke obụn̄ọde: O Abasi, afo usịnke edibụn̄ọ ye edinuaha esịt ke ndek.”—Psalm 51:17.

¹⁸ Ntịn̄nnịm ikọ Hosea owụt ke Abasi oro ituakde ibuot inọ edi Abasi mbọm. Idem  edieke ndusụk owo ẹwahade ẹkpọn̄ ndinen usụn̄ esie, mmọ ẹkeme ndikabade esịt nnyụn̄ ntre idiọk. Jehovah adara mmọ edieke mmọ ẹnamde oro. Enye ama atua nditọ Israel oro ẹketuade n̄kpọfiọk mbọm, kpa idụt emi enye okodụkde ndamban̄a ediomi ndọ. Okposụkedi mmọ ẹkesọn̄de ibuot ye Jehovah ẹnyụn̄ ‘ẹsuenede Edisana Abasi Israel, enye ama enyene mbọm onyụn̄ eti ke mmọ ẹdi obụkidem.’ (Psalm 78:38-41) Utọ mbọm oro ekpenyene ndinam nnyịn isan̄a ye Jehovah, kpa Abasi nnyịn oro esituade owo mbọm.

¹⁹ Okposụkedi utọ idiọkn̄kpọ nte uwotowo, uyịpinọ, ye efịbe ẹkeyọhọde Israel, Jehovah ama etịn̄ ikọ “mfọn-mfọn ye enye.” (Hosea 2:14; 4:2) Nte nnyịn ikerede iban̄a mbọm Abasi, oro ekpenyene ndinen̄ede nnem nnyịn esịt nnyụn̄ nnam nnyịn inen̄ede ikpere Jehovah. Ntre nnyịn ikpenyene ndibụp idem nnyịn ite: ‘Didie ke ami n̄keme ndinen̄ede ntua mbon en̄wen mbọm nte Jehovah esituade? Edieke ekemmọ Christian oro akanamde se iyatde mi esịt ọdọhọde ndahado nnọ imọ, ndi nyọsọp ndidahado nnọ enye nte Abasi esinamde?’—Psalm 86:5.

20. Nọ uwụtn̄kpọ oro owụtde ntak oro ikpọbuọtde idem ke idotenyịn oro Abasi ọnọde.

²⁰ Abasi ọnọ ata idotenyịn. Ke uwụtn̄kpọ, Abasi ama ọn̄wọn̄ọ ete: ‘Nyọnọ enye itịghede Achor ke inua-otop idotenyịn.’ (Hosea 2:15) Esop emi ekedide ndamban̄a n̄wan Jehovah ke eset ama enen̄ede enyene idotenyịn ke iyafiak ididụn̄ ke obio emana imọ, kpa ebiet emi “itịghede Achor” okodude. Abasi ndikosu un̄wọn̄ọ oro ke isua 537 M.E.N. ọnọ nnyịn eti ntak ndikop idatesịt mban̄a ata idotenyịn oro Jehovah ọnọde nnyịn.

21. Nso ebuana ke ifiọk enyene ye ndisan̄a ye Abasi?

²¹ Man ika iso isan̄a ye Abasi, nnyịn inyene ndika iso n̄kọ ifiọk Abasi nnyụn̄ nda enye nsịn ke edinam. Israel ikenyeneke ifiọk Jehovah. (Hosea 4:1, 6) Kpa ye oro, ndusụk owo ẹma ẹnen̄ede ẹma ukpepn̄kpọ Abasi, ẹdu uwem ekekem ye ifiọk oro, ndien ẹma ẹnen̄ede ẹdiọn̄ mmọ. Hosea ekedi kiet ke otu mmọ. Owo 7,000 ke eyo Elijah oro mîkonụhọke inọ Baal ẹma ẹsịne ke otu emi. (1 Ndidem 19:18; Rome 11:1-4) Edieke imade ukpepn̄kpọ Abasi, oro ayan̄wam nnyịn ika iso isan̄a ye Abasi.—Psalm 119:66; Isaiah 30:20, 21.

22. Ikpese mfiakedem didie?

²² Jehovah oyom irenowo oro ẹdade usụn̄ ke otu ikọt esie ẹsịn mfiakedem. Nte ededi, Hosea 5:1 ọdọhọ ete: “Mbufo mme oku ẹkop ikọ emi; ufọk Israel, mbufo ẹnyụn̄ ẹtịn̄ enyịn: ufọk edidem, mbufo ẹnyụn̄ ẹkpan̄ utọn̄: koro ikpe etịpde mbufo, koro mbufo ẹkedide afia ke Mizpah, ye iyịre emi ẹkọbide ke Tabor.” Mbon mfiakedem oro ẹkedide mme adausụn̄ ẹkedi afia ẹnọ nditọ Israel, ẹtapde mmọ ẹsịn ke ukpono ndem. Etie nte Obot Tabor ye ebiet ẹkotde Mizpah ẹkedi iwụk ebiet orụk nsunsu utuakibuot oro.

23. Nso ufọn ke ọbọ ke ndikpep Hosea ibuot 1 esịm 5?

²³ Imokụt ke ntịn̄nnịm ikọ Hosea owụt nnyịn ke Jehovah edi Abasi mbọm oro ọnọde idotenyịn onyụn̄ ọdiọn̄de mbon oro ẹdade item esie ẹsịn ke edinam, ẹnyụn̄ ẹsịnde mfiakedem. Ẹyak nnyịn n̄ko iyom Jehovah inyụn̄ ika iso idomo ndinem enye esịt kpa nte nditọ Israel eset oro ẹkekabarede esịt ẹkeyomde. (Hosea 5:15) Ke inamde oro, nnyịn iyọdọk se ifọnde inyụn̄ inyene anana-mbiet idatesịt ye emem oro kpukpru mme anam-akpanikọ mbon oro ẹsan̄ade ye Abasi ẹnyenede.—Psalm 100:2; Philippi 4:6, 7.

[Ikọ idakisọn̄]

Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?

• Nso ke ndọ Hosea ye Gomer akada aban̄a?

• Ntak emi Jehovah ọkọtọhọde ye Israel?

• Ewe ukpepn̄kpọ ke Hosea ibuot 1 esịm 5 otụk fi?

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Ndise ke page 18]

Ndi ọmọfiọk se n̄wan Hosea adade aban̄a?

[Ndise ke page 19]

Mbon Assyria ẹma ẹkan mme andidụn̄ Samaria ke isua 740 M.E.N.

[Ndise ke page 20]

Mbon oro ẹkenyọn̄de ẹdi obio emana mmọ ẹma ẹkop idatesịt