Mbụk Eyouwem

Mmebiere Ndika Iso Nnam N̄kpọ Andibot Mi

NTE CONSTANCE BENANTI OBỤKDE

Kpukpru n̄kpọ ẹketịbe usọp usọp! Ke ufan̄ usen itiokiet, ọkpọsọn̄ ufiopidem ama owot Camille adiaha nnyịn oro ekedide isua kiet ye ọfiọn̄ duop. Mma mfụhọ etieti nnyụn̄ nyom ndiwot idem. Ntak emi Abasi akayakde utọ n̄kpọ emi etịbe? Ibuot ama oyon̄ mi.

ETE ye eka mi ẹkedi mme odudụn̄ oro ẹtode Castellammare del Golfo, obio kiet ke Sicily ke Italy. Mmọ ẹkewọrọ ẹdidụn̄ ke New York City, ndien mi ke n̄kamana ke December 8, 1908. Nnyịn ikedi owo duop ke ubon nnyịn, Papa, Mama, ami ye nditọ eka mi itiaba, iren ition ye iban iba. *

Ke 1927, Santo Catanzaro ete mi ama ọtọn̄ọ ndidụk mme mbono esop oro ekpri otu Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible—nte ẹkediọn̄ọde Mme Ntiense Jehovah ini oro—ẹkesinịmde. Giovanni De Cecca, eyenete eren oro otode Italy emi akanamde utom ke ibuot itieutom (emi ẹkotde Bethel) ke Brooklyn, New York, ekesinịm mme mbono esop ke ebiet emi ikodụn̄de, ke mbọhọ New Jersey. Nte ini akakade, Papa ama ọtọn̄ọ ndikwọrọ ikọ onyụn̄ odụk utom uyọhọ ini, anamde utom emi tutu enye akpa ke 1953.

Ke ini Mama ekedide n̄kaiferi, enye okoyom ndidi nun, edi ete ye eka esie  ikenyịmeke. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ, Mama ikesiyakke ntiene Papa n̄kpep Bible. Edi, ikebịghike mma n̄kụt ke Papa ama anam mme ukpụhọde ke uwem esie. Enye ama enen̄ede etie emem emem, ndien ubon nnyịn ama enen̄ede enyene emem. Mma mma oro.

Kan̄a ke emi, mma nsobo Charles, eren emi ekedide ubọkn̄ka mi okonyụn̄ amanade ke Brooklyn. Ubon esie ẹketo Sicily n̄ko. Ikebịghike nnyịn ima idiomi ndidọ ndọ, ima inyụn̄ idọ ndọ ke Papa ama ọkọnyọn̄ akamba mbono oro Mme Ntiense Jehovah ẹkenịmde ke Columbus, Ohio, ke 1931. Ke ufan̄ isua kiet, Camille adiaha nnyịn ama amana. Ke ini enye akakpade, n̄kokopke ndọn̄esịt. Usen kiet, nte Charles okosụk atuade Camille, enye ama ọdọhọ mi ete: “Camille ekedi adiaha mi n̄ko. Ntak emi nnyịn mîdọn̄ke kiet eken esịt inyụn̄ ika iso ke uwem?”

Nnyịn Imọbọ Akpanikọ Bible

Charles ama eti mi ke Papa ama etịn̄ aban̄a idotenyịn ediset ke n̄kpa ke ini enye ọkọnọde utịn̄ikọ n̄kpa Camille. Mma mbụp Charles nte: “Ndi afo emenen̄ede enịm ke mme akpan̄kpa ẹyeset?”

Enye ama ọbọrọ ete: “Mmenịm. Ntak mûnamke idụn̄ọrede n̄kpọ efen oro Bible etịn̄de aban̄a n̄kpọ emi?”

N̄kekemeke ndide idap okoneyo oro. Ke n̄kanika itiokiet usenubọk, mma n̄ka mbịne Papa mbemiso enye akadahade utom, man n̄kasian enye ke ami ye Charles imoyom ndikpep Bible. Enye ama enen̄ede adat esịt onyụn̄ afat mi. Mama emi okosụk anade ke bed ama okop nneme nnyịn, onyụn̄ obụp m̀mê nso itịbe. Mma ndọhọ ke “inyeneke se itịbede, ke ami ye Charles imebiere ndikpep Bible.”

Enye ama ọdọhọ ke “oyom kpukpru nnyịn ikpep Bible.” Ntre kpukpru nnyịn, esịnede nditọeka mi iren ye iban—owo 11—ima itọn̄ọ ndikpep n̄kpọ ọtọkiet nte ubon.

Ukpepn̄kpọ Bible ama ọdọn̄ mi esịt, ndien sụn̄sụn̄ mma ntọn̄ọ ndinyene idotenyịn n̄konyụn̄ nnen̄ekede n̄kop aba mfụhọ ye editịmede esịt. Ke isua kiet ebede, ke 1935, ami ye Charles ima itọn̄ọ ndibuana akpanikọ Bible ye mbon en̄wen. Ke February 1937, ke ima ikokop utịn̄ikọ oro ẹkenọde ke ibuot itieutom ke Brooklyn, emi akanamde an̄wan̄a se N̄wed Abasi ekpepde aban̄a baptism mmọn̄, ami ye Charles ọkọrọ ye mbon en̄wen ima ina baptism ke ufọkisen oro okodude ekpere. N̄kanaha baptism n̄kukụre sia n̄kodoride enyịn ndifiak n̄kụt adiaha mi usen kiet edi n̄kana n̄ko koro ama ọdọn̄ mi ndinam n̄kpọ  Andibot nnyịn, emi n̄kedide ndifiọk nnyụn̄ mma.

Ndidụk Utom Uyọhọ Ini

Ndisian mbon en̄wen se n̄kekpepde ama aduai mi idem onyụn̄ ọnọ mi uyụhọ, akpan akpan koro ediwak owo ini oro ẹma ẹsikpan̄ utọn̄ ẹnọ etop Obio Ubọn̄ ẹnyụn̄ ẹbuana ke nditan̄a enye. (Matthew 9:37) Ke 1941, ami ye Charles ima ikabade idi mme asiakusụn̄, nte Mme Ntiense Jehovah ẹkotde mme asan̄autom mmọ oro ẹsikwọrọde ikọ uyọhọ ini. Esisịt ini ke oro ebede, nnyịn ima idep ufọkisan̄, ndien Charles ama ayak usiakifia unam ọfọn̄ oro ubon nnyịn ekenyenede ọnọ Frank ekpri udọeka mi, ete ese enyịn. Nte ini akakade, esịt ama adat nnyịn ndibọ leta oro akasiande nnyịn ke ẹmek nnyịn nte mme akpan asiakusụn̄. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ, nnyịn ikanam utom ke New Jersey, edi ekem ẹma ẹnọ nnyịn ika Stet New York.

Ke adan̄aemi ikodụkde akamba mbono ke 1946 ke Baltimore ke Maryland, ẹma ẹdọhọ nnyịn ididụk mbono ye mme andida ke ibuot Mme Ntiense Jehovah. Nnyịn ima isobo ye Nathan H. Knorr ye Milton G. Henschel do. Mmọ ẹma ẹneme ye nnyịn ẹban̄a utom isụn̄utom, akpan akpan, utom ukwọrọikọ ke Italy. Mmọ ẹma ẹdọhọ ikere m̀mê imekeme ndidụk Ufọkn̄wed Enyọn̄-Ukpeme Ukpep Bible eke Gilead.

Mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹdọhọ nnyịn ẹte: “Ẹkere ẹban̄a oro ndien ama ekem ẹnọ nnyịn ibọrọ.” Ke ima ikọwọrọ ke ọfis oro ẹkenịmde mbono oro, ami ye Charles ima ise kiet eken ndien ekem ifiak idụk ika. Nnyịn ima idọhọ mmọ ite: “Nnyịn imekere iban̄a oro. Imeben̄e idem ndika Gilead.” Ke usen duop ẹbede, nnyịn ima idụk ọyọhọ otu itiaba eke ufọkn̄wed Gilead.

Nnyịn idifreke ini oro ikadade ibọ ukpep. Nnyịn ima inen̄ede ima ime ye ima oro mme andikpep emi ẹketịmde nnyịn idem ndiyọ nsọn̄ọn̄kpọ ke an̄wautom esenidụt, ẹkenyenede. Ke ima ikokụre ukpep ke July 1946, ẹma ẹnọ nnyịn ikọkwọrọ ikọ ke ekpri ibio ini ke New York City, emi ediwak mbon Italy ẹkedụn̄ọde. Usen oro iketiede-tie ibet ama edisịm! Ke June 25, 1947, nnyịn ima idaha Italy, kpa efakutom oro ẹkenọde nnyịn ikanam utom isụn̄utom.

Ndimehe ye Efakutom Nnyịn

Nnyịn ikasan̄a ke akani nsụn̄ikan̄ ekọn̄ ika Italy. Ke ima ikawat ke akpa ke usen 14, nnyịn ima idibehe ke esụkmbehe oro odude ke obio Genoa ke Italy. Ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba oro okokụrede isua iba ke mbemiso ama abiat obio emi idiọk idiọk. Ke uwụtn̄kpọ, bọmb ama abiat kpukpru window oro ẹkesịnde ke itiembehe tren. Nnyịn ima idụk tren ke Genoa ika Milan, emi n̄kọk itieutom ye ufọkidụn̄ isụn̄utom ẹkedude.

Uwem ama enen̄ede ọsọn̄ etieti ke Italy ke ekọn̄ ama okokụre. Ẹma ẹtọn̄ọ ndibọp se ekọn̄ akabiatde, edi mme owo ẹma ẹnen̄ede ẹbuene. Ikebịghike, mma ndọn̄ọ idiọk idiọk. Abiausọbọ kiet ọkọdọhọ ke mma nnyene idiọk udọn̄ọ ke esịt, ntre ke ọkpọfọn mfiak nnyọn̄ United States. Mmokop idatesịt koro se enye eketịn̄de ikedịghe akpanikọ. Isua 58 ẹbe, ndien ami ke nsụk nnanam utom isụn̄utom ke Italy.

Nnyịn ikanam utom isụn̄utom ke isua ifan̄ kpọt ke ini nditọeka mi iren ke United States ẹkeyomde ndidep ubomisọn̄ nnọ nnyịn. Edi Charles ama ọdọhọ mmọ ẹkûfịna idem; mma mma nte Charles ekesede aban̄a n̄kpọ emi. Nnyịn ima ifiọk ke Ntiense ndomokiet ke Italy  ikenyeneke ubomisọn̄ ini oro, ntre Charles ekekere ke ọkpọfọn itiene idu mmemmem uwem nte nditọete nnyịn ẹdude. Nnyịn ima idinyene ekpri ubomisọn̄ ke 1961.

Akpa Ufọkmbono Obio Ubọn̄ nnyịn ke Milan ekedi ufọk idakisọn̄ emi isọn̄ufọk ekedide ntan. Mmọn̄ esan̄ukwak ikodụhe, ndien mmọn̄ ama esiyọhọ ufọk emi ke ini edịm edepde. Usịne n̄ko ẹkeyọyọhọ ufọk emi, ẹdọdọk ẹsosụhọde. Bulb ikan̄ iba ẹkesinọ nnyịn un̄wana ke ini idụkde mme mbono esop. Kpa ye mme utọ idaha emi, ekedi n̄kpọ nsịnudọn̄ ndikụt mbon oro ẹnyenede eti esịt ẹdụkde mme mbono esop nnyịn, ndien nte ini akakade, mmọ ẹma ẹtiene nnyịn ẹbuana ke an̄wautom.

Mme Ifiọkutom Isụn̄utom

Isan̄ kiet, nnyịn ima inọ eren kiet ekpri n̄wed oro ẹkotde Peace—Can It Last? Nte ikoyomde ndinyọn̄, Santina n̄wan esie ama akama n̄kpọudia ke mme ekpat ọnyọn̄ edi. Enye iketịmke inem esịt ndikụt nnyịn onyụn̄ ọdọhọ ke imọ inyeneke ini ndibiat ye nnyịn koro imenyene nditọiban itiaita ndise enyịn. Ke ini n̄kafiakde n̄kese Santina, enye ọkọdọk ọfọn̄ edi ebe esie ikodụhe ke ufọk. Enye ama ọdọhọ mi ete: “Nnyeneke ini; akan oro, mfiọkke ndikot n̄wed.”

Mma mbọn̄ akam ke esịt mi nnọ Jehovah ndien ekem mbụp Santina m̀mê mmekeme ndikpe enye okụk ọdọk ọfọn̄etuep ọnọ ebe mi. Ke urua iba ẹbede, Santina ama ọnọ mi ọfọn̄etuep oro, ndien mma nda n̄wed oro “The Truth Shall Make You Free” n̄kpep enye Bible kpukpru ini. Santina ama ekpep ndikot n̄wed onyụn̄ anam n̄kọri tutu ana baptism kpa ye oro ebe esie ọkọbiọn̄ọde enye. Nditọiban esie ition ẹma ẹkabade ẹdi Mme Ntiense, enye ama onyụn̄ an̄wam ediwak owo n̄ko ẹbọ akpanikọ Bible.

Ke March 1951, ẹma ẹnọ nnyịn ọkọrọ ye isụn̄utom iba en̄wen—Ruth Cannon * ye Loyce Callahan, emi nte ini akakade ọkọdọde Bill Wengert—ika Brescia emi Ntiense ndomokiet mîkodụhe. Nnyịn ikodụn̄ ke ufọk oro ẹbanade, edi ke ọfiọn̄ iba ẹbede, ete enyene-ufọk ama ọnọ nnyịn usen iba ndikpọn̄ ufọk imọ. Sia Ntiense ndomokiet mîkodụhe ke n̄kann̄kụk oro, nnyịn ima ika ikodụn̄ ke ufọkisen ke n̄kpọ nte ọfiọn̄ iba.

Nnyịn ikesiwak ndin̄wọn̄ kọfi, ita esisịt mfefere uyo ye cheese, inyụn̄ idia mfri. Kpa ye nsọn̄ọn̄kpọ emi, ẹma ẹnen̄ede ẹdiọn̄ nnyịn. Nte ini akakade, nnyịn ima ibọ ekpri ufọk idụn̄, ndien owo 35 ẹkedụk Editi n̄kpa Christ ke 1952 ke ekpri ubet oro ikadade nte Ufọkmbono Obio Ubọn̄.

Ndiyọ Mme N̄kpọ-Ata

Ke ini oro ikodude ke Brescia, mme ọkwọrọ ederi ẹkesụk ẹkara mme owo. Ke uwụtn̄kpọ, ke adan̄aemi ikosụk ikwọrọde ikọ, oku ama ọdọhọ n̄kparawa ẹtomo nnyịn ke itiat. Edi nte ini akakade, owo 16 ẹma ẹtọn̄ọ ndikpep Bible ye nnyịn, ndien ke esisịt ini ebede, mmọ ẹma ẹkabade ẹdi Mme Ntiense. Edi anie eketiene esịne ke otu Mme Ntiense emi? Ekedi kiet ke otu n̄kparawa oro ẹkeyomde nditomo nnyịn ke itiat! Idahaemi enye edi ebiowo ke esop kiet ke Brescia. Asuanetop Obio Ubọn̄ 40 ẹkekwọrọ ikọ ke Brescia ke ini ikọkpọn̄de do ke 1955.

Ke ima ikọkpọn̄ Brescia, nnyịn ima inam utom ke Leghorn (Livorno) ke isua ita, kpa obio emi ata ediwak Mme Ntiense ẹkedide iban. Ke ntak emi, nnyịn nditọete iban ikenyene ndinam utom esop oro nditọete iren ẹsinamde. Ekem, nnyịn ima iwọrọ ika Genoa, akpa efakutom emi ikọtọn̄ọde utom isụn̄utom isua 11 ke mbemiso. Edi etisịm ini emi, esop ama edidu do. Ufọkmbono Obio Ubọn̄ okodu ke akpa enyọn̄ ufọk oro nnyịn ikodụn̄de.

Ke ima ikedi idibehe ke Genoa, mma ntọn̄ọ ndikpep n̄kpọ ye n̄wan kiet emi ebe esie ekedide akani otopita ye etubom ufọk usịn̄ede idem. N̄wan emi ama anam n̄kọri eke spirit ndien ikebịghike ama akabade edi eyenete nnyịn. Nte ededi, ebe esie ama ọbiọn̄ọ enye ke ata anyan ini. Ekem enye ama ọtọn̄ọ ndisitiene n̄wan esie n̄ka mme mbono esop. Enye ikesimaha ndidụk esịt ufọkmbono edi ekesitie ke an̄wa akpan̄ utọn̄. Ke ima ikọkpọn̄ Genoa, ima ikop ke enye  ama ọdọhọ ẹkpep imọ Bible. Nte ini akakade, enye ama ana baptism onyụn̄ akabade edi esenyịn oro enyenede ima. Enye ama ọsọn̄ọ ada anam akpanikọ tutu esịm akpa.

Mma n̄kpep Bible n̄ko ye n̄wan kiet emi okodiomide ndidọ bodisi. Bodisi emi ama enyene udọn̄ ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ, edi udọn̄ esie ama akpa ke mmọ ẹma ẹkedọ ndọ. Enye ama ọbiọn̄ọ n̄wan esie tutu enye etre ndikpep n̄kpọ. Ke ini n̄wan emi akafiakde ọtọn̄ọ ndikpep Bible, ebe esie ama esịn enye ndịk ke idem onyụn̄ ọdọhọ ke usen ekededi oro imọ ikụtde nnyịn ikpepde n̄kpọ, ke imọ iyotop nnyịn mbiba. Nte ededi, n̄wan emi ama enen̄ede anam n̄kọri ke n̄kan̄ eke spirit onyụn̄ akabade edi Ntiense oro anade baptism. Ebe esie ikotopke nnyịn. Kamse, ke ediwak isua ẹma ẹkebe, ke ini n̄kodụkde mbono ke Genoa, owo kiet ama asan̄a edem edem edifụk mi ubọk ke enyịn onyụn̄ ọdọhọ nsiak owo emi ofụkde mi ubọk ke enyịn. Ọkpọsọn̄ inemesịt ama anam mmọn̄eyet asiaha mi ke ini n̄kokụtde ke ekedi ebe n̄wan oro. Ke ama akafat mi, enye ama asian mi ke usen oro ke ikana baptism ndiwụt ke imọ ima iyak idem inọ Jehovah!

Ọtọn̄ọde ke 1964 esịm 1972, mma nsisan̄a ye Charles ke ini enye ekesikade ọkọsọn̄ọ mme esop idem. Akayak esisịt ndinam utom ke ofụri edere edere Italy—ke Piedmont, Lombardy, ye Liguria. Ekem nnyịn ima inam utom usiakusụn̄ ikpere obio Florence, ndien ke ukperedem inam ke obio Vercelli. Esop kiet kpọt okodu ke Vercelli ke 1977, edi esop ita ẹkedidu ke ini ikọkpọn̄de do ke 1999. N̄kedi isua 91 ini oro, ntre ẹma ẹsịn udọn̄ ẹnọ nnyịn ẹte iwọrọ ikodụn̄ ke ufọkidụn̄ isụn̄utom ke Rome, kpa ekpri ediye ufọk emi odude ke ndobo ndobo ebiet.

Ini Mfụhọ Efen

Ke March 2002, Charles emi ekesikopde nsọn̄idem kpukpru ini ama ọdọn̄ọ ke mbuari. Idem ama enen̄ede ọdiọk enye tutu enye akpa ke May 11, 2002. Ke ofụri isua 71 oro ikọdọde ndọ, nnyịn ima isitua eyet ọtọkiet ke ini mfụhọ inyụn̄ idara ọtọkiet ke ini n̄kpọ ọkọfọnde. N̄kpa esie ekedi akwa ntakurua ọnọ mi.

Mmesiwak nditi nte Charles ekesisịnede ediye suit esie onyụn̄ ayara itam iduọk isua 1930. Mmeti nte enye ekesituakde inua imam m̀mê nte enye ekesisakde imam. Un̄wam oro Jehovah ọnọde mi ye ima ndima nditọete Christian ẹn̄wam mi n̄keme ndiyọ ini mfụhọ emi. Ntetie mbet ini oro ndifiakde n̄kụt Charles.

Ndika Iso ke Utom Mi

Ndinam n̄kpọ Andibot mi edi n̄wọrọnda n̄kpọ ke uwem mi. Ke ofụri isua emi ẹbede, ‘mmatabi nnyụn̄ n̄kụt ke Jehovah ọfọn.’ (Psalm 34:8) Mmokụt ke enye ama onyụn̄ ekere aban̄a mi. Okposụkedi n̄katabade nsekeyen mi, Jehovah ọmọnọ mi ediwak nditọiren ye nditọiban eke spirit—emi ẹdude ke ofụri Italy—emi ẹnamde esịt mi ye eke Jehovah adat.

Mmenen̄ede mma ndisian mbon en̄wen kpukpru ini mban̄a Andibot mi. Ntak edi oro n̄kade iso ndikwọrọ ikọ nnyụn̄ nnịm mme ukpepn̄kpọ Bible. Ndusụk ini nsikopke idatesịt ke emi unana nsọn̄idem mîyakke nnam ekese. Edi mmọdiọn̄ọ ke Jehovah ọfiọk ukeme mi, enye ama mi onyụn̄ ada se n̄kemede ndinam ke ọsọn̄urua. (Mark 12:42) Mmodomo ndinam ikọ Psalm 146:2 emi: “Nyotoro Jehovah ke ofụri uwem mi: nyebre nnọ Abasi mi adan̄a ini nte ndidude uwem.” *

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 13]

Camille

[Ndise ke page 14]

Usen ndọ nnyịn ke 1931

[Ndise ke page 14]

Okposụkedi Mama mîkenyeneke udọn̄ ke akpa, enye ama enyịme ke kpukpru nnyịn ikpenyene ndikpep Bible

[Ndise ke page 15]

Ye Brọda Knorr ke 1946, ke ini n̄kokụrede ukpep ke Gilead

[Ndise ke page 17]

Ami ye Charles esisịt ini mbemiso enye akakpade