Ndi Afo Esikop Uyo Abasi m̀mê Uyo Owo?

“Nnyịn inyene ndikop uyo Abasi nte andikara utu ke uyo owo.”—UTOM 5:29.

1. (a) Ewe itien̄wed ọbọp ibuotikọ ukpepn̄kpọ emi? (b) Ntak emi ẹkesịnde mme apostle ke ufọk-n̄kpọkọbi?

 ANAEDI esịt ama enen̄ede ayat mme ebiereikpe akwa esop mme Jew. Owo ikekwe mbon n̄kpọkọbi oro ẹkesịnde ke ufọk-n̄kpọkọbi. Mmọ ẹkedi mme apostle Jesus Christ, kpa eren oro akwa esop emi ekebierede ikpe n̄kpa ọnọ urua ifan̄ oro ẹkebede. Idahaemi esop emi okoyom ndikpe ikpe nnọ mme apostle esie. Edi ke ini mbon ukpeme ẹkekade ndision̄o mmọ ndi esop, mmọ ikekwe mmọ ke ufọk-n̄kpọkọbi okposụkedi ẹkekọbide usụn̄ ufọk-n̄kpọkọbi. Ikebịghike mbon ukpeme ẹma ẹdifiọk ke mme apostle ẹdu ke temple ke Jerusalem, ẹkpep mme owo n̄kpọ uko uko ẹban̄a Jesus Christ—kpa n̄kpọ oro akanamde ẹsịn mmọ ke ufọk-n̄kpọkọbi! Ye unana ubiatini, mbon ukpeme oro ẹma ẹka temple ẹkemụm mme apostle emi ẹdidaha ke esop.—Utom 5:17-27.

2. Nso ke angel okowụk mme apostle ete ẹnam?

² Angel okosio mme apostle ke ufọk-n̄kpọkọbi. Ndi enye akanam emi mbak ẹdika iso ẹkọbọ mmọ? Baba-o. Ekedi man mme andidụn̄ Jerusalem ẹkpekop eti mbụk aban̄ade Jesus Christ. Angel oro ama owụk mme apostle ete “ẹdọdiọn̄ ẹtịn̄ kpukpru ikọ emi ẹban̄ade uwem emi ẹnọ mbio obio.” (Utom 5:19, 20) Se mme apostle ẹkenamde edi oro ke ini mbon ukpeme ẹkekụtde mmọ ke temple.

3, 4. (a) Peter ye John ẹkenam n̄kpọ didie ke ini ẹkewụkde mmọ ẹte ẹtre ndikwọrọ ikọ? (b) Mme apostle eken ẹkenam n̄kpọ didie?

 ³ Joseph Caiaphas, akwa ebiereikpe, ama obụp apostle Peter ye John oro ẹkekwọrọde ikọ ifịk ifịk, m̀mê mmọ itịghi ke ẹma ẹdada mmọ ẹdi esop oro. Enye ama ọdọhọ mmọ ete: “Nnyịn ima isọn̄ọ iwụk mbufo ite ẹkûka iso ẹkpep aba n̄kpọ ke enyịn̄ emi, ndien, sese! mbufo ẹmeda ukpepn̄kpọ mbufo ẹyọhọ Jerusalem.” (Utom 5:28) Ikpakanaha idem akpa Caiaphas ndikụt ẹfiakde ẹda Peter ye John ẹdi esop. Akpa ini oro ẹkewụkde apostle iba oro ẹte ẹtre ndikwọrọ ikọ, mmọ ẹkebọrọ ẹte: “Ẹkere ise ke idem mbufo m̀mê enen ke enyịn Abasi ndikop uyo mbufo n̄kan eke Abasi. Edi amaedi nnyịn, nnyịn ikemeke nditre nditịn̄ mban̄a mme n̄kpọ emi nnyịn ikokụtde inyụn̄ ikopde.” Ukem nte prọfet Jeremiah eke eset, Peter ye John iketreke ndikwọrọ ikọ oro ẹkesiode mmọ ẹdọn̄.—Utom 4:18-20; Jeremiah 20:9.

⁴ Idahaemi, ikedịghe Peter ye John kpọt, edi kpukpru mme apostle n̄ko—esịnede Matthias oro ẹkesụk ẹmekde obufa—ẹma ẹnyene ifet ndiwụt idaha oro mmọ ẹdade kaban̄a ewụhọ oro esop okowụkde. (Utom 1:21-26) Ke ini ẹkewụkde mmọ ẹte ẹtre ndikwọrọ ikọ, mmọ n̄ko ẹma ẹbọrọ uko uko ẹte: “Nnyịn inyene ndikop uyo Abasi nte andikara utu ke uyo owo.”—Utom 5:29.

Ndikop Uyo Abasi nte Andikara m̀mê Ndikop Uyo Owo?

5, 6. Ntak emi mme apostle mîkanamke ewụhọ esop Sanhedrin?

⁵ Mme apostle ẹkedi mbon oro ẹsinịmde ibet, ndien mmọ ikpakamaha ndibiat ewụhọ esopikpe. Nte ededi, idụhe owo ndomokiet, inamke n̄kpọ m̀mê enye okop odudu adan̄a didie, oro enyenede odudu ndidọhọ owo en̄wen abiat ewụhọ Abasi ekededi. Jehovah edi “Ata Edikon̄ ke ofụri ererimbot.” (Psalm 83:18) Enye n̄ko edi “Ebiereikpe ofụri ererimbot,” Akakan Ọnọ-Ibet, ọkọrọ ye Nsinsi Edidem. Abasi ese ewụhọ esopikpe ekededi oro odomode ndibiat kiet ke otu mme ewụhọ esie nte ikpîkpu ye ukpọk.—Genesis 18:25; Isaiah 33:22.

⁶ Ndusụk nta mme ekpeibet ẹfiọk ke emi edi akpanikọ. Ke uwụtn̄kpọ, eyen England oro William Blackstone, kpa ọwọrọetop ọfiọkibet eke ọyọhọ isua ikie 18 ekewet ete ke owo ikpayakke ibet owo ndomokiet atuaha ye “ibet emi ẹyararede,” kpa ibet oro ẹkụtde ke Bible. Ntem, esop Sanhedrin ama aka anyan akaha ke ndikowụk mme apostle ẹtre ndikwọrọ ikọ. Mme apostle ikekemeke ndinam utọ ewụhọ oro.

7. Ntak emi mbọn̄ oku ẹkeyatde esịt ẹban̄a utom ukwọrọikọ?

⁷ Mbọn̄ oku ẹma ẹyat esịt ke ini mme apostle ẹkesọn̄ọde ẹdọhọ ke mmimọ inyene ndikwọrọ ikọ. Ndusụk oku, esịnede Caiaphas ke idemesie, ẹkedi mme Sadducee emi mîkenịmke ke mme owo ẹyeset ke n̄kpa. (Utom 4:1, 2; 5:17) Kpa ye oro, mme apostle ẹma ẹka iso ndisọn̄ọ ntịn̄ ke ẹma ẹnam Jesus eset ke n̄kpa. Adianade do, ndusụk mbọn̄ oku ẹma ẹnen̄ede ẹsịn ifịk ẹyom uma ukara Rome. Ke ini ẹkekpede ikpe Jesus, ẹma ẹnọ mbọn̄ oku ifet ndinyịme Jesus nte edidem mmọ, edi mmọ ẹma ẹsọn̄ọ ẹdọhọ ke mmimọ “inyeneke edidem en̄wen ibọhọke Caesar.” (John 19:15) * Ke adianade ye mme apostle ndisọn̄ọ ntịn̄ ke ẹma ẹnam Jesus eset, mmọ ẹma ẹkpep n̄ko ẹte ke ẹsiode enyịn̄ Jesus ẹfep, ke “enyịn̄ baba kiet efen idụhe ke idak enyọn̄ eke ẹnọde ke otu owo emi anade ẹda ẹnyan̄a nnyịn.” (Utom 2:36; 4:12) Mme oku ẹma ẹkop ndịk ke edieke mme owo ẹtọn̄ọde ndida Jesus oro ẹkenamde eset nte Adausụn̄ mmọ, ke mbon Rome ‘ẹyedi ẹdibọ mme adaiso mme Jew oro itie ye idụt mmọ.’—John 11:48.

8. Nso ọniọn̄ ọniọn̄ item ke Gamaliel ọkọnọ esop Sanhedrin?

⁸ Eketie nte ke eke mme apostle Jesus Christ okụre. Mme ebiereikpe esop Sanhedrin ẹma  ẹnen̄ede ẹbiere ndiwot mmọ. (Utom 5:33) Nte ededi, n̄kpọ unana idotenyịn ama etịbe. Gamaliel, ata ekpepibet ama adaha ada onyụn̄ odụri ekemmọ mme ebiereikpe utọn̄ ete ẹkûnam n̄kpọ ke ibụmede. Enye ama ada ọniọn̄ asian mmọ ete: “Edieke uduak emi m̀mê utom emi otode owo, enye oyowụre; edi edieke otode Abasi, mbufo idikemeke ndiwụri mmọ.” Ekem Gamaliel ama adian ọkpọikọ emi: “Mîdịghe ntre, ndusụk ekeme ndidi mbufo ẹkam ẹn̄wana ye Abasi.”—Utom 5:34, 38, 39.

9. Nso iwụt ke utom mme apostle okoto Abasi?

⁹ Ekedi n̄kpọ n̄kpaidem esop Sanhedrin ndikop uyo Gamaliel. Mbon esop oro ẹma “ẹkot mme apostle ẹdi, ẹmia mmọ, ẹnyụn̄ ẹwụk mmọ ẹte ẹtre nditịn̄ ikọ ke enyịn̄ Jesus, ndien ẹyak mmọ ẹnyọn̄ọ.” Nte ededi, mme apostle ikokopke ndịk, mmọ ẹma ẹbiere ndika iso n̄kwọrọ ikọ kpa nte angel eketemede mmọ. Ntem, ke ẹma ẹkesana mmọ ẹyak, “kpukpru usen ke temple ye ke ufọk ke ufọk [mme apostle] ẹka iso ye unana edikpa mba ndikpep nnyụn̄ ntan̄a eti mbụk aban̄ade Christ, Jesus.” (Utom 5:40, 42) Jehovah ama ọdiọn̄ ukeme mmọ. Ọkọdiọn̄ adan̄a didie? “Ikọ Abasi [ama] ọdọdiọn̄ ọkọri, ibat mbet onyụn̄ aka iso nditọt ke Jerusalem etieti.” Ke akpanikọ, “akwa otu mme oku ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndisụk ibuot nnọ akpanikọ.” (Utom 6:7) Anaedi emi akabiak mbọn̄ oku didie ntem! Ekese uyarade ẹma ẹdu ndiwụt ke utom mme apostle ekenen̄ede oto Abasi!

Mbon Oro Ẹn̄wanade ye Abasi Idikanke

10. Ntak emi owo mîkpekekereke ke ẹkeme ndidorode Caiaphas mfep nte akwa oku, edi ntak emi enye ndibuọt idem ke owo ọkọwọrọde ikpîkpu?

¹⁰ Ke akpa isua ikie, ukara Rome ekesimek ikpọ oku mme Jew. Joseph Caiaphas emi ekedide imọ owo ke Valerius Gratus ekemek akwa oku, Caiaphas ama onyụn̄ anam utom emi ebịghi akan ikpọ oku oro ẹkebemde enye iso. Utu ke ndikere ke Abasi ọkọnọ imọ ukeme, etie nte Caiaphas ekekere ke ifiọk oro imọ ikenyenede nte owo ukara ye ufan oro imọ ikanamde ye Pilate ẹkenam imọ inam utom emi ibịghi. Ke idaha ekededi, mbuọtidem oro enye ekenyenede ke idem mme owo ọkọwọrọ  ikpîkpu. N̄kpasịp isua ita ke ẹma ẹkeda mme apostle ẹka esop Sanhedrin, ukara Rome ikamaha aba Caiaphas ndien ẹma ẹdorode enye ẹfep nte akwa oku.

11. Nso iketịbe inọ Pontius Pilate ye editịm n̄kpọ mme Jew, ndien nso ke emi ekpep fi?

¹¹ Lucius Vitellius, andikara Syria, emi ekedide eteufọk Pilate ọkọdọhọ ẹdororede Caiaphas ẹfep nte akwa oku, ndien idem Pilate emi ekedide n̄kpet n̄kpet ufan Caiaphas ikekemeke ndikpan emi. Kamse, n̄kpasịp isua kiet ke ẹma ẹkedorode Caiaphas ẹfep nte akwa oku, ẹma ẹdororede Pilate n̄ko ẹfep nte andikara ẹnyụn̄ ẹdọhọ enye aka Rome ọkọbọrọ akwa ikọ oro ẹkedoride enye. Amaedi mme adaiso mme Jew oro ẹkebuọtde idem ke Caesar, mbon Rome ẹma ẹdi ‘ẹdibọ mmọ itie mmọ ye idụt mmọ.’ Emi eketịbe ke isua 70 E.N., ke ini udịmekọn̄ Rome ẹkesobode Jerusalem ofụri ofụri, ọkọrọ ye temple ye esop Sanhedrin mmọ. Ikọ andiwet psalm emi okosu didie ntem ini oro: “Mbufo ẹkûbuọt idem ye mbọn̄, ẹkûbuọt ye eyen owo, emi edinyan̄a mîdụhe enye ke idem”!—John 11:48; Psalm 146:3.

12. Didie ke se iketịbede inọ Jesus ọsọn̄ọ ke owụt eti ibuot ndisụk ibuot nnọ Abasi?

¹² Ke n̄kan̄ eken, Abasi ama emek Jesus Christ oro ẹkenamde eset nte Akwa Oku akamba temple eke spirit. Idụhe owo oro ekemede ndibọ enye ifetutom oro. Ke akpanikọ, “idụhe owo ndomokiet eke adade itie oku” Jesus. (Mme Hebrew 2:9; 7:17, 24; 9:11) Abasi ama emek Jesus n̄ko edi Ebiereikpe mme odu-uwem ye mme akpan̄kpa. (1 Peter 4:5) Sia Jesus edide Ebiereikpe mme odu-uwem ye mme akpan̄kpa, enye eyebiere m̀mê Joseph Caiaphas ye Pontius Pilate ẹyeset m̀mê idisetke.—Matthew 23:33; Utom 24:15.

Mme Ọkwọrọ Obio Ubọn̄ Eyomfịn Oro Ẹnyenede Uko

13. Ke eyomfịn, ewe utom oto owo, ewe utom onyụn̄ oto Abasi? Afo asan̄a didie ọfiọk?

¹³ Ke eyo nnyịn, ediwak owo ẹka iso ‘ndin̄wana ye Abasi’ kpa nte ẹken̄wanade ke akpa isua ikie. (Utom 5:39) Ke uwụtn̄kpọ, ke ini Mme Ntiense Jehovah ke Germany ẹkesịnde ndida Adolf Hitler nte Adausụn̄ mmọ, Hitler ama ọn̄wọn̄ọ ke iyọsọhi mmọ ifep. (Matthew 23:10) Etie nte mbonekọn̄ Hitler ẹma ẹnen̄ede ẹnyene odudu ndisọhi Mme Ntiense mfep. Mbon Nazi ẹma ẹmụm tọsịn Mme Ntiense ẹdọn̄ ke mme itienna ekikere. Mmọ ẹma ẹkam ẹwot ndusụk Mme Ntiense. Edi mbon Nazi ikekemeke ndibiat ubiere oro Mme Ntiense ẹkenamde ndituak ibuot nnọ Abasi ikpọn̄-ikpọn̄, m̀mê ndisọhi mmọ mfep. Utom mme Christian emi okoto Abasi, ikotoho owo, ndien idụhe owo oro ekemede nditre utom Abasi. Isua 60 ẹbe tọn̄ọ emi eketịbe, ndien mme anam-akpanikọ oro mîkakpaha ke mme itienna ekikere Hitler ke ẹka iso ẹnam n̄kpọ Jehovah ke ‘ofụri esịt ye ke ofụri ukpọn̄ mmọ,’ ke adan̄aemi Hitler ye n̄ka Nazi esie mîdụhe aba.—Matthew 22:37.

14. (a) Nso ukeme ke mme andibiọn̄ọ ẹsịn man ẹdori mme asan̄autom Abasi ikọ, ndien nso idi utịp? (b) Ndi mme utọ n̄kpọ emi ẹkeme ndinọmọ ikọt Abasi ke nsinsi? (Mme Hebrew 13:5, 6)

¹⁴ Toto ke ini oro mbon Nazi ẹken̄wanade ye ikọt Abasi, mbon en̄wen ẹtiene ẹn̄wana ye Jehovah ye ikọt esie, edi ikanke. Ke ediwak idụt ke Europe, mme akari n̄kari mbon ido ukpono ye mbon ukaraidem ẹnam se ẹkekeme ndiwụt ke Mme Ntiense Jehovah ẹdi ‘enyene-ndịk n̄ka,’ kpa ukem ikọ oro ẹkedoride mme Christian akpa isua ikie. (Utom 28:22) Se idude  edi nte ke Esopikpe Mbon Europe Kaban̄a Mme Unen Owo ọdiọn̄ọ ke Mme Ntiense Jehovah edi esop ido ukpono, idịghe enyene-ndịk n̄ka. Mme andibiọn̄ọ ẹfiọk emi n̄ko. Kpa ye oro, mmọ ẹka iso ndidori Mme Ntiense ikọ. Mme edori ikọ emi ẹmenam ẹsion̄o ndusụk mme Christian ke utom. Ẹfịna nditọ Mme Ntiense ke ufọkn̄wed. Ndịk anam ndusụk mme enyeneufọk ẹbọ Mme Ntiense ufọk oro mmọ ẹma ẹkeda ẹnịm mme mbono esop ke ediwak isua. Ke ndusụk idaha, mme ufọkutom ukara isikam inyịmeke mme owo ẹdụn̄ ke obio mmọ nte mme amanaisọn̄, n̄kukụre sia mmọ ẹdide Mme Ntiense Jehovah! Kpa ye oro, idem imemke Mme Ntiense.

15, 16. Didie ke Mme Ntiense Jehovah ke France ẹnam n̄kpọ ẹban̄a ubiọn̄ọ oro mmọ ẹsobode ke utom ukwọrọikọ mmọ, ndien ntak emi mmọ ẹkade iso ndikwọrọ ikọ?

¹⁵ Ke uwụtn̄kpọ, mme owo ke France ẹnen̄ede ẹnyene in̄wan̄-in̄wan̄ ekikere inyụn̄ inamke asari. Nte ededi, ibat ibat mme andibiọn̄ọ ẹnam mme ibet man ẹbiọn̄ọ utom Obio Ubọn̄. Mme Ntiense Jehovah ke France ẹnam n̄kpọ didie ẹban̄a emi? Mmọ ẹtetịm ẹsịn ifịk ẹkwọrọ ikọ ẹkan nte akanam ẹkwọrọde ẹnyụn̄ ẹnyene mme utịp oro ẹduaide owo idem. (James 4:7) Kamse, ke ọfiọn̄ itiokiet kpọt, ekedi n̄kpọ n̄kpaidem ndikụt ke ibat ukpepn̄kpọ Bible ama ọkọri ke mbahade 33 eke ikie ke idụt oro! Anaedi esịt enen̄ede ayat Devil ndikụt nte mbon oro ẹnyenede esịt akpanikọ ke France ẹnyịmede eti mbụk. (Ediyarade 12:17) Nditọete nnyịn ke France ẹnịm ke ikọ prọfet Isaiah emi oyosu mmimọ ke idem: “Baba n̄kpọ ekọn̄ kiet eke ẹbotde ẹban̄a fi idikwe unen; afo oyonyụn̄ anam ikọ etịp kpukpru edeme eke ẹdahade ẹda ẹnam ikọ ye afo.”—Isaiah 54:17.

¹⁶ Ukọbọ isinemke-nem Mme Ntiense Jehovah. Nte ededi, sia mmọ ẹnamde ewụhọ oro Abasi owụkde kpukpru Christian, mmọ ikemeke nditre idinyụn̄ itreke nditịn̄ mban̄a mme n̄kpọ oro mmọ ẹkopde. Mmọ ẹdomo ndidi nti nditọisọn̄. Nte ededi, ke ini ibet owo atuahade ye ibet Abasi, mmọ ẹnyene ndikop uyo Abasi nte andikara.

Ẹkûfehe Mmọ

17. (a) Ntak emi nnyịn mîkpefeheke mme asua nnyịn? (b) Nnyịn ikpanam n̄kpọ didie ye mbon oro ẹkọbọde nnyịn?

¹⁷ Mme asua nnyịn ẹnen̄ede ẹnyene mbọm. Mmọ ẹn̄wana ye Abasi. Ntem, nte ekemde ye ewụhọ Jesus, utu ke ndifehe mmọ, nnyịn ikam ibọbọn̄ akam iban̄a mbon oro ẹkọbọde nnyịn. (Matthew 5:44) Akam nnyịn edi yak Jehovah ada akwa mfọn esie anam mbon oro ẹbiọn̄ọde enye ke ntak unana ifiọk ẹkụt akpanikọ, kpa nte enye akanamde ye Saul eke Tarsus. (2 Corinth 4:4) Saul ama akabade edi Christian oro ẹkediọn̄ọde nte apostle Paul ndien ukara eyo esie ama ọkọbọ enye etieti. Kpa ye oro, enye ama aka iso nditi ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ ete “ẹsụk ibuot ẹnyụn̄ ẹkop item ẹnọ mme ukara ye mme enyene-odudu nte mme andikara, ẹben̄e idem ndinam kpukpru nti utom, ẹkûtịn̄ n̄kpọ ẹbiat owo ndomokiet, ẹkûdi mbon utọk, ẹnyene eti ibuot, ẹnyene ifụre ifụre ido ye kpukpru owo.” (Titus 3:1, 2) Mme Ntiense Jehovah ke France ye ke mme ebiet en̄wen ẹdomo ndinam item emi.

18. (a) Mme usụn̄ ewe ke Jehovah ekeme ndida nnyan̄a ikọt esie? (b) Nso iditịbe ke akpatre?

¹⁸ Abasi ọkọdọhọ prọfet Jeremiah ete: “Koro ami ndude ye afo ndinyan̄a fi.” (Jeremiah 1:8) Didie ke Jehovah ekeme ndinyan̄a nnyịn nsio  ke ukọbọ mfịn? Enye ekeme ndinam ebiereikpe oro enyenede in̄wan̄-in̄wan̄ esịt nte Gamaliel, adaha ada. Mîdịghe enye ekeme ndinam ẹsio oburobụt owo ukara oro ọbiọn̄ọde nnyịn ẹfep ke utom ke unana idotenyịn, onyụn̄ anam owo ukara oro enyenede in̄wan̄-in̄wan̄ esịt ada itie esie. Nte ededi, ke ndusụk idaha, Jehovah ekeme ndiyak ẹka iso ẹkọbọ ikọt esie. (2 Timothy 3:12) Edieke Abasi ayakde ẹkọbọ nnyịn, enye iditreke ndinọ nnyịn ukeme ndiyọ. (1 Corinth 10:13) Ndien inamke n̄kpọ m̀mê nso ke Abasi ayak etịbe ọnọ nnyịn, nnyịn imọfiọk se iditịbede ke akpatre: Mbon oro ẹn̄wanade ye ikọt Abasi ẹn̄wana ye Abasi, ndien mme andin̄wana ye Abasi idikanke.

19. Nso idi ibuotikọ isua 2006, ndien ntak emi ibuotikọ oro odotde?

¹⁹ Jesus ama asian mme mbet esie ete ke mmọ ẹyekụt ukụt. (John 16:33) Ke ikerede iban̄a emi, do ikọ oro ẹwetde mi ke Utom 5:29 enen̄ede edi ke ekemini: “Nnyịn inyene ndikop uyo Abasi nte andikara utu ke uyo owo.” Ke ntak oro, ẹmek aduai-owo-idem ikọ emi nte ibuotikọ isua eke Mme Ntiense Jehovah ke 2006. Nnyịn ikpakam ibiere ndikop uyo Abasi nte Andikara ke isua 2006 emi ye ke nsinsi nsinsi, inamke n̄kpọ m̀mê nso itịbe!

[Ikọ idakisọn̄]

Nte Afo Emekeme Ndibọrọ?

• Nso uwụtn̄kpọ oro ọnọde nsịnudọn̄ ke mme apostle ẹkenịm ẹnọ nnyịn ke usụn̄ oro mmọ ẹkeyọde ubiọn̄ọ?

• Ntak emi nnyịn ikpokopde uyo Abasi kpukpru ini nte andikara utu ke uyo owo?

• Mme andibiọn̄ọ nnyịn ẹnen̄ede ẹn̄wana ye anie?

• Nso ididi utịp mbon oro ẹyọde ukọbọ?

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Se Ẹwetde ke Ikpọ Abisi ke page 23]

Ibuotikọ isua 2006 edi: “Nnyịn inyene ndikop uyo Abasi nte andikara utu ke uyo owo.”—Utom 5:29

[Ndise ke page 19]

“Nnyịn inyene ndikop uyo Abasi nte andikara utu ke uyo owo”

[Ndise ke page 21]

Caiaphas ọkọbuọt idem ke owo utu ke Abasi