Idiọkn̄kpọ Awak Akan Eti

KE ERERIMBOT mfịn, etie nte ibat ibat owo ẹnyịme ndiwa idemmọ nnam n̄kpọ nnọ mbon en̄wen. Nte ededi, ndusụk owo ẹsụk ẹyoyom nte ẹkpenamde ufọn ẹnọ mbon en̄wen. Kpukpru isua, ata ediwak owo ẹsinọ ediwak biliọn dollar ẹda ẹnam mme n̄kpọ oro mmọ ẹkerede ke ẹyen̄wam mme owo. Ke uwụtn̄kpọ, ke Britain, ẹma ẹtịp biliọn $13 (U.S.) ke isua 2002 ẹnọ n̄ka unam ufọn; emi ekedi n̄wakn̄kan okụk oro akanam ẹtịpde. Toto ke 1999, owo duop oro ẹtatde ubọk ẹmenọ m̀mê ẹn̄wọn̄ọ ndinọ se iwakde ibe biliọn $38 (U.S.) man ẹda ẹn̄wam mme ubuene.

Ndusụk nti n̄kpọ oro mme n̄ka unam ufọn ẹnamde ẹsịne edikpe okụk usọbọidem nnọ mme ubon oro okụkọfiọn̄ mmọ mîwakke, edinọ nditọ oro eka m̀mê ete kpọt ọbọkde, ukpep, edinọ okụk ẹda ẹse ẹban̄a n̄kpinsịn ke mme idụt oro ẹtọn̄ọde-tọn̄ọ uforo, edinọ nditọwọn̄ n̄wed ukpepn̄kpọ, edinọ mme ọbọk ufene oro ẹdude ke mme idụt oro ẹbuenede mme ufene ẹbọk, ye edida n̄kpọ un̄wam nsọk mbon oro mme oto-obot afanikọn̄ ẹnọmọde.

Mme n̄kpọ oro isụk isiakde mi ẹwụt ke mme owo ẹkeme ndinam nti n̄kpọ nnọ mbon en̄wen. Nte ededi, edi n̄kpọ mfụhọ nditịn̄ ke odu n̄ko mme owo oro ẹnamde ndiọi n̄kpọ oro inua mîkemeke nditịn̄.

Idiọkn̄kpọ Aka Iso Nditọt

Tọn̄ọ ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba okokụre, n̄wetnnịm n̄kpọ owụt ke en̄wan oro ẹwotde ofụri orụk ọkọrọ ye en̄wan ukaraidem oro ẹwotde owo ọkwọkudịm, ẹkpere ndisịm 50. Magazine oro American Political Science Review, ọdọhọ ete: “En̄wan emi ẹmewot ke nsụhọde n̄kaha mbonekọn̄ miliọn 12 ye mbio obio ẹwakde ẹsịm miliọn 22, awakde akan ibat mme owo oro ẹwotde ke ekọn̄ mbio obio ye ekọn̄ ofụri ererimbot toto ke 1945.”

Ke utịt utịt ọyọhọ isua ikie 20, ẹma ẹwot mme owo ẹwakde ẹbe miliọn 2 ke Cambodia, ke ntak ukaraidem. Usua eke ekpụk ke Rwanda ama anam ẹwot se iwakde ibe iren, iban, ye nditọwọn̄ 800,000. Se iwakde ibe owo 200,000 ẹma ẹkpan̄a ke ntak en̄wan ke ufọt n̄ka ido ukpono ye ke ufọt n̄ka ukaraidem.

Akwa ewetn̄wed Edidiana Mme Idụt ọkọdọhọ ntem ke 2004, ke ini eketịn̄de aban̄a ndiọi edinam eke ata ndondo emi: “Nnyịn imokụt nte ẹwotde akpakịp mbio obio ye unana mbọm ke Iraq, ke adan̄aemi ẹmụmde mme ọnọ-un̄wam, ye mme ọkọmbụk n̄kpọntịbe ke ukat ẹnyụn̄ ẹwot mmọ ke ata ibak ibak usụn̄. Ke ukem ini oro, nnyịn imokụt ẹnamde n̄kpọ ye mbon Iraq oro ẹdude ke ufọk-n̄kpọkọbi ke ata esuene esuene usụn̄. Ke Darfur, nnyịn imokụt ofụri mbio obio  ẹfen̄ede ẹkpọn̄ ufọk mmọ, imonyụn̄ ikụt ẹwụride ufọk mmọ, ke adan̄aemi mbonekọn̄ ẹdan̄de iban ke n̄kanubọk nte usụn̄ un̄wana ekọn̄. Ke edere edere Uganda, nnyịn imokụt ẹbiomode nditọwọn̄ ndo ẹnyụn̄ ẹnyịk mmọ ẹnam ibak oro inua mîkemeke nditịn̄. Ke Beslan, nnyịn imokụt ẹmụmde nditọwọn̄ ke ukat ẹnyụn̄ ẹwot mmọ ke ibak ibak usụn̄.”

Usua eke orụk aka iso ndikọri idem ke mme inua-okot idụt uforo. Ke uwụtn̄kpọ, magazine oro Independent News ama ọtọt ke 2004 ete ke “ibat mbon oro ẹfiomode m̀mê oro ẹnamde n̄kpọ ye mmọ nte mîfọnke ke ntak orụk mmọ, ọdọk utịm ikoduopekiet ke [Britain], ke isua duop emi ẹbede.”

Ntak emi mme owo oro ẹkemede ndinam ekese nti n̄kpọ ẹnamde utọ ndiọi n̄kpọ oro? Ndi nnyịn iyọbọhọ idiọkn̄kpọ tutu amama? Ibuotikọ oro etienede owụt ke Bible ọbọrọ mme mbụme oro ẹtịmerede owo ekikere mi ke usụn̄ oro ọnọde uyụhọ.

 [Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 2]

IKPAEDEM: Mark Edwards/Still Pictures/Peter Arnold, Inc.