Ikọ Jehovah Enyene Uwem

Mme Akpan N̄kpọ Ẹtode N̄wed Ezra

N̄WED Ezra ọtọn̄ọ ke ebiet emi Udiana Chronicles adade ekeberi. Ezra oku ewet n̄wed emi, ndien enye ọtọn̄ọ mbụk emi ye ewụhọ oro Edidem Cyrus eke Persia owụkde man nsụhọ mme Jew oro ẹdude ke ntan̄mfep ke Babylon ẹfiak ẹnyọn̄ọ obio emana mmọ. Mbụk emi etre ye se Ezra anamde man anam mme Jew emi ẹsabarede idemmọ ye mbon idụt ẹsana. Ke ofụri ofụri, n̄wed emi eneme n̄kpọ oro ẹketịbede ke ufan̄ isua 70—ọtọn̄ọde ke isua 537 M.E.N. esịm isua 467 M.E.N.

Ezra enyene in̄wan̄-in̄wan̄ uduak oro anamde enye ewet n̄wed emi: man owụt nte Jehovah okosude un̄wọn̄ọ Esie ndinam ikọt Esie ẹwọrọ ke ntan̄mfep Babylon, ndinyụn̄ nnam ẹfiak ẹtọn̄ọ utuakibuot akpanikọ ke Jerusalem. Ntem, Ezra ewet sụk mme n̄kpọ oro ẹnyenede ebuana ye uduak n̄wed esie. N̄wed Ezra edi mbụk aban̄ade nte ẹkefiakde ẹbọp temple ye nte ẹkefiakde ẹtọn̄ọ utuakibuot Jehovah kpa ye ubiọn̄ọ ye unana mfọnmma ikọt Abasi. Mbụk emi enen̄ede ebehe nnyịn, koro nnyịn n̄ko idu uwem ke ini oro ẹfiakde ẹtọn̄ọ utuakibuot akpanikọ. Ediwak owo ke ẹbụn̄ọ ẹdọk “obot Jehovah,” ndien “ifiọk ubọn̄ Jehovah” ọmọn̄ ọyọhọ ofụri isọn̄ ke mîbịghike.—Isaiah 2:2, 3; Habakkuk 2:14.

ẸFIAK ẸBỌP TEMPLE

(Ezra 1:1–6:22)

Ke ntak ewụhọ uwọrọ ufụn oro Cyrus owụkde, Zerubbabel, m̀mê Sheshbazzar Andikara ada n̄kpọ nte Jew 50,000 oro ẹkedude ke ntan̄mfep afiak ọnyọn̄ Jerusalem. Mme Jew oro ẹnyọn̄de ẹdi mi ẹsọsọp ẹnam itieuwa ẹnyụn̄ ẹwa uwa ẹnọ Jehovah.

Nditọ Israel ẹsịn itiat idakisọn̄ ufọk Jehovah ke isua oro etienede. Mme asua ẹka iso ẹbiọn̄ọ utom edifiak mbọp ufọk Jehovah ndien nte ini akade ẹnam edidem owụk ewụhọ oro ọdọhọde ẹtre utom emi. Prọfet Haggai ye prọfet Zechariah ẹsịn udọn̄ ẹnọ mme owo, ntre mmọ ẹfiak ẹtọn̄ọ ndibọp temple kpa ye ukpan. Mme asua ẹkop ndịk ke iyọbọ ufen edieke ibiatde ewụhọ mbon Persia oro owo mîkemeke ndikpụhọde, emi Cyrus okowụkde; ntre mmọ ẹsion̄o idem ẹkpọn̄ nditọ Israel. Ẹnam ndụn̄ọde ẹnyụn̄ ẹkụt ewụhọ oro Cyrus okowụkde aban̄a “ufọk Abasi ke Jerusalem.” (Ezra 6:3) Utom asan̄a edifọn edifọn edisịm utịt.

Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:

1:3-6—Ndi nditọ Israel oro mîkenyịmeke ndifiak nnyọn̄ obio emana mmọ ikenyeneke ọkpọsọn̄ mbuọtidem? Ekeme ndidi ndusụk mbon oro mîkafiakke inyọn̄ọ Jerusalem ẹma ẹma inyene ẹkan utuakibuot akpanikọ, edi idịghe oro akakpan kpukpru mbon oro mîkafiakke inyọn̄ọ. Akpa kan̄a, akada ọfiọn̄ inan̄ m̀mê ition ndisan̄a nsịm Jerusalem emi okoyomde usụn̄ kilomita 1,600 ọkpọn̄ Babylon. Akan oro, ama oyom owo enen̄ede okop odudu mbemiso ekekemede ndidụn̄ nnyụn̄ mfiak mbọp obio oro akanade ndon ke isua 70. Ntre, mme utọ n̄kpọ nte, udọn̄ọ, usọn̄, ye mbiomo ubon ẹma ẹbiọn̄ọ ndusụk nditọ Israel ndifiak nnyọn̄ọ Jerusalem.

 2:43—Mmanie ẹkedi mme Nethinim? Mmọ ẹkedi mme owo oro mîkotoho idụt Israel, emi ẹkenamde utom ke temple nte ifịn m̀mê nte mme asan̄autom. Nditọ Gibeon eyo Joshua ye mbon en̄wen, “oro David ye ikpọ owo ẹkenịmde, ẹte ẹnam utom ẹnọ mme Levite,” ẹma ẹsịne ke otu mmọ.—Ezra 8:20.

2:55—Mmanie ẹkedi nditọ ikọt Solomon? Mmọ ikedịghe nditọ Israel, edi mmọ ẹkenam san̄asan̄a utom ẹnọ Jehovah. Eyedi mmọ ẹkedi mme ewetn̄wed m̀mê mme andision̄o n̄wed m̀mê mme akamautom temple.

2:61-63—Ndi nditọ Israel oro ẹkewọrọde ke ntan̄mfep ẹma ẹnyene Urim ye Thummim, emi ẹkesidade ẹbọ ibọrọ ẹto Jehovah? Ekeme ndidi mbon oro ẹkedọhọde ke ito ubon mme oku edi oro mîkọfiọkke akpan ubon oro mmọ ẹtode ẹma ẹda Urim ye Thummim ẹdụn̄ọde ẹfiọk ubon oro mmọ ẹtode. Ezra ọdọhọ ke ekeme ndidi emi ama etịbe. N̄wed Abasi idọhọke ke ẹma ẹda Urim ye Thummim ẹdụn̄ọde n̄kpọ ini oro m̀mê ke oro ebede. Mbụk mme Jew ọdọhọ ke Urim ye Thummim ikodụhe aba ke ẹma ẹkesobo temple ke isua 607 M.E.N.

3:12—Ntak emi “mbiowo, emi ẹkekụtde akpa ufọk” Jehovah ẹketuade eyet? Mbiowo emi ẹma ẹti nte temple oro Solomon ọkọbọpde ekeyede. Itiat idakisọn̄ obufa temple emi eketie nte ‘ikpîkpu n̄kpọ ke enyịn mmọ’ ke ẹmende ẹdomo ye akani temple. (Haggai 2:2, 3) Ndi mmọ ẹma ẹkeme ndinam obufa temple enyene ubọn̄ akani temple? Anaedi esịt ama ọduọ mmọ anam mmọ ẹtua eyet.

3:8-10; 4:23, 24; 6:15, 16—Ẹkeda isua ifan̄ ẹfiak ẹdiọn̄ temple? Ẹkesịn itiat idakisọn̄ temple ke isua 536 M.E.N.—“ke udiana-akpa isua” oro mmọ ẹkenyọn̄de ẹdi. Ẹma ẹtre utom oro ke ini ukara Edidem Artaxerxes, ke isua 522 M.E.N. Ukpan oro ama aka iso tutu esịm isua 520 M.E.N., ke udiana akpa isua ubọn̄ Edidem Darius. Ẹma ẹkụre temple ke ọyọhọ isua ubọn̄ esie itiokiet, m̀mê ke isua 515 M.E.N. (Se ekebe oro “Ndidem Persia Ọtọn̄ọde ke isua 537 Esịm isua 467 M.E.N.”) Ntem, ẹkeda n̄kpọ nte isua 20 ẹbọp temple oro.

4:8–6:18—Ntak emi ẹkewetde mme ufan̄ikọ Bible emi ke usem Aramaic? Mme ufan̄ikọ emi ẹnen̄ede ẹdọn̄ọ mme leta oro ikpọ owo ukara ẹkewetde ndidem ye mme ibọrọ oro ndidem emi ẹkenọde. Ezra okosion̄o mmọ oto n̄wetnnịm n̄kpọ mbio obio oro ẹkewetde ke usem Aramaic, kpa usem oro mbon mbubehe ye mbon ukara ẹkesisemde ini oro. Mme itie en̄wen ke Bible oro ẹkewetde ke usem eset emi ẹdi Ezra 7:12-26, Jeremiah 10:11, ye Daniel 2:4b–7:28.

Se Nnyịn Ikpepde:

1:2. Se Isaiah eketịn̄de ke n̄kpọ nte isua 200 ke mbemiso ama osu. (Isaiah 44:28) Akananam mme ntịn̄nnịm ikọ Jehovah ikpụhu.

1:3-6. Ukem nte ndusụk nditọ Israel oro ẹkesụhọde ke Babylon, ediwak Mme Ntiense Jehovah  ikemeke ndinam utom uyọhọ ini m̀mê ndinam utom ke ebiet oro udọn̄ okponde akan. Edi mmọ ẹka iso ndin̄wam nnyụn̄ nsịn udọn̄ nnọ mbon oro ẹkemede, ẹnyụn̄ ẹtịp etịbe ke imaesịt man ẹkpeda ẹnam utom edikwọrọ Obio Ubọn̄ ye edinam mbet.

3:1-7a. Mme anam-akpanikọ Jew oro ẹkewọrọde ke ntan̄mfep ẹma ẹwa akpa uwa mmọ ke ọyọhọ ọfiọn̄ itiaba ke isua 537 M.E.N. (Tishri emi ọtọn̄ọde ke ufọt ufọt September esịm ufọt ufọt October) Mbon Babylon ẹkeda ekọn̄ ẹdụk Jerusalem ke ọyọhọ ọfiọn̄ ition (Ab, emi ọtọn̄ọde ke ufọt ufọt July esịm ufọt ufọt August) ke isua 607 M.E.N. ndien ọfiọn̄ iba ke ukperedem, mmọ ẹma ẹsobo obio oro ofụri ofụri. (2 Ndidem 25:8-17, 22-26) Jerusalem ikanaha ndon ibe isua 70 oro ẹkebemde iso ẹtịn̄. (Jeremiah 25:11; 29:10) N̄kpọ ekededi oro N̄wed Abasi etịn̄de isitreke ndisu.

4:1-3. Mme anam-akpanikọ Jew oro ẹkewọrọde ke ntan̄mfep ẹma ẹsịn ndibọ un̄wam oro akpakanamde mmọ ẹtiene mme okpono ndem ẹkpono ndem. (Exodus 20:5; 34:12) Kpasụk ntre n̄ko, mme andituak ibuot nnọ Jehovah mfịn inyeneke n̄kpọ ndomokiet ndinam ye mbuaha mbuọtidem.

5:1-7; 6:1-12. Jehovah ekeme ndikpụhọde mme n̄kpọ man ikọt esie ẹbọ ufọn.

6:14, 22. Ndibuana ifịk ifịk ke utom Jehovah anam inyene unyịme ye edidiọn̄ esie.

6:21. Ke ini ẹkekụtde n̄kọri oro ẹkenamde ke utom Jehovah, mbon Samaria emi ẹkedụn̄ọde ke obio mme Jew ye nditọ Israel oro ẹkesịnde idem ẹkpono ndem ke ẹma ẹkenyọn̄ọ ntan̄mfep ẹdi, ẹma ẹkpụhọde edu uwem mmọ. Nte nnyịn ikpanamke utom oro Abasi ọnọde nnyịn, esịnede utom editan̄a Obio Ubọn̄, ye nduaidem?

EZRA EDI JERUSALEM

(Ezra 7:1–10:44)

Isua 50 ẹbe tọn̄ọ ẹkeyak ufọk Jehovah oro ẹfiakde ẹbọp ẹnọ. Idahaemi edi isua 468 M.E.N. Ezra asan̄a ye nsụhọ ikọt Abasi ye etịbe oro ẹtịpde oto Babylon edika Jerusalem. Nso ke enye okụt do?

Mbọn̄ ẹdọhọ Ezra ẹte: “Nditọ Israel, ye mme oku, ye mme Levite, idianakede idem mmọ ifep ke mbon idụt, edi ẹnịm mbubiam ido mmọ.” Akan oro, “ubọk mbọn̄ ye eke mme ebiereikpe ẹdi etubom ke idiọk ido emi.” (Ezra 9:1, 2) Emi ọdiọk Ezra esịt. Ẹsịn udọn̄ ẹnọ enye ẹte ‘ọsọn̄ esịt onyụn̄ anam n̄kpọ.’ (Ezra 10:4) Ezra enen̄ede mme n̄kpọ, ndien mme owo ẹbere ye enye.

Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:

7:1, 7, 11—Ndi mme ufan̄ikọ emi ẹtịn̄ ẹban̄a Artaxerxes oro eketrede utom edibọp temple? Baba. Artaxerxes edi enyịn̄ m̀mê udorienyịn̄ oro ẹkekotde ndidem Persia iba. Etie nte kiet ekedi Bardiya m̀mê Gaumata, emi ọkọdọhọde ẹtre utom edibọp temple ke isua 522 M.E.N. Artaxerxes Longimanus edi Artaxerxes oro akakarade ke ini oro Ezra ekedide Jerusalem.

7:28–8:20—Ntak emi ediwak mme Jew ke Babylon ẹkemen̄ede nditiene Ezra n̄ka Jerusalem? Idem okposụkedi se iwakde ikan isua 60 ẹma ẹkebe tọn̄ọ akpa otu mme Jew ẹkefiak ẹnyọn̄ọ Jerusalem obio emana mmọ, ibat ibat owo kpọt ẹkedụn̄ ke Jerusalem. Ndifiak nnyọn̄ Jerusalem ọkọwọrọ ndikọtọn̄ọ uwem obufa ke obio oro n̄kpọ ọkọsọn̄de, okonyụn̄ ọyọhọde ye mme n̄kpọndịk. Mme Jew emi ekemede ndidi ẹma ẹforo ke Babylon ikenyeneke udọn̄ ke nte Jerusalem eketiede ini oro, sia idotenyịn uforo mîkodụhe. Nnyịn ikponyụn̄ ifreke nte isan̄ oro ekenyenede ndịk. Akana nditọ Israel oro ẹkeyomde ndifiak nnyọn̄  Jerusalem ẹnyene ọkpọsọn̄ mbuọtidem ke Jehovah, ẹnyene ifịk ẹban̄a utuakibuot akpanikọ, ẹnyụn̄ ẹnyene uko ndidaha isan̄. Ubọk Jehovah ọkọsọn̄ọ Ezra ke idemesie esịt. Ezra ama esịn udọn̄ ọnọ mme owo, ndien ubon 1,500—eyedi ẹwakde ẹsịm owo 6,000—ẹma ẹnyịme nditiene n̄ka Jerusalem. Ke Ezra ama akaka iso ọnọ nsịnudọn̄, Levite 38 ye Nethinim 220 ẹma ẹnyịme nditiene n̄ka n̄ko.

9:1, 2—Nditọ Israel ndikọdọ mbon idụt ọkọdiọk adan̄a didie? Nditọ Israel oro ẹkenyọn̄ọde ẹdi obio emana mmọ ẹkenyene ndikpeme mbak n̄kpọ edisabade utuakibuot Jehovah tutu Messiah edi. Ndidọ mbon idụt ekpekenen̄ede asabade utuakibuot akpanikọ. Sia ndusụk mmọ ẹkedụkde ediomi ndọ ye mme okpono ndem, ofụri idụt Israel akpakakabade idụt mme okpono ndem nte ini akakade; ndien ẹkpekesọhi edisana utuakibuot ẹfep ke iso isọn̄. Do, ewe ubon ke Messiah okpokoto? Ntre ikpaha owo idem Ezra mîkokopke inemesịt ndikụt se iketịbede!

10:3, 44—Ntak emi ẹkebịnde nditọ ye eka mmọ? Edieke owo mîkpekebịnke nditọ, enen̄ede etie nte ke mme eka mmọ ẹkpekefiak ẹdi ke ntak nditọ emi. Akan oro, ama ọfọn mmọ ẹtiene ẹka mmọ man mme eka ẹkpese ẹban̄a mmọ.

Se Nnyịn Ikpepde:

7:10. Ezra enịm uwụtn̄kpọ ọnọ nnyịn nte ifịk ifịk eyen ukpepn̄kpọ ye eti andikpep Ikọ Abasi. Enye ama ọbọn̄ akam etịm esịt esie man odụn̄ọde n̄wed Ibet Jehovah. Nte Ezra okodụn̄ọrede n̄wed Ibet, enye ama enen̄ede ekere aban̄a se Jehovah eketịn̄de. Ezra ama anam se enye ekekpepde onyụn̄ esịn ifịk ekpep mbon en̄wen.

7:13. Jehovah oyom mme asan̄autom esie ẹnam n̄kpọ imọ ke unyịmesịt.

7:27, 28; 8:21-23. Ezra ama otoro Jehovah onyụn̄ anam n̄kpeubọk ofụri esịt ọnọ enye mbemiso akadahade anyan ye enyene-ndịk isan̄ uka Jerusalem; enye ama onyụn̄ enyịme ndisịn uwem esie ke itiendịk kaban̄a ubọn̄ Abasi. Ntem, enye enịm eti uwụtn̄kpọ ọnọ nnyịn.

9:2. Ana ida item oro ọdọhọde idọ “ke Ọbọn̄ ikpọn̄-ikpọn̄,” ke akpan n̄kpọ.—1 Corinth 7:39.

9:14, 15. Ndiọi nsan̄a ẹkeme ndibiọn̄ọ nnyịn ndinyene unyịme Jehovah.

10:2-12, 44. Mbon oro ẹkedọde isen iban ẹma ẹsụhọde idem ẹkabade esịt, ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ukwan̄ usụn̄ mmọ. Odot ikpebe mmọ.

Jehovah Osu Mme Un̄wọn̄ọ Esie

Nso ufọn ke nnyịn ibọ ntem ito n̄wed Ezra! Ke edikem ini, Jehovah ama osu un̄wọn̄ọ esie ndinam ikọt esie ẹn̄wọn̄ọ ke ntan̄mfep Babylon onyụn̄ anam ẹfiak ẹtọn̄ọ utuakibuot akpanikọ ke Jerusalem. Ndi oro inamke nnyịn ibuọt idem ke Jehovah ye ke mme un̄wọn̄ọ esie?

Kere ban̄a mme uwụtn̄kpọ oro ẹdọn̄ọde ke n̄wed Ezra. Ezra ye nsụhọ nditọ Israel ẹma ẹnịm eti uwụtn̄kpọ ke edituak ibuot nnọ Abasi, ke ndikafiak nnyọn̄ọ n̄ketiene mfiak ntọn̄ọ edisana utuakibuot ke Jerusalem. N̄wed Ezra owụt n̄ko mbuọtidem isenowo oro ẹkebakde Abasi ọkọrọ ye edu nsụhọdeidem mme anamidiọk oro ẹkekabarede esịt. Ke akpanikọ, n̄wed oro Ezra akadade odudu spirit Abasi ewet mi enen̄ede owụt ke “ikọ Abasi enyene uwem onyụn̄ enyene odudu.”—Mme Hebrew 4:12.

[Chart/Ndise ke page 18]

NDIDEM PERSIA ỌTỌN̄ỌDE KE ISUA 537 ESỊM ISUA 467 M.E.N.

Akwa Cyrus (Ezra 1:1) akakpa ke isua 530 M.E.N.

Cambyses, m̀mê Ahasuerus (Ezra 4:6) isua 530-522 M.E.N.

Artaxerxes—Bardiya m̀mê (Ezra 4:7) isua 522 M.E.N. (Ẹma ẹwot

Gaumata enye ke ama akada ubọn̄ ke

n̄kpasịp ọfiọn̄ itiaba)

Darius I (Ezra 4:24) isua 522-486 M.E.N.

Xerxes, m̀mê Ahasuerus * isua 486-475 M.E.N. (Enye

ekedi nsan̄a andikara ye

Darius I, ọtọn̄ọde ke isua

496 esịm isua 486 M.E.N.)

Artaxerxes Longimanus (Ezra 7:1) isua 475-424 M.E.N.

[Ikọ idakisọn̄]

[Ndise]

Ahasuerus

[Ndise ke page 17]

Cyrus

[Ndise ke page 17]

Ẹma ẹwet ibet oro ọkọbọpde nte ẹkpesanade mbon ntan̄mfep ẹyak ẹnyọn̄ọ obio emana mmọ, ke etụndu Cyrus emi

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Etụndu: Itie Ubon N̄kpọeset Britain ọkọnọ unyịme ẹsio ndise emi

[Ndise ke page 20]

Ndi ọmọfiọk se ikanamde Ezra edi eti andikpep?