Mme Akpan N̄kpọ Ẹtode N̄wed Nehemiah
Ikọ Jehovah Enyene Uwem
Mme Akpan N̄kpọ Ẹtode N̄wed Nehemiah
ISUA 12 ẹbe tọn̄ọ mme akpatre n̄kpọ oro ẹwetde ke n̄wed Ezra ẹkeda itie. Idahaemi ekpere ini emi “uyo ọwọrọde, ẹte ẹtọn̄ọ ntak ẹdiọn̄ ẹnyụn̄ ẹbọp Jerusalem”—kpa n̄kpọntịbe emi edide ntọn̄ọ urua 70 emi ẹdade ẹban̄a mme isua, emi ẹdade ẹkesịm edidi Messiah. (Daniel 9:24-27) N̄wed Nehemiah edi mbụk ikọt Abasi, emi aban̄ade edifiak mbọp ibibene Jerusalem. Enye eneme mme akpan n̄kpọntịbe oro akadade itie ke se iwakde ibe isua 12, ọtọn̄ọde ke isua 456 M.E.N. tutu ebe n̄kpọ nte isua 443 M.E.N.
Nehemiah Andikara ekewet n̄wed emi, ndien enye edi inem inem mbụk emi owụtde nte ẹmenerede utuakibuot akpanikọ ke enyọn̄ ke ini mme owo ẹkenyịmede ndinam n̄kpọ ye iwụk nnyụn̄ nnen̄ede mberi edem ke Jehovah Abasi. Enye owụt in̄wan̄-in̄wan̄ nte Jehovah ọwọn̄ọrede mme n̄kpọ man anam uduak esie. Enye edi n̄ko mbụk aban̄ade andikara emi okopde odudu onyụn̄ enyenede uko. Etop n̄wed Nehemiah ọnọ kpukpru mme andituak ibuot nnọ ata Abasi mfịn nti ukpep, “koro ikọ Abasi enyene uwem onyụn̄ enyene odudu.”—Mme Hebrew 4:12.
“EKEM MMỌ ẸMA IBIBENE”
Nehemiah odu ke Shushan ufọk edidem anam n̄kpọ ọnọ Edidem Artaxerxes Longimanus nte andikama cup esie. Ke ini Nehemiah okopde ke nditọete imọ “ẹtie ke akwa ukụt, ye ke esuene: ibibene Jerusalem onyụn̄ owụre, itịm esie ẹma ẹnyụn̄ ẹta ikan̄,” n̄kpọ emi etịmerede enye ekikere. Enye ọbọn̄ akam ofụri esịt oyom ndausụn̄ Abasi. (Nehemiah 1:3, 4) Nte ini akade, edidem okụt ke Nehemiah ofofụhọ, ifet onyụn̄ ebererede ọnọ Nehemiah ndika Jerusalem.
Ke Nehemiah ama ekesịm Jerusalem, enye adaha okoneyo ekese ibibene onyụn̄ etịn̄ ọnọ mme Jew ke imọ imọn̄ ifiak ibọp ibibene oro. Ẹtọn̄ọ utom. Ubiọn̄ọ onyụn̄ ọtọn̄ọ n̄ko. Nte ededi, ke ntak uko uko ndausụn̄ Nehemiah, “ekem mmọ ẹma ibibene” oro.—Nehemiah 6:15.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
1:1; 2:1—Ndi ẹtọn̄ọ ke ukem ini ẹbat “ọyọhọ isua edịp” oro ẹsiakde ke ufan̄ikọ mbiba emi? Ih, enye edi ọyọhọ isua 20 tọn̄ọ Edidem Artaxerxes akada ubọn̄. Nte ededi, ẹda nsio nsio usụn̄ ẹbat mmọ ke ufan̄ikọ mbiba emi. Uyarade owụt ke Artaxerxes akada ubọn̄ ke isua 475 M.E.N. Sia ekedide ido mme ewetn̄wed Babylon ndibat isua ukara ndidem Persia to ke Nisan (ufọt ufọt March esịm ufọt ufọt April) sịm Nisan, akpa isua ukara Artaxerxes ọkọtọn̄ọ ke Nisan eke isua 474 M.E.N. Ntem, ọyọhọ isua 20 oro ẹsiakde ke Nehemiah 2:1 ọkọtọn̄ọ ke Nisan eke isua 455 M.E.N. Anaedi ọfiọn̄ Chislev (ufọt ufọt November esịm ufọt ufọt December) oro ẹsiakde ke Nehemiah 1:1 ekedi ọfiọn̄ Chislev eke isua 456 M.E.N.—oro edi isua oro ekebede. Nehemiah ọdọhọ ke ọfiọn̄ oro n̄ko edi ubak ọyọhọ isua 20 tọn̄ọ Artaxerxes akada ubọn̄. Ekeme ndidi ke usụn̄ enye emi, Nehemiah ọkọtọn̄ọ ke isua oro ẹkemekde edidem oro abat. Ekeme n̄ko ndidi Nehemiah akada se mme Jew ẹkotde idahaemi isua mbio obio abat, emi esitọn̄ọde ke ọfiọn̄ Tishri, emi ọtọn̄ọde ke ufọt ufọt September esịm ufọt ufọt October. Ke usụn̄ ekededi, isua 455 M.E.N. edi isua emi uyo ọkọwọrọde ete ẹfiak ẹbọp Jerusalem.
4:17, 18—Owo akpasan̄a didie ada ubọk kiet kpọt afiak ọbọp n̄kpọ? Emi ikpedịghe mfịna inọ mme obiom mbiomo. Mmọ ẹkeme ndida ubọk kiet mmụm mbiomo oro ke ẹma ẹkemenede ẹbiom ke ibuot m̀mê ẹdori ke afara “ẹnyụn̄ ẹda eken ẹmụm n̄kpọ ekọn̄.” Mme andibọp oro ẹkeyomde ndida ubọk mbiba nnam utom ẹma “ẹbọbọ ofụt mmọ ke isịn mmọ, ndien ntem ke mmọ ẹbọp.” Mmọ ẹma ẹben̄e idem ndin̄wana edieke mme asua mmọ ẹkpedade ekọn̄ ẹdi.
5:7—Ke nso usụn̄ ke Nehemiah ‘ọkọtọhọ ye mbọn̄, ye mme ebiereikpe’? Mmọ ẹkedia ekemmọ mme Jew udori, emi ekedide edibiat Ibet Moses. (Leviticus 25:36; Deuteronomy 23:19) Akan oro, udori oro mmọ ẹkediade ama okpon akaha. Edieke ẹkesibọde kpukpru ọfiọn̄, ‘ọyọhọ ubak ikie’ oro ọkpọwọrọ mbahade 12 eke ikie kpukpru isua. (Nehemiah 5:11) Emi ekedi ata ibak sia mme owo emi ẹma ẹnyenyene ediwak tax ndikpe, adianade ye unana udia. Nehemiah nditọhọ ye mbon imọ ọwọrọ ke enye ama ada Ibet Abasi asua ọnọ mmọ, ndien ke ntem ayararede idiọkido mmọ.
6:5—Sia ẹkesidọn̄de mme leta ikọ idịbi ke ekpat emi ẹbọpde inua, ntak emi Sanballat ọkọnọde “ana in̄wan̄” leta ẹsọk Nehemiah? Etie nte Sanballat okoyom ndinam mme owo ẹfiọk ikọ oro ẹkedoride mme Jew ebe ke ndinọ mme ana-in̄wan̄ leta ẹka. Eyedi enye ekekere ke emi ayayat Nehemiah tutu enye ọkpọn̄ utom ubọpn̄kpọ adaha edi ndinyan̄a idem. Mîdịghe ekeme ndidi Sanballat ekekere ke leta emi eyetịmede mme Jew tutu mmọ ẹtre utom oro ofụri ofụri. Nehemiah ikayakke emi esịn enye ndịk ke idem, enye ama onyụn̄ osụhọde idem anam utom emi Abasi ọkọnọde enye.
Se Nnyịn Ikpepde:
1:4; 2:4; 4:4, 5. Ke ini afanikọn̄ esịmde nnyịn m̀mê ke ini iyomde ndinam mme akpan ubiere, nnyịn ikpenyene ‘ndikọbọ ke akam’ inyụn̄ itiene ndausụn̄ oro esop Abasi ọnọde.—Rome 12:12.
1:11–2:8; 4:4, 5, 15, 16; 6:16. Jehovah esiyere akam ofụri esịt oro mme asan̄autom esie ẹbọn̄de.—Psalm 86:6, 7.
1:4; 4:19, 20; 6:3, 15. Okposụkedi Nehemiah ekedide owo emi esituade owo mbọm, enye ama enịm eti uwụtn̄kpọ nte owo emi enyenede iwụk, emi ọkọsọn̄ọde ada anam se inende.
1:11–2:3. Idịghe akwa ifet ndidi akama-wine edidem ekedi akpan ntak idatesịt Nehemiah. Nditat utuakibuot akpanikọ ekedi akpan ntak idatesịt esie. Ndi utuakibuot Jehovah ye kpukpru n̄kpọ oro ẹnamde enye ọkọri ikpedịghe akpan n̄kpọ oro ẹbehede nnyịn inyụn̄ idi akpan ntak idatesịt nnyịn?
2:4-8. Jehovah ama anam Artaxerxes ọnọ Nehemiah unyịme ndika n̄kafiak mbọp ibibene Jerusalem. Mme N̄ke 21:1 ọdọhọ ete: “Esịt ọbọn̄ edi idịm mmọn̄ ke ubọk Jehovah: enye akabade enye nte amade.”
3:5, 27. Nnyịn ikpekereke ke imokpon ikaha ndida ubọk nnam ọkpọsọn̄ utom nnọ Abasi nte “mbọn̄” obio Tekoa ẹkekerede. Utu ke oro, nnyịn ikpekpebe mbio obio Tekoa emi ẹkesịnde ifịk ẹnam utom unyịme unyịme.
3:10, 23, 28-30. Ke adan̄aemi ndusụk owo ẹkemede ndiwọrọ n̄ka ebiet emi udọn̄ okponde akan, ediwak nnyịn inọ utuakibuot akpanikọ ibetedem ke mbọhọ nnyịn. Nnyịn imekeme ndinam oro ebe ke nditiene nnam utom edibọp Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ye ke ndinọ mbon unọmọ un̄wam, edi inam ntre akpan akpan ke nditiene n̄kwọrọ Obio Ubọn̄.
4:14. Edieke itide “Ọbọn̄ emi okponde, onyụn̄ enyenede uten̄e,” ndịk idinamke nnyịn n̄ko ke ini ẹbiọn̄ọde nnyịn.
5:14-19. Nehemiah Andikara enịm ata eti uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem, n̄waidem, ye mbufiọk ọnọ mme esenyịn Christian. Okposụkedi enye ekenyenede ifịk ndikụt ke ẹnam Ibet Abasi, enye ikadaha ufịk ibọ mbon en̄wen inyene. Utu ke oro, enye ama enen̄ede ekere aban̄a mbon oro ẹkefịkde ye mme ubuene. Nehemiah ama enịm ata eti uwụtn̄kpọ ntatubọk ọnọ kpukpru ikọt Abasi.
“O ABASI MI, TI MI KE MFỌN”
Ke ndondo oro mmọ ẹmade ibibene Jerusalem, Nehemiah ọdọn̄ mme inuaotop onyụn̄ anam ndutịm man ẹkpeme obio oro. Enye ọtọn̄ọ ndiwet enyịn̄ mme owo nte ubon mmọ ẹsan̄ade. Ke adan̄aemi kpukpru owo ẹsopde idem “ke an̄wa emi odude ke iso inua-otop mmọn̄,” Ezra oku okot n̄wed Ibet Moses, Nehemiah ye mme Levite ẹnyụn̄ ẹsian mme owo Ibet oro. (Nehemiah 8:1) Mmọ ndikop mban̄a Usọrọ Mme Ataya anam mmọ ẹnịm usọrọ emi ke idatesịt.
Ẹfiak ẹsop idem, ndien “ubon Israel” ẹyararede idiọkido ofụri idụt mmọ, mme Levite ẹbụk mme n̄kpọ oro Abasi anamde ọnọ Israel, mme owo oro ẹda un̄wọn̄ọ “ẹte mmimọ iyasan̄a ke mbet Abasi.” (Nehemiah 9:1, 2; 10:29) Sia mbon oro ẹdụn̄de ke Jerusalem mîsụk iwakke, ẹsịn afia man ẹsio owo 1 ke itie 10 oro ẹdụn̄de ke ebiet en̄wen ẹdidụn̄ ke obio oro. Ekem, ẹyak ibibene oro ẹnọ ke akwa idatesịt tutu “ẹkop n̄kpo idara Jerusalem anyan ebiet.” (Nehemiah 12:43) Ke isua 12 ẹma ẹkebe tọn̄ọ Nehemiah ekedi Jerusalem, enye afiak ọnyọn̄ man akanam utom ọnọ Artaxerxes. Ibịghike, mbubiam ido ọnyọni odụk otu mme Jew. Ke ini Nehemiah afiakde edi Jerusalem, enye anam n̄kpọ ye iwụk man enen̄ede n̄kpọ emi. Enye osụhọde idem anam n̄kpeubọk emi aban̄a idemesie: “O Abasi mi, ti mi ke mfọn.”—Nehemiah 13:31.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
7:6-67—Ntak emi enyịn̄ nsụhọ oro Nehemiah ekewetde emi ẹkesan̄ade ye Zerubbabel ẹnyọn̄ ẹdi Jerusalem okpụhọrede ye eke ubon kiet kiet oro Ezra ekewetde? (Ezra 2:1-65) Ekeme ndidi ukpụhọde emi edi koro Ezra ye Nehemiah ẹkeda enyịn̄ emi ẹto nsio nsio ebiet. Ke uwụtn̄kpọ, ekeme ndidi ibat mbon oro ẹkesịnde enyịn̄ ndinyọn̄ ndi ekedi isio ye eke mbon oro ẹkenyọn̄de ẹdi. Ekeme ndidi n̄wetnnịm n̄kpọ mbiba emi ẹkekpụhọrede n̄ko koro ndusụk mme Jew emi mîkọfiọkke udịm ubon mmọ ẹma ẹdifiọk nte ini akakade. Nte ededi, mbụk mbiba ẹdu ke n̄kemuyo ke n̄kpọ kiet: Ibat mbon oro ẹkenyọn̄de ẹdi ekedi owo 42,360, ke ẹsiode ifịn ye mme ọkwọ-ikwọ ẹfep.
10:34—Ntak emi ẹkedọhọde mme owo ẹnọ ifia? Ibet Moses iketemeke ẹsinọ ifia. Ẹkedọhọ ẹnọ sia ẹma ẹyom ifia. Ẹma ẹyom ata ediwak ifia ndida mbara ikan̄ ke enyọn̄ itieuwa. Etie nte mme Nethinim, emi mîkedịghe nditọ Israel, oro ẹkesinamde utom ke temple nte ifịn, ikawakke ikem. Ntem ẹma ẹsịn afia man ẹnyene mbon emi ẹdisinọde ifia kpukpru ini.
13:6—Nehemiah ọkọkpọn̄ Jerusalem ebịghi adan̄a didie? Bible ọdọhọ ke Nehemiah ama ekpe edidem ubọk ete ayak imọ ifiak ika Jerusalem “ke utịt ndusụk usen.” Mmọdo, imemke utom ndifiọk m̀mê ekebịghi adan̄a didie. Nte ededi, ke enye ama akafiak aka Jerusalem, enye ama okụt ke owo ikọnọhọ mme oku ibetedem, n̄ko ke owo ikenịmke Sabbath. Ediwak owo ẹma ẹdọ iban isenidụt, ndien nditọ mmọ ikakam ifiọkke usem mme Jew. N̄kpọ ndikabiara n̄kesịm udomo oro owụt ke Nehemiah ama ọkpọn̄ Jerusalem ebịghi.
13:25, 28—Ke adianade ye ‘editọhọ’ ye mme Jew oro ẹkefiakde edem, nso idi mme usụn̄ en̄wen oro Nehemiah ekenen̄erede mmọ? Nehemiah ama ‘asua ọnọ mmọ’ ebe ke nditan̄a mme ubiomikpe oro ẹdude ke Ibet Abasi ndori mmọ. Enye ama ‘amia ndusụk mmọ,’ eyedi emi ekedi ndidọhọ ẹkpe ikpe ẹnọ mmọ. Enye ama ‘edịbede ndusụk mmọ idet’ ndiwụt ke se mmọ ẹkenamde ikọfọnke. Enye ama ebịn n̄ko eyeyen Eliashib Akamba Oku efep, sia eyen emi ọkọdọde eyen Sanballat Horonite.
Se Nnyịn Ikpepde:
8:8. Sia nnyịn idide mme andikpep Ikọ Abasi, nnyịn ‘imesisiak se ikotde’ ebe ke editịn̄ ikọ an̄wan̄a ye ke edidori nsọn̄uyo nnyụn̄ ntat N̄wed Abasi an̄wan̄a ke nnennen usụn̄, inamde ẹfiọk nte ẹkemede ndida enye nsịn ke edinam.
8:10. Owo enyene “idatesịt Jehovah” ebe ke ndikere mban̄a unana esie ke n̄kan̄ eke spirit ye ke ndiyụhọ unana oro nnyụn̄ ntiene ndausụn̄ esop Abasi. Edi akpan n̄kpọ didie ntem nnyịn ndisịn ifịk n̄kpep Bible, ndisidụk mme mbono esop Christian kpukpru ini, nnyụn̄ mbuana ifịk ifịk ke utom edikwọrọ Obio Ubọn̄ ye edinam mme mbet!
11:2. Owo ndikọkpọn̄ inyene esie n̄wọrọ n̄ka Jerusalem ama abuana ubiatokụk ye ntakurua. Mbon oro ẹkenyịmede ndika ẹma ẹnyene edu n̄waidem. Nnyịn n̄ko imekeme ndiwụt orụk edu oro ke ini mme ifet ẹbererede ẹnọ nnyịn ndinam n̄kpọ nnọ mbon en̄wen ke ikpọ mbono ye ke mme idaha en̄wen.
12:31, 38, 40-42. Ikwọ edi ata eti usụn̄ nditoro Jehovah nnyụn̄ n̄wụt esịtekọm oro inyenede inọ enye. Nnyịn ikpenyene ndisikwọ ikwọ ke ofụri esịt ke mme mboho Christian.
13:4-31. Nnyịn inyene ndikpeme idem mbak uma-inyene, mbiara ido uwem, ye mfiakedem ẹdidia ẹdụk nnyịn idem.
13:22. Nehemiah ama enen̄ede ọfiọk ke imọ idinam ibat inọ Abasi. Nnyịn n̄ko inyene ndifiọk ke iyanam ibat inọ Jehovah.
Ndinyene Unyịme Jehovah Edi Ata Akpan N̄kpọ
Andiwet psalm ọkọkwọ ete: “Ke mîbọhọke Jehovah ọbọp ufọk, mmọ eke ẹbọpde ẹkpa utom ikpîkpu ke esịt.” (Psalm 127:1) N̄wed Nehemiah enen̄ede owụt nte ikọ oro edide akpanikọ didie ntem!
Se nnyịn ikpepde ana in̄wan̄-in̄wan̄. Edieke iyomde ndikụt unen ke se ededi oro inamde, ana iyom unyịme Jehovah. Ndi nnyịn imekeme ndinen̄ede ndori enyịn ke Jehovah ọyọdiọn̄ nnyịn edieke nnyịn mîyakke utuakibuot akpanikọ ada akpa itie ke uwem nnyịn? Do, ukem nte Nehemiah, ẹyak nnyịn inam utuakibuot Jehovah ye edimenede enye ke enyọn̄ edi ata akpan n̄kpọ oro ebehede nnyịn.
[Ndise ke page 8]
“Esịt ọbọn̄ edi idịm mmọn̄ ke ubọk Jehovah”
[Ndise ke page 9]
Nehemiah—owo emi enyenede iwụk esinyụn̄ atuade owo mbọm—edi Jerusalem
[Mme ndise ke page 10, 11]
Nte afo ọmọfiọk ‘nditịm nsiak’ Ikọ Abasi?