‘Mek Uwem man Odu Uwem’

‘Mmada uwem ye n̄kpa, edidiọn̄ ye isụni, nnịm fi ke iso; mek uwem, ndien, man afo odu uwem.’—DEUTERONOMY 30:19.

1, 2. Ke mme usụn̄ ewe ke Abasi okobot owo ke mbiet esie?

 “ẸYAK nnyịn inam owo isịn ke mbiet nnyịn.” Ẹwet ikọ Abasi emi ke akpa ibuot n̄wed Bible. Genesis 1:26, 27 ọtọt ete: “Abasi obot owo esịn ke mbiet esiemmọ, ke mbiet Abasi ke obot enye.” Ke ntre, akpa owo oro ama okpụhọde ye kpukpru edibotn̄kpọ eken ke isọn̄. Enye ekebiet Andibot enye, onyụn̄ ekeme ndikpebe Abasi ke nte enye ekerede n̄kpọ, ke ndinyene ima, unenikpe, ọniọn̄, ye odudu. Enye ama enyene ubieresịt man an̄wam enye ekeme ndinam ubiere oro edifọnde ye enye onyụn̄ enem Ete esie eke heaven esịt. (Rome 2:15) Ke nditịn̄ ibio ibio, Adam ama enyene ifụre ndimek se enye oyomde ndinam. Ke ini Jehovah ekesede eyen esie eke isọn̄ emi enye okobotde mi, enye ama ọdọhọ ete: “Sese [ọfọn] eti eti.”—Genesis 1:31; Psalm 95:6.

² Sia idide nditọ Adam, ẹkebot nnyịn n̄ko ke mbiet Abasi. Nte ededi, ndi nnyịn imenen̄ede inyene ifụre ndimek se inamde? Okposụkedi Jehovah ekemede ndibem iso mfiọk se iditịbede, enye ibemke iso ibiere inịm se nnyịn owo kiet kiet idinamde ye se ididide utịp edinam nnyịn. Akananam enye iyakke ifiọk oro enye enyenede aban̄a se iditịbede ke ini iso ọbiọn̄ọ ifụre oro enye ọnọde nditọ esie ke isọn̄ ndimek se mmọ ẹyomde ndinam. Ẹyak ibem iso ikpep n̄kpọ ito idụt Israel man an̄wam nnyịn ifiọk  ntak edide akpan n̄kpọ ndida ifụre oro inyenede mmek se inende.—Rome 15:4.

Nditọ Israel Ẹma Ẹnyene Ifụre Ndimek Se Mmọ Ẹyomde Ndinam

3. Nso ikedi akpa ke otu Ibet Duop, ndien didie ke mme anam-akpanikọ nditọ Israel ẹkemek ndinịm ibet oro?

³ Jehovah ọkọdọhọ nditọ Israel ete: “Ami ndi Jehovah Abasi fo, emi n̄kosiode fi ke isọn̄ Egypt, ke ufọk ufụn mfep.” (Deuteronomy 5:6) Ke isua 1513 M.E.N., ẹma ẹsio idụt Israel ke ufụn Egypt ke utịbe utịbe usụn̄, ntre mmọ ikenyeneke ntak ndiyịk ikọ emi. Jehovah ama ada Moses emi eketịn̄de ikọ ke ibuot esie asiak akpa ke otu Ibet Duop ete: “Kûnyene abasi efen ukọrọ ye ami.” (Exodus 20:1, 3) Idụt Israel ẹma ẹmek ndinịm ibet Abasi emi ini oro. Mmọ ẹma ẹnyịme ndituak ibuot nnọ Jehovah ikpọn̄-ikpọn̄.—Exodus 20:5; Numbers 25:11.

4. (a) Nso edimek ke Moses ekenịm nditọ Israel ke iso? (b) Nso edimek ke nnyịn inyene ndinam mfịn?

⁴ Ke n̄kpọ nte isua 40 ẹma ẹkebe, Moses ama enen̄ede eti emana nditọ Israel en̄wen edimek oro mmọ ẹkenyenede ndinam. Enye ọkọdọhọ ete: “Mmowụk enyọn̄ ye isọn̄, nte ẹdi ntiense ẹban̄a mbufo mfịn emi; mmada uwem ye n̄kpa, edidiọn̄ ye isụn̄i, nnịm fi ke iso; mek uwem, ndien, man afo ye nditọ fo ẹdu uwem.” (Deuteronomy 30:19) Ukem ntre mfịn, nnyịn imekeme ndimek se idinamde. Ih, nnyịn imekeme ndimek ndisọn̄ọ nda nnam n̄kpọ Jehovah inyụn̄ idori enyịn ndinyene nsinsi uwem, mîdịghe imek ndisọn̄ ibuot ye enye inyụn̄ ibọ utịp nsọn̄ibuot. Kere ban̄a uwụtn̄kpọ iba oro ẹban̄ade mme owo oro ẹkenamde nsio nsio edimek.

5, 6. Nso ke Joshua ekemek ndinam, ndien nso ikedi utịp?

⁵ Ke isua 1473 M.E.N., Joshua ama ada nditọ Israel odụk Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. Mbemiso Joshua akakpade, enye ama ọnọ ofụri idụt Israel ọkpọsọn̄ item emi: ‘Edi mbufo mîmaha ndinam n̄kpọ Jehovah, ẹmek ke idem mbufo ndien, mfịn emi, enye eke mbufo ẹdinamde n̄kpọ esie: edide mme abasi emi mme ete mbufo, emi ẹdude ke edem akpa oko, ẹnamde n̄kpọ ẹnọ mmọ, onyụn̄ edide mme abasi mme Amorite emi mbufo ẹdụn̄de ke isọn̄ mmọ.’ Ekem enye ama etịn̄ aban̄a ubon esie ete: “Ama edi ami ye ufọk mi, nnyịn iyanam n̄kpọ Jehovah.”—Joshua 24:15.

⁶ Mbemiso emi, Jehovah ama ọdọhọ Joshua ọsọn̄ ubọk onyụn̄ ọsọn̄ esịt, onyụn̄ eteme enye ete okûwọn̄ọde ọkpọn̄ ndinịm Ibet Abasi. Utu ke oro, Joshua ndikere n̄wed Ibet emi ke okoneyo ye uwemeyo ayanam enye okụt unen ke usụn̄ esie. (Joshua 1:7, 8) Joshua ama anam ntre onyụn̄ okụt unen. Enye ndikemek ndikere n̄wed Ibet ama ada edidiọn̄ ọsọk enye. Joshua ọkọdọhọ ete: “Baba ikọ kiet ke kpukpru nti ikọ oro Jehovah ọkọdọhọde ye ufọk Israel ikpụhu; kpukpru ẹsu.”—Joshua 21:45.

7. Ke eyo Isaiah, nso edimek ke ndusụk nditọ Israel ẹkenam, ndien nso ikedi utịp?

⁷ Ke n̄kan̄ eken, kere ban̄a se iketịbede ke Israel ke n̄kpọ nte isua 700 ẹma ẹkebe. Ke ini oro, ediwak nditọ Israel ẹketiene ido edinam mme okpono ndem. Ke uwụtn̄kpọ, ke akpatre usen ke isua, mme owo ẹma ẹsitie ẹkanade okpokoro oro ẹkebonde nsio nsio ndinem udia ye ndinem wine. Emi ikedịghe mboho ubon. Enye ekedi edinam ido ukpono oro ẹkedade ẹkpono nsunsu abasi iba. Prọfet Isaiah ama ewet nte Abasi ekesede unana edinam akpanikọ emi ete: “Mbufo [ẹdi mmọ] emi ẹkpọn̄de Jehovah, ẹnyụn̄ ẹfrede edisana obot mi, emi ẹbride okpokoro ẹnọ Gad [“abasi Mfọniso,” NW] ẹnyụn̄ ẹdade mbuaha ẹsịn ẹnọ Meni [“abasi Akan̄a,” NW] ẹyọhọ.” Mmọ ẹkekere ke ndinem “abasi Mfọniso” ye “abasi Akan̄a” esịt akanam mmimọ inyene eduek kpukpru isua, ikedịghe mfọn Jehovah. Nte ededi, ke nditịm ntịn̄, nsọn̄ibuot mmọ ye se mmọ ẹkekoide-koi ẹmek ndinam ẹkekam ẹda ndiọi utịp ẹsọk mmọ. Jehovah ọkọdọhọ ete: “[Nyemen] mbufo nnịm nnọ ofụt, kpukpru mbufo ẹyenyụn̄ ẹnụhọ ẹnọ afai: koro ami n̄kotde, edi mbufo iyereke; ndọhọ, edi mbufo ikopke; mbufo ẹnyụn̄ ẹnam se idiọkde mi ke enyịn, ẹnyụn̄ ẹmek se [mmemmaha].”  (Isaiah 65:11, 12) Ndimek se idiọkde akada nsobo ọsọk mmọ, ndien abasi Akan̄a ye abasi Mfọniso ikekemeke ndibiọn̄ọ oro.

Ndinam Eti Edimek

8. Nte Deuteronomy 30:20 ọdọhọde, ndinam eti edimek abuana nso?

⁸ Ke ini Moses eketemede nditọ Israel ete ẹmek uwem, enye ama owụt n̄kpọ ita oro mmọ ẹkenyenede ndinam: ‘Ma Jehovah Abasi fo nyụn̄ kop uyo esie, nyụn̄ yịre ye enye.’ (Deuteronomy 30:20) Ẹyak idụn̄ọde n̄kpọ emi kiet kiet man ikeme ndinam eti edimek.

9. Didie ke ikeme ndiwụt ke imama Jehovah?

⁹ Ma Jehovah Abasi fo: Nnyịn imek ndinam n̄kpọ Jehovah sia imade enye. Edieke inamde se ikpepde ito ntọt ye uwụtn̄kpọ eyo nditọ Israel, nnyịn iyan̄wana ibiọn̄ọ kpukpru idomo edinam oburobụt ido inyụn̄ ifep ndidu uwem oro ekemede ndinam nnyịn iduọ idụk afia uma-inyene. (1 Corinth 10:11; 1 Timothy 6:6-10) Nnyịn iyeyịre ye Jehovah inyụn̄ ikpeme mme ewụhọ esie. (Joshua 23:8; Psalm 119:5, 8) Mbemiso nditọ Israel ẹkedụkde Isọn̄ Un̄wọn̄ọ, Moses ama eteme mmọ ete: “Sese, mma nteme mbufo mme ewụhọ ye mme item, kpa nte Jehovah Abasi mi eketemede mi, man mbufo ẹnam ntre ke isọn̄ emi mbufo ẹyomde ndika do n̄kada nnyene. Mbufo ẹtịn̄ enyịn, ndien, ẹnam: koro emi edide eti ibuot mbufo, ye asian mbufo, ke iso mme idụt, emi ẹdikopde kpukpru mme ewụhọ emi.” (Deuteronomy 4:5, 6) Ini edi emi ndiwụt ke imama Jehovah ebe ke ndiyak uduak esie edi akpa n̄kpọ ke uwem nnyịn. Ke akpanikọ, nnyịn iyọbọ edidiọn̄ edieke imekde ndinam ntre.—Matthew 6:33.

10-12. Nso ke ikpep ito ẹdineme mban̄a se iketịbede ke mme usen Noah?

¹⁰ Kop uyo Abasi: Noah ekedi “ọkwọrọ edinen ido.” (2 Peter 2:5) Ekpere ndidi kpukpru owo ke ererimbot oro ekebemde Ukwọ iso ẹma ẹyak mme n̄kpọ ẹwọn̄ọrede ntịn̄enyịn mmọ, anamde mmọ “ifiọkke” ufọn ntọt oro Noah ọkọnọde. Nso ikedi utịp? “Ukwọ [ama] edi edikpọri mmọ kpukpru efep.” Jesus ama ọtọt ete ke editie ntre ke eyo nnyịn, ke “edidu Eyen owo.” Se iketịbede ke mme usen Noah enen̄ede edi ntọt ọnọ mme owo mfịn emi ẹmekde ndifụmi etop Abasi.—Matthew 24:39.

¹¹ Mbon oro ẹdade ntọt Abasi oro mme asan̄autom esie mfịn ẹnọde ẹnam n̄kpọ imam ẹkpenyene ndifiọk se ididide utịp edifụmi ntọt oro. Apostle Peter eketịn̄ aban̄a utọ mbon nsahi oro ete: “Koro, mmọ ẹkoi ẹfre ẹte ke enyọn̄ ama odu toto ke eset ye isọn̄ emi ẹkedade ikọ Abasi ẹnam ọwọrọ ke mmọn̄ ọsọn̄ọ ada onyụn̄ odude ke ufọt mmọn̄; ndien ererimbot emi okodude adan̄aoro ama okụt nsobo kpa ke mme usụn̄ emi ke ini ẹkedade ukwọ ẹfụk enye. Edi ẹda ukem ikọ emi ẹmụm enyọn̄ ye isọn̄ emi ẹdude ke emi ẹnịm ẹnọ ikan̄ ẹnyụn̄ ẹnịm ẹnọ usen ubiereikpe ye nsobo mbon unana uten̄e Abasi.”—2 Peter 3:3-7.

¹² Da emi domo ye se Noah ye mbonufọk esie ẹkemekde. “Oto mbuọtidem Noah, ke Abasi ama ọkọnọ enye ntọt aban̄a mme n̄kpọ oro owo mîkwe kan̄a, owụt mbak Abasi onyụn̄ ọbọp ubom.” (Mme Hebrew 11:7) Enye ndinam item oro ama ada edinyan̄a ọsọk enye ye mbonufọk esie. Nnyịn ikpakam isọp ndikop etop Abasi inyụn̄ isụk ibuot inam se Abasi ọdọhọde.—James 1:19, 22-25.

13, 14. (a) Ntak edide akpan n̄kpọ ‘ndiyịre ye Jehovah’? (b) Didie ke ikpayak Jehovah, “andibot nnyịn,” ọnọ nnyịn ukpep?

¹³ Yịre ye Jehovah: Mbemiso ikemede ‘ndimek uwem man idu uwem,’ ana ima Jehovah, ikop uyo esie, inyụn̄ ‘iyịre ye Jehovah,’ oro edi, isọn̄ọ ida inam uduak esie. Jesus ọkọdọhọ ete: “Mbufo ẹdida ime ẹbọ ukpọn̄ mbufo ẹnyene.” (Luke 21:19) Ke akpanikọ, se nnyịn imekde ndinam ke afan̄ emi owụt se idude ke esịt nnyịn. Mme N̄ke 28:14 ọdọhọ ete: “Ọfọn ọnọ owo eke osụk abakde (Abasi) kpukpru ini: edi owo eke anamde esịt esie ọsọn̄ ọyọduọ ke idiọk.” Pharaoh eke Egypt eset ama anam esịt esie ọsọn̄. Nte ẹkemiade Egypt ufen kiet kiet ke otu Ufen Duop oro, Pharaoh ama ọdọdiọn̄ anam esịt esie ọsọn̄ utu ke ndibak Abasi. Jehovah ikenyịkke Pharaoh ndisọn̄ ibuot edi  akakam ayayak atan̄idem andikara oro emek ndinam ntre. Inamke n̄kpọ m̀mê Pharaoh ekemek ndinam nso, uduak Jehovah ama osu. Apostle Paul ama anam uduak Jehovah kaban̄a Pharaoh an̄wan̄a ete: “Kpa ntak emi akanam mi nyak fi aka iso odu, man n̄kpada fi n̄wụt odudu mi, man ẹkpenyụn̄ ẹtan̄a enyịn̄ mi ke ofụri isọn̄.”—Rome 9:17.

¹⁴ Ke ata ediwak isua ẹma ẹkebe tọn̄ọ nte ẹkenyan̄a Israel ẹsio Pharaoh ke ubọk, prọfet Isaiah ama ọdọhọ ete: “O Jehovah, afo edi ete nnyịn; nnyịn idi mbateso, ndien [afo edi] andibot nnyịn; nnyịn kpukpru inyụn̄ idi se ubọk fo akanamde.” (Isaiah 64:8) Edieke iyakde Jehovah ada ọkpọkpọ ukpepn̄kpọ ye edida Ikọ esie nsịn ke edinam okpụhọde edu nnyịn, nnyịn iyemen obufa owo isịne sụn̄sụn̄. Emi ayanam nnyịn inen̄ede isụhọde idem inyụn̄ idi se ẹkemede ndinọ ukpep, onyụn̄ anam edi mmemmem n̄kpọ ọnọ nnyịn ndisọn̄ọ nda ye Jehovah sia inen̄erede iyom ndinem enye esịt.—Ephesus 4:23, 24; Colossae 3:8-10.

“Da Mmọ Kpep Nditọ Fo”

15. Nte Deuteronomy 4:9 ọdọhọde, ewe mbiomo iba oro nditọ Israel ẹkenyenede ke Moses eketi mmọ?

¹⁵ Moses ọkọdọhọ idụt Israel oro ẹkeben̄ede idem ndidụk Isọn̄ Un̄wọn̄ọ ete: “Edi kpeme idem fo, nyụn̄ tịm kpeme ukpọn̄ fo, man afo okûfre n̄kpọ emi enyịn fo ẹkekụtde, man mmọ ẹkûnyụn̄ ẹwọrọ ke esịt fo, ofụri ini uwem fo: ndien da mmọ kpep nditọ fo, ye nditọ nditọ fo.” (Deuteronomy 4:9) Man nditọ Israel ẹkenyene edidiọn̄ Jehovah ẹnyụn̄ ẹforo ke isọn̄ oro mmọ ẹkekade ndida nnyene, mmọ ẹma ẹnyene mbiomo iba ke iso Jehovah Abasi ndibiom. Mmọ ikenyeneke ndifre kpukpru utịben̄kpọ oro mmọ ẹkekụtde Jehovah anamde, ẹkenyụn̄ ẹnyene ndikpep nditọ mmọ oro ẹdimanade ke ini iso mme n̄kpọ emi. Ana nnyịn emi idide ikọt Abasi mfịn inam ukem oro edieke iyomde ‘ndimek uwem man idu uwem.’ Nso ke nnyịn ikụt emi Jehovah anamde ọnọ nnyịn?

16, 17. (a) Nso ke mme isụn̄utom oro ẹkebọde ukpep ke Gilead ẹnam ke utom edikwọrọ Obio Ubọn̄? (b) Mme uwụtn̄kpọ ewe ẹban̄ade mbon oro ẹkade iso ẹsịn ifịk ke utom Abasi ke afo ọfiọk?

¹⁶ Enen̄ede enem nnyịn ndikụt nte Jehovah ọdiọn̄de utom oro inamde ndikwọrọ ikọ nnyụn̄ nnam mme mbet. Tọn̄ọ nte ẹketọn̄ọ Ufọkn̄wed Enyọn̄-Ukpeme Ukpep Bible eke Gilead ke isua 1943, mme isụn̄utom ẹda iso ke utom edinam mbet ke ediwak idụt. Tutu mfịn emi, mbon oro ẹkebemde iso ẹkụre ukpep ke ufọkn̄wed emi ẹka iso ndisịn ifịk n̄kwọrọ Obio Ubọn̄, idem okposụkedi mmọ ẹma ẹkesọn̄ ndusụk mmọ mînyụn̄ ikopke aba nsọn̄idem. Uwụtn̄kpọ kiet edi Sista Mary Olson, emi okokụrede ukpep ke Gilead ke isua 1944. Enye ekebem iso anam utom isụn̄utom ke Uruguay, ekem ke Colombia , ndien idahaemi ke Puerto Rico. Okposụkedi Sista Olson okopde mmemidem ke ntak usọn̄, enye aka iso ndisịn ifịk nnam utom ukwọrọikọ. Enye ada usem Spanish emi enye ekekpepde anam n̄kpọ nte ọfọnde, esinyụn̄ anam ndutịm kpukpru urua man etiene mme asuanetop n̄kann̄kụk ọwọrọ an̄wautom.

 ¹⁷ Sista Nancy Porter oro edide ebeakpa idahaemi, okokụre Ufọkn̄wed Gilead ke isua 1947, ndien enye ke osụk ananam utom isụn̄utom ke Bahamas. Enye edi isụn̄utom en̄wen emi enen̄erede esịn idem ke utom ukwọrọikọ. Sista Porter ọdọhọ ke mbụk eyouwem esie ete: “Ndikpep mbon en̄wen akpanikọ Bible edi akpan ntak idatesịt mi. * Enye anam nnyene eti ndutịm eke spirit oro anamde uwem mi asan̄a ke ndutịm onyụn̄ enyene iwụk.” Ke ini Sista Porter ye mme anam-akpanikọ asan̄autom eken ẹtiede ẹkere se mmọ ẹma ẹkenanam ke utom Abasi, mmọ ifreke se Jehovah anamde. Nso kaban̄a nnyịn? Ndi esinem nnyịn ndikụt nte Jehovah ọdiọn̄de utom Obio Ubọn̄ ke n̄kann̄kụk nnyịn?—Psalm 68:11.

18. Nso ke nnyịn ikeme ndikpep nto edikot mbụk eyouwem mme isụn̄utom?

¹⁸ Nnyịn imenen̄ede idat esịt iban̄a se mbon oro ẹma ẹkenam utom ẹbịghi ẹkenamde ẹnyụn̄ ẹkade iso ndinam. Ndikot mbụk eyouwem mmọ edi n̄kpọ nsịnudọn̄ ọnọ nnyịn koro ke ini ikụtde se Jehovah anamde ọnọ mmọ, emi anam nnyịn inen̄ede ibiere ndika iso nnam n̄kpọ Jehovah. Nte afo emesikot mme inem inem mbụk oro ẹmịn̄de ke Enyọn̄-Ukpeme mi kpukpru ini onyụn̄ etie ekere mmọ?

19. Didie ke mme ete ye eka oro ẹdide Christian ẹkeme ndida mbụk eyouwem oro ẹwetde ke Enyọn̄-Ukpeme nnam n̄kpọ nte ọfọnde?

¹⁹ Moses ama eti nditọ Israel ete ke mmọ ikenyeneke ndifre kpukpru se Jehovah akanamde ọnọ mmọ ye nte ke ikpanaha mmọ ẹyak mme n̄kpọ emi ẹwọrọ ke esịt mmọ ke ofụri eyouwem mmọ. Enye ama adian do ete: “Da mmọ kpep nditọ fo, ye nditọ nditọ fo.” (Deuteronomy 4:9) Esinen̄ede enem ndikot mbụk eyouwem. Mme uyen oro ẹkọride ẹyom nti uwụtn̄kpọ. Nditọete iban emi mîdọhọ ndọ ẹkeme ndikpep n̄kpọ nto nti uwụtn̄kpọ nditọete iban oro ẹma ẹkesọn̄ emi ẹwetde mbụk eyouwem mmọ ke Enyọn̄-Ukpeme. Ndinam utom ke efakutom oro ẹsemde usem en̄wen ọnọ nditọete iren ye iban akamba ifet ndisịn idem ke utom edikwọrọ eti mbụk. Ntak emi mbufo mme ete ye eka oro ẹdide Christian mîdaha ifiọkutom mme anam-akpanikọ isụn̄utom Gilead ye eke mbon en̄wen isịn udọn̄ inọ nditọ mbufo ẹmek ndida uwem mmọ nnam utom uyọhọ ini?

20. Nso ke ana inam man ‘imek uwem’?

²⁰ Didie ndien ke nnyịn owo kiet kiet ikeme ‘ndimek uwem’? Edi ke ndida utịbe utịbe ifụre oro Jehovah ọnọde nnyịn ndimek se iyomde ndinam n̄wụt ke imama enye ye ke ndika iso nnam kpukpru se ikemede ke utom esie adan̄a nte enye ọnọde nnyịn ifet ndinam oro. Moses ọkọdọhọ ete: “Koro [Jehovah] edide uwem fo, ye uniọn̄ mme usen fo.”—Deuteronomy 30:19, 20.

[Ikọ idakisọn̄]

Nte Afo Emekeme Nditi?

• Nso ke afo ekpep oto mme uwụtn̄kpọ oro ẹban̄ade nsio nsio edimek oro inemede?

• Mme n̄kpọ ewe ke inyene ndinam man ‘imek uwem’?

• Ewe mbiomo iba ke ẹsịn udọn̄ ẹnọ nnyịn ndibiom?

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Ndise ke page 26]

‘Mmada uwem ye n̄kpa nnịm fi ke iso’

[Ndise ke page 29]

Ndikokop uyo Abasi ama enịm Noah ye ubon esie uwem

[Ndise ke page 30]

Mary Olson

[Ndise ke page 30]

Nancy Porter