‘Mmama Mbet Fo Didie!’

“Mmama ido [“mbet,” NW] fo didie! enye ke ntie n̄kere ofụri usen.”—PSALM 119:97.

1, 2. (a) N̄kpọ eketie didie ye andiwet Psalm 119? (b) Enye akanam n̄kpọ didie, ndien ntak-a?

 ANDIWET Psalm 119 ama osobo akwa idomo. Mme asua oro ẹkedide mbon iseri emi mîkamaha mbet Abasi ẹma ẹsak enye nsahi ẹnyụn̄ ẹdọk nsu ẹdori enye. Mbọn̄ ẹma ẹdụk ediomi ẹban̄a enye ẹnyụn̄ ẹkọbọ enye. Udịm mme oburobụt owo ẹma ẹkan enye ẹkụk, ẹnyụn̄ ẹyom enye ndiwot. Kpukpru emi ẹma ẹnam enye “atua eyet ke mfụhọ.” (Psalm 119:9, 23, 28, 51, 61, 69, 85, 87, 161) Kpa ye idomo emi, andiwet psalm emi ama ọkwọ ete: “Mmama ido [“mbet,” NW] fo didie! enye ke ntie n̄kere ofụri usen.”—Psalm 119:97.

² Afo emekeme ndibụp ete, “Mbet Abasi akasan̄a didie ọdọn̄ andiwet psalm emi esịt onyụn̄ esịn udọn̄ ọnọ enye?” Mbuọtidem oro enye ekenyenede ke Jehovah ama ama imọ ekenịm enye uwem. Sia andiwet psalm oro ọkọfiọkde ufọn edinịm mbet oro, emi ama anam enye okop inemesịt, kpa ye oro mme andibiọn̄ọ ẹkenamde n̄kpọ ọsọn̄ ye enye. Enye ama ọfiọk ke Jehovah akanam n̄kpọ ye imọ ke eti usụn̄. Akan oro, nditiene ndausụn̄ oro ibet Abasi ọkọnọde ama anam andiwet psalm oro ọfiọk n̄kpọ akan mme asua esie onyụn̄ akam enịm enye uwem. Ndinịm mbet emi ama anam enye enyene ifụre ye eti ubieresịt.—Psalm 119:1, 9, 65, 93, 98, 165.

3. Ntak ọsọn̄de mme Christian ndida mme edumbet Abasi ndu uwem mfịn?

³ Ndusụk mme asan̄autom Abasi mfịn ẹsobo ikan̄-ikan̄ idomo n̄ko. Ekeme ndidi nnyịn isoboke idaha emi edịghede nnyịn uwem nte andiwet psalm oro okosobode, edi nnyịn idu uwem ke “ndiọkeyo.” Ediwak owo emi nnyịn isisobode ke usen ke usen imaha mme n̄kpọ eke spirit—mme utịtmbuba mmọ ẹban̄a n̄kpọ idemmọ ye uma-inyene, mmọ ẹnana ukpono ẹnyụn̄ ẹkohode idem. (2 Timothy 3:1-5) N̄kparawa Christian ẹsiyọ mme n̄kpọ oro ẹsịnde eti ido uwem mmọ ke udomo kpukpru ini. Ke mme utọ idaha oro, ekeme ndisọn̄ nnyịn ndisọn̄ọ nda mma Jehovah ye se inende. Didie ke ikeme ndikpeme idem nnyịn?

4. Didie ke andiwet psalm okowụt esịtekọm aban̄a mbet Abasi, ndien didie ke mme Christian ẹkpenam ntre n̄ko?

⁴ Andiwet psalm oro ndikenen̄ede nsịn idem n̄kpep nnyụn̄ ntie n̄kere mbet Abasi akan̄wam enye ndiyọ se enye okosobode. Oro ama anam enye enen̄ede ama mbet oro. Ke nditịm ntịn̄, iwakke-wak ufan̄ikọ ke Psalm 119 oro mîsiakke orụk mbet Jehovah kiet. * Ibet Moses oro Abasi ọkọnọde idụt Israel eset ibọpke mme Christian mfịn. (Colossae 2:14) Nte ededi, mme edumbet oro ẹdude ke Ibet oro ẹsụk ẹnyenyene ufọn. Mme edumbet emi ẹma ẹdọn̄ andiwet psalm oro esịt, kpa nte mmọ ẹkemede ndidọn̄  mme asan̄autom Abasi emi ẹn̄wanade ndiyọ nsọn̄ọn̄kpọ eyomfịn, esịt.

5. Mme ikpehe ewe ke Ibet Moses ke nnyịn idineme?

⁵ Ẹyak ise se ikemede ndikpep nto ikpehe ita kpọt ke Ibet Moses: edinịm Sabbath, editan̄ nyọhọ-nsụhọ, ye ewụhọ oro akakpande isịnenyịn. Ke kpukpru, nnyịn iyokụt ke enen̄ede oyom ifiọk mme edumbet emi ẹkenamde ẹnọ mbet emi, man ikeme ndiyọ nsọn̄ọn̄kpọ eyo nnyịn.

Ndiyụhọ Udọn̄ Nnyịn ke N̄kan̄ eke Spirit

6. Mme akpan udọn̄ ewe ke kpukpru owo ẹnyene?

⁶ Ubonowo ẹkedada ekese udọn̄ ẹmana. Ke uwụtn̄kpọ, owo oyom udia, edin̄wọn̄ n̄kpọ, ye itie udakibuot man okop nsọn̄idem. Kpa ye oro, ana owo oyom n̄ko se ‘inanade enye ke n̄kan̄ eke spirit.’ Enye ikemeke ndinyene ata inemesịt tutu amama ibọhọke enye anam oro. (Matthew 5:3) Jehovah akada ediyụhọ ndammana udọn̄ emi nte ata akpan n̄kpọ tutu enye owụk ikọt esie ete ẹtre ndinam utom ofụri usen kiet kpukpru urua man ẹyụhọ udọn̄ mmọ ke n̄kan̄ eke spirit.

7, 8. (a) Nso ubahade ke Abasi ekesịn ke ufọt Sabbath ye mme usen eken? (b) Nso ikedi uduak Sabbath?

⁷ Edinịm Sabbath ọkọsọn̄ọ owụt ufọn edibịne mme n̄kpọ eke spirit. Ata akpa ini emi ẹsiakde ikọ emi “sabbath” ke Bible enyene n̄kpọ ndinam ye edinọ nditọ Israel manna ke wilderness. Ẹkedọhọ nditọ Israel ẹwobi utịbe utịbe uyo emi ke usen itiokiet. Ke ọyọhọ usen itiokiet, mmọ ẹkenyene ndiwobi “udia usen iba,” koro owo ikọnọhọ enye ke ọyọhọ usen itiaba. Ọyọhọ usen itiaba ekedi “edisana sabbath Jehovah,” emi akanade kpukpru owo ẹtie ke itie mmọ. (Exodus 16:13-30) Kiet ke otu Ibet Duop okowụk ete ẹkûnam baba utom kiet ke Sabbath. Usen oro ekedi edisana. Ufen editre ndinịm ewụhọ emi ekedi n̄kpa.—Exodus 20:8-11; Numbers 15:32-36.

⁸ Ibet Sabbath okowụt ke Jehovah ama ekere aban̄a mfọnọn̄kpọ eke obụk ye eke spirit ikọt esie. Jesus ọkọdọhọ ete, “Sabbath ekedidu ke ntak owo.” (Mark 2:27) Ibet emi ama anam nditọ Israel ẹkeme ndiduọk odudu onyụn̄ ọnọ mmọ ifet ndisan̄a n̄kpere Andibot mmọ nnyụn̄ mma enye. (Deuteronomy 5:12) Enye ekedi usen emi ẹkesiode ẹnịm san̄asan̄a ndida nnam n̄kpọ Abasi. Oro ama esịne ubon ndituak ibuot, ndibọn̄ akam, nnyụn̄ ntie n̄kere Ibet Abasi ọtọkiet. Ndutịm emi ikayakke nditọ Israel ẹda ofụri ini ye ukeme mmọ ẹbịne mme n̄kpọ obụkidem. Sabbath ama eti mmọ ke itie ebuana mmọ ye Jehovah ekedi ata akpan n̄kpọ ke uwem mmọ. Jesus ama afiak etịn̄ nsinsi edumbet emi ke ini enye ọkọdọhọde ete: “Ẹwet ẹte, ‘Idịghe uyo ikpọn̄ ke ana owo ada odu uwem, edi edida kpukpru ikọ eke ẹwọrọde Jehovah ke inua odu.’”—Matthew 4:4.

9. Nso ke ibet Sabbath ekpep mme Christian?

 ⁹ Owo iyomke aba ikọt Abasi ẹnịm Sabbath usen kiet emi edide hour 24, kpa ye oro Sabbath idịghe sụk ikpîkpu mbụkeset. (Colossae 2:16) Ndi emi itịghi nnyịn ke ana inịm mme n̄kpọ eke spirit akpa? Inaha edibịne mme n̄kpọ obụkidem m̀mê unọ idem nduọkodudu ẹbaba mme n̄kpọ Abasi ẹwot. (Mme Hebrew 4:9, 10) Ntre nnyịn ikpenyene ndibụp idem nnyịn ite: “Nso idi akpa n̄kpọ ke uwem mi? Ndi ukpepn̄kpọ, akam, edidụk mbono esop, ye edikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ ẹdi ebeiso n̄kpọ ẹnọ mi? Mîdịghe ndi mme n̄kpọ eken ẹbaba mme n̄kpọ eke spirit emi?” Edieke nnyịn inịmde mme n̄kpọ eke spirit akpa ke uwem nnyịn, Jehovah ọn̄wọn̄ọ ọnọ nnyịn ke nnyịn idinanake mme n̄kpọ udu uwem.—Matthew 6:24-33.

10. Didie ke ndisio ini nnịm nnọ mme n̄kpọ eke spirit ekeme ndinọ nnyịn ufọn?

¹⁰ Ini oro idade ikpep Bible ye mme n̄wed ẹkọn̄ọde ke Bible, ọkọrọ ye editie n̄kere etop mmọ, ekeme ndin̄wam nnyịn isan̄a ikpere Jehovah. (James 4:8) Susan emi ọkọtọn̄ọde ndisio ini nnịm nda n̄kpep Bible kpukpru ini ke n̄kpọ nte isua 40 emi ẹkebede, ọdọhọ ke iketiehe inem inem ke ntọn̄ọ. Ama esifek enye. Edi adan̄a nte enye ekesịnde idem okot, ntre ke ekenem enye. Idahaemi esibiak enye etieti edieke enyenede se mîyakke enye ekpep n̄kpọ. Enye ọdọhọ ete: “Ukpepn̄kpọ an̄wam mi nda Jehovah nte Ete mi. Mmekeme ndibuọt idem ke enye, mberi edem ke enye, nnyụn̄ mbọn̄ akam nnọ enye ifụre ifụre. Enen̄ede edi ata utịben̄kpọ ndikụt adan̄a nte Jehovah amade mme asan̄autom esie, nte enye esede aban̄a mi ọkpọkpọ, ye nte enye an̄wamde mi.” Nso akwa idatesịt ke nnyịn n̄ko ikeme ndinyene ntem ke ndiyụhọ udọn̄ nnyịn ke n̄kan̄ eke spirit kpukpru ini!

Ibet Abasi Aban̄ade Editan̄ Nyọhọ-Nsụhọ

11. Nso ndutịm ke ẹkenam kaban̄a editan̄ nyọhọ-nsụhọ?

¹¹ Ọyọhọ ikpehe iba ke Ibet Moses oro owụtde nte Abasi ekekerede aban̄a mfọnọn̄kpọ ikọt esie edi unen oro owo ekenyenede nditan̄ nyọhọ-nsụhọ. Jehovah okowụk ete ke ini eyen Israel ekpen̄ede mbun̄wụm in̄wan̄ esie, ke enye ekpenyene ndiyak nditọ ubuene ẹtan̄ se mbon ukpen̄e ẹkebede ẹkpọn̄. Mme ọtọin̄wan̄ ikenyeneke ndikpen̄e inụk in̄wan̄ mmọ mma, ikonyụn̄ inyeneke nditan̄ nyọhọ-nsụhọ grape m̀mê olive. Mmọ ikenyeneke ndifiak n̄ka n̄katan̄ mbuot ibokpot oro ẹkefrede. Emi ekedi ima ima ndutịm oro ẹkenamde ẹnọ mme ubuene, isen owo, nditọakpa, ye mme ebeakpa. Edi akpanikọ, ndisan̄a ntan̄ nyọhọ-nsụhọ ekedi akamba utom, edi emi ikayakke mmọ ẹben̄e eben̄e.—Leviticus 19:9, 10; Deuteronomy 24:19-22; Psalm 37:25.

12. Nso ifet ke ndutịm editan̄ nyọhọ-nsụhọ ọkọnọ mme ọtọin̄wan̄?

¹² Ibet aban̄ade editan̄ nyọhọ-nsụhọ iketịn̄ke udomo mfri oro mme ọtọin̄wan̄ ẹkpeyakde ẹbon ẹnọ mme ubuene. Mme ọtọin̄wan̄ ẹkenyene ndibiere adan̄a mbun̄wụm oro mmimọ mîdikpen̄eke ke in̄wan̄ mmimọ. Ndiyak mme ọtọin̄wan̄ ẹbiere n̄kpọ emi ama ekpep mmọ ntatubọk. Emi ama ọnọ mme ọtọin̄wan̄ ifet ndiwụt esịtekọm oro mmọ ẹkenyenede ẹnọ Andinọ ukpen̄e, sia “atua ubuene mbọm okpono [Andibot enye].” (Mme N̄ke 14:31) Boaz ama anam oro. Ke ntak mfọnido, enye ama okụt ete ke Ruth, kpa ebeakpa emi akatan̄de nyọhọ-nsụhọ ke in̄wan̄ imọ, ama atan̄ se ikekemde enye. Jehovah ama ọdiọn̄ Boaz uwak uwak ke ntatubọk esie.—Ruth 2:15, 16; 4:21, 22; Mme N̄ke 19:17.

13. Nso ke ibet eset aban̄ade editan̄ nyọhọ-nsụhọ ekpep nnyịn?

¹³ Edumbet emi akanamde ẹnọ ibet editan̄ nyọhọ-nsụhọ ikpụhọkede. Jehovah oyom mme asan̄autom esie ẹtat ubọk, akpan akpan ye mme ubuene. Adan̄a nte nnyịn itatde ubọk, ntre ke nnyịn ididọdiọn̄ inyene edidiọn̄. Jesus ọkọdọhọ ete: “Ẹnọ owo n̄kpọ, ndien mme owo ẹyenọ mbufo n̄kpọ. Mmọ  ẹyedomo ọyọhọ udomo, eke ẹmịn̄de osụhọde, eke ẹnyen̄ede onyụn̄ ọyọhọde ọduọhọ, ẹsịn mbufo ke ọfọn̄. Koro udomo eke mbufo ẹdade ẹdomo ẹnọ owo, ke mmọ ẹdida ẹdomo ẹnọ mbufo ke usiene.”—Luke 6:38.

14, 15. Didie ke nnyịn ikeme nditat ubọk, ndien didie ke emi ekeme ndida ufọn nsọk nnyịn ye mbon oro in̄wamde?

¹⁴ Apostle Paul eketeme nnyịn ete “inam se ifọnde inọ kpukpru owo, edi akpan akpan ye mmọ emi ẹbuanade n̄kpọ ye nnyịn ke mbuọtidem.” (Galatia 6:10) Ntem, oyom ikụt ke imọnọ ekemmọ mme Christian un̄wam eke spirit ini ekededi oro mmọ ẹsobode idomo mbuọtidem. Edi, ndi mmọ ẹkeme n̄ko ndiyom ata ata un̄wam ndika Ufọkmbono Obio Ubọn̄ m̀mê ndidep n̄kpọudia? Ndi n̄kani owo, mbon udọn̄ọ, m̀mê mbon oro mîkemeke ndiwọrọ ke ufọk ẹdu ke esop mbufo, emi ẹkpemade ẹdi ẹdise mmimọ m̀mê ẹn̄wam mmimọ? Edieke nnyịn isịnde ukeme ndisisọp n̄n̄wam mme utọ mbon oro, do Jehovah ekeme ndida nnyịn mbọrọ akam owo emi oyomde un̄wam. Ke adan̄aemi edide utom Christian ndise mban̄a kiet eken, ndinam emi esin̄wam andinọ un̄wam n̄ko. Ndinyene ata ima nnọ ekemmọ nditọete edi se inọde owo akwa idatesịt ye uyụhọ emi ẹnamde owo enyene unyịme Jehovah.—Mme N̄ke 15:29.

¹⁵ Usụn̄ en̄wen emi mme Christian ẹwụtde edu unana ibụk edi ke ndida ini ye odudu mmọ ntịn̄ mban̄a mme uduak Abasi. (Matthew 28:19, 20) Owo ekededi emi ekpepde owo n̄kpọ tutu owo oro ayak idemesie ọnọ Jehovah esikop idatesịt onyụn̄ ọfiọk nte ikọ Jesus emi edide akpanikọ: “Inemesịt okpon ke ndinọnọ akan ke ndibọbọ.”—Utom 20:35.

Ndibiọn̄ọ Isịnenyịn

16, 17. Nso ke ọyọhọ ibet duop akakpan, ndien ntak-a?

¹⁶ Ọyọhọ ikpehe ita ke Ibet oro Abasi ọkọnọde Israel, emi nnyịn iyomde ndineme edi ọyọhọ ibet duop, emi akakpande isịnenyịn. Ibet oro ọkọdọhọ ete: “Kûyom ufọk mbọhọidụn̄ fo; kûyom n̄wan mbọhọidụn̄ fo, ye ofụn eren esie, ye ofụn an̄wan esie, ye enan̄ esie, ye ass esie, ye n̄kpọ ekededi eke enyenede mbọhọidụn̄ fo.” (Exodus 20:17) Baba owo kiet ikemeke ndinam mme owo  ẹnịm utọ ibet oro, sia owo ndomokiet mîkemeke ndifiọk se isịnede owo ke esịt. Nte ededi, ewụhọ oro ama anam Ibet Abasi okon̄ akan ibet owo. Enye ama anam eyen Israel ọfiọk ke imọ ikenyene ndinam ibat nnennen nnennen nnọ Jehovah, emi ekemede ndifiọk se isịnede owo ke esịt. (1 Samuel 16:7) Akan oro, ewụhọ emi ama otụk ata ntak emi mme owo ẹsinamde idiọkn̄kpọ.—James 1:14.

¹⁷ Ewụhọ emi akakpande isịnenyịn ama esịn udọn̄ ọnọ ikọt Abasi ete ẹfep uma-inyene, ibụk, ye ediseme mban̄a idaha mmọ ke uwem. Ama ekpeme mmọ n̄ko ọbiọn̄ọ idomo ediyịp inọ m̀mê edinam oburobụt ido. Idụhe ini emi owo mîdinyeneke n̄kpọ oro nnyịn imade m̀mê emi editiede nte ke owo akan nnyịn ke usụn̄ kiet m̀mê en̄wen. Edieke nnyịn mîkarake ekikere nnyịn ke mme utọ idaha oro, nnyịn imekeme nditre ndikop inemesịt inyụn̄ isịn mbon en̄wen enyịn. Bible ọdọhọ ke isịnenyịn edi uyarade “idiọk ekikere.” Eyetịm ọfọn ye nnyịn edieke itrede isịnenyịn.—Rome 1:28-30.

18. Ewe edu ke mme owo ke ererimbot ẹnen̄ede ẹnyene mfịn, ndien nso ndiọi utịp ke enye ekeme ndida ndi?

¹⁸ Edu ererimbot mfịn esịn udọn̄ ọnọ uma-inyene ye umia mbuba. Mme anyamurua ẹsida ndutịm usuanetop n̄kpọurua ẹnam mbufa n̄kpọ ẹdọn̄ owo ndinyene, ẹsinyụn̄ ẹnam ikere ke nnyịn ikemeke ndikop inemesịt ibọhọke idep mme n̄kpọ oro. Edu emi Ibet Jehovah akakpande edi oro. Edu efen emi ebietde enye edi udọn̄ edikọ inyene ke usụn̄ ekededi ye unana edikere mban̄a utịp. Apostle Paul okodụri owo utọn̄ ete: “Mbon oro ẹbierede ndinyene inyene ẹduọ ẹdụk idomo ye ekpọ ye ediwak ndisịme ye idiọk udọn̄, emi ẹdụride mme owo ẹsịn ke nsobo ye nditaha. Koro ima okụk edi orụn̄ kpukpru orụk idiọkn̄kpọ, ndien ke edinyanade mbịne ima emi, ndusụk owo ẹma ẹtụn usụn̄ ẹkpọn̄ mbuọtidem ẹnyụn̄ ẹkịm ofụri idem mmọ ẹnọ ediwak unan.”—1 Timothy 6:9, 10.

19, 20. (a) Nso inen̄erede isọn̄ urua ke enyịn mbon oro ẹmade ibet Jehovah? (b) Nso ke ẹdineme ke ibuotikọ oro etienede?

¹⁹ Mbon oro ẹmade mbet Abasi ẹfiọk mme afanikọn̄ oro ẹsisan̄ade ye edu uma-inyene, ndien ke ntem ẹbọhọ afanikọn̄ emi. Ke uwụtn̄kpọ, andiwet psalm ọkọbọn̄ akam ọnọ Jehovah ete: “Nam esịt mi ebịne uyo fo; kûyak ebịne udori. Ido inua fo ọfọn mi akan mme tọsịn gold ye silver.” (Psalm 119:36, 72) Ndinen̄ede nnịm ke ikọ emi edi akpanikọ ayan̄wam nnyịn ida ukem ukem man ikeme ndifep ekpọ nte uma-inyene, idiọkitọn̄, ye ediseme idem. “Uten̄e Abasi” edi ukpọhọde akwa udori, idịghe edikọ akpakịp inyene.—1 Timothy 6:6.

²⁰ Mme edumbet emi ẹkenamde ẹnọ Ibet oro Jehovah ọkọnọde idụt Israel eset ẹsụk ẹnyenyene ufọn mfịn ke ndiọkeyo nnyịn emi kpa nte ẹkenyenede ke ini Jehovah ọkọnọde Moses Ibet oro. Adan̄a nte nnyịn idade mme edumbet emi isịn ke edinam, ntre ke mmọ ẹdidọdiọn̄ ẹn̄wan̄a nnyịn, ntre ke nnyịn idinyụn̄ idọdiọn̄ ima mmọ inyụn̄ idọdiọn̄ ikop inemesịt. Ibet oro ekpep nnyịn ekese nti n̄kpọ, ndien uwem ye ifiọk n̄kpọntịbe mme owo oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Bible ẹti nnyịn nte Ibet emi enyenede ufọn. Iyeneme ndusụk ke otu emi ke ibuotikọ oro etienede.

[Ikọ idakisọn̄]

Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?

• Ntak emi andiwet Psalm 119 akamade mbet Jehovah?

• Nso ke mme Christian ẹkeme ndikpep nto ibet Sabbath?

• Nso ufọn oro ebịghide ke ibet Abasi aban̄ade editan̄ nyọhọ-nsụhọ enyene?

• Didie ke ibet emi akpande isịnenyịn ekpeme nnyịn?

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Ndise ke page 21]

Ibet Sabbath okodori nsọn̄uyo ke nso?

[Ndise ke page 23]

Nso ke ibet aban̄ade editan̄ nyọhọ-nsụhọ ekpep nnyịn?