Mmọ Ẹkemana Ẹdụk Idụt Oro Abasi Ekemekde
Mmọ Ẹkemana Ẹdụk Idụt Oro Abasi Ekemekde
“Jehovah Abasi fo ama emek fi ete edi ata ikọt imọ.”—DEUTERONOMY 7:6.
1, 2. Ikpọ n̄kpọ ewe ke Jehovah akanam ọnọ ikọt esie, ndien nso orụk itie ebuana ke nditọ Israel ẹkenyene ye Abasi?
JEHOVAH ama ọtọn̄ọ obufa itie ebuana ye mme asan̄autom esie ke isọn̄ ke isua 1513 M.E.N. Isua oro ke enye ekesuene idụt oro akakarade ofụri ererimbot onyụn̄ osio nditọ Israel ke ufụn. Emi ama anam enye akabade edi Andinyan̄a ye Andinyene mmọ. Mbemiso Abasi akanamde emi, enye ọkọdọhọ Moses ete: “Dọhọ ndien ye nditọ Israel, ete, Ami ndi Jehovah, nyonyụn̄ nnam mbufo ẹwọn̄ọ ke idak mbiomo Egypt, nnyụn̄ nsio mbufo ke ufụn mmọ, nnyụn̄ mfak mbufo ke edinyanade ubọk, ye ke ikpọ ufen: nyonyụn̄ nda mbufo nnịm ke ikọt mi, nnyụn̄ ndi Abasi mbufo.”—Exodus 6:6, 7; 15:1-7, 11.
2 Esisịt ini ke nditọ Israel ẹma ẹkewọn̄ọ ke Egypt, mmọ ẹma ẹdụk ediomi ye Abasi mmọ, Jehovah. Utu ke ndinam n̄kpọ ye mme owo, mme ubon, m̀mê mme ekpụk kiet kiet, ọtọn̄ọde ke ini oro, Jehovah ama edinyene esop, kpa idụt kiet ke isọn̄. (Exodus 19:5, 6; 24:7) Enye ama ọnọ ikọt esie mme ibet oro ẹketemede mmọ nte ẹkpedude uwem, ndien akpan akpan, nte ẹkpetuakde ibuot. Moses ọkọdọhọ mmọ ete: “Ewe akamba idụt odu emi abasi esie ekperede enye, nte Jehovah Abasi nnyịn, ke kpukpru se nnyịn iseseme inọ enye? Ndien ewe akamba idụt odu emi enyenede edinen ewụhọ ye item, ebiet ofụri n̄wed mbet emi ami nnịmde ke iso mbufo mfịn emi?”—Deuteronomy 4:7, 8.
Ndimana Ndụk Idụt Mme Ntiense
3, 4. Akpan ntak ewe akanam Israel ẹkabade ẹdi idụt?
3 Ke ediwak isua ikie ẹma ẹkebe, Jehovah ama ada Isaiah prọfet esie eti nditọ Israel akpan ntak emi akanamde mmọ ẹkabarede ẹdi idụt. Isaiah ọkọdọhọ ete: “Ntem ke Jehovah, emi akanamde fi, Jacob, okonyụn̄ obotde fi, Israel, ọdọhọ ete, Kûfehe; koro ami mfakde fi, n̄kosio fi enyịn̄; afo edi okịmmọ. Koro ami Jehovah ndide Abasi fo; ami Edisana Abasi Israel, ndi Andinyan̄a fi: . . . da nditọ-iren mi ke anyan idụt di, ye nditọ-iban mi ke utịt ererimbot; kpa kpukpru mmọ eke ẹkerede enyịn̄ mi: ndien mmanam enye mban̄a ubọn̄ mi, mbot enye, n̄kọm mmanam enye. Jehovah ọdọhọ, ete, Mbufo ẹdi ntiense mi, ye owo emi n̄kemekde: . . . Mma mbot mbio emi nnọ idem mi; mmọ ẹyebụk itoro mi.”—Isaiah 43:1, 3, 6, 7, 10, 21.
4 Sia ẹkekotde nditọ Israel ẹdian Jehovah, mmọ ẹkenyene nditie ntiense ke iso mme idụt nte ke Jehovah edi Andikara. ‘Ẹkenam mmọ ẹban̄a ubọn̄ Jehovah.’ Mmọ ẹkenyene ‘ndibụk itoro Jehovah,’ ẹbụk mme utịbe edinyan̄a oro enye ọkọnọde mmọ, ndien ke ntem ẹnọ edisana enyịn̄ esie ubọn̄. Ke nditịn̄ ibio ibio, idụt emi ẹkenyene ndidi mme ntiense Jehovah.
5. Didie ke Israel ẹkedi idụt oro ẹyakde idem ẹnọ Abasi?
5 Ke ọyọhọ isua ikie 11 M.E.N., Edidem Solomon ama owụt ke Jehovah ama adianade Israel enịm nte idụt. Enye ọkọdọhọ ke akam oro enye ọkọbọn̄de ọnọ Jehovah ete: “Afo okosio mmọ ke kpukpru mme idụt ererimbot emi, adianade enịm ke idemfo ke udeme.” (1 Ndidem 8:53) Eyen Israel kiet kiet ama enyene n̄ko san̄asan̄a itie ebuana ye Jehovah. Moses ama ebebem iso asian mmọ ete: “Mbufo ẹdi nditọ Jehovah Abasi mbufo. . . . Koro afo edide edisana mbio obio Jehovah Abasi fo.” (Deuteronomy 14:1, 2) Ke ntre, nditọwọn̄ ke Israel ikenyeneke ndiyak idemmọ nnọ Jehovah. Mmọ ẹkemamana ẹdụk idụt oro ẹkeyakde idem ẹnọ Abasi. (Psalm 79:13; 95:7) Ẹma ẹteme emana kiet kiet mme ibet Jehovah, ndien mmọ ẹkenyene ndinịm mme ibet emi ke ntak ediomi oro Israel ẹkedụkde ye Jehovah.—Deuteronomy 11:18, 19.
Ifụre Ndimek Se Ẹmade
6. Nso ke eyen Israel kiet kiet ekenyene ndibiere?
6 Okposụkedi nditọ Israel ẹkemanade-mana ẹdụk idụt oro ẹyakde idem ẹnọ Abasi, owo mmọ kiet kiet ekenyene ndibiere ke idemesie ndinam n̄kpọ Abasi. Moses ọkọdọhọ mmọ mbemiso ẹkedụkde Isọn̄ Un̄wọn̄ọ ete: “Mmowụk enyọn̄ ye isọn̄, nte ẹdi ntiense ẹban̄a mbufo mfịn emi; mmada uwem ye n̄kpa, edidiọn̄ ye isụni, nnịm fi ke iso; mek uwem, ndien, man afo ye nditọ fo ẹdu uwem: man afo ama Jehovah Abasi fo onyụn̄ okop uyo esie, onyụn̄ eyịre ye enye: koro enye edide uwem fo, ye uniọn̄ mme usen fo: man afo odụn̄ ke isọn̄ emi Jehovah ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ mme usọ, Abraham, ye Isaac, ye Jacob, ete iyọnọ mmọ.” (Deuteronomy 30:19, 20) Ke ntre, eyen Israel kiet kiet ekenyene ndimek ndima Jehovah, ndikop uyo esie, nnyụn̄ nyịre ye enye. Sia nditọ Israel ẹkenyenede ifụre ndimek se mmọ ẹmade, mmọ ẹkenyene ndiyọ se ededi oro ubiere mmọ adade edi.—Deuteronomy 30:16-18.
7. Nso iketịbe ke ofụri emana Joshua ẹma ẹkekpan̄a?
7 Ini emi mme ebiereikpe ẹkekarade enen̄ede anam ẹfiọk mme utịp edinam akpanikọ ye editre ndinam akpanikọ. Esisịt ini mbemiso ini oro, nditọ Israel ẹma ẹtiene eti uwụtn̄kpọ Joshua ẹnyụn̄ ẹbọ edidiọn̄. “Ndien mmọ ẹnam n̄kpọ Jehovah ke ofụri eyo Joshua, ye ke ofụri eyo mbiowo oro ẹbịghide uwem ẹkan Joshua, emi ẹkekụtde kpukpru ikpọ n̄kpọ Jehovah, emi enye akanamde ye Israel.” Nte ededi, ke Joshua ye ofụri emana esie ẹma ẹkekpan̄a, “emana efen emi mîfiọkke Jehovah, mînyụn̄ ifiọkke n̄kpọ emi enye akanamde ọnọ Israel, ẹtiene mmọ edem ẹdaha ẹda. Ndien nditọ Israel ẹnam idiọk ke enyịn Jehovah.” (Judges 2:7, 10, 11) Ana in̄wan̄-in̄wan̄ ke emana oro ẹkedahade ẹda, oro mîkenyeneke ifiọk ikadaha ifet mmọ nte mbon oro ẹkemanade ẹdụk idụt oro ẹyakde idem ẹnọ Abasi ke akpan n̄kpọ, kpa mbon oro Abasi mmọ, Jehovah, akanamde ikpọ utịben̄kpọ ọnọ ke ini edem.—Psalm 78:3-7, 10, 11.
Ndidu Uwem Ekekem ye Uyakidem Mmọ
8, 9. (a) Nso ndutịm akanam nditọ Israel ẹkeme ndiwụt ke imayak idem inọ Jehovah? (b) Nso ke mbon oro ẹkenọde mme enọ imaesịt ẹkenyene?
8 Jehovah ama ọnọ ikọt esie mme n̄kpọ oro ẹdin̄wamde mmọ ẹdu uwem ekekem nte idụt oro ẹkeyakde idem ẹnọ imọ. Ke uwụtn̄kpọ, Ibet esie ama anam ndutịm ọnọ mmọ ndisiwa uwa, m̀mê ndinọ enọ, emi ndusụk ẹkedide amama ye mûmaha, mbon eken ke imaesịt. (Mme Hebrew 8:3) Mme utọ uwa emi ẹma ẹsịne mme edifọp uwa, inuak udia, ye mme uwa emem emi ẹkenọde ke imaesịt man ẹnyene mfọn Jehovah, ẹnyụn̄ ẹda ẹkọm enye.—Leviticus 7:11-13.
9 Mme uwa imaesịt emi ẹma ẹsinem Jehovah esịt. Ẹkedọhọ ke mme edifọp uwa ye mme inuak udia oro ẹkesion̄o “edinem utebe [ẹnọ] Jehovah.” (Leviticus 1:9; 2:2) Ke ini ẹkewade uwa emem, ẹkesinọ Jehovah iyịp ye ikpọn̄ unam oro, ke adan̄aemi oku ye andinọ ẹkesitade idem unam. Emi okowụt ke mmọ ẹnyene emem ye Jehovah. Ibet ọkọdọhọ ete: “Ndien n̄ko ke ini mbufo ẹwade uwa emem ẹnọ Jehovah, ẹwa enye [“ke usụn̄ emi ẹdinyịmede uwa mbufo,” NW].” (Leviticus 19:5) Okposụkedi kpukpru nditọ Israel ẹkeyakde idem ẹnọ Jehovah toto ke emana, mbon oro ẹkemekde ndidu uwem ekekem ye uyakidem emi ke ndinọ mme enọ imaesịt ẹma ẹnyene unyịme Abasi ye ekese edidiọn̄.—Malachi 3:10.
10. Didie ke Jehovah okowụt iyatesịt esie ke eyo Isaiah ye eke Malachi?
10 Nte ededi, ediwak ini idụt Israel oro ẹkeyakde idem ẹnọ Jehovah ikanamke akpanikọ inọ enye. Jehovah ama ada Isaiah prọfet esie asian mmọ ete: “Afo ukadaha n̄kpri ufene ufọp uwa fo usọk mi, ukunyụn̄ ukponoke mi ke mme uwa emem fo. N̄kesịnke fi anam n̄kpọ mi ke uwa.” (Isaiah 43:23) Ke adianade do, mme enọ oro owo mîkọnọhọ ke imaesịt ye ke ntak ima emi ẹmade Abasi ikenyeneke ufọn ke enyịn Jehovah. Ke uwụtn̄kpọ, ke isua ikie ita ẹma ẹkebe tọn̄ọ Isaiah akakpa, nditọ Israel ẹma ẹda unam eke ẹbiomode ndo ẹdiwa ẹnọ Abasi ke eyo prọfet Malachi. Mmọdo, Malachi ama ọdọhọ mmọ ete: “Jehovah mme udịm ọdọhọ ete, Mbufo inemke mi esịt baba; inuak-udia emi otode mbufo ke ubọk inyụn̄ inemke mi esịt. . . . mbufo ẹnyụn̄ ẹda n̄kpọ n̄kanubọk, ye mbụn̄ọ, ye se idọn̄ọde, ẹdi, ẹnyụn̄ ẹda inuak-udia ẹdi: nte nyenyịme ndibọ enye ke ubọk mbufo? Jehovah ọdọhọ.”—Malachi 1:10, 13; Amos 5:22.
Idaha Mmọ Aba nte Idụt Oro Ẹyakde Idem Ẹnọ Abasi
11. Nso ifet ke ẹkenọ Israel?
11 Jehovah ama ọn̄wọn̄ọ ọnọ nditọ Israel ke ini emi mmọ ẹkekabarede ẹdi idụt oro ẹyakde idem ẹnọ enye ete: “Edieke mbufo mîditreke ndikop uyo mi, nnyụn̄ nnịm ediomi mi, mbufo ẹyedi ndien akpan inyene mi ẹkan kpukpru obio: koro ofụri ererimbot edide okịm. Mbufo ẹyenyụn̄ ẹnyene mi nte obio oku, ye nte edisana idụt.” (Exodus 19:5, 6) Messiah oro ẹken̄wọn̄ọde ekenyene ndiwọrọ ke otu mmọ nnyụn̄ mbem iso nnọ mmọ ifet nditiene n̄kara ke Obio Ubọn̄ Abasi. (Genesis 22:17, 18; 49:10; 2 Samuel 7:12, 16; Luke 1:31-33; Rome 9:4, 5) Edi ata ekese nditọ Israel ikodụhe uwem ẹkekem ye uyakidem mmọ. (Matthew 22:14) Mmọ ẹma ẹsịn Messiah ekem ẹwot enye.—Utom 7:51-53.
12. Nso ke Jesus eketịn̄ ndiwụt ke Jehovah ama esịn nditọ Israel nte idụt oro ẹyakde idem ẹnọ Enye?
12 Jesus ọkọdọhọ mme adaiso ido ukpono mme Jew usen ifan̄ mbemiso ẹkewotde enye ete: “Nte akanam mbufo ikotke ke N̄wed Abasi ite, ‘Itiat emi mme ọbọpufọk ẹkesịnde kpa enye amakabade edi etubom itiat inụk. Emi oto Jehovah, enye onyụn̄ edi utịben̄kpọ ke enyịn nnyịn’? Ntak edi oro ndọhọde mbufo nte, Ẹyebọ mbufo obio ubọn̄ Abasi ẹnyụn̄ ẹyak enye ẹnọ idụt oro on̄wụmde mfri esie.” (Matthew 21:42, 43) Man owụt ke Jehovah ama esịn mmọ nte idụt oro ẹyakde idem ẹnọ Enye, Jesus ọkọdọhọ ete: “Jerusalem, Jerusalem, andiwot mme prọfet ye anditọn̄ọ mbon oro ẹkedọn̄de ẹbịne enye ke itiat,—adan̄a didie ke n̄koyom nditan̄ nditọ fo mbon ọtọkiet, kpa nte unen atan̄de nditọ esie ọdọn̄ ke idak mba esie! Edi mbufo ikoyomke. Sese! Ẹmekpọn̄ ufọk mbufo ẹnọ mbufo.”—Matthew 23:37, 38.
Obufa Idụt Oro Ẹyakde Idem Ẹnọ Abasi
13. Nso ke Jehovah eketịn̄ enịm ke eyo Jeremiah?
13 Ke eyo prọfet Jeremiah, Jehovah ama etịn̄ obufa n̄kpọ oro imọ idinamde ye ikọt imọ. Nnyịn ikot ite: “Jehovah ọdọhọ, ete, Sese, mme usen ke edi eke ndinamde obufa ediomi ye ufọk Israel, ye ufọk Judah; idibietke ediomi oro n̄kodiomide ye mme ete mmọ, ke usen oro n̄komụmde mmọ ubọk, nnyụn̄ nsion̄o mmọ ke isọn̄ Egypt; kpa ediomi mi oro mmọ ẹkebiatde, ndien ami n̄kenyene mmọ: Jehovah ọdọhọ: koro emi edide ediomi eke ndidiomide ye ufọk Israel, ke mme usen oro ẹma ẹbe, Jehovah ọdọhọ: nyesịn mmọ mbet mi ke esịt, nnyụn̄ n̄wet mmọ ke ọn̄wọn̄ esịt; nyonyụn̄ ndi Abasi mmọ, ndien mmọ ẹyedi ikọt mi.”—Jeremiah 31:31-33.
14. (a) Ini ewe n̄ko didie ke obufa idụt oro ẹyakde idem ẹnọ Jehovah akamana? (b) Mmanie ẹnam obufa idụt emi?
14 Ẹkesịn itiat idakisọn̄ obufa ediomi emi ke ini Jesus akakpade, ekem eset ada ekọmurua iyịp oro enye ọkọduọkde ọsọk Ete esie ke isua 33 E.N. (Luke 22:20; Mme Hebrew 9:15, 24-26) Nte ededi, obufa ediomi emi ọkọtọn̄ọ ke ini ẹken̄wan̄ade edisana spirit ẹduọk mme mbet ke usen Pentecost isua 33 E.N., anamde obufa idụt, kpa “Israel Abasi,” amana. (Galatia 6:16; Rome 2:28, 29; 9:6; 11:25, 26) Apostle Peter ekewet leta ọnọ mme Christian oro ẹyetde aran ete: “Mbufo ẹdi ‘orụk eke ẹmekde, otu mme oku emi ẹdade ubọn̄, edisana idụt, mbon emi ẹdide akpan inyene, man mbufo ẹkpetan̄a nti ido’ enye emi okokotde mbufo osio ke ekịm esịn ke utịbe un̄wana esie. Koro mbufo mîkedịghe ikọt owo baba kiet ini kiet ko, edi idahaemi ẹdi ikọt Abasi.” (1 Peter 2:9, 10) Jehovah ikenyeneke aba san̄asan̄a itie ebuana ye ata ata idụt Israel. Ke isua 33 E.N., Jehovah ama emen edidiọn̄ oro enye ekenịmde ọnọ ata ata idụt Israel ọnọ Israel eke spirit, kpa esop Christian, emi ẹdide “idụt oro on̄wụmde mfri” Obio Ubọn̄ Messiah.—Matthew 21:43.
Owo Kiet Kiet Ayak Idem Ọnọ Abasi
15. Ewe baptism ke Peter ekesịn udọn̄ ọnọ mbon oro ẹkekpan̄de utọn̄ ẹnọ enye ke usen Pentecost isua 33 E.N. ete ẹna?
15 Ke Pentecost isua 33 E.N. ama ekebe, owo kiet kiet, Jew m̀mê Gentile, ekenyene ndiyak idemesie ọkpọkpọ nnọ Abasi nnyụn̄ nna baptism “ke enyịn̄ Ete ye Eyen ye edisana spirit.” * (Matthew 28:19) Apostle Peter ọkọdọhọ mme Jew ye mme okpono Abasi ke ido mme Jew ke usen Pentecost ete: “Ẹkabade esịt, kpukpru mbufo ẹnyụn̄ ẹna baptism ke enyịn̄ Jesus Christ man ẹfen mme idiọkn̄kpọ mbufo, ndien mbufo ẹyebọ edisana spirit emi edide enọ mfọn.” (Utom 2:38) Mme Jew ye mme okpono Abasi ke ido mme Jew oro ẹkenyene ndina baptism man ẹwụt ke mmimọ imayak idem inọ Jehovah inyụn̄ inyịme Jesus nte enye oro Jehovah adade efen mme idiọkn̄kpọ mmimọ. Mmọ ẹkenyene ndida enye nte Akwa Oku Jehovah ye nte Adausụn̄ mmimọ, kpa Ibuot esop Christian.—Colossae 1:13, 14, 18.
16. Didie ke mbon oro ẹkenyenede eti esịt—mme Jew ye mme Gentile—ẹkekabarede ẹdi mme andibuana ke idụt Israel eke spirit ke eyo Paul?
16 Ke ediwak isua ẹma ẹkebe, apostle Paul ama ọdọhọ ete: “Mma mbem iso nda etop nsọk mmọ emi ẹdude ke Damascus ye mmọ emi ẹdude ke Jerusalem, ye ke ofụri idụt Judea, ye mme idụt nte mmọ ẹkabade esịt ẹwọn̄ọde ẹtiene Abasi ke ndinam mme utom eke ẹdotde edikabade esịt.” (Utom 26:20) Ke Paul ama akanam mme owo—oro edi mme Jew ye mme Gentile—ẹnịm ke Jesus ekedi Christ, kpa Messiah, enye ama an̄wam mmọ ẹyak idem ẹnọ Abasi ẹnyụn̄ ẹna baptism. (Utom 16:14, 15, 31-33; 17:3, 4; 18:8) Mbufa mbet emi ndikọwọn̄ọde ntem mbịne Abasi akanam mmọ ẹkabade ẹdi mme andibuana ke idụt Israel eke spirit.
17. Ewe utom ufịk idiọn̄ọ ekpere ndikụre, ndien ewe utom en̄wen aka iso usọp usọp idahaemi?
17 Ibịghike ẹmọn̄ ẹfịk nsụhọ Israel eke spirit idiọn̄ọ ẹkụre. Ke ẹma ẹkefịk mmọ idiọn̄ọ ẹkụre, do ndien ke ẹdinọ “angel inan̄” oro ẹmụmde ofụm nsobo “akwa ukụt” odudu ẹte ẹsana ofụm nsobo emi ẹyak. Kan̄a ke emi, ke ẹsọsọp ẹtan̄ “akwa otuowo” emi ẹdoride enyịn ndidu ke nsinsi ke isọn̄, ẹbok. Mme “erọn̄ en̄wen” emi ẹmek ke idemmọ ndibuọt idem ke “iyịp Eyenerọn̄” nnyụn̄ nna baptism ndiwụt ke imayak idem inọ Jehovah. (Ediyarade 7:1-4, 9-15; 22:17; John 10:16; Matthew 28:19, 20) Mme uyen emi mme ete ye eka oro ẹdide mme Christian ẹbọkde ẹsịne ke otu emi. Edieke afo esịnede ke otu mme uyen emi, eyenem fi ndikot ibuotikọ oro etienede.
[Mme Ikọ idakisọn̄]
Ke Ndidụn̄ọde
• Ntak emi mîkoyomke nditọwọn̄ oro ẹkemanade ẹdụk idụt Israel ẹyak idem ọkpọkpọ ẹnọ Jehovah?
• Didie ke nditọ Israel ẹkekeme ndiwụt ke mmimọ imodu uwem ikekem ye uyakidem mmimọ?
• Didie ke Jehovah ekesịn Israel nte idụt oro ẹkeyakde idem ẹnọ enye, ndien ẹkeyak ifet emi ẹnọ mmanie?
• Ọtọn̄ọde ke Pentecost isua 33 E.N. ka iso, nso ke mme Jew ye mme Gentile ẹkenyene ndinam man ẹkabade ẹdi mme andibuana ke Israel eke spirit?
[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]
[Ndise ke page 21]
Nditọwọn̄ ke Israel ẹkemamana ẹdụk idụt oro Abasi ekemekde
[Ndise ke page 23]
Eyen Israel kiet kiet ekenyene ndibiere ke idemesie ndinam n̄kpọ Abasi
[Ndise ke page 23]
Enọ imaesịt ama ọnọ nditọ Israel ifet ndiwụt ima oro mmọ ẹkemade Jehovah
[Ndise ke page 25]
Ke Pentecost isua 33 E.N. ama ekebe, mme anditiene Christ ẹkenyene ndiyak idem ọkpọkpọ nnọ Abasi nnyụn̄ n̄wụt emi ke ndina baptism