“Ẹyak Ida Itie N̄wed Abasi En̄wen Idomo”

E REN kiet ama okụt ekpri tract ido ukpono ke esịt tren emi akakade New York City. Ekpri tract oro ọkọdọhọ ke ‘ukpọn̄ owo ekeme ndikpa.’ Ikọ emi ama edemede eren emi ekedide ọkwọrọikọ mi udọn̄, ndien enye ama ọtọn̄ọ ndikot ekpri tract oro. Emi ama enen̄ede akpa enye idem sia enye ama enen̄ede enịm ukpepn̄kpọ ukpọn̄ ikpaha ke nsinsi. Ke ini oro, enye ikọfiọkke owo emi ekewetde ekpri tract oro. Kpa ye oro, enye ama okụt ke se ẹkewetde ke tract oro esịne ifiọk, ekem ye N̄wed Abasi, onyụn̄ odot ẹnen̄ede ẹkpep.

Ọkwọrọikọ oro ekedi George Storrs. N̄kpọ emi eketịbe ke 1837, kpa akpa ini oro Charles Darwin ekewetde-wet ekikere esie emi ẹkedide ẹdidiọn̄ọ nte ukpepn̄kpọ edito ke unam mforo owo. Ediwak owo ke ererimbot ini oro ẹkesụk ẹnyenyene ifịk ke n̄kpọ aban̄ade ido ukpono, ndien ata ediwak owo ẹma ẹnịm ke Abasi odu. Ediwak owo ẹma ẹsikot Bible ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹda se enye etịn̄de ke akpan n̄kpọ.

Storrs ama edifiọk ke Henry Grew eke Philadelphia ke Pennsylvania ekewet ekpri tract oro. Grew ama enen̄ede enịm ke “N̄wed Abasi . . . esikam anam idemesie etịm an̄wan̄a.” Grew ye nsan̄a esie ẹma ẹsikpep Bible man ẹdu uwem ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ asan̄a ekekem ye item Bible. Emi ama anam mmọ ẹfiọk ndusụk akpanikọ N̄wed Abasi.

Se Grew ekewetde ama anam Storrs etịn̄ enyịn odụn̄ọde se N̄wed Abasi etịn̄de aban̄a ukpọn̄ onyụn̄ eneme n̄kpọ emi ye ndusụk ekemmọ mme ọkwọrọikọ. Ke Storrs ama ekenen̄ede ekpep n̄kpọ ke isua ition, ke akpatre enye ama ebiere ndinam ẹfiọk ọsọn̄urua akpanikọ N̄wed Abasi emi enye okokụtde obufa mi. Akpa kan̄a, enye ama ewet utịn̄ikọ kiet ndinọ ke Sunday ke 1842. Nte ededi, enye ama ekere ke oyom ida usen ifan̄ imana ikwọrọ ikọ ke ibuotikọ emi man enen̄ede an̄wan̄a owo. Ke akpatre, ukwọrọikọ esie aban̄ade ukpọn̄ owo ndikpa ekedi itiokiet, emi enye ekewetde ke n̄wed oro Six Sermons. Storrs ama ada ufan̄ikọ kiet odomo ye en̄wen man ọfiọk akpanikọ oro mme ukpepn̄kpọ Christendom oro mînọhọ Abasi ukpono mîkayakke ẹfiọk.

Ndi Bible Ekpep ke Ukpọn̄ Isikpaha ke Nsinsi?

Bible ọdọhọ ke mme mbet Jesus oro ẹyetde aran ẹsịne se mîkemeke ndikpa nte utịp edinam akpanikọ mmọ. (1 Corinth 15:50-56) Storrs ama ekere ete ke edieke utịp mme anam-akpanikọ edide unana n̄kpa, ọwọrọ ke ukpọn̄ mme idiọkowo ẹkeme ndikpa. Utu ke ndinọ ekikere esie, enye ama odụn̄ọde N̄wed Abasi. Enye ama odụn̄ọde Matthew 10:28, emi ke Edisana Ŋwed Abasi Ibom okotde ete: “Ẹfehe Enye emi ekemede ndisobo ukpọn̄ ye ikpọkidem ke hell.” Ntre, ẹkeme ndisobo ukpọn̄. Enye ama ese Ezekiel 18:4 n̄ko, emi ọdọhọde ete: “Ukpọn̄ eke anamde idiọk ayakpa n̄kpa.”  Ke ini okodụn̄ọrede se ofụri Bible enemede aban̄a emi, akpanikọ emi ama enen̄ede ọwọrọ ada ediye ediye. Storrs ama ewet ete: “Edieke ekikere mi kaban̄a ukpepn̄kpọ emi enende, ọwọrọ ke ediwak itie eken ke N̄wed Abasi emi ukpepn̄kpọ ukpọn̄ ikpaha ke nsinsi mîkayakke ẹfiọk, ẹnen̄ede ẹn̄wan̄a, ẹnem, ẹnyene odudu, ẹnyụn̄ ẹnyene se ẹwọrọde.”

Edi nso kaban̄a utọ itie N̄wed Abasi nte Jude 7? Itie oro okot ntem ete: “Kpasụk ntre n̄ko ke Enye ama osio Sodom ye Gomorrah ye n̄kpet-n̄kpet obio eken, emi ẹkenyụn̄ ẹtienede mmọ ẹsịn idem ke use ye ido eke mîkemke, enịm nte uwụt-n̄kpọ, mmọ ẹnyụn̄ ẹkụt ufen nsinsi ikan̄.” (Edisana Ŋwed Abasi Ibom) Ke ini ndusụk owo ẹkotde itie N̄wed Abasi emi, mmọ ẹkeme ndikere ke ẹtụhọde ukpọn̄ mbon oro ẹkesobode ke Sodom ye Gomorrah ke ikan̄ ke nsinsi. Storrs ama ewet ete: “Ẹyak ida itie N̄wed Abasi en̄wen idomo.” Ekem enye ama okot se isịnede ke 2 Peter 2:5, 6, emi ọdọhọde ete: “Edieke enye mîkonyụn̄ iyakke akani ererimbot ọbọhọ, edi ekpemede Noah . . . , ke ini Enye anamde ukwọ ọtọ ofụk ekondo eke mîbakke Abasi; edieke Enye onyụn̄ ọfọpde mme obio Sodom ye Gomorrah ẹkabade ntọn̄, ke ini Enye adade nsobo obiom mmọ ikpe, onyụn̄ anamde mmọ ẹdi uwụt-n̄kpọ ọnọ mmọ eke mîdibakke Abasi.” (Edisana Ŋwed Abasi Ibom) Ih, ẹma ẹfọp Sodom ye Gomorrah ẹkabade ntọn̄, oro edi, ẹsobo mmọ ke nsinsi.

Storrs ọkọdọhọ ete: “Peter anam ikọ Jude etịm an̄wan̄a. Mmọ mbiba ẹwụt in̄wan̄-in̄wan̄ nte Abasi asuade mme anamidiọk. . . . Nsobo oro ẹkesobode akani ererimbot oro, Sodom ye Gomorrah, edi nsinsi n̄kpọntịbe oro owo mîdifreke, m̀mê ‘nsinsi’ ntọt, m̀mê ‘uwụtn̄kpọ’ ọnọ kpukpru owo aban̄a se iditịbede ke utịt ererimbot emi.” Ntak edi oro Jude ọkọdọhọde ke nsobo Sodom ye Gomorrah ke ikan̄ edi ke nsinsi nsobo. Oro iwọrọke ke usụn̄ ndomokiet ke ukpọn̄ owo isikpaha n̄kpa.

Storrs ikasatke mme itie N̄wed Abasi oro ẹkenyịmede ye ekikere esie kpọt ndien ofụmi mbon eken. Enye ama ekere aban̄a se itie N̄wed Abasi kiet kiet enemede, ọkọrọ ye se Bible ekpepde. Edieke eketiede nte ke ufan̄ikọ kiet ama atuaha ye mbon eken, Storrs ama odụn̄ọde ofụri Bible man ufan̄ikọ oro etịm an̄wan̄a enye.

Se Russell Ekekpepde ke N̄wed Abasi

Akparawa kiet emi eketịmde otu ukpepn̄kpọ Bible ke Pittsburgh ke Pennsylvania, ama esịne ke otu mbon oro ẹkebuanade ye George Storrs. Enye ekekere Charles Taze Russell. Ẹkemịn̄ kiet ke otu akpa ukpepn̄kpọ N̄wed Abasi oro enye ekewetde ke 1876 ke magazine emi ẹkotde Bible Examiner; Storrs akafiak enen̄erede enye ewet. Russell ama enyịme ke ima ikpep n̄kpọ ito nditọ ukpepn̄kpọ Bible oro ẹkedude mbemiso imọ. Ke ini enye akakabarede edi andiwet Zion’s Watch Tower, enye ama ama nte Storrs akan̄wamde imọ ke se enye eketịn̄de-tịn̄ onyụn̄ ewetde-wet.

Ke ini C. T. Russell ekedide isua 18, enye ama etịm otu ukpepn̄kpọ Bible onyụn̄ ọtọn̄ọ nte ẹkpesikpepde Bible. A. H. Macmillan emi ekedide eyen ukpepn̄kpọ Bible oro ekedide nsan̄a Russell, etịn̄ nte ẹkesinamde ete: “Owo oyobụp mbụme. Ndien mmọ ẹyeneme enye. Mmọ ẹyekot kpukpru itie N̄wed Abasi emi ẹnemede n̄kpọ ẹban̄a mbụme oro, ndien ke mmọ ẹma ẹkekụt ke mme itie N̄wed Abasi oro ẹdu ke n̄kemuyo, mmọ ke akpatre ẹyetịn̄ se ubiere mmọ edide ẹnyụn̄ ẹwet ẹnịm.”

Russell ama enen̄ede enịm ke edieke ẹdụn̄ọrede se isịnede ke ofụri Bible, ẹyekụt ke etop Bible ẹdu ke n̄kemuyo ẹnyụn̄ ẹsan̄a ẹkekem ye edu Abasi, kpa Andinyene enye. Ini ekededi oro eketiede nte ke ọsọn̄ ndifiọk ikpehe Bible ekededi, Russell ama esinịm ke mme ikpehe Bible eken ẹyenam itie oro an̄wan̄a.

Ido Ukpep N̄wed Abasi

Nte ededi, idịghe Russell m̀mê Storrs m̀mê Grew ẹkedi akpa mbon oro ẹkeyakde N̄wed Abasi anam idemesie an̄wan̄a. Ekedi Jesus Christ emi edide Andikọtọn̄ọ Ido Ukpono Christ. Enye ama esida ediwak itie N̄wed Abasi  anam itie N̄wed Abasi kiet an̄wan̄a. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini mme Pharisee ẹkesuade ẹnọ mme mbet esie ke ndikekịbi mbuot wheat ke Sabbath, Jesus ama ada se ẹkewetde ke 1 Samuel 21:6 owụt nte ẹkpenịmde ibet Sabbath. Mme adaiso ido ukpono oro ẹma ẹfiọk mbụk Bible oro, emi David ye ikọt esie ẹketade edisana uyo. Ekem Jesus ama etịn̄ aban̄a Ibet oro ọkọdọhọde ke mme oku oro ẹketode ubon Aaron kpọt ẹkenyene ndita edisana uyo. (Exodus 29:32, 33; Leviticus 24:9) Kpa ye oro, ẹma ẹyak David ata uyo oro. Jesus ama ada ikọ esie ekeberi ke ndikot nto n̄wed Hosea ete: “Edieke edide mbufo ẹma ẹfiọk se emi ọwọrọde, ‘Nyom mbọm, idịghe uwa,’ mbufo ikpobiomke mmọ eke mîduehe.” (Matthew 12:1-8) Nso utịbe utịbe uwụtn̄kpọ edimen itie N̄wed Abasi kiet ndomo ye en̄wen man ẹnyene nnennen ifiọk ke emi edi ntem!

Mme anditiene Jesus ẹma ẹtiene uwụtn̄kpọ edida ediwak itie N̄wed Abasi ntat itie N̄wed Abasi en̄wen. Ke ini apostle Paul ekekpepde mme owo n̄kpọ ke Thessalonica, “enye [ama] ada N̄wed Abasi ọkọk ibuot ye mmọ, anam an̄wan̄a onyụn̄ okot n̄kpọ ndida nsọn̄ọ nte ke ama oyom Christ okụt ukụt onyụn̄ eset ke n̄kpa.” (Utom 17:2, 3) N̄ko, ke mme leta emi Paul akadade odudu spirit Abasi ewet, enye ama ayak Bible anam idemesie an̄wan̄a. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini enye ekewetde n̄wed ọnọ ẹsọk Mme Hebrew, enye ama okot oto nsio nsio itie N̄wed Abasi ndiwụt ke Ibet ekedi mbukpọn̄ nti n̄kpọ eke ẹdidide.—Mme Hebrew 10:1-18.

Ih, nditọ ukpepn̄kpọ Bible oro ẹkemade akpanikọ ke ọyọhọ isua ikie 19 ye ntọn̄ọ ntọn̄ọ ọyọhọ isua ikie 20 ẹkefiak ẹtọn̄ọ se Christ ye mme anditiene enye ẹma ẹkenanam. Magazine Enyọn̄-Ukpeme etiene ido edida mme itie N̄wed Abasi ndomo ye kiet eken. (2 Thessalonica 2:15) Mme Ntiense Jehovah ẹsinam emi ke ini ẹdụn̄ọrede itie N̄wed Abasi.

Kere Ban̄a Se Itie N̄wed Oro Enemede

Didie ke ikeme ndikpebe nti uwụtn̄kpọ Jesus ye eke mme anditiene enye ke ini ikotde Bible? Akpa, imekeme ndikere se itie N̄wed Abasi oro enemede. Didie ke se ẹnemede ẹban̄a ekeme ndinam itie N̄wed Abasi oro an̄wan̄a nnyịn? Ẹyak ida ikọ Jesus emi ẹwetde ke Matthew 16:28 ke uwụtn̄kpọ: “Ke akpanikọ ke ndọhọ mbufo nte ndusụk owo ẹdu ke otu mmọ emi ẹdade mi emi mîditabike n̄kpa tutu mmọ ẹbem iso ẹkụt Eyen owo nte edide ke obio ubọn̄ esie.” Ndusụk owo ẹkeme ndikere ke ikọ emi ikosụhu sia kpukpru mbet Jesus oro ẹkedude do ke ini enye eketịn̄de ikọ oro ẹma ẹkpan̄a mbemiso ẹketọn̄ọde Obio Ubọn̄ Abasi ke heaven. The Interpreter’s Bible akam etịn̄ ntem aban̄a ufan̄ikọ emi: “Ntịn̄nnịm ikọ emi ikosụhu, ndien nte ini akakade, mme Christian ẹkedọhọ ke emi akada aban̄a n̄kpọ.”

Nte ededi, se ẹnemede ke ufan̄ikọ emi, ye se idude ke n̄wed Mark ye Luke emi ẹnemede ukem n̄kpọ emi, ẹn̄wam nnyịn inen̄ede ifiọk se itie N̄wed Abasi oro ọwọrọde. Nso ke Matthew ekeneme aban̄a ke ndondo oro okụrede nditịn̄ se ikotde ke Matthew 16:28? Enye ekewet ete: “Usen itiokiet ke ukperedem, Jesus ada Peter ye James ye John eyeneka esie onyụn̄ ada mmọ ọdọk ke edikon̄ obot sụk mmọ ikpọn̄. Ndien mbiet esie okpụhọde ke iso mmọ.” (Matthew 17:1, 2) Mark ye Luke n̄ko ẹma ẹda ikọ Jesus aban̄ade Obio Ubọn̄ ẹbuan ye mbụk edikpụhọde mbiet emi. (Mark 9:1-8; Luke 9:27-36) Edikpụhọde mbiet Jesus ke iso mme apostle esie ita akada aban̄a edidi esie nte Edidem Obio Ubọn̄. Peter owụt ke ekikere emi enen ke nditịn̄ mban̄a “odudu ye edidu Ọbọn̄ nnyịn Jesus Christ” ke ini enye ekenemede aban̄a nte imọ ikokụtde ẹkpụhọrede mbiet Jesus.—2 Peter 1:16-18.

Ndi Afo Amayak Bible Anam Idemesie An̄wan̄a?

Nso edieke itie N̄wed Abasi kiet mîn̄wan̄ake fi idem ke ama ekekere aban̄a se enye enemede? Edieke adade enye odomo ye se mme itie N̄wed Abasi en̄wen ẹtịn̄de onyụn̄ ekerede aban̄a se ofụri Bible ekpepde, oro ekeme ndin̄wam fi. Ata eti n̄kpọ oro ekemede ndin̄wam fi anam emi odu ke New World Translation of the  Holy Scriptures, emi odude idahaemi ofụri ofụri m̀mê ubak ubak ke usem 57. N̄kpọ un̄wam emi edi mme itie N̄wed Abasi efen oro ẹtịn̄de ukem n̄kpọ, emi ẹdude ke ufọt Bible emi ke ediwak nsiondi esie. Afo emekeme ndikụt mmọ ke New World Translation of the Holy Scriptures—With References, mmọ ẹdu ẹwak ẹbe 125,000. Ntọn̄ọikọ Bible oro ọdọhọ ete: “Nditịn̄ enyịn nda mme ikọ oro ẹwetde ke ufọt Bible emi ndomo ye mme itien̄wed en̄wen nnyụn̄ ndụn̄ọde ikọ idakisọn̄ emi n̄ko owụt ke ofụri n̄wed Bible 66 ẹdu ke n̄kemuyo, owụtde ke mmọ ẹdi n̄wed kiet, emi ẹkedade odudu Abasi ẹwet.”

Ẹyak ise nte edidụn̄ọde mme itie N̄wed Abasi en̄wen oro ẹtịn̄de ukem n̄kpọ ekemede ndin̄wam nnyịn ifiọk itie N̄wed Abasi kiet. Da mbụk Abram, m̀mê Abraham ke uwụtn̄kpọ. Kere ban̄a mbụme emi: Anie akada usụn̄ ke ini Abram ye ubon esie ẹkekpọn̄de Ur? Genesis 11:31 ọdọhọ ntem ete: “Terah ada Abram eyen esie, ye Lot . . . ye Sarai . . . n̄wan Abram eyen esie; ndien mmọ ẹtiene mmọ ẹdaha ke Ur mme Chaldee, ete ika isọn̄ Canaan ndien mmọ ẹdisịm Haran, ẹnyụn̄ ẹdụn̄ do.” Edieke owo okotde itie N̄wed Abasi emi kpọt enye ekeme ndidọhọ ke Terah ete Abram akada usụn̄. Nte ededi, ke New World Translation, nnyịn imokụt itie N̄wed Abasi 11 en̄wen oro ẹtịn̄de ukem n̄kpọ oro ufan̄ikọ emi etịn̄de. Akpatre itie N̄wed Abasi ke otu oro edi Utom 7:2, kpa itie emi nnyịn ikotde item emi Stephen ọkọnọde mme Jew akpa isua ikie ete: “Abasi emi enyenede ubọn̄ ama owụt ete ete nnyịn, Abraham, idem ke adan̄aemi enye okodude ke Mesopotamia, mbemiso enye akakade okodụn̄ ke Haran, onyụn̄ ọdọhọ enye ete, ‘Wọrọ ke isọn̄ fo ye ke otu iman fo nyụn̄ di ke isọn̄ eke ndiwụtde fi.’” (Utom 7: 2, 3) Ndi Stephen okoyom nditịn̄ mban̄a ini emi Abram ọkọkpọn̄de Haran? Ke akpanikọ idịghe, koro emi edi ubak Ikọ Abasi oro ẹkedade odudu spirit ẹwet.—Genesis 12:1-3.

Ntak ndien emi Genesis 11:31 ọdọhọde ke “Terah ada Abram eyen esie” ye mbonubon esie eken ọwọrọ ke Ur? Terah okosụk edi ete ubon oro. Enye ama enyịme nditiene Abram, ntak edi oro ẹdọhọde ke enye akada ubon esie ọwọrọ aka Haran. Se iketịbede ekeme ndinen̄ede n̄n̄wan̄a nnyịn edieke idade itie N̄wed Abasi iba emi idomo inyụn̄ ise nte kiet enyenede ebuana ye eken. Abram ama ada edu ukpono anam ete esie okụt ntak ọfọnde mmimọ iwọrọ ke Ur nte Abasi okowụkde.

Ke ikotde N̄wed Abasi, nnyịn inyene ndikere mban̄a se ẹnemede ye se ofụri Bible ekpepde. Ẹnam nnyịn mme Christian ifiọk ke “nnyịn ikọbọhọ spirit ererimbot, edi ikọbọ spirit emi otode Abasi, man nnyịn ikpọfiọk mme n̄kpọ oro Abasi ọkọnọde nnyịn ke mfọnido. Mme n̄kpọ emi ke nnyịn itịn̄ n̄ko, idaha mme ikọ eke ọniọn̄ owo ekpepde itịn̄, edi ida mme ikọ eke spirit ekpepde itịn̄, nte nnyịn idade mme ikọ eke spirit itịn̄ mme n̄kpọ eke spirit.” (1 Corinth 2:11-13) Ke akpanikọ, ana iben̄e Jehovah an̄wam nnyịn ifiọk Ikọ esie inyụn̄ idomo ‘ndida mme ikọ eke spirit ntịn̄ mme n̄kpọ eke spirit’ ebe ke ndifiọk se itie N̄wed Abasi oro idụn̄ọrede etịn̄de aban̄a, inyụn̄ ikot kpukpru itie N̄wed Abasi oro ẹnemede n̄kpọ ẹban̄a oro. Nnyịn ikpakam ika iso iyom nyayama ọsọn̄urua akpanikọ Bible ebe ke ndikpep Ikọ Abasi!

[Mme ndise ke page 12]

Nditọ ukpepn̄kpọ Bible ke ọyọhọ isua ikie 19 emi ẹkedade itie N̄wed Abasi kiet ẹnam itie N̄wed Abasi en̄wen an̄wan̄a: George Storrs, Henry Grew, Charles Taze Russell, A. H. Macmillan

[Mme Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

George Storrs: Ẹda ẹto SIX SERMONS, eke George Storrs (1855); Henry Grew: Ẹbọ ẹto The New-York Historical Society/69288

[Ndise ke page 15]

Apostle Paul ama ada mme itie N̄wed Abasi en̄wen anam se enye eketịn̄de an̄wan̄a