Be ka se isịnede

Be ka se isịnede

Baruch Anam-Akpanikọ Ewetn̄wed Jeremiah

Baruch Anam-Akpanikọ Ewetn̄wed Jeremiah

Baruch Anam-Akpanikọ Ewetn̄wed Jeremiah

NDI afo ọmọfiọk “Baruch eyen Neriah”? (Jeremiah 36:4) Okposụkedi oro ibuotn̄wed inan̄ kpọt ke Bible ẹtịn̄de n̄kpọ ẹban̄a enye, mbon oro ẹsikotde Bible ẹnen̄ede ẹfiọk enye nte ewetn̄wed ye akpan ufan prọfet Jeremiah. Mmọ ẹkedu kiet ke isua 18 emi afanikọn̄ okodude ke obio ubọn̄ Judah, ke ini mbon Babylon ẹkesobode Jerusalem idiọk idiọk ke isua 607 M.E.N., ye ke ini emi ẹkedade mmọ ẹka ntan̄mfep ke Egypt.

Ke mme isua ndondo emi, ẹma ẹkụt ufịkn̄kpọ * iba oro ẹkedade mbateso ẹnam toto ke isua ikie itiaba M.E.N. Ẹwet ntem ke ufịkn̄kpọ oro: “Enyene Berekhyahu [enyịn̄ Baruch ke usem Hebrew], eyen Neriyahu [enyịn̄ Neriah ke usem Hebrew], Ewetn̄wed.” Enem nditọ ukpepn̄kpọ ndifiọk ke ẹwet enyịn̄ owo emi Bible asiakde ke ufịkn̄kpọ mbateso emi. Anie ekedi Baruch? Enye okoto ewe ubon, akaka n̄wed adan̄a didie ndien nso ikedi idaha esie? Enye ndikọsọn̄ọ nda ye Jeremiah owụt nso? Nso ke ikeme ndikpep nto enye? Ẹyak iyom ibọrọ ke ndidụn̄ọde Bible ye mbụkeset.

Ubon ye Idaha Esie

Ediwak nditọ ukpepn̄kpọ mfịn ẹnịm ke Baruch okoto n̄wọrọnda ubon oro ẹkedide mme ewetn̄wed ke Judah. Mmọ ẹtịn̄ ediwak ntak oro anamde mmọ ẹdọhọ ntre. Ke uwụtn̄kpọ, Bible ọnọ Baruch ata akpan udorienyịn̄ emi, “ewetn̄wed,” m̀mê “osion̄o n̄wed” nte ẹwetde ke ndusụk edikabade Bible. N̄wed Abasi ọdọhọ n̄ko ke Seraiah eyeneka esie ekedi akpan owo ukara ke esop Edidem Zedekiah.—Jeremiah 36:32; 51:59.

Philip J. King emi edide ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọeset ewet aban̄a mme ewetn̄wed ke eyo Jeremiah ete: “Mme ewetn̄wed, emi ẹkedide ntaifiọk, ẹkedi mme ọwọrọiso owo ke Judah ke utịt utịt isua ikie itiaba ye ntọn̄ọ ntọn̄ọ isua ikie itiokiet M.E.N. . . . Ẹkenọ ikpọ owo ukara udorienyịn̄ emi.”

Ke adianade ye emi, mbụk emi odude ke Jeremiah ibuot 36, emi idinen̄erede ineme, anam ẹkere ke Baruch ama esitiene odu ye mbon oro ẹkesinọde edidem item ẹnyụn̄ ẹsiyak enye odụk ubet udia, m̀mê ubet emi ẹkesibonode ẹneme nneme ukara ke edem Gemariah, kpa ọbọn̄ m̀mê akwa owo ukara. James Muilenberg emi edide eyen ukpepn̄kpọ Bible etịn̄ ntak emi enye ekerede ntre ete: “Baruch ama ekeme ndidụk ubet emi ẹkesibonode ẹneme nneme ukara sia enye ama enyene unen ndinam ntre, ndien enye ke idemesie ekedi kiet ke otu ikpọ owo ukara oro ẹkesopde idem ke usen oro ẹkeyomde ndikot n̄wed an̄wan̄wa. Enye okodu ye mme uke esie.”

N̄wed emi Corpus of West Semitic Stamp Seals adian n̄kpọ en̄wen ndisọn̄ọ idaha Baruch ete: “Sia ẹkekụtde ufịkn̄kpọ mbateso Berekhyahu ke otu ediwak ufịkn̄kpọ ikpọ owo ukara eken, owụt ifiọk ndidọhọ ke Baruch m̀mê Berekhyahu okonyụn̄ edi akwa owo ukara kpa nte mbon eken.” Ntọt oro odude owụt ke etie nte Baruch ye Seraiah eyeneka esie ẹkedi ikpọ owo ukara emi ẹkenọde Jeremiah—kpa anam-akpanikọ prọfet—un̄wam ke mme isua afanikọn̄ oro ẹkedade ẹkesịm nsobo Jerusalem.

An̄wam Jeremiah ke Eferife

Edieke ẹbatde ke adiana ke adiana, akpa itie oro ẹsiakde enyịn̄ Baruch edi ke Jeremiah ibuot 36, ke ‘ọyọhọ isua Jehoiakim inan̄,’ m̀mê ke n̄kpọ nte isua 625 M.E.N. Jeremiah ama ananam utom nte prọfet ke isua 23 mbemiso ini emi.—Jeremiah 25:1-3; 36:1, 4.

Jehovah ọkọdọhọ Jeremiah ini oro ete: “Da ikpa n̄wed ke idem fo, nyụn̄ men kpukpru ikọ oro n̄kọdọhọde fi, mban̄a Israel ye Judah ye kpukpru mme idụt, . . . ọtọn̄ọde ke eyo Josiah, tutu esịm mfịn emi, wet ke esịt.” Mbụk oro aka iso ete: “Jeremiah okot Baruch eyen Neriah: ndien Baruch ọbọ Jeremiah kpukpru ikọ Jehovah emi enye ọkọdọhọde enye ke inua, ewet ke ikpa n̄wed.”—Jeremiah 36:2-4.

Ntak ẹkekotde Baruch-e? Jeremiah ama ọdọhọ enye ete: “Emekọbi mi ẹbaha, n̄kemeke ndika ke ufọk Jehovah.” (Jeremiah 36:5) Nte an̄wan̄ade, owo ikayakke Jeremiah odụk okụre ufọk Jehovah emi enye ekenyenede ndidụk n̄kokot etop Jehovah, eyedi sia etop Jehovah oro enye ekebemde iso ọtọt ama ayat ikpọ owo ukara esịt. (Jeremiah 26:1-9) Eyịghe idụhe ke Baruch ekedi ata asan̄autom Jehovah, ntre enye ama “anam kpukpru, kpa nte Jeremiah prophet eketemede enye.”—Jeremiah 36:8.

Ama enen̄ede ada ini ndiwet ofụri ntọt oro ẹkenọde ke isua 23, ndien eyedi Jeremiah eketie n̄ko ebet edikem ini. Edi ke November m̀mê December isua 624 M.E.N., Baruch ama adaha uko uko “emen n̄wed oro etịn̄ kpukpru ikọ Jeremiah ke ufọk Jehovah, ke ubet Gemariah . . . , esịn ke utọn̄ kpukpru owo.”—Jeremiah 36:8-10.

Micaiah eyen Gemariah ama etịn̄ se iketịbede ọnọ ete esie ye ediwak mbọn̄, ndien mmọ ẹma ẹdọhọ Baruch afiak edikot n̄wed oro. Mbụk oro ọdọhọ ete: “Edikem adan̄aemi mmọ ẹkopde kpukpru ikọ oro, kiet edịghe ye kiet, mmọ ẹnyụn̄ ẹdọhọ Baruch, ẹte, Nnyịn iditreke nditịn̄ kpukpru ikọ emi nnọ edidem. . . . Ka kedịbe, afo ye Jeremiah; mbufo ẹkûnyụn̄ ẹyak owo baba kiet ọfiọk ebiet eke mbufo ẹdude.”—Jeremiah 36:11-19.

Ke ini Edidem Jehoiakim okokopde se Baruch ekewetde, emi Jeremiah okokotde ọnọ enye ewet, enye ama ada iyatesịt awak n̄wed oro, otop esịn ke ikan̄, onyụn̄ owụk ete ẹmụm Jeremiah ye Baruch. Jehovah ama owụk mmọ mbiba ke ebiet udịbe mmọ ete ẹda n̄wed en̄wen ẹtọn̄ọ ntak ẹwet se ikesịnede ke akpa n̄wed.—Jeremiah 36:21-32.

Eyịghe idụhe ke Baruch ama ọfiọk ke utom imọ ekedi edue ukot akpa itọn̄. Anaedi enye ama ọfiọk nte ẹkeyomde ndiwot Jeremiah isua ifan̄ mbemiso emi. Anaedi enye ama okop n̄ko aban̄a se iketịbede inọ Urijah, emi eketịn̄de “kpukpru ikọ Jeremiah,” edi emi Edidem Jehoiakim okowotde. Kpa ye oro, Baruch ama enyịme ndida usọ esie ye itie ebuana oro enye ekenyenede ye ikpọ owo ukara n̄n̄wam Jeremiah ke utom esie.—Jeremiah 26:1-9, 20-24.

‘Kûyom Ikpọ N̄kpọ’

Baruch okodu ke nnanenyịn ke ini enye ekewetde akpa n̄wed oro. Enye ama eseme ete: “Ọdọdiọk ye ami ndien! koro Jehovah ọmọkọrọ ndutụhọ ke ubiak mi; mmakpa mba ke eseme mi, ndien n̄kwe nduọk-odudu.” Nso ikedi ntak nnanenyịn emi?—Jeremiah 45:1-3.

Ata akpan ibọrọ idụhe. Edi domo ndise nte n̄kpọ eketiede ye Baruch. Anaedi nditọt nditọ Israel ye Judah se ẹma ẹkedada isua 23 ẹtọt mmọ ama enen̄ede owụt ke mmọ ẹkedi mbon mfiakedem oro ẹma ẹkekpọn̄ Jehovah. Anaedi ama akpa Baruch idem Jehovah ndikebiere ke iyosobo Jerusalem ye Judah inyụn̄ iyak ẹda idụt oro ẹka ntan̄mfep isua 70 ke Babylon; isua oro enye ekewetde akpa n̄wed esie ke Jehovah akayararede n̄kpọ emi, ndien etie nte ẹma ẹwet emi n̄ko ẹsịn ke n̄wed. (Jeremiah 25:1-11) Akan oro, enye ndikọsọn̄ọ nda ye Jeremiah ke utọ ini oro ekpekekeme ndinam enye ataba idaha ye utom esie.

Ke idaha ekededi, Jehovah ke idemesie ama an̄wam Baruch ọfiọk ke nsobo ama ekpere. Jehovah ọkọdọhọ ete: “Ami mmọn̄ n̄wụri se n̄kọbọpde, nnyụn̄ ndịbede se n̄kọtọde, kpasụk ofụri isọn̄ oro.” Ndien enye ama odụri Baruch utọn̄ ete: “Afo osụk oyom ikpọ n̄kpọ ke idem fo. Kûyom.”—Jeremiah 45:4, 5.

Jehovah iketịn̄ke se ikedide “ikpọ n̄kpọ” oro, edi anaedi Baruch ama ọfiọk edide mmọ ẹkedi ọkpọsọn̄ udọn̄ idemowo, uwọrọiso, m̀mê uforo. Jehovah ama odụri enye utọn̄ ete okûyom ikpọ n̄kpọ edi akam ekere aban̄a se ikanade enye ke iso: “Koro, sese, ami nyada idiọk ntiene kpukpru owo, . . . edi nyọnọ fi uwem fo ke n̄kpọ mbụme, ke kpukpru ebiet eke afo akade do.” Ẹma ẹn̄wọn̄ọ ndinịm Baruch uwem ebiet ekededi oro enye akakade, kpa se ikakam idide ata akpan n̄kpọ ikan.—Jeremiah 45:5.

Ke Bible ama eketịn̄ se iketịbede nte ẹwetde ke Jeremiah ibuot 36 ye 45, emi ẹketịbede ke isua 625 esịm isua 624 M.E.N., Bible itịn̄ke n̄kpọ aba iban̄a Baruch tutu ọfiọn̄ ifan̄ mbemiso mbon Babylon ẹkesobode Jerusalem ye Judah ke isua 607 M.E.N. Nso iketịbe isua oro?

Baruch Afiak An̄wam Jeremiah

Ke ini mbon Babylon ẹkekande Jerusalem ẹkụk, Bible afiak etịn̄ n̄kpọ aban̄a Baruch. Ẹma “ẹkọbi Jeremiah prophet ẹbaha ke okụre ufọk ukwak” ke ini Jehovah ọkọdọhọde enye edep in̄wan̄ eyen eyeneka ete esie, emi okodude ke Anathoth, nte idiọn̄ọ ndiwụt ke ẹyenam ikọt Abasi ẹfiak ẹnyọn̄ ẹdi. Ẹma ẹdọhọ Baruch an̄wam ke nditịm n̄wed udep nnịm nte ibet eketemede.—Jeremiah 32:1, 2, 6, 7.

Jeremiah ọkọdọhọ ete: “Ndien n̄wet nsịn ke n̄wed, mbọp nsịn idiọn̄ọ, nnyụn̄ n̄kot ntiense ẹdi, nnyụn̄ ndomo silver ke n̄kpọ udomo. Ndien nda n̄wed udep oro, kiet emi ẹbọpde ẹsịn idiọn̄ọ, . . . ye eken emi anade in̄wan̄: ndien mmen n̄wed udep oro nnọ Baruch.” Ndien enye ama ọdọhọ Baruch esịn n̄wed udep oro ke aban̄ man etịm enịm. Ndusụk nditọ ukpepn̄kpọ ẹnịm ke ini Jeremiah ọkọdọhọde Baruch “ewet” n̄wed oro, enye okokokot ọnọ Baruch, kpa ata-ewetn̄wed emi ekewetde n̄kpọ emi esịn ke n̄wed.—Jeremiah 32:10-14; 36:4, 17, 18; 45:1.

Baruch ye Jeremiah ẹma ẹnam n̄kpọ nte ibet eketemede ini oro. Kiet ke otu emi ekedi ndiwet n̄wed udep iba nnịm. N̄wed oro Corpus of West Semitic Stamp Seals ọdọhọ ete: “Ẹkekot akpa n̄wed oro ‘n̄wed emi ẹbọpde ẹsịn idiọn̄ọ’ sia ẹkewawan̄ ẹnyụn̄ ẹda ufịkn̄kpọ mbateso ẹsịn idiọn̄ọ; ndien emi ekedi akpasarade n̄wed ediomi oro. . . . Ẹkekot ọyọhọ iba ‘n̄wed emi akanade in̄wan̄,’ sia ẹkesion̄ode se ikesịnede ke akpa n̄wed ediomi ẹwet do, ndien enye emi ke ẹkesikot. Ntem, n̄wed iba okodu, akpasarade n̄wed ye enye emi ẹkesion̄ode-sion̄o ẹwet, ndien ẹkewet mmọ ke nsio nsio ikpan̄wed.” Se mme ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọ eset ẹkụtde ẹsọn̄ọ ke ekedi ido ini oro ndidọn̄ mme utọ n̄wed ntem ke aban̄.

Ke akpatre, mbon Babylon ẹma ẹkan Jerusalem, ẹfọp enye, ẹnyụn̄ ẹtan̄ kpukpru owo ke mîbọhọke ubuene ifan̄ ẹka ntan̄mfep. Nebuchadnezzar ama emek Gedaliah nte andikara, ndien mme Jew ẹma ẹwot enye ke ọfiọn̄ iba ẹma ẹkebe. Mme Jew emi ẹkesụhọde ẹma ẹdiomi ndiwọrọ n̄ka Egypt, kpa ye oro Jeremiah ọkọdọhọde ke Abasi ọdọhọ mmọ ẹkûka, ndien mi ke ẹfiak ẹtịn̄ n̄kpọ ẹban̄a Baruch.—Jeremiah 39:2, 8; 40:5; 41:1, 2; 42:13-17.

Ikpọ owo mme Jew ẹma ẹdọhọ Jeremiah ẹte: “Afo ososu: idịghe Jehovah Abasi nnyịn ọdọn̄ fi ete edidọhọ ete, Mbufo ẹkûka Egypt ẹkedụn̄ do. Edi Baruch eyen Neriah edemede fi ọnọ nnyịn, man enye ada nnyịn esịn mme Chaldean ke ubọk, man mmọ ẹwot nnyịn, ẹnyụn̄ ẹtan̄ nnyịn ẹnyọn̄ọ ke Babylon.” (Jeremiah 43:2, 3) Edori ikọ emi odomo ndiwụt ke ikpọ owo mme Jew ẹma ẹnịm ke Baruch akanam Jeremiah anam se enye akanamde. Ndi mmọ ẹkekere ke idaha Baruch m̀mê sia enye ekedide ufan Jeremiah ke ata anyan ini, ama anam enye okpon akan ikpîkpu ewetn̄wed prọfet Jeremiah? Ekeme ndidi ntre, edi se ededi oro ikpọ owo mme Jew ẹkekerede, etop oro okoto Jehovah.

Kpa ye ntọt oro Abasi akadade Jeremiah ọnọ mmọ, mme Jew oro ẹkesụhọde ẹma ẹda “Jeremiah prophet n̄ko, ye Baruch eyen Neriah” ẹka Egypt. Jeremiah ewet ete: “Ndien mmọ ẹka ke isọn̄ Egypt: koro mmọ mînyịmeke ndikop uyo Jehovah: ndien mmọ ẹka ke Tahpanhes,” obio emi odude ekpere adan̄a edem usiahautịn Utan Nile, emi enyenede adan̄a ye Sinai. Akpatre ini emi ẹsiakde enyịn̄ Baruch ke Bible edi emi.—Jeremiah 43:5-7.

Nso ke Ikeme Ndikpep nto Baruch?

Ata ediwak nti n̄kpọ ẹdu oro ikemede ndikpep nto Baruch. Ata akpan ukpepn̄kpọ kiet edi enye ndikenyịme ndida usọ esie ye ikpọ owo oro enye ọkọdiọn̄ọde nnam n̄kpọ Jehovah, inamke n̄kpọ m̀mê nso ikedi utịp. Ediwak Mme Ntiense Jehovah mfịn—iren ye iban—ẹnyene ukem edu emi ke ndida usọ mmọ nnam utom Bethel, utom ubọpn̄kpọ, ye mme n̄kpọ ntre. Didie ke afo ekeme ndinyene ukem edu Baruch emi?

Ke ini ẹketide Baruch ke mme akpatre usen Judah oro ikedịghe ini ndida nyom “ikpọ n̄kpọ” nnọ idemesie, anaedi enye ama okop item oro koro ẹma ẹnyan̄a enye. Ọfọn ikop item emi n̄ko, koro nnyịn n̄ko idu uwem ke mme akpatre usen editịm n̄kpọ emi. Jehovah ọn̄wọn̄ọ ukem n̄kpọ oro ọnọ nnyịn—oro edi ke ẹyenyan̄a nnyịn. Ndi nnyịn imesikop mme utọ item emi kpa nte Baruch okokopde?

Mbụk emi ekpep nnyịn ata akpan n̄kpọ en̄wen n̄ko. Baruch ama an̄wam Jeremiah ye eyen eyeneka ete esie ndinam n̄wed nte ibet eketemede ke ini mmọ ẹkenamde mbubehe, idem okposụkedi owo iba emi ẹkedide iman. Emi edi uwụtn̄kpọ oro N̄wed Abasi ọnọde mme Christian oro ẹnamde mbubehe ye nditọete mmọ eke spirit. Nditiene uwụtn̄kpọ emi ke ndiwewet ediomi mbubehe ke n̄wed ekekem ye se N̄wed Abasi etemede, enyene ufọn, onyụn̄ owụt ima.

Okposụkedi mîwakke ebiet oro ẹsiakde Baruch ke Bible, uwụtn̄kpọ esie odot se kpukpru mme Christian mfịn ẹkpekpebede. Ndi afo eyekpebe eti uwụtn̄kpọ anam-akpanikọ ewetn̄wed Jeremiah emi?

[Ikọ idakisọn̄]

^ ikp. 3 Ẹkesida ufịkn̄kpọ mbateso emi ẹsịn idiọn̄ọ ke akpan n̄wed, ẹnyụn̄ ẹda enye ẹfiọk andinyene m̀mê andinọ n̄wed oro.

[Ndise ke page 16]

Ufịkn̄kpọ mbateso Baruch

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Ufịkn̄kpọ mbateso:Ẹbọ ẹto Itie Ubon N̄kpọeset Israel ke Jerusalem