Mbụk Eyouwem

Ndibọ Ufọn nto Nsọn̄ọnda Mbonubon Mi

NTE KATHLEEN COOKE OBỤKDE

KE ADAN̄AEMI Mary Ellen Thompson eka eka mi akakade ndise iman esie ke Glasgow, ke Scotland ke 1911, enye ama aka okokop utịn̄ikọ Charles Taze Russell, kpa ọwọrọiso owo ke otu Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible, emi ẹdiọn̄ọde idahaemi nte Mme Ntiense Jehovah. Utịn̄ikọ oro ama enem eka eka mi. Ke ini enye ọkọnyọn̄de edi South Africa, enye ama osobo ye Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ke obio nnyịn. Enye ama esịne ke otu owo 16 oro ẹkenade baptism ke April 1914, ke akpa akamba mbono oro Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹkenịmde ke South Africa. Edith eka mi ekedi isua itiokiet ini oro.

Ke Brọda Russell ama akakpa ke 1916, ubahade ama odu ke otu Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ke ofụri ererimbot. Owo 12 kpọt ẹkesọn̄ọ ẹda ke otu owo 60 oro ẹkedude ke Esop Durban. Ingeborg Myrdal eka ete mi ye Henry ete mi, kpa uyen emi akanade baptism ke ndondo oro, ẹma ẹsịne ke otu mbon oro ẹkesọn̄ọde ẹda. Ke 1924, Henry ama akabade edi colporteur, nte ẹkesikotde mme asan̄autom uyọhọ ini Mme Ntiense Jehovah ini oro. Ke isua ition oro ẹketienede, enye ama ọkwọrọ ikọ ke ediwak ebiet ke usụk usụk Africa. Ke 1930, Henry ye Edith ẹma ẹdọ ndọ, ndien ke 1933, mma mmana.

Ntatara Ubon

Ima idụn̄ ke Mozambique ke esisịt ini, edi ke 1939, ima iwọrọ ikodụn̄ ye eka eka ye ete eka mi ke Johannesburg. Kpa ye oro ete eka mi ekenen̄erede ọfọn ido, enye ikenyeneke udọn̄ ke akpanikọ Bible, ndien enye ama esibiọn̄ọ eka eka mi ndusụk  ini. Thelma eyeneka mi an̄wan akamana ke 1940, ndien ami ye enye ima ikpep ndise mban̄a n̄kani owo. Ke ini udia mbubịteyo, ima isiwak ndibiat ini nneme se iketịbede usen oro inyụn̄ ikere n̄ko iban̄a se iketịbede ke ini edem.

Ama esinem nnyịn ke ini Mme Ntiense ẹkesidide ufọk nnyịn, akpan akpan mbon oro ẹnamde utom uyọhọ ini. Mmọ ẹma ẹsitiene nnyịn ẹneme nneme ke ini udia, ndien nneme mmọ ẹma ẹsinam nnyịn inen̄ede ima se nnyịn inyenede ke n̄kan̄ eke spirit. Emi ama anam mi ye Thelma idọdiọn̄ iyom ndidi mme asiakusụn̄ nte mmọ.

Ẹma ẹnam nnyịn ima ukotn̄wed toto ke ini ikedide n̄kpri nditọwọn̄. Mama, Papa, ye eka eka nnyịn ẹma ẹsikot nti n̄wedmbụk m̀mê Bible ẹnọ nnyịn. Mme mbono esop Christian ye utom ukwọrọikọ ẹkedi akpan n̄kpọ ke uwem nnyịn ukem nte ibifịk edide akpan n̄kpọ ke uwem owo. Papa ekedi asan̄autom otu (emi ẹkotde idahaemi esenyịn oro etiede ibuot) ke Esop Johannesburg, ntre kpukpru nnyịn ikesinyene ndibabak n̄ka mbono esop. Ke ini akamba mbono, Papa ikesinyeneke ini sia enye ekesin̄wamde ese aban̄a ndutịm mbono, ke ini Mama ekesisede aban̄a ebiet oro mme andidụk mbono ẹdidụn̄de.

Ata Akpan Mbono

Akamba mbono oro ikodụkde ke 1948 ke Johannesburg ekedi ata akpan mbono. Oro ekedi akpa ini emi mme owo ẹketode ibuot itieutom Mme Ntiense Jehovah ke Brooklyn ke New York, ẹdi mbono nnyịn. Ẹma ẹdọhọ Papa awat Nathan Knorr ye Milton Henschel ke ubomisọn̄ esie ke ofụri ini oro mmọ ẹkedude ke Johannesburg. N̄kana baptism ke mbono oro.

Esisịt ini ke oro ebede, idem ama akpa Papa ndikop ete esie ọdọhọde ke imenen̄ede itua n̄kpọfiọk iban̄a nte imọ ikayakde mbon oro ẹkekpọn̄de Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ke Brọda Russell ama akakpa, ẹtụn imọ usụn̄. Enye ama akpa ke ọfiọn̄ ifan̄ ẹbede. Ke n̄kan̄ eken, Myrdal eka ete mi ama ọsọn̄ọ ada anam akpanikọ tutu okụre utom esie ke isọn̄ ke 1955.

Mme N̄kpọ Oro Ẹkekpụhọrede Uwem Mi

Mma ntọn̄ọ ndinam utom usiakusụn̄ ofụri ini ke February 1, 1949. Ikebịghike, idem eketie nnyịn urua urua ke ini ẹketọtde ke ẹmọn̄ ẹnịm mbono ofụri ererimbot ke New York City ke 1950. Ama ọdọn̄ nnyịn ndika edi nnyịn ikenyeneke okụk ukpeusụn̄. Ekem, ke February 1950, ete eka mi ama akpa, ndien eka eka mi ama ada okụk oro ete eka mi akakpade ọkpọn̄ ekpe usụn̄ ọnọ nnyịn mbition.

Urua ifan̄ mbemiso nnyịn ikadahade isan̄, mma mbọ leta nto ibuot itieutom ofụri ererimbot Mme Ntiense Jehovah ke Brooklyn ke New York. Leta oro ekedi ikot oro ẹkenọde mi ndidụk ọyọhọ otu 16 eke ufọkn̄wed isụn̄utom Gilead. Esịt ekenem mi didie ntem sia mmen̄kesịmke isua 17! Nso akwa ifet ke n̄kenyene ntem  ndisịne ke otu owo duop oro ẹketode South Africa ẹdidụk ufọkn̄wed oro!

Ke ima ikokụre ukpep oro ke February 1951, nnyịn owo itiaita ima ifiak inyọn̄ South Africa ikanam utom nte isụn̄utom. Ke isua ifan̄ oro ẹketienede, ami ye nsan̄a mi ikesiwak ndikwọrọ ikọ ke n̄kpri obio oro ẹkesemde usem Afrikaans. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ, n̄ketịmke mfiọk usem oro, ndien mmeti nte n̄kawatde enan̄ukwak nnyọn̄ ufọk usen kiet, nnyụn̄ nsemede mban̄a nte mmen̄kekemeke ndikwọrọ ikọ udọn udọn ke usem emi. Edi nte ini akakade, mma nnam n̄kọri ndien Jehovah ama ọdiọn̄ ukeme mi.

Ndọ ye Utom Emi Ẹsan̄ade-San̄a

Ke 1955, mma ndimehe ye John Cooke. Enye ama an̄wam ọtọn̄ọ utom ukwọrọikọ ke France, Portugal, ye Spain mbemiso ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba ọkọtọn̄ọde ye ke ekọn̄ oro ama eketre, ndien enye ekedi isụn̄utom ke Africa ke isua oro n̄kosobode ye enye. Ke oro ebede, enye ekewet ete: “N̄kpọ ita oro ẹkenemde mi esịt ẹma ẹtịbe ke urua kiet . . . Eyenete kiet oro ọkọfọnde ido etieti ama ọnọ mi ekpri ubomisọn̄; ẹma ẹmek mi asan̄autom district; mma nnyụn̄ n̄kụt owo oro ndidọde.” * Ima idọ ndọ ke December 1957.

Ke ini uyomima nnyịn, John ọkọdọhọ ke ndọ nnyịn editie inem inem, ndien enye ama enen. Ima isan̄a ise mme esop ke ofụri South Africa, akpan akpan ke mme ebiet oro mbubịt owo ẹkedụn̄ọde. Kpukpru urua, ekesidi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ndinọ nnyịn unyịme ndidụk mme utọ ebiet oro, idịghe nditetịn̄ mban̄a owo ndiyak nnyịn ina do eyo esiere. Ke ibat ibat ini, ima isina ke ukpọk ufọkurua emi ekperede n̄kan̄ oro mfiaowo ẹkedụn̄ọde, inyụn̄ idịbe nte ikekeme mbak owo edikụt nnyịn. Nnyịn ikesiwak ndidụn̄ ye Mme Ntiense oro ẹdide mfiaowo, emi ẹkedụn̄de ẹkpere n̄kan̄ mbubịt owo ẹkan, okposụkedi ufọk mmọ ẹkenen̄erede oyom usụn̄.

Ikesidịghe mmemmem n̄kpọ ndisidụk mbono ke ukeuke itie mbono oro ẹkebọpde ke esịt ikọt. Ima isiwụt mme owo senima Mme Ntiense Jehovah, ndien emi ama an̄wam mmọ ẹdifiọk  ke Mme Ntiense Jehovah ẹdu ke ofụri ererimbot. Ima isikama ukwak unọ ikan̄ sia ikan̄ ilektrik mîkodụhe ke mme ebiet oro. Ikenyene ndiyọ n̄ko nsọn̄ọn̄kpọ ke mme mbahade obio ukara Britain emi ẹkekpande n̄wed nnyịn. N̄kpọ-ata efen ekedi ndikpep usem Zulu. Kpa ye oro, nnyịn ima idat esịt ndinam n̄kpọ nnọ nditọete nnyịn.

Ke August 1961, ebe mi ama akabade edi akpa andikpep ke Ufọkn̄wed Utom Obio Ubọn̄ emi ẹkenịmde urua inan̄ ke South Africa man ẹnọ mbiowo esop ukpep. Enye ama enyene usọ unọ ukpep, esinyụn̄ ada n̄kọkibuot ye mmemmem uwụtn̄kpọ esịm esịt nditọ ukpepn̄kpọ. Ke se ikperede ndisịm isua kiet ye ubak, nnyịn ima isika nsio nsio ebiet ikenịm ufọkn̄wed emi ke Ikọmbakara. Ke adan̄aemi John ekenịmde ufọkn̄wed emi, mma nsitiene Mme Ntiense ke n̄kann̄kụk oro mbuana ke an̄wautom. Ekem, idem ama akpa nnyịn ke ini ikọbọde leta oro ọkọdọhọde idi n̄kọk itieutom South Africa emi okodude ekpere Johannesburg iditọn̄ọ utom ke July 1, 1964.

Nte ededi, etisịm ini emi, esịt nnyịn ikanaha sụn̄ ke ntak unana nsọn̄idem ebe mi. Ke 1948, enye ama ọdọn̄ọ akpaikpai ikọn̄, ndien ke udọn̄ọ oro ama okokụre, enye ama esikop ọkpọsọn̄ mmemidem. Eketie enye ke idem nte owo emi oyomde ndidọn̄ọ efiomnsa, ndien enye ama esidọn̄ọ ediwak usen—enye ikekemeke ndinam n̄kpọ ndomokiet ikonyụn̄ ikemeke ndisobo ye mme owo. Abiausọbọ emi ekesede enye idem esisịt ini mbemiso ẹkekotde nnyịn ke n̄kọk itieutom ọkọdọhọ ke mfịna John ekedi ọkpọsọn̄ mfụhọ.

Abiausọbọ oro ama ọnọ ekikere ete nnyịn itehede ube ke utom nnyịn, edi ama ọsọn̄ nnyịn ndinam ntre. Ke n̄kọk itieutom, ẹma ẹnọ ebe mi akanam utom ke Itieutom Utịmutom, ndien ẹkenọ mi n̄ka itieutom emi ẹsikotde n̄wed ẹnen̄ede ndudue. Nso edidiọn̄ ke ekedi ntem nditiene nnyene ubet! Mbemiso ebe mi ọkọdọde mi, enye ama ọkwọrọ ikọ ke mme efakutom oro ẹsemde usem Portuguese, ntre ke 1967 ẹma ẹdọhọ nnyịn in̄wam n̄kukụre ubon Ntiense oro ẹkesemde usem Portuguese man mmọ ẹkpekeme ndikwọrọ ikọ nnọ ediwak mbon oro ẹkesemde usem Portuguese emi ẹkeyọhọde Johannesburg ye mbọhọ esie. Emi ọkọwọrọ ke ana mfiak n̄kpep usem efen.

Sia mbon oro ẹsemde usem Portuguese ẹkesuanade ẹdụn̄ọ ke nsio nsio ebiet, nnyịn ima isiwat n̄kpọ nte kilomita 300 man ikeme ndisịm mbon oro ẹdotde. Etisịm ini emi, mbon oro ẹsemde usem Portuguese ẹma ẹsito Mozambique ẹdi mbono nnyịn, ndien emi ama enen̄ede an̄wam mbufa owo. Ke isua 11 oro ikọkwọrọde ikọ inọ mbon oro ẹsemde usem Portuguese, ima ikụt ke ekpri otu nnyịn oro ekedide n̄kpọ nte owo 30 ama ọkọri akabade edi esop inan̄.

Mme Ukpụhọde ke Ufọk

Ofụri emi, mme n̄kpọ ẹma ẹkpụhọde ke ufọk ete ye eka mi. Ke 1960, Thelma eyeneka mi ama ọdọ John Urban, asiakusụn̄ emi otode United States. Ke 1965, mmọ ẹma ẹdụk ọyọhọ otu 40 eke ufọkn̄wed Gilead ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ ẹda ẹnam utom nte mme isụn̄utom ke Brazil ke isua 25. Ke 1990, mmọ ẹma ẹnyọn̄ ẹka Ohio man ẹkese ẹban̄a ete ye eka John oro ẹkedọn̄ọde. Kpa ye mfịghe oro ẹsan̄ade ye edise mban̄a ete ye eka mmọ, mmọ ke ẹnanam utom uyọhọ ini tutu esịm mfịn emi.

Eka eka mi ama aka iso anam akpanikọ ọnọ Abasi tutu esịm 1965 emi enye okokụrede utom esie ke isọn̄, ndien enye ekedi isua 98. Kpasụk isua oro, Papa ama ọkpọn̄ utom. Ntre ke ini ẹkedọhọde mi ye ebe mi ikan̄wam ke efakutom n̄kann̄kụk oro ẹsemde usem Portuguese, Papa ye Mama ẹma ẹtiene nnyịn. Mmọ ẹma ẹn̄wam otu oro ẹsemde usem Portuguese ẹsọn̄ọ ẹda, ndien ke ọfiọn̄ ifan̄ ẹbede, ẹma ẹsiak akpa esop do. Esisịt ini ke oro ebede, Mama ama ọtọn̄ọ ndidọn̄ọ kansa, ndien udọn̄ọ emi ama ada enye ibuot ke 1971. Papa akakpa ke 1978.

Ndiyọ Udọn̄ọ Ebe Mi

Ke iduọk isua 1970, ama ana in̄wan̄-in̄wan̄ ke idem ebe mi ikosụk isọn̄ke. Sụn̄sụn̄ enye ama ọtọn̄ọ ndisana ndusụk ifetutom oro enye akamade nyak; emi ama esịne edinịm Ukpepn̄kpọ Enyọn̄-Ukpeme ke n̄kọk itieutom nnyịn  kpukpru urua ye edinịm akam usenubọk. Ẹma ẹsio enye ke Itieutom Utịmutom ẹka itieutom ẹsede ẹban̄a leta. Ekem ẹma ẹsio enye do ẹnọ akanam utom ke in̄wan̄.

Sia ebe mi ekenen̄erede enyene ifịk, ama ọsọn̄ enye nditehede ube ke utom esie. Ke ini n̄kesịnde ukeme ndinam enye etehede ube ke utom esie, enye ama esidọhọ ke ido mbubru ke ami ntie nte ebuka ke ukot imọ, ekem enen̄ede afat mi. Nte ini akakade, nnyịn ima idikụt ke ọfọn ikpọn̄ efakutom oro ẹsemde usem Portuguese, ndien ima idibuana ye esop oro ẹkesidụkde mbono esop ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄ oro okodude ke n̄kọk itieutom.

Nte idem ebe mi ọkọdiọn̄de-diọn̄ ọdiọk, ekedi n̄kpọ inemesịt ndikụt nte enye akakade iso enyene n̄kpet n̄kpet itie ebuana ye Jehovah. Ke ini ọkpọsọn̄ mfụhọ esinamde ebe mi edemede idap ke ufọt okoneyo, nnyịn ima isineme nneme tutu enen̄ede ofụre enye ke idem ndibọn̄ akam mben̄e un̄wam Jehovah. Nte ini akakade, enye ama ekeme ndiyọ mfụhọ emi ke idemesie ebe ke ndinen̄ede nsịn ukeme ntịn̄ sụn̄sụn̄ se ẹwetde ke Philippi 4:6, 7: “Ẹkûtịmede esịt ke baba n̄kpọ kiet.” Ekem eyenen̄ede ofụre enye ke idem nditọn̄ọ ndibọn̄ akam. Ediwak ini mma nsidemede ntie sụn̄-n̄ nse nte n̄kpọkinua esie ẹnyen̄ede ke ini enye ọbọn̄de akam ofụri esịt ọnọ Jehovah.

Sia ufan̄ akafahade ke n̄kọk itieutom nnyịn, ẹma ẹtọn̄ọ ndibọp akamba obufa n̄kọk itieutom ke ebiet emi oyomde usụn̄ esịt ọkpọn̄ Johannesburg. Ami ye ebe mi ima isiwak ndika obufa ebiet emi, oro uyom ye ofụm oro ẹsabarede mîdụhe, nte esidude ke ikpọ obio. Ndikenyịme nnyịn iwọrọ ikodụn̄ do ke ibio ini tutu ẹkụre obufa n̄kọk itieutom oro ama enen̄ede an̄wam ebe mi.

Mbufa N̄kpọ-Ata

Sia ebe mi mîkekemeke aba ndikere n̄kpọ ọfọn, ekedi ọkpọsọn̄ n̄kpọ enye ndinam utom oro ẹkenọde enye. Nte mbon en̄wen ẹkeberede ye enye ke ukeme oro enye ekesịnde ama enen̄ede otụk mi. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini eyenete okoyomde ndika itie ubon n̄wed obio man akanam ndụn̄ọde, enye ama asan̄a ye ebe mi. Ebe mi ama esidọn̄ magazine ye tract ọyọhọ ekpatọfọn̄ man ọkpọnọ mme owo. Emi ama esinam ebe mi okop inemesịt onyụn̄ ọfiọk ke imọ isụk inyenyene ufọn.

Ke akpatre, udọn̄ọ mfre ẹkotde Alzheimer ama anam ebe mi ikemeke aba ndikot n̄wed. Nnyịn ima inem esịt iban̄a mme kaset n̄wed esop Abasi ye eke ikwọ Obio Ubọn̄. Nnyịn ima isibre mmọ ke ubọk ke ubọk. Ebe mi ama esiyat esịt edieke mmen̄ketiehe ye enye n̄kpan̄ utọn̄, ntre mma nsitie ye enye mbịghi nnyụn̄ nda ini oro ndọk ediwak ọfọn̄etuep ye abran̄kịn.

Nte ini akakade, idem ebe mi ama ọdiọk tutu oyom ntetie n̄kpeme enye kpukpru ini. Okposụkedi idem ekesinen̄erede emem mi ndikot n̄wed m̀mê ndikpep n̄kpọ, ekedi akwa ifet ndikpeme enye nsịm akpatre. Akpatre oro ekedi ke 1998, ke ini ebe mi akakpade odoro mi ke ukot esisịt ini ke enye ama ekesịm isua 85, ọsọn̄ọde ada esịm utịt. Mmenen̄ede ndori enyịn ndikụt enye ke ini ẹdinamde enye eset ye nsọn̄idem.

Ndifiak N̄kop Inem Idem

Ikememke utom ndidu ikpọn̄ ke ebe mi ama akakpa. Ntre ke May 1999, mma n̄ka n̄kese Thelma eyeneka mi ye ebe esie ke United States. Nso n̄kpọ idatesịt ke emi ekedi ntem ndifiak n̄kụt ediwak ndima ufan oro ẹsọn̄ọde ẹda, akpan akpan ke ini ikakade ibuot itieutom ofụri ererimbot Mme Ntiense Jehovah ke New York! Emi ama enen̄ede esịn udọn̄ ọnọ mi ke n̄kan̄ eke spirit.

Ndifiak ntie n̄kere mban̄a uwem mbonubon mi oro ẹkesọn̄ọde ẹda eti mi ediwak n̄kpọ oro ẹnyenede ufọn ẹnọ mi. Ke ntak item, uwụtn̄kpọ, ye un̄wam mmọ, mmekpep nditat esịt mi mma mbon oro ẹtode nsio nsio idụt ye orụk. Mmekpep ndime ime, ndiyọ n̄kpọ, ndinyụn̄ n̄kpụhọde nda n̄kekem ye idaha oro nsobode. Ke akande kpukpru, mmokụt mfọnido Jehovah, kpa Andikop akam. Etie mi ke idem nte eketiede andiwet psalm emi ekewetde ete: “Ọfọfọn ọnọ owo eke afo edimekde, onyụn̄ anamde asan̄a ekpere fi, man enye odụn̄ ke okụre fo: nnyịn iyoyụhọ ufọn ufọk fo.”—Psalm 65:4.

[Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 8]

Eka eka mi ye nditọ esie iban

[Ndise ke page 9]

Ami ye ete ye eka mi ke ini n̄kanade baptism ke 1948

[Ndise ke page 10]

Ami ye Albert Schroeder, andisịn owo enyịn̄ ke Gilead, ọkọrọ ye nditọ ufọkn̄wed usụkkiet eken ẹtode South Africa

[Ndise ke page 10]

Ami ye John ebe mi ke 1984