Eti Item Ndida Mbọk Nditọ

RUTH etịn̄ ntem aban̄a akpa idịbi esie: “N̄kedi isua 19, n̄kodụn̄ke n̄kpere iman mi ekededi, n̄konyụn̄ mben̄eke idem ke baba usụn̄ kiet ndise mban̄a eyen.” Sia enye ekedide ikpọn̄-ikpọn̄ eyen, enye ikenen̄ekede ikere iban̄a ndinyene eyen. Enye akpaka m̀mọ̀n̄ ọkọbọ eti item?

Ke edide isio, Jan emi edide ete ikpọ nditọ iba idahaemi, ọdọhọ ete: “Ke akpa n̄kekere ke edidi ata mmemmem n̄kpọ. Edi ikebịghike mma ndifiọk ke n̄kenyeneke ata ata mbufiọk.” Edieke edide mme ete ye eka ifiọkke se ẹkpenamde ke ntọn̄ọ m̀mê nte ini akade, m̀mọ̀n̄ ke mmọ ẹkeme ndibọ un̄wam mbọk nditọ mmọ?

Mfịn, ata ediwak ete ye eka ẹsinam ndụn̄ọde ke Intanet. Nte ededi, afo emekeme ndikere m̀mê adan̄a didie ke ẹkeme ndiberi edem ke item emi ẹkụtde do. Oyom ẹnen̄ede ẹdu ke ukpeme. Ndi afo emenen̄ede ọfiọk owo emi ọnọde fi item ke Intanet? Ndi mme andinọ item ke idemmọ ẹnen̄ede ẹbọk nditọ mmọ edifọn edifọn? Eyịghe idụhe ke oyom enen̄ede odu ke ukpeme ke n̄kpọ aban̄ade ubon fo. Nte akpa ibuotikọ okowụtde, ndusụk ini, idem item oro ntaifiọk ẹnọde isiwọrọke usụn̄. Mmọdo, afo ekeme ndida m̀mọ̀n̄ item?

Akakan owo emi ekemede ndinọ item ubọk nditọ edi Jehovah Abasi, kpa Anditọn̄ọ ubon. (Ephesus 3:15) Enye edi ata Ataifiọk. Enye ọnọ item oro enen̄erede ọfọn ke Ikọ esie, kpa Bible, emi ẹnyụn̄ ẹkemede ndiberi edem. (Psalm 32:8; Isaiah 48:17, 18) Edi mbubehe nnyịn ndida item oro nsịn ke edinam.

Ẹma ẹdọhọ ediwak ete ye eka ẹtịn̄ se mmọ ẹkekpepde ke ini ẹkebọkde nditọ mmọ man ẹkabade ikpọ owo oro ẹdiọn̄ọde idem ẹnyụn̄ ẹbakde Abasi. Mmọ ẹkedọhọ ke akpan n̄kpọ oro akanamde mmimọ ikụt unen ekedi ndida mme edumbet Bible nsịn ke edinam. Mmọ ẹma ẹkụt ke ẹkeme ndiberi edem ke item Bible mfịn nte ẹkeberide ke akpa ini emi ẹkewetde enye.

Biat Ini ye Nditọ Fo

Ke ini ẹkebụpde Catherine emi edide eka nditọ iba m̀mê ewe item ekenen̄ede an̄wam enye akan, enye ama ọsọsọp ọdọhọ ke edi Deuteronomy 6:7. Ufan̄ikọ oro okot ete: “Dọdiọn̄ siak [mme edumbet Bible] nọ nditọ fo, nyụn̄ kama mmọ ke inua fo ke ini afo etiede ke ufọk fo, ye ini afo asan̄ade ke usụn̄, ye ke ini afo anade ke isọn̄, ye ke ini afo adahade ke enyọn̄.” Catherine ama ọfiọk ke edieke anade inam item emi ke ana imọ ibiat ini ye nditọ imọ.

Afo emekeme ndikere ke enem nditetịn̄. Ke emi oyomde mme ete ye eka ke ediwak ubon ẹnam utom mi man ẹkeme ndinọ ubon mmọ se ẹyomde, didie ke ete ye eka emi mînyeneke ini ẹkeme ndibiat ekese ini ye nditọ mmọ? Torlief emi edide ete nditọ idahaemi ọdọhọ ke se idin̄wamde edi ndinam item Deuteronomy oro. Da nditọ fo ka ebiet ekededi emi afo akade, ndien ifet oyodu kpukpru ini ndinyene nneme ye mmọ. Torlief ọdọhọ ete: “Ami ye eyeneren mi ikesinam utom ọtọkiet ke ufọk. Nnyịn ima isika isan̄ inyụn̄ idia udia ọtọkiet nte ubon.” Nte utịp, enye ọdọhọ ke ‘eyen mmimọ ama esinyene ifụre nditịn̄ se isịnede enye ke esịt.’

Edi nso edieke ọsọn̄de ndisinyene nneme? Emi esitịbe ndusụk ini nte nditọ ẹkọride ẹkponi. Nnyịn itọn̄ọ ntak idọhọ ke ndibiat ini ye mmọ ekeme ndin̄wam. Ken ebe Catherine ọdọhọ ke ini eyenan̄wan mmimọ ọkọwọrọde n̄kaiferi, ke enye ama esidọhọ ke imọ ete esie ikesikpan̄ke utọn̄ inọ imọ. Se ediwak uyen  ẹsitịn̄de edi oro. Nso ke Ken akpakanam? Enye ọdọhọ ete: “Mma mbiere ndisitie ọtọkiet ye enye kpọt nneme mme ekikere esie, nte etiede enye ke idem, ye se ifịnade enye. Oro ama enen̄ede an̄wam.” (Mme N̄ke 20:5) Nte ededi, Ken enịm ke ntak emi ọkọfọnde edi ke nneme ikedịghe obufa n̄kpọ ke ubon mmimọ. Enye ọdọhọ ke ‘imọ ye eyen imọ ikedi ufan, ntre enye ama okụt ke imekeme ndinyene nneme ye imọ ifụre ifụre.’

Nte enemde, ndụn̄ọde kiet ke ndondo emi ọtọt ete ke mme uyen emi ẹdọhọde ke mme ete ye eka isibiatke ini oro ekemde ye mmimọ ẹwak utịm ikata ẹkan mme ete ye eka emi ẹdọhọde ntre. Ke ntre, ntak mûnamke item Bible-e? Biat adan̄a ini nte ekekeme ye nditọ fo—ke ini nduọkodudu ye ini utom, ke ini odude ke ufọk ye ke ini akade isan̄, ke usenubọk ke ini adahade ada ye ke okoneyo mbemiso edede. Edieke ekemede, da mmọ ka ebiet ekededi oro akade. Nte Deuteronomy 6:7 ọdọhọde, idụhe se ikande ndibiat ini ye nditọ fo.

Kpep Mmọ Nti Edu

Mario emi enyenede nditọ iba, ọdọhọ ntre n̄ko ete: “Nen̄ede ma nditọ fo nyụn̄ sikot n̄wed nọ mmọ.” Nte ededi, idịghe ndinam nditọ fo ẹnyene ifiọkn̄wed kpọt. Ana ekpep mmọ nte ẹkpefiọkde eti ye idiọk. Mario adian do ete: “Kpep Bible ye mmọ.”

Ke ntak oro, Bible eteme mme ete ye eka ete: “Ẹkûyat nditọ mbufo esịt, edi ẹkama mmọ ima ima ye ke ata ukpep ye item Christian.” (Ephesus 6:4, Weymouth) Ediwak ubon inen̄ekede ikpep nti ido uwem mfịn. Ndusụk owo ẹnịm ke nditọ ẹma ẹkekponi mmọ ẹyebiere ke idemmọ se idide eti ye idiọk. Nte afo esede, ndi oro esịne ifiọk? Kpa nte nseknditọ ẹyomde nti udia man ẹkọri ẹnyụn̄ ẹkop nsọn̄idem, kpasụk ntre ke ekikere ye esịt n̄kpri owo ẹyom ukpep. Edieke afo mûkpepke nditọ fo nti ido uwem ke ufọk, enen̄ede etie nte ke mmọ ẹyekpebe nditọ ufọkn̄wed ye mme andikpep mmọ m̀mê se mmọ ẹkụtde ke mme ndutịm usuanmbụk n̄kpọntịbe.

Bible ekeme ndin̄wam mme ete ye eka ẹkpep nditọ mmọ nte ẹkpefiọkde eti ye idiọk. (2 Timothy 3:16, 17) Jeff, enyene-mbufiọk ebiowo emi enyenede nditọ iba ọdọhọ ke ọfọn ndida Bible n̄kpep nditọ nti edu. Enye ọdọhọ ete: “Ndida Bible n̄kpep nditọwọn̄ an̄wam mmọ ẹfiọk nte Andibot esede n̄kpọ, idịghe sụk nte Papa ye Mama ẹsede. Nnyịn imonyụn̄ ikụt utịbe utịbe utịp oro Bible enyenede ke esịt ye ekikere owo. Ima isida ini iyom itie N̄wed Abasi oro odotde ida inen̄ede idiọk edu uwem ye idiọk ekikere eyenọwọn̄. Ekem iyada eyen oro enyenede mfịna san̄asan̄a ikọdọhọ okot itien̄wed oro. Ediwak ini eyen oro ayatua eyet ke ama okokot itien̄wed oro. Idem ama esikpa nnyịn. Bible ama enyene odudu akan n̄kpọ efen ekededi oro ikpekekerede nditịn̄ m̀mê ndinam.”

Mme Hebrew 4:12 ọdọhọ ete: “Ikọ Abasi enyene uwem onyụn̄ enyene odudu . . . onyụn̄ ekeme ndifiọk mme uduak ye ekikere esịt owo.” Mmọdo, etop Bible idịghe ikpîkpu ọkpọkpọ ekikere m̀mê ifiọk eyouwem mbon oro Abasi akadade ewet Bible. Utu ke oro, enye owụt ekikere Abasi ke mme n̄kpọ ẹban̄ade ido uwem. Emi anam item esie mînyeneke mbiet. Edieke adade Bible ọnọ nditọ fo ukpep, afo an̄wam mmọ ẹnyene ekikere Abasi. Ukpep oro ọnọde eyenen̄ede enyene odudu, ndien afo emenen̄ede ekeme ndisịm mmọ esịt.

Catherine oro iketịn̄de iban̄a enyịme emi. Enye ọdọhọ ete: “Nte n̄kpọ ekenen̄erede ọsọn̄, ntre n̄ko ke nnyịn ikenen̄erede iyom ndausụn̄ ke Ikọ Abasi—ndien emi ama esifọn!” Ndi afo emekeme ndinen̄ede nda Bible n̄kpep nditọ fo ẹfiọk eti ye idiọk?

Wụt Eti Ibuot

Apostle Paul asiak akpan edumbet en̄wen emi ọfọnde ndida mbọk nditọ. Enye eketeme ekemmọ mme Christian ete: “Ẹyak kpukpru owo ẹdiọn̄ọ ẹban̄a eti ibuot mbufo.” (Philippi 4:5) Ke akpanikọ, oro esịne ndiyak nditọ nnyịn ẹkụt eti ibuot nnyịn. Ti n̄ko ke eti ibuot owụt ke owo enyene “ọniọn̄ eke otode ke enyọn̄.”—James 3:17.

Edi eti ibuot asan̄a nso ye edibọk nditọ  nnyịn? Ke adan̄aemi inọde mmọ kpukpru un̄wam oro ikemede, nnyịn ikemeke ndibiere kpukpru se mmọ ẹdinamde. Ke uwụtn̄kpọ, Mario oro iketịn̄de se enye eketịn̄de, edi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah, ndien enye ọdọhọ ete: “Nnyịn ima isisịn udọn̄ kpukpru ini inọ nditọ nnyịn ite ẹna baptism, ẹdụk utom uyọhọ ini, ẹnyụn̄ ẹbịne mme utịtmbuba eke spirit eken. Edi ima isinam mmọ ẹfiọk ke mmọ ẹkenyene ndimek emi ke idemmọ ini ama ekem.” Nso ikedi utịp? Nditọ mmọ mbiba ẹdi mme ọkwọrọikọ uyọhọ ini idahaemi.

Bible eteme mme ete ke Colossae 3:21 ete: “Ẹkûfiomo nditọ mbufo, mbak esịt ediduọ mmọ.” Catherine ama itien̄wed oro ọsọn̄. Edieke ete m̀mê eka mînyeneke ime, enye ekeme ndisọp nyat esịt m̀mê ndiyom n̄kpọ n̄kaha nto nditọ. Catherine ọdọhọ ete, edi “kûyom n̄kpọ ukaha uto mmọ nte oyomde oto idemfo.” Enye edi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah, ndien enye adian do ete: “Nam mmọ ẹkop inem ndinam n̄kpọ Jehovah.”

Jeff oro iketịn̄de iban̄a etịn̄ ọkpọikọ emi: “Nte nditọ nnyịn ẹkekọride ẹkponi, eti ufan kiet ama asian nnyịn ke mmimọ ima idikụt ke mmimọ ikesiwakke ndinam eben̄e nditọ mmimọ. Oro ama esibiak mmọ, onyụn̄ anam mmọ ẹkere ke ẹfefịk mmimọ. Enye ama ọdọhọ nnyịn iyom usụn̄ inam eben̄e nditọ nnyịn man ifep emi.”

Jeff ọdọhọ ete: “Nnyịn ima ikụt ke emi ekedi eti item. Nnyịn ima isiyom mme ifet man nditọ nnyịn ẹnam n̄kpọ ye mbon en̄wen ke mme idaha oro nnyịn ikụtde ke ọfọn. Ntre nnyịn ima isisan̄a ikpere mmọ inyụn̄ idọhọ ite: ‘Ndi ẹmefiọk ke owo ntem ye ntem ke ẹnam orụk n̄kpọ ntem? Nso inam mbufo mîtieneke ika?’ Mîdịghe edieke nditọ nnyịn ẹkedọhọde ida mmọ ika ebiet, nnyịn ima isin̄wana ida mmọ ika idem edieke ikakpade mba. Nnyịn ikoyomke ndidọhọ mmọ baba.” Se eti ibuot ọwọrọde edi oro—oro edi unana asari, edikere mban̄a, ye edinyịme nnọ owo ke n̄kpọ oro mîtuahake ye mme edumbet Bible.

Bọ Item Oro Ẹkemede Ndiberi Edem

Ekese ke otu mme ete ye eka oro itịn̄de iban̄a mi ẹdi ete ete ye eka eka idahaemi. Adat mmọ esịt ndikụt nte mme edumbet Bible emi ẹn̄wamde nditọ mmọ ẹkụt unen nte mme ete ye eka. Nte afo emekeme ndibọ item Bible?

Ke ini Ruth oro iketịn̄de iban̄a ke ntọn̄ọ akamande eyen, ekesitie enye ye ebe esie ndusụk ini nte mmọ ikọfiọkke se ẹkpenamde. Mmọ ẹma ẹnyene akan item Ikọ Abasi, kpa Bible. Mme Ntiense Jehovah ẹsio ediwak nti n̄wed ukpep Bible oro ẹkemede ndin̄wam mme ete ye eka. Ndusụk ẹdi Kpep N̄kpọ to Akwa Andikpep, N̄wed Mi eke Mme Mbụk Bible, Mme Mbụme N̄kparawa Owo Ẹbụpde—Mme Ibọrọ Ẹnyenede Ufọn, ye Akakan Owo Oro Akanam Odude Uwem. Torlief ebe Ruth ọdọhọ ete: “Mfịn mme ete ye eka ẹnyene item Bible barasuene. Edieke mmọ ẹmade ndida enye nsịn ke edinam, mmọ ẹkeme ndinyene un̄wam ndida nse mban̄a nditọwọn̄ nte mmọ ẹkọride.”

 [Ekebe/Ndise ke page 5]

Se NTAIFIỌK Ẹtịn̄de . . . Se BIBLE Etịn̄de

Kaban̄a Ediwụt Ima:

Ke n̄wed oro The Psychological Care of Infant and Child (ẹkesiode ke 1928), Dr. John Broadus Watson ama akpak mme ete ye eka ete: ‘Ẹkûdedei ẹtịm nditọ mbufo inua ẹnyụn̄ ẹfat mmọ.’ “Ẹkûdedei ẹyak mmọ ẹtie mbufo ke ukot.” Nte ededi, ke ata ndondo emi, Dr. Vera Lane ye Dr. Dorothy Molyneaux ẹkedọhọ ke magazine oro Our Children (eke March 1999), ẹte: “Ndụn̄ọde oro ẹnamde owụt ke n̄kpri nditọ oro owo mîsidaha ubọk itụk inyụn̄ iwụt ima isiwakke ndikọri ọfọn.”

Ke edide isio, Isaiah 66:12 ọdọhọ ke Abasi esiwụt ikọt esie ima nte emi ete esiwụtde nditọ esie ima. Kpasụk ntre, ke ini mme mbet ẹkedomode ndikpan mme owo ndida n̄kpri nditọ nsọk Jesus, enye ama asua ọnọ mmọ onyụn̄ ọdọhọ ete: “Ẹyak n̄kpri nditọ ẹtiene mi; ẹkûdomo ndikpan mmọ.” Ekem “enye emen nditọ oro akama ke ubọk esie onyụn̄ ọtọn̄ọ ndidiọn̄ mmọ.”—Mark 10:14, 16.

Kaban̄a Edikpep Nti Ido Uwem:

Ke 1969, Dr. Bruno Bettelheim ama ọsọn̄ọ etịn̄ ke ibuotikọ kiet ke New York Times Magazine ke ‘nditọ ẹnyene unen ndibiere n̄kpọ ke ọwọn̄esịt mmọ, itoho se ete ye eka ẹtemede, edi oto se mmọ ẹkụtde ọkpọkpọ ke uwem.’ Nte ededi, ke n̄kpọ nte isua 30 ẹma ẹkebe, Dr. Robert Coles, andiwet n̄wed oro Moral Intelligence of Children (ẹkesiode ke 1997), ama ọdọhọ ete: “Nditọwọn̄ ẹnen̄ede ẹyom uwem mmimọ enyene uduak ye ndausụn̄, kpa mme n̄kpọ” emi mme ete ye eka ye ikpọ owo en̄wen ẹsinọde.

Mme N̄ke 22:6 ọdọhọ mme ete ye eka ete: “Tịm teme eyenọwọn̄ nte ekemde ye usụn̄ esie: ke ini enye akabarede idem akani owo, enye idikpọn̄ke enye.” Ikọ Hebrew oro ẹkabarede “tịm teme” ọwọrọ n̄ko “tọn̄ọ,” ndien emi ọwọrọ nditọn̄ọ akpa ukpep oro ẹnọde nsekeyen. Ntak edi oro ẹsịnde udọn̄ ẹnọ mme ete ye eka ẹtọn̄ọ ndikpep nditọ mmọ nti ido uwem toto ke nsek. (2 Timothy 3:14, 15) Mmọ isifreke se mmọ ẹkekpepde ke uyen.

Kaban̄a Edinọ Ntụnọ:

Dr. James Dobson ekewet ke n̄wed oro The Strong-Willed Child (ẹkesiode ke 1978) ete: “Edieke edima ete m̀mê eka amiade eyen, emi edi eti ukpep emi ọbiọn̄ọde eyen oro ndinyene idiọk edu uwem.” Ke n̄kan̄ eken, ke ibuotikọ emi ẹdade ẹto ọyọhọ ibuot itiaba ke ọwọrọetop n̄wed oro Baby and Child Care (ẹkesiode ke 1998), Dr. Benjamin Spock ọkọdọhọ ete: “Edimia nditọwọn̄ ekpep mmọ ke owo emi ọsọn̄ọde onyụn̄ okopde odudu akan mmọ ekeme ndinam se enye amama, m̀mê se enye anamde enen m̀mê inenke.”

Bible etịn̄ ntem aban̄a ntụnọ ete: “Eto ye item ẹnọ owo eti ibuot.” (Mme N̄ke 29:15) Nte ededi, idịghe kpukpru nditọwọn̄ ke ana ẹmia. Mme N̄ke 17:10 asian nnyịn ete: “Nduari odụk asian ke idem, akan ubọk ikpa ikie eke ẹmịn̄ade owo ndisịme.”

[Ndise]

Da Bible sịm esịt eyenọwọn̄

[Ndise ke page 7]

Mme ete ye eka oro ẹnyenede ọniọn̄ ẹsidiomi ini unọ idem nduọkodudu ẹnọ nditọ mmọ