Ndi Judah Ama Ana Ndon?

BIBLE ama ebem iso etịn̄ ete ke mbon Babylon ẹyesobo obio ubọn̄ Judah ndien ke enye oyonyụn̄ ana ndon tutu mme Jew oro ẹkedude ke ntan̄mfep ẹnyọn̄ọ ẹdi. (Jeremiah 25:8-11) Se inen̄erede inam inịm ke ntịn̄nnịm ikọ emi ama osu edi ikọ eke odudu spirit Abasi oro ẹkewetde ke n̄kpọ nte isua 75 ẹma ẹkebe ke akpa otu mbon ntan̄mfep oro ẹma ẹkenyọn̄ọ ẹdi obio emana mmọ. Enye ọdọhọ ke edidem Babylon ama “atan̄ mmọ eke ofụt osụhọde, ọnyọn̄ ke Babylon; ndien mmọ ẹdi ikọt esie, ye eke nditọ esie, tutu edidem Persia ada ubọn̄.” Ndien ẹketịn̄ ntem ẹban̄a isọn̄ Judah: “Ofụri ini emi enye anade ikpîkpu, enye enịm sabbath.” (2 Chronicles 36:20, 21) Ndi enyene se ẹdọkde ẹsio ke isọn̄ ndisọn̄ọ emi?

Ephraim Stern, prọfesọ ukpepn̄kpọ udọkisọn̄ nyom n̄kpọeset ke Palestine ke Ufọkn̄wed Ntaifiọk Hebrew, ewet ke n̄wed oro Biblical Archaeology Review, ete: “Mbon Assyria ye mbon Babylon ẹma ẹkan ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹsobo Israel eset, edi se ẹdọkde ẹsion̄o ke isọn̄ ke oro ama ekebe ẹwụt ata nsio nsio n̄kpọ iba ẹban̄a mme edikan emi.” Stern aka iso ete: “Ke adan̄aemi n̄kpọ enen̄erede odu ndiwụt ke mbon Assyria ẹma ẹdụk Palestine, enen̄ede edi n̄kpọ n̄kpaidem nte ke n̄kpọ ndomokiet idụhe ndiwụt ke mme owo ẹma ẹdụn̄ọ do ke mbon Babylon ẹma ẹkesobo enye. . . . Nnyịn ikwe n̄kpọ ndomokiet ndiwụt ke ẹma ẹdụn̄ọ mi toto ke ini oro tutu edisịm ini emi mbon Persia ẹkekarade. . . . N̄kpọ ndomokiet idụhe ndiwụt ke mme owo ẹma ẹdụn̄ọ do. Ke ofụri ini oro, owo ikafiakke idụn̄ọ ke obio ekededi oro mbon Babylon ẹkesobode.”

Prọfesọ Lawrence E. Stager ke Ufọkn̄wed Ntaifiọk Harvard enyịme ete: ‘Nte edidem Babylon okosobode ofụri Philistia, ndien ekem osobo ofụri Judah, ke n̄kan̄ edem usoputịn Inyan̄ Jordan, ama anam mme obio emi ẹkabade ndon oro owo mîkemeke nditọ n̄kpọ. Mme ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọeset ẹfiak ẹkụt n̄kpọ aban̄ade Jerusalem ye Judah ke ini ukara Akwa Cyrus, kpa owo Persia oro akadade itie mbon Babylon, ke ini emi ediwak mme Jew ẹkefiakde ẹnyọn̄ọ obio emana mmọ.’

Ke akpanikọ, Judah ama ana ndon kpa nte Jehovah eketịn̄de. Se ededi oro Jehovah Abasi etịn̄de isitreke ndisu. (Isaiah 55: 10, 11) Emi anam nnyịn inyene ọyọhọ mbuọtidem ke Jehovah ye ke mme un̄wọn̄ọ oro ẹwetde ke Ikọ esie, kpa Bible.—2 Timothy 3:16.