Mme Akpan N̄kpọ Ẹtọde N̄wed Isaiah—I
Ikọ Jehovah Enyene Uwem
Mme Akpan N̄kpọ Ẹtọde N̄wed Isaiah—I
“ANIE ke ndidọn̄ utom? Anie edinyụn̄ aka n̄kpọ ọnọ nnyịn?” Isaiah eyen Amoz ama eyere ikot Jehovah Abasi emi ete: “Se mi, dọn̄ mi utom.” (Isaiah 1:1; 6:8) Do ndien ke ẹkenọ enye utom nte prọfet. Ẹwet utom oro prọfet Isaiah akanamde ke n̄wed Bible oro ẹkotde ẹdian enye.
Prọfet Isaiah ekewet N̄wed Isaiah, ndien emi akada isua 46, ọtọn̄ọde ke n̄kpọ nte isua 778 M.E.N. tutu n̄kpọ nte isua 732 M.E.N. ama ekebe. Okposụkedi oro n̄wed emi esịnede ubiomikpe oro ẹtan̄ade ẹdori Judah, Israel, ye mme idụt oro ẹkande mmọ ẹkụk, idịghe ubiomikpe edi ata akpan n̄kpọ oro enye enemede. Utu ke oro edi ‘edinyan̄a emi otode Jehovah Abasi.’ (Isaiah 25:9) Ke akpanikọ, enyịn̄ oro Isaiah ọwọrọ “Edinyan̄a Jehovah.” Ibuotikọ emi eyeneme mme akpan n̄kpọ ẹtode Isaiah 1:1-35:10.
‘UBAK EKE OSỤHỌDE AYAFIAK’
Bible itịn̄ke m̀mê ẹnọ Isaiah ntịn̄nnịm ikọ emi odude ke akpa ibuot ition ke n̄wed Isaiah mbemiso enye ekedide prọfet m̀mê ke enye ama ekededi. (Isaiah 6:6-9) Nte ededi, ana in̄wan̄-in̄wan̄ ke Judah ye Jerusalem ẹdọn̄ọ ke n̄kan̄ eke spirit “ọtọn̄ọde ke ikpat ukot tutu esịm ke ibuot.” (Isaiah 1:6) Ẹkpono ndem ke kpukpru ebiet. Mme adausụn̄ ẹdiọi. Iban ẹtan̄ idem. Mme owo inamke n̄kpọ Abasi nte akpanade ẹnam. Ẹdọhọ Isaiah etịn̄ afiak etịn̄ ọnọ mbon oro mînyeneke ibuot mînyụn̄ iyomke ifiọk ekededi.
Mbonekọn̄ Israel ye Syria ẹdiana kiet ẹyom ndin̄wana ye Judah. Jehovah ada Isaiah ye nditọ esie nte “mme idiọn̄ọ ye n̄kpọ ndyọ” ndisọn̄ọ n̄wụt mbon Judah ke mbonekọn̄ Syria ye Israel idikwe unen. (Isaiah 8:18) Nte ededi, ukara “Ọbọn̄ Emem” edi n̄kukụre se ididade emem oro ebịghide edi. (Isaiah 9:6, 7) Jehovah n̄ko oyobiom Asshur, oro edi Assyria ikpe, kpa idụt oro enye adade nte “eto iyatesịt” esie. Ke akpatre, Judah ayaka ntan̄mfep, edi ‘ubak eke osụhọde ayafiak.’ (Isaiah 10:5, 21, 22) Ata unenikpe oyodu ke ini ukara enye emi ẹtịn̄de ẹban̄a ke ndamban̄a usụn̄ nte ‘nsehe kiet emi etịbede ke etak eto Jesse.’—Isaiah 11:1.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
1:8, 9—Didie ke ẹdiyak adiaha Zion osụhọ “nte efe ke in̄wan̄-vine, nte ataya ke in̄wan̄-ikpan”? Emi ọwọrọ ke editie nte Jerusalem idibọhọke ke ini mbon Assyria ẹdidide ndisobo enye, ke enye editie nte ukpọk efe ke in̄wan̄ vine m̀mê nte ataya oro etiede n̄kehede n̄kehede ke in̄wan̄ ikpan. Edi Jehovah anyan̄a Jerusalem inyụn̄ iyakke enye etie nte Sodom ye Gomorrah.
1:18—Nso ke ikọ emi ọwọrọ: “Mbufo ẹdi ndien, nnyịn ikpe ikọ”? Emi idịghe nditie nneme se ikesịnde utọk nnyụn̄ nsịm ubiere emi oyomde iso ye edem ẹnam ukpụhọde. Utu ke oro, ufan̄ikọ emi owụt nte Jehovah, kpa edinen Ebiereikpe, ọnọde nditọ Israel ifet ndikpụhọde usụn̄ mmọ nnyụn̄ nnam idem mmọ asana.
6:8a—Ntak emi ufan̄ikọ emi ọdọhọde “anie ke ndidọn̄” afiak ọdọhọ ‘anie edika n̄kpọ ọnọ nnyịn’? Jehovah Abasi etịn̄ aban̄a idemesie ke ini ọdọhọde “anie ke ndidọn̄.” Ikọ oro “nnyịn” owụt ke owo en̄wen odu ye Jehovah. Eyịghe idụhe ke owo oro edi “ikpọn̄-ikpọn̄ edibon Eyen” esie.—John 1:14; 3:16.
6:10b—Nso ke ikọ Isaiah ọkọwọrọ ke ini enye okobụpde ete: “Ọbọn̄ adan̄a didie?” Isaiah ikobụpke m̀mê adan̄a didie ke imọ iditobo mbon oro esịt ama okodoro ufiọn do etop Jehovah. Utu ke oro, enye okoyom ndifiọk adan̄a nte idiọk idaha eke spirit mme owo oro ẹdikade iso ẹsuene enyịn̄ Abasi.
7:3, 4—Ntak emi Jehovah akanyan̄ade idiọk Edidem Ahaz n̄ko? Edidem Syria ye edidem Israel ẹma ẹduak ndidorode Edidem Ahaz eke Judah ke ebekpo nnyụn̄ ndori owo emi mmọ ẹdikemede ndikara, oro edi eyen Tabeel—kpa owo emi mîkotoho ubon David. Idiọk uduak emi ekpeketịmede ediomi Obio Ubọn̄ oro Jehovah akanamde ye David. Jehovah akanyan̄a Ahaz mbak n̄kpọ edinam ubon oro ẹken̄wọn̄ọde ke “Ọbọn̄ Emem” edimana do.—Isaiah 9:6.
7:8—Didie ke Ephraim ‘ẹkesuana’ ke ufan̄ isua 65? Nditan̄ mbon obio ubọn̄ esien Israel duop n̄ka ntan̄mfep nnyụn̄ nnọ isenowo ẹdidụn̄ọ ke mme obio oro ọkọtọn̄ọ “ke eyo Pekah edidem Israel,” esisịt ini mbemiso Isaiah eketịn̄de ntịn̄nnịm ikọ emi. (2 Ndidem 15:29) N̄kpọ emi ama aka iso ntem anyan ini ke oro ebede tutu esịm eyo Edidem Esar-haddon eke Assyria, kpa eyen Sennacherib emi akadade itie esie. (2 Ndidem 17:6; Ezra 4:1, 2; Isaiah 37:37, 38) Mbon Assyria nditan̄ mme owo ke Samaria n̄ka ntan̄mfep nnyụn̄ nnọ isenowo ẹkedụn̄ọ do akada ufan̄ isua 65 nte Isaiah 7:8 etịn̄de.
11:1, 10—Didie ke Jesus Christ edi ‘nsehe kiet emi etịbede ke etak eto Jesse’ onyụn̄ edi n̄ko “orụn̄ Jesse”? (Rome 15:12) Jesus ‘eketịbe ke etak eto Jesse’ ke n̄kan̄ eke obụk. Enye okoto ubon Jesse ebe ke David eyen Jesse. (Matthew 1:1-6; Luke 3:23-32) Nte ededi, Jesus ndibọ odudu ukara anam enye okpon akan mme ete ete esie. Sia ẹnọde enye odudu ndinọ mme owo oro ẹkopde item Abasi nsinsi uwem ke isọn̄, Jesus akabade edi “Nsinsi Ete” mmọ. (Isaiah 9:6) Ntem, enye edi n̄ko “orụn̄” mme ete ete esie, esịnede Jesse.
Se Nnyịn Ikpepde:
1:3. Edieke nnyịn isịnde ndinam se Andibot nnyịn oyomde oto nnyịn, oro ediwọrọ ke enan̄ m̀mê ass ọfiọk n̄kpọ akan nnyịn. Ke n̄kan̄ eken, ndiwụt esịtekọm mban̄a kpukpru se Jehovah anamde ọnọ nnyịn idiyakke inam n̄kpọ oro mîwụtke ifiọk inyụn̄ ikpọn̄ enye.
1:11-13. Jehovah akpa mba ọnọ mbubịk mbubịk edinam ye akam ido ukpono. Edinam ye akam nnyịn ẹkpenyene ndito eti esịt.
1:25-27; 2:2; 4:2, 3. Ufụn ye nsobo Judah ẹkenyene nditre ke mme nsụhọ oro ẹma ẹkekabarede esịt ẹnyọn̄ọ ẹka Jerusalem ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ utuakibuot akpanikọ. Jehovah esitua mme anamidiọk oro ẹkabarede esịt mbọm.
2:2-4. Ndibuana ifịk ifịk ke utom edikwọrọ Obio Ubọn̄ ye edinam mbet an̄wam mme owo emi ẹtode ediwak idụt ẹkpep nte ẹkpedude ke emem ẹnyụn̄ ẹdomo ndidu ke emem ye kiet eken.
4:4. Jehovah oyosio, m̀mê eyet ndek oburobụt ido ye ubiomikpe iyịp efep.
5:11-13. Nditre ndimụm idem nnyụn̄ mfara idem ke ini owo oyomde ndibuana ke mme edinam ini nduọkodudu edidi ndinam n̄kpọ ye unana ifiọk.—Rome 13:13.
5:21-23. Inaha mbiowo ‘ẹse idem mmọ ke mbon eti ibuot.’ Ana mmọ n̄ko ẹnyene mfaraidem ke “edin̄wọn̄ wine” inyụn̄ inamke asari.
11:3a. Uwụtn̄kpọ ye ukpepn̄kpọ Jesus ẹwụt ke nditen̄e Jehovah esinọ owo inemesịt.
“JEHOVAH ỌYỌDỌN̄ JACOB ESỊT”
Ibuot 13 esịm 23 ẹdi uyo, m̀mê ubiereikpe oro Jehovah atan̄ade odori mme idụt ke idem. Nte ededi, “Jehovah ọyọdọn̄ Jacob esịt” ke ndinam kpukpru esien Israel ẹnyọn̄ọ obio mmọ. (Isaiah 14:1) Etop nsobo Judah ke ibuot 24 esịm 27 asan̄a ye un̄wọn̄ọ ke n̄kpọ ayafiak ọfọn. Jehovah enen̄ede ayat esịt aban̄a “mbon mmịn Ephraim [oro edi Israel]” ndidiana kiet ye Syria ye nte “oku ye prọfet” Judah ẹyomde ndidiana kiet ye Assyria. (Isaiah 28:1, 7) Ẹtan̄a ubiomikpe ẹdori “Ariel [oro edi Jerusalem]” ke ‘ndisụhọde n̄ka Egypt’ n̄koyom ukpeme. (Isaiah 29:1; 30:1, 2) Kpa ye oro, ẹdọhọ ke ẹyenyan̄a mbon oro ẹbuọtde idem ye Jehovah.
‘Kpa nte abak lion ẹkụnide ẹban̄a unam mmọ, kpasụk ntre ke Jehovah edikpeme obot Zion.’ (Isaiah 31:4) Ẹn̄wọn̄ọ n̄ko ẹte: “Sese, edidem kiet ayakama obio nte enende.” (Isaiah 32:1) Ke adan̄aemi “mme isụn̄utom emem” ẹtuan̄ade etieti ke ntak emi mbon Assyria ẹyomde ndisobo Judah, Jehovah ọn̄wọn̄ọ ndinyan̄a ikọt esie ke ‘ndifen mme idiọk ido mmọ.’ (Isaiah 33:7, 22-24) ‘Jehovah ayat esịt ye kpukpru mme idụt, onyụn̄ ofụt esịt ye kpukpru mme udịmekọn̄ mmọ.’ (Isaiah 34:2) Judah idinaha ndon ke nsinsi. “Wilderness ye nsat-isọn̄ ẹyedara; desert oyonyụn̄ ebre, onyụn̄ asiaha ikọn̄ nte rose.”—Isaiah 35:1.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
13:17—Didie ke mme Mede (mbon Media) mîkekereke silver, gold mîkonyụn̄ inemke mmọ esịt? Se mbon Media ye Persia ẹkekam ẹdade nte akpan n̄kpọ ke mmọ ẹma ẹkekan obio ekededi ekedi ubọn̄ mmọ, ikedịghe se mmọ ẹkebụmede ke ekọn̄. Cyrus ama owụt ke emi edi ntre ke enye ndikọnọ mbon oro ẹkewọrọde ke ntan̄mfep mme n̄kpoduoho gold ye silver, emi Nebuchadnezzar okowode ke temple Jehovah.
14:1, 2—Didie ke ikọt Jehovah ẹkedi “ẹditan̄ mme mmọ emi ẹketan̄de mmọ ẹfep” ẹnyụn̄ “ẹkara mme mmọ emi ẹketụkde mmọ”? Emi ama osu Daniel ke idem, emi ekedide akwa owo ukara Babylon ke ini ukara mbon Media ye Persia; onyụn̄ osu Esther ke idem, emi ekedide ọbọn̄ an̄wan Persia; onyụn̄ osu Mordecai ke idem, emi ẹkemekde akpan isụn̄utom ukara ke Obio Ukara Persia.
20:2-5—Ndi Isaiah ama enen̄ede asan̄a ata iferi ke isua ita? Eyedi Isaiah okosion̄o ewụra esie kpọt onyụn̄ esịne ọfọn̄ esịtidem asan̄a.—1 Samuel 19:24.
21:1—Ebiet ewe ke ẹkot “wilderness inyan̄”? Babylon ke ẹtịn̄ ẹban̄a mi okposụkedi oro enye mîkodụhe ikpere ata inyan̄. Emi edi sia Akpa Euphrates ye Tigris ẹma ẹsifiọrọ ẹkanade Babylon kpukpru isua, anamde mbat mmọn̄ oro ọkọdiọhọde akanade akabade “inyan̄.”
24:13-16—Didie ke mme Jew ẹditie “ke otu mme idụt, nte ẹtuakde olive, ye nte mfiọhọ grape ke ẹmade utet”? Kpa nte ẹyakde ndusụk mfri ẹsụhọ ke eto m̀mê vine ke ẹma ẹkekụre idọk, ibat ibat owo kpọt ẹdibọhọ nsobo Jerusalem ye Judah. Ebiet ekededi oro ẹmende mmọ ẹka, edide ẹmen mmọ ẹka “edem un̄wana [oro edi Edem Usiahautịn Babylon]” m̀mê “isuo inyan̄ [Mediterranean],” mmọ ẹyetoro Jehovah.
24:21—Mmanie ẹdi “udịm enyọn̄” ye “ndidem isọn̄”? “Udịm enyọn̄” ẹdinen̄ede ẹda ẹban̄a udịm mme idiọk spirit. Do, “ndidem isọn̄” ẹdi mme andikara ke isọn̄, emi mme demon ẹdade usụn̄.—1 John 5:19.
25:7—Nso idi “ufụhọ-n̄kpọ emi ofụkde ofụri ekondo, ye ọfọn̄ ufụk-iso emi ofụkde kpukpru mme idụt”? N̄kpọ iba emi ẹdụri ntịn̄enyịn ẹwụt ikpọ asua ubonowo iba—oro edi, idiọkn̄kpọ ye n̄kpa.
Se Nnyịn Ikpepde:
13:20-22; 14:22, 23; 21:1-9. Ntịn̄nnịm ikọ Jehovah esisu kpukpru ini, nte okosude ke Babylon.
17:7, 8. Okposụkedi ediwak owo ke Israel mîkokopke item, ndusụk owo ẹma ẹtịn̄ m̀mê ẹdori enyịn ke Jehovah. Kpasụk ntre, ndusụk owo ke Christendom ẹsikpan̄ utọn̄ ẹnọ etop Obio Ubọn̄.
28:1-6. Mbon Assyria ẹyesobo Israel, edi Abasi oyokụt ete ke mbon oro ẹnamde n̄kpọ imọ ẹbọhọ. Nsobo oro Jehovah edidade edi inamke nti owo ẹnana idotenyịn.
28:23-29. Jehovah esinọ mbon oro ẹnyenede esịt akpanikọ edinen̄ede oro odotde ye mmọ ye ke idaha oro odotde.
30:15. Oyom nnyịn inyene mbuọtidem ke ‘ndiduọk odudu,’ m̀mê nditre ndiyom edinyan̄a nto ndutịm owo edieke iyomde Jehovah anyan̄a nnyịn. ‘Ke nditie sụn̄’ m̀mê nditre ndikop ndịk, nnyịn iwụt n̄ko ke imọbuọt idem ke Jehovah ekeme ndikpeme nnyịn.
30:20, 21. Nnyịn ‘ikụt’ Jehovah inyụn̄ ‘ikop’ uyo edinyan̄a esie ke ndinam se enye etịn̄de ke Ikọ esie eke odudu spirit, kpa Bible, ye se enye etịn̄de ebe ke “ofụn emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄.”—Matthew 24:45.
Ntịn̄nnịm Ikọ Isaiah Anam Inen̄ede Inyene Mbuọtidem ke Ikọ Abasi
Esịt enem nnyịn didie ntem aban̄a etop Abasi oro odude ke n̄wed Isaiah! Ntịn̄nnịm ikọ oro ẹma ẹkesosu ẹnam inen̄ede inyene mbuọtidem ke ‘ikọ emi ọwọrọde Jehovah ke inua idifiakke itiene enye ubọk-ubọk.’—Isaiah 55:11.
Nso kaban̄a ntịn̄nnịm ikọ ẹban̄ade Messiah, utọ nte mmọ oro ẹdude ke Isaiah 9:7 ye 11:1-5, 10? Ndi mmọ inamke inen̄ede inyene mbuọtidem ke ndutịm oro Jehovah anamde man anyan̄a nnyịn? N̄wed emi esịne n̄ko mme ntịn̄nnịm ikọ oro ẹnen̄erede ẹsu ke eyo nnyịn m̀mê oro ẹdisude ke ini iso. (Isaiah 2:2-4; 11:6-9; 25:6-8; 32:1, 2) Ke akpanikọ, n̄wed Isaiah etiene owụt ke “ikọ Abasi enyene uwem”!—Mme Hebrew 4:12.
[Ndise ke page 8]
Isaiah ye nditọ esie ẹketie nte “mme idiọn̄ọ ye n̄kpọ ndyọ ke Israel”
[Ndise ke page 8, 9]
Jerusalem ekenyene nditie “nte efe ke in̄wan̄-vine”
[Ndise ke page 10]
Didie ke ẹn̄wam mme owo ke mme idụt ‘ẹda ofụt mmọ ẹdom n̄kpọ ufụn̄ isọn̄’?