Tiene Paul Ka Beroea

Isụn̄utom iba ẹma ẹnen̄ede ẹkụt unen ke utom mmọ, ẹnyụn̄ ẹn̄wam ata ediwak owo ẹnịm ke akpanikọ. Ekem otu mbon ntịme ẹma ẹsịn ntịme ye mmọ. Ntre, ẹma ẹbiere ke ana isụn̄utom iba emi ẹsọsọp ẹnyọn̄ọ ke ufọt okoneyo ke ntak esop oro ẹkesiakde obufa ye ke ntak uwem mmọ. Ntem, Paul ye Silas ẹma ẹkpọn̄ Thessalonica ke Macedonia ke n̄kpọ nte isua 50 E.N. Mmọ ẹma ẹka ebiet en̄wen oro mmọ ẹkenyenede ndikwọrọ ikọ—oro edi, Beroea.

UKEM nte akaisan̄ eset, esenowo eyomfịn emi akade ndise Beroea (Véroia) oyokụt ke obio emi odu ke n̄kan̄ edem usiahautịn Obot Bermios emi mbiet esehede. Beroea edi n̄kpọ nte kilomita 65 ọtọn̄ọde ke Thessalonica onyụn̄ edi n̄kpọ nte kilomita 40 ọtọn̄ọde ke Inyan̄ Αegean. Obot Olympus, emi ẹdọhọde ke edi ebietidụn̄ mme n̄wọrọnda abasi Greece, odu ke edem usụk.

Nditọ ukpepn̄kpọ Bible ẹnen̄ede ẹyom ndidụn̄ọde n̄kpọ mban̄a Beroea emi Paul ọkọkwọrọde ikọ onyụn̄ anam ediwak owo ẹkabade ẹdi mme Christian. (Utom 17:10-15) Ẹyak ise nte Paul akasan̄ade, inyụn̄ idụn̄ọde mbụk obio emi.

Nte Obio Emi Ọkọtọn̄ọde

Owo ndomokiet ifiọkke ini oro ẹkesiakde obio Beroea. Mbon Macedonia ẹkebịn akpa mme andidụn̄, eyedi ekpụk mbon Phrygia, ẹsion̄o ke n̄kpọ nte ọyọhọ isua ikie itiaba M.E.N. Ke isua ikie ita ẹma ẹkebe, obio Macedonia ama enen̄ede oforo, ke Akwa Alexander ama akakan ediwak idụt. Ẹma ẹbọp ata ikpọ ufọk ye ibibene, ẹnyụn̄ ẹbọp ata ikpọ temple ẹnọ Zeus, Artemis, Apollo, Athena, ye mme abasi eken ke Greece.

N̄wed mbụkeset kiet ọdọhọ ke Beroea “ekenen̄ede edi ata akpan ebiet ke mbọhọ esie ye ke ofụri edem edere Greece” ke ata ediwak isua emi ẹbede. Beroea ekenen̄ede ọwọrọ etop ke ini ukara akpatre udịm ubọn̄ Macedonia, oro edi, nditọ Antigonus (emi ẹkekarade ke isua 306 esịm 168 M.E.N.), ndien mbon Rome ẹma ẹkan mmọ ubọk ẹbọ obio emi ke akpatre.

Encyclopædia Britannica ọdọhọ ke ini mbon Rome ẹkekande Edidem Philip V ke isua 197 M.E.N., ke “ẹma ẹbiat ukara oro okodude ẹfep, mbon Rome ẹnyụn̄ ẹkabade ẹkara ofụri edem usiahautịn Mediterranean.” Ke isua 168 M.E.N., etubom ekọn̄ Rome kiet ama akan Perseus emi ekedide akpatre andikara Macedonia eset, ke Pydna. Nte Bible ekebemde iso etịn̄, mbon Rome ẹma ẹbọ mbon Greece ukara.  (Daniel 7:6, 7, 23) Ke ekọn̄ ama okokụre, Beroea ekedi kiet ke otu akpa obio Macedonia emi mbon Rome ẹkenamde ẹkọn̄ọ mfan̄.

Macedonia ama akabade edi ebiet emi Pompey ye Julius Caesar ẹkesikade ẹken̄wana ekọn̄ ke akpa isua ikie M.E.N. Ke akpanikọ, Pompey ama enịm ibuot obio ye mbonekọn̄ esie ekpere obio Beroea.

Ndiforo ke Idak Ukara Rome

Ke ini Pax Romana, m̀mê Emem Obio Ukara Rome, isenowo oro ẹkekade Beroea ẹma ẹsikụt mme efak oro ẹkeduọkde itiat ẹnyụn̄ ẹbot mme adaha ke edem mbiba. Obio oro ama enyene itie uyere mmọn̄ ofụri owo, ufọkmbre, itie ubon n̄wed, ye mme itie oro ẹkesin̄wanade en̄wan n̄kpa. Mmọ ẹma ẹnyene mmọn̄ esan̄ukwak, ẹnyụn̄ ẹsiak udiọn̄edịm idakisọn̄ ke obio oro. Beroea ama edinen̄ede ọwọrọ etop nte akpan ebiet unyamurua emi mme anyamurua, mme ewet ndise, ye mme ebre mbre mbuba ẹkesikade; ndien mme owo ẹma ẹsika ndise mbre mbuba ye mme edinam eken. Isenowo ẹma ẹnyene mme ebiet utuakibuot emi mmọ ẹkekemede ndidụk ntuak ibuot nte ẹsituakde ke ido ukpono mmọ. Ih, ndedịbe n̄ka ke ofụri Obio Ukara Rome ẹma ẹsisop idem ke obio emi.

Ẹkebat mme andikara Obio Ukara Rome oro ẹma ẹkekpan̄a ẹsịn ke otu mme abasi oro ẹkekponode ke Beroea. Oro ikedịghe esen n̄kpọ inọ mbon Beroea, koro mmọ ẹketọn̄ọ ukpono akwa edidem toto ke ini emi ẹkekponode Akwa Alexander nte abasi. N̄wed Greece kiet ọdọhọ ete: “Kpa nte ekemehede mmọ ndikpono edidem nte abasi ke ini enye okodude uwem,  mbon Greece Obio Ukara edem usiahautịn ẹma ẹma ndinen̄ede n̄kpono mme andikara Obio Ukara Rome n̄ko . . . Ẹkewet ndise akwa edidem mmọ nte abasi ke okụk mmọ, ẹnyụn̄ ẹwụt nte enye ayarade ata ediye ntinya. Mmọ ẹma ẹsibọn̄ akam ẹnọ enye kpa nte ẹkesibọn̄de ẹnọ abasi, ẹnyụn̄ ẹtoro enye ke ikwọ.” Ẹma ẹbọp mme itieuwa ye mme temple, ẹnyụn̄ ẹsiwa uwa do ẹnọ enye. Ikpọ ndidem ẹma ẹsikam ẹka ikpọ edinam, emi ẹkesịnede mbre mbuba, mbuba uwet ndise, ye mbuba uwet n̄wed.

Ntak emi Beroea ekedide akpan itie ukpono ndem-e? Koro do ke otu ikpọ owo ukara oro ẹkekotde Koinon, ẹkesito nsio nsio obio ke Macedonia ẹdisop idem. Mmọ emi ẹkesisop idem ndien ndien ke Beroea man ẹneme n̄kpọ ukara ẹnyụn̄ ẹtiene ndausụn̄ ukara Rome ke ini ẹsede ẹban̄a n̄kpọ ekededi. Kiet ke otu akpan utom mmọ ekedi ndise mban̄a mme edinam obio ukara oro.

Edi mi ke Paul ye Silas ẹkenam isan̄ ẹka ke ẹma ẹkefehe ẹwọrọ ke Thessalonica. Ke ini oro, Beroea ama ododu ke idak ukara Rome ke isua ikie iba.

Eti Mbụk Esịm Beroea

Paul ọkọtọn̄ọ ukwọrọikọ esie ke synagogue obio Beroea. Nte ẹma ẹdara enye? Mbụk oro ẹkedade odudu spirit Abasi ẹwet ọdọhọ ke mme Jew emi “ẹma ẹnyene ido ẹkan mbon oro ẹdude ke Thessalonica, koro mmọ ẹkebọde ikọ ye ata ọkpọsọn̄ udọn̄, ẹnen̄ede ẹdụn̄ọde N̄wed Abasi ke usen ke usen ẹte ise m̀mê mme n̄kpọ emi ẹdi ntre.” (Utom 17:10, 11) Sia mmọ “ẹma ẹnyene ido,” mmọ ikọsọn̄ọke iyịre ke ukpepn̄kpọ ye mme ido edinam mmọ. Mmọ ikeyịkke se mmọ ẹkekopde, ikonyụn̄ iyatke esịt, okposụkedi oro ekedide obufa ke utọn̄ mmọ. Utu ke ndisịn etop oro Paul ọkọkwọrọde, mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹkpan̄ utọn̄, ẹtat esịt ẹkop ye unana udu.

Mme Jew oro ẹkesan̄a didie ẹfiọk ke se Paul ekekpepde ekedi akpanikọ? Mmọ ẹma ẹda akakan udomon̄kpọ ẹdomo se mmọ ẹkekopde. Oro edi, mmọ ẹma ẹtịn̄ enyịn ẹsịn ifịk ẹdụn̄ọde N̄wed Abasi. Matthew Henry emi edide eyen ukpepn̄kpọ Bible ọkọdọhọ ete: “Sia Paul akadade se idude ke N̄wed Abasi ọkọk ibuot ye mmọ, okonyụn̄ okotde Akani Testament ọnọ mmọ ndida nsọn̄ọ se enye eketịn̄de, mmọ ẹma ẹmen Bible mmọ, ẹkụbọde ẹka itie oro enye akasiakde ọnọ mmọ, ẹkot, ẹkere ẹban̄a se ẹtịn̄de ke itien̄wed oro ye se enye ọwọrọde, ẹda ẹdomo ye mme itien̄wed en̄wen, ẹdụn̄ọde  m̀mê nte Paul akanamde ikọ Abasi an̄wan̄a ekedi akpanikọ onyụn̄ enen, ndien m̀mê ẹkeme ndinịm se enye eketịn̄de; do ndien ke mmọ ẹkenam ubiere.”

Emi ikedịghe n̄kpọ oro ẹkenamde didie didie ini kiet kpọt. Mbon Beroea ẹma ẹnen̄ede ẹsịn ifịk ẹka iso ẹkpep n̄kpọ, ẹda ini ẹnam oro kpukpru usen, idịghe ke usen Sabbath kpọt.

Kam kere ban̄a se ikedide utịp. Ata ediwak mme Jew ke Beroea ẹma ẹbọ etop oro ẹnyụn̄ ẹnịm ke akpanikọ. Ediwak mbon Greece, eyedi ye mbon oro ẹkesikponode Abasi ke ido mme Jew, ẹma ẹtiene ẹnịm ke akpanikọ n̄ko. Edi emi ikedịghe edịbe. Ke ini mme Jew ke Thessalonica ẹkekopde emi, mmọ ẹma ẹsọsọp ẹka Beroea “ndidemede otuowo nnyụn̄ nnam ẹsịn ndutịme.”—Utom 17:4, 12, 13.

Paul ekenyene ndikpọn̄ Beroea, edi enye ama aka iso ke utom ukwọrọikọ esie ke ebiet en̄wen. Enye ama odụk nsụn̄ikan̄ emi akakade Athens. (Utom 17:14, 15) Kpa ye oro, ama enem enye ndifiọk ke utom imọ ama anam ẹtọn̄ọ Ido Ukpono Christ ke Beroea. Ndien utom oro ke aka iso on̄wụm mfri mfịn.

Ke akpanikọ, mme owo ẹsụk ẹdodu ke Beroea (Véroia) oro ẹnen̄erede ẹdụn̄ọde N̄wed Abasi man ‘ẹfiọk ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ ẹmụm’ se inende ẹkama. (1 Thessalonica 5:21) Esop Mme Ntiense Jehovah iba oro ẹkade iso ndinam n̄kọri ke obio emi ẹka iso ke utom ukwọrọikọ ẹnyụn̄ ẹbuana etop Bible ye mbon en̄wen, kpa nte Paul akabuanade. Mmọ ẹyom mbon oro ẹnyenede esịt akpanikọ ẹnyụn̄ ẹda N̄wed Abasi ẹkọk ibuot ye mmọ, ẹyak odudu Bible an̄wam kpukpru owo oro ẹyomde ndifiọk Jehovah, kpa ata Abasi.—Mme Hebrew 4:12.

[Ndise obio ke page 13]

(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)

Ikpehe udiana isan̄ isụn̄utom Paul

MYSIA

Troas

Neapolis

Philippi

MACEDONIA

Amphipolis

Thessalonica

Beroea

GREECE

Athens

Corinth

ACHAIA

ASIA

Ephesus

RHODES

[Ndise ke page 13]

Okụk oro ẹwụtde Akwa Alexander nte abasi Greece

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Okụk: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Ndise ke page 14]

Inuaotop oro ẹkesisan̄ade ẹka ebiet oro mme Jew ẹkedụn̄de ke Beroea (Véroia)

[Ndise ke page 15]

Akani synagogue ke Beroea eyomfịn (Véroia)