“Ẹka Iso Ẹda Nti N̄kpọ Ẹkan Idiọk Ubọk”

“Ẹkûyak idiọk akan mbufo, edi ẹka iso ẹda nti n̄kpọ ẹkan idiọk ubọk.”—ROME 12:21.

1. Ntak emi nnyịn ikemede ndinịm ke imekeme ndikan idiọk?

 NTE imekeme ndin̄wana ye mbon oro ẹnen̄erede ẹbiọn̄ọ utuakibuot akpanikọ? Nte imekeme ndikan odudu oro odomode ndidụri nnyịn mfiak n̄kesịn ke ererimbot unana uten̄e Abasi emi? Ibọrọ mbụme mbiba emi edi Ih! Ntak idọhọde ntre? Edi ke ntak se apostle Paul etịn̄de ke leta oro enye ekewetde ọnọ ẹsọk mbon Rome. Enye ekewet ete: “Ẹkûyak idiọk akan mbufo, edi ẹka iso ẹda nti n̄kpọ ẹkan idiọk ubọk.” (Rome 12:21) Edieke nnyịn ibuọtde idem ke Jehovah inyụn̄ ibierede ke nnyịn idiyakke ererimbot akan nnyịn, idiọkn̄kpọ ererimbot emi idikanke nnyịn. N̄ko-n̄ko, ikọ oro ‘ẹka iso ẹkan idiọk ubọk’ owụt ke nnyịn imekeme ndikan idiọk edieke nnyịn ikade iso in̄wana ke n̄kan̄ eke spirit ibiọn̄ọ enye. Mbon oro mîdụhe ke edidemede ẹnyụn̄ ẹtrede ndika iso n̄n̄wana ke idiọk ererimbot emi ye idiọk andikara esie, Satan kpa Devil, ẹdikan.—1 John 5:19.

2. Ntak emi iyomde ndineme ndusụk n̄kpọ oro ẹketịbede ẹnọ Nehemiah?

² N̄kpọ nte isua 500 mbemiso eyo Paul, asan̄autom Abasi oro okodụn̄de ke Jerusalem ama anam se Paul eketịn̄de aban̄a edin̄wana ye idiọk. Nehemiah emi ekedide owo Abasi, ama ọyọ ubiọn̄ọ oro okotode mbon oro mîbakke Abasi, onyụn̄ ada nti n̄kpọ akan idiọk ubọk. Nso n̄kpọ-ata ke enye okosobo? Nso ikanam enye akan? Didie ke ikeme ndikpebe uwụtn̄kpọ esie? Man ibọrọ mme mbụme emi, ẹyak ineme ndusụk n̄kpọ oro ẹketịbede ẹnọ Nehemiah. *

3. Nso orụk ebiet ke Nehemiah okodụn̄, ndien ewe akwa utom ke enye akanam?

³ Nehemiah akanam utom ke ufọk ubọn̄ Edidem Artaxerxes ke Persia. Okposụkedi Nehemiah okodụn̄de ye mbon oro mîkenịmke ke akpanikọ, enye ‘ikebietke’ “editịm n̄kpọ” ini oro. (Rome 12:2) Ke ini akanade ẹnam utom ke Judah, enye ama ọkpọn̄ inem inem uwem oro enye okodude, onyụn̄ asan̄a adan̄a anyan usụn̄ oro aka Jerusalem ọkọtọn̄ọ ndibọp ibibene obio oro. (Rome 12:1) Okposụkedi Nehemiah ekedide andikara Jerusalem,  enye ama esinam utom ọtọkiet ye nditọ Israel eken “toto ke usiere tutu ntantaọfiọn̄ ẹwọn̄ọ.” Emi ama anam ẹbọp ibibene oro ẹma ke ufan̄ ọfiọn̄ iba kpọt! (Nehemiah 4:21; 6:15) Emi ekedi ata akwa utom koro nditọ Israel ẹma ẹsobo nsio nsio orụk ubiọn̄ọ ke adan̄aemi ẹkenamde utom oro. Mmanie ẹkebiọn̄ọ Nehemiah, ndien nso ikedi uduak mmọ?

4. Nso ke mme andibiọn̄ọ Nehemiah ẹkeduak?

⁴ Akpan mbon oro ẹkebiọn̄ọde enye ẹkedi Sanballat, Tobiah, ye Geshem, kpa mme ọwọrọiso owo emi ẹkedụn̄de ẹkpere Judah. Sia mmọ ẹkesuade ikọt Abasi, ‘mmọ ẹkese ke ata idiọkn̄kpọ, ke ini Nehemiah edide ndiyom ufọn nditọ Israel.’ (Nehemiah 2:10, 19) Mme asua Nehemiah ẹma ẹbiere nditre utom oro Nehemiah akanamde, ẹnyụn̄ ẹdụk odu ẹban̄a enye. Nte Nehemiah ayayak ‘idiọk akan enye ubọk’?

“Ayat Esịt, Onyụn̄ Akpaha Esịt Eti-Eti”

5, 6. (a) Nso ke mme asua Nehemiah ẹkenam ẹban̄a utom ubọp ibibene Jerusalem? (b) Ntak emi Nehemiah mîkayakke mme andibiọn̄ọ ẹsịn enye ndịk ke idem?

⁵ Nehemiah ama eteme ikọt esie uko uko ete: “Mbufo ẹdi, nnyịn idiọn̄ ibibene Jerusalem.” Mmọ ẹma ẹbọrọ ẹte: “Yak nnyịn idaha ke enyọn̄ inyụn̄ idiọn̄.” Nehemiah ọdọhọ ete: “Ndien mmọ ẹsọn̄ọ ubọk ẹnam eti n̄kpọ,” edi mme andibiọn̄ọ “ẹsak nnyịn, ẹnyụn̄ ẹsịn nnyịn ke ndek, ẹte, Nsidi n̄kpọ emi mbufo ẹnamde? Nte mbufo ẹyom ndisọn̄ ibuot ye edidem?” Nehemiah ikayakke nsahi ye edori ikọ mmọ ẹsịn enye ndịk ke idem. Enye ama ọdọhọ mme andibiọn̄ọ enye ete: “Abasi enyọn̄ ọyọnọ nnyịn unen: ndien nnyịn ikọt esie iyadaha ke enyọn̄, inyụn̄ ibọp.” (Nehemiah 2:17-20) Nehemiah ama ebiere ndika iso nnam “eti n̄kpọ.”

⁶ Sanballat emi ekedide kiet ke otu mbon oro ẹkebiọn̄ọde utom oro, ama “ayat esịt, onyụn̄ akpaha esịt eti-eti,” onyụn̄ ọdọdiọn̄ asak mmọ nsahi. Enye ama asak mmọ ete: “Mbukpo Jew emi ke ẹnam nso? . . . Nte mmọ ẹdidemede itiat ẹsion̄o ke ibombom ntan?” Tobiah ama etiene asak ete: “Kpasụk se mmọ ẹbọpde, jackal ama ọdọk, ekeme ndiwụri ibibene itiat mmọ.” (Nehemiah 4:1-3) Nso ke Nehemiah akanam?

7. Nso ke Nehemiah akanam aban̄a edori ikọ mbon oro ẹkebiọn̄ọde enye?

⁷ Nehemiah ikọdọn̄ke enyịn ke nsahi mmọ. Enye ama enịm mbet Abasi inyụn̄ isioho usiene. (Leviticus 19:18) Enye akakam ayak mfịna oro esịn Jehovah ke ubọk, onyụn̄ ọbọn̄ akam ete: “O Abasi nnyịn, kop; koro ẹsịnde nnyịn ke ndek: nyụn̄ nam nsahi mmọ afiak okodoro mmọ ke ibuot.” (Nehemiah 4:4) Enye ama ọbuọt idem ke se Jehovah ọkọn̄wọn̄ọde ete: “Ufen ye usiene ẹdi okịm.” (Deuteronomy 32:35) N̄ko-n̄ko, Nehemiah ye ikọt esie ẹma ‘ẹka iso ẹdiọn̄ ibibene.’ Mmọ ikayakke n̄kpọ ndomokiet ọwọn̄ọde ntịn̄enyịn mmọ. Ke akpanikọ, ‘mmọ ẹma ẹdian ofụri ibibene tutu esịm ke ufọt esie; koro esịt kpukpru owo okodude ke utom oro.’ (Nehemiah 4:6) Mme asua utuakibuot akpanikọ ikekemeke nditre utom oro! Didie ke nnyịn ikeme ndikpebe Nehemiah?

8. (a) Didie ke nnyịn ikeme ndikpebe Nehemiah ke ini mme andibiọn̄ọ ẹdoride nnyịn ikọ? (b) Nọ ifiọkutom emi afo ekenyenede m̀mê okokopde, oro owụtde ufọn editre ndisio usiene.

⁸ Mfịn, mme andibiọn̄ọ ẹkeme ndisak nnyịn nsahi ẹnyụn̄ ẹdori nnyịn ikọ ke ufọkn̄wed, ke itieutom, ye idem ke esịt ubon. Nte ededi, ediwak ini, ke ini emi etịbede, esinen̄ede ọfọn ndinam se itie N̄wed Abasi emi etemede, ete: “Ẹmenịm . . . ini eke ẹdopde.” (Ecclesiastes 3:1, 7) Ntem, ukem nte Nehemiah, nnyịn isidaha uyat uyat ikọ isio usiene. (Rome 12:17) Nnyịn imesibọn̄ akam inọ Abasi, inyụn̄ ibuọt idem ke enye emi ọn̄wọn̄ọde ọnọ nnyịn ete: “Ami nyosio usiene.” (Rome 12:19; 1 Peter 2:19, 20) Ntre, nnyịn isiyakke mme andibiọn̄ọ ẹwọn̄ọrede ntịn̄enyịn nnyịn ẹkpọn̄ akpan utom oro inyenede ndinam idahaemi—kpa utom edikwọrọ Obio Ubọn̄ ye edinam mbet. (Matthew 24:14; 28:19, 20) Ini ekededi oro nnyịn ikade iso ibuana ke utom ukwọrọikọ mînyụn̄ iyakke  ubiọn̄ọ akpan nnyịn, nnyịn iwụt ke imenyene ukem mbuọtidem oro Nehemiah ekenyenede.

‘Nnyịn Iyowot fi’

9. Nso ubiọn̄ọ ke mme asua Nehemiah ẹkeda ẹdi, ndien nso ke Nehemiah akanam?

⁹ Ke ini mme andibiọn̄ọ utuakibuot akpanikọ ke eyo Nehemiah ẹkekopde ke “ẹdiọn̄ ibibene Jerusalem ẹka iso,” mmọ ẹma ẹmen ofụt mmọ ẹte “ika ikan̄wana ye Jerusalem.” Eketie mme Jew nte idotenyịn ikodụhe. Mbon Samaria ẹkedu ke edem edere, mbon Ammon ẹdu ke edem usiahautịn, mme Arab ẹdu ke edem usụk, ndien mbon Ashdod ẹdu ke edem usoputịn. Ẹma ẹkan Jerusalem ẹkụk; ndien eketie nte mme ọbọpufọk emi ikenyeneke ebiet emi mmọ ẹkpefehede ẹdụk! Nso ke mmọ ẹkpekenam? Nehemiah ọdọhọ ete: “Ndien nnyịn ikpe Abasi nnyịn ubọk.” Mme asua ẹma ẹsịn mmọ ndịk ke idem ẹnyụn̄ ẹdọhọ ẹte: ‘Iyowot mmọ, inyụn̄ inam utom mmọ ẹdop.’ Nehemiah ama ọdọhọ mme ọbọpufọk ẹmen “ofụt mmọ, ye eduat mmọ, ye utịgha mmọ” ẹkama ẹkpeme obio. Edi akpanikọ ke ekpri ibat mme Jew emi ikpekekemeke ndin̄wana ke idemmọ n̄kan akwa udịmekọn̄ mme asua emi, edi Nehemiah ama esịn udọn̄ ọnọ mmọ ete: “Mbufo ẹkûfehe mmọ: mbufo ẹti Ọbọn̄ emi okponde, onyụn̄ enyenede uten̄e.”—Nehemiah 4:7-9, 11, 13, 14.

10. (a) Nso ikanam mme asua Nehemiah ẹkpụhọde ekikere mmọ inikiet inikiet? (b) Nso mben̄eidem ke Nehemiah akanam?

¹⁰ Edi mme n̄kpọ ẹma ẹkpụhọde inikiet inikiet. Mme asua ikan̄wanake aba. Ntak-a? Nehemiah ọdọhọ ke ‘Abasi ama asuan uduak mmọ.’ Nte ededi, Nehemiah ama ọfiọk ke mme asua ẹkeme ndin̄wana ini ekededi. Ntre, enye ama ada mbufiọk anam ukpụhọde ke usụn̄ nte mme ọbọpufọk ẹkenamde utom mmọ. Ọtọn̄ọde ke ini oro, mme ọbọpufọk ‘ẹkeda ubọk kiet ẹnam utom, ẹnyụn̄ ẹda ubọk kiet ẹmụm n̄kpọekọn̄.’ Nehemiah n̄ko ama enịm owo emi ‘edifride obukpon̄’ ke ini mme asua ẹdade ekọn̄ ẹdi, man mme ọbọpufọk ẹben̄e idem. Edi se ikam ifọnde ikan edi nte ke Nehemiah ama ọsọn̄ọ mmọ idem ete: “Abasi nnyịn ayan̄wana ekọn̄ ọnọ nnyịn.” (Nehemiah 4:15-20) Sia ẹma ẹkesịn udọn̄ ẹnọ mme ọbọpufọk emi ẹnyụn̄ ẹtịm mmọ idem ndin̄wana ye mme asua, mmọ ẹma ẹka iso ẹnam utom. Nso ke nnyịn ikpep ito mbụk emi?

11. Nso isin̄wam ata mme Christian ẹsọn̄ọ ẹda ẹyọ ukọbọ ke mme idụt oro ẹkpande utom Obio Ubọn̄, ndien didie ke mmọ ẹda nti n̄kpọ ẹkan idiọk ubọk?

¹¹ Ndusụk ini, ata mme Christian ẹsisobo afai afai ukọbọ. Ke akpanikọ, ke ndusụk idụt, mme asua utuakibuot akpanikọ ẹsidi ata akamba udịmowo. Ke nditịm ntịn̄, nditọete nnyịn ke mme utọ idụt emi ikemeke ndin̄wana ke idemmọ n̄kan mme asua emi. Kpa ye oro, Mme Ntiense oro ẹbuọt idem nte ke ‘Abasi ayan̄wana ọnọ mmimọ.’ Ke akpanikọ, mbon oro ẹkọbọde mmọ ke ntak se mmọ ẹnịmde ke akpanikọ ẹsikụt ediwak ini nte Jehovah ọbọrọde akam mmọ  onyụn̄ ‘asuande ekikere’ mme okopodudu asua. Idem ke mme idụt oro ẹkpande utom Obio Ubọn̄, mme Christian ẹsikwọrọ eti mbụk ke mme usụn̄ en̄wen. Ukem nte mme ọbọpufọk ke Jerusalem ẹkenamde ukpụhọde ke nte mmọ ẹkenamde utom, Mme Ntiense Jehovah mfịn ẹsida mbufiọk ẹkpụhọde usụn̄ nte mmọ ẹnamde utom ke ini ukọbọ. Nte ededi, mmọ isidaha mme n̄kpọekọn̄ obụkidem in̄wana ekọn̄. (2 Corinth 10:4) Idem edinam afai isikpanke utom ukwọrọikọ mmọ. (1 Peter 4:16) Utu ke oro, mme uko uko nditọete emi “ẹka iso ẹda nti n̄kpọ ẹkan idiọk ubọk.”

“Di, Nnyịn Isop Idem Ọtọ Kiet”

12, 13. (a) Nso n̄kari ke mme andibiọn̄ọ Nehemiah ẹkebre? (b) Ntak emi Nehemiah ekesịnde ndika n̄kosobo ye mme andibiọn̄ọ enye?

¹² Ke ini mme asua Nehemiah ẹkekụtde ke mmimọ ikemeke ndin̄wana iso ye iso ye enye, mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndibiọn̄ọ enye ke n̄kari n̄kari usụn̄. Ke akpanikọ, n̄kari mmọ ekedi ke usụn̄ ita. Nso ke mmọ ẹkedi?

¹³ Akpa, mme asua Nehemiah ẹma ẹdomo ndibian̄a enye. Mmọ ẹkedọhọ enye ẹte: “Di, nnyịn isop idem ọtọ kiet ke obio ke itịghede Ono.” Ono okodu ke ufọt Jerusalem ye Samaria. Ntre mme asua emi ẹkedọhọ Nehemiah edisobo ye mmimọ ke usụn̄ man mmimọ ikpe emem. Nehemiah ekpekekere ete: ‘Ọfọn ntre. Ọfọn nditie ntịn̄ ikọ emi akan ndin̄wana ekọn̄.’ Edi Nehemiah ikakaha. Enye ama etịn̄ ntak ete: “Mmọ ẹduak ndinam mi idiọk-n̄kpọ.” Enye ama ayarade odu mmọ, ntre ikayakke ẹbian̄a imọ. Enye ama ọdọhọ mme andibiọn̄ọ enye utịm ikanan̄ ete: “N̄kwe nte nsụhọrede: utom edinam didie odop, adan̄aemi ami n̄kpọn̄de enye nsụhọde ntiene mbufo?” Ofụri ukeme oro mme asua ẹkesịnde ndinam Nehemiah etre utom esie ama okpu. Enye ama owụk enyịn anam utom.—Nehemiah 6:1-4.

14. Nso ke Nehemiah ọkọbọrọ mbon emi ẹkedoride enye ikọ?

¹⁴ Ọyọhọ iba, mme asua Nehemiah ẹma ẹtọn̄ọ ndidori enye ikọ ẹte ke Nehemiah oyom “ndisọn̄ ibuot” ye Edidem Artaxerxes. Mmọ ẹma ẹfiak ẹdọhọ Nehemiah ẹte: “Yak nnyịn isop idem ọtọ kiet.” Nehemiah ikakaha n̄ko koro enye ama ọdiọn̄ọ se mme asua ẹkeyomde ndinam. Nehemiah etịn̄ ntem ete: ‘Mmọ ẹyom ndinam nnyịn idịghe, ẹte, “Ubọk ẹyemem mmọ ke utom, man ẹkûnam enye.”’ Isan̄ enye emi, Nehemiah ama afan̄a se mme asua esie ẹketịn̄de ẹdori enye, ete: “Ikemke ke ikọ emi afo ọdọhọde, edi afo etịbi mmọ ke esịt fo.” N̄ko-n̄ko, Nehemiah ama ọbọn̄ akam ọnọ Jehovah oyom un̄wam, ete: “Sọn̄ mi ubọk.” Enye ama enyene mbuọtidem ke Jehovah ayan̄wam imọ ikan idiọk odu mme asua emi, inyụn̄ ika iso ke utom oro.—Nehemiah 6:5-9.

15. Nso ke prọfet abian̄a ọkọdọhọ Nehemiah anam, ndien ntak emi Nehemiah mîkenyịmeke ndinam uyo esie?

¹⁵ Ọyọhọ ita, mme asua Nehemiah ẹma ẹdọn̄ owo mbia, kpa eyen Israel emi ekekerede Shemaiah, ẹte aka okodomo ndinam Nehemiah abiat Ibet Abasi. Shemaiah ọkọdọhọ Nehemiah ete: “Yak nnyịn isop ke ufọk Abasi, ke esịt temple, inyụn̄ isịn usụn̄ temple: koro mmọ ẹdidide ndiwot fi.” Shemaiah ọkọdọhọ Nehemiah ke mme owo ke ẹdi ndiwot enye, edi ke enye ọyọbọhọ edieke enye efehede ekedịbe ke temple. Edi Nehemiah ikedịghe oku. Enye ndika n̄kedịbe ke temple ekpekedi idiọkn̄kpọ. Nte enye ayabiat Ibet Abasi man anyan̄a uwem esie? Nehemiah ama ọbọrọ ete: “Ndien anie owo ntem nte ami okpodụk ke temple man odu uwem? Ndụkke.” Ntak emi Nehemiah mîkọduọhọ ke afia oro ẹkekọkde ẹnịm ẹnọ enye? Koro enye ama ọfiọk ke okposụkedi Shemaiah ekedide eyen Israel n̄ko, ke “idịghe Abasi ọdọn̄ enye.” Mmọn̄ọ, ndi ata prọfet Abasi ọkpọdọhọ enye abiat Ibet Abasi? Ini kiet en̄wen, Nehemiah ikayakke mme asua esie ẹkan enye ubọk. Esisịt ini ke oro ebede, enye ama obụk ete: “Ekem mmọ ẹma ibibene ke ọyọhọ usen Elul edịp ye duop, ke usen aba ye duopeba.”—Nehemiah 6:10-15; Numbers 1:51; 18:7.

16. (a) Didie ke nnyịn ikpanam n̄kpọ ye mme ufan abian̄a, mbon edidọk, ye nditọete abian̄a? (b) Didie ke afo ekeme ndiwụt ke udunamke n̄kpọ oro ekemede ndibiat mbuọtidem fo ke ufọk, ke ufọkn̄wed, m̀mê ke itieutom?

 ¹⁶ Ukem nte Nehemiah, nnyịn n̄ko imekeme ndisobo mme andibiọn̄ọ oro ẹdide mme ufan abian̄a, mbon edidọk, ye nditọete abian̄a. Ndusụk owo ẹkeme ndidọhọ nnyịn inam n̄kpọ oro ekemede ndibiat mbuọtidem nnyịn. Mmọ ẹkeme ndinam nnyịn ikere ke edieke itekde esisịt ke ifịk emi inyenede ke utom Jehovah, nnyịn imekeme ndisụk mbịne mme utịtmbuba ererimbot. Edi sia Obio Ubọn̄ Abasi edide ebeiso n̄kpọ ke uwem nnyịn, nnyịn iyakke utọ ekikere oro abiat mbuọtidem nnyịn. (Matthew 6:33; Luke 9:57-62) Mme andibiọn̄ọ ẹsidori nnyịn ikọ n̄ko. Ke ndusụk idụt, ẹdọhọ ke nnyịn isọn̄ ibuot ye ukara, ukem nte ẹkedọhọde ke Nehemiah ọkọsọn̄ ibuot ye edidem. Ẹsida ndusụk edori ikọ emi ẹka esopikpe ẹnyụn̄ ẹyarade ke mmọ ẹdi nsu. Se ededi oro etịbede ke mme idaha kiet kiet, nnyịn isibọn̄ akam ye mbuọtidem inọ Jehovah ite enye anam kpukpru n̄kpọ nte ekemde ye uduak esie. (Philippi 1:7) Mbon oro ẹnamde nte inam n̄kpọ Jehovah ẹkeme n̄ko ndibiọn̄ọ nnyịn. Ukem nte ekemmọ eyen Jew okodomode ndikpak Nehemiah abiat Ibet Abasi man anyan̄a uwem esie, ntre n̄ko mbon nsọn̄ibuot oro ẹkedide Mme Ntiense ẹkeme ndidomo ndinam nnyịn inam n̄kpọ oro ekemede ndibiat mbuọtidem nnyịn. Nte ededi, nnyịn isikpan̄ke utọn̄ inọ mbon nsọn̄ibuot koro imọfiọk ke se idinyan̄ade nnyịn edi ndinịm ibet Abasi, idịghe ndibabiat! (1 John 4:1) Ih, Jehovah ekeme ndin̄wam nnyịn ikan orụk ukọbọ ekededi.

Ndikwọrọ Eti Mbụk kpa ye Idiọk Oro Isobode

17, 18. (a) Nso ke Satan ye ikọt esie ẹdomo ndinam? (b) Nso ke afo ebiere ndinam, ndien ntak-a?

¹⁷ Ikọ Abasi etịn̄ aban̄a nditọete Christ oro ẹyetde aran, ete: “Mmọ ẹkan [Satan] ke ntak . . . ikọ ntiense mmọ.” (Ediyarade 12:11) Ntre, ndikan Satan—kpa enye emi edide ntak idiọk—enen̄ede enyene ebuana ye edikwọrọ etop Obio Ubọn̄. Eyịghe idụhe emi Satan esisịnde idem an̄wana ye nsụhọ mbon oro ẹyetde aran ye “akwa otuowo,” ke ndinam mme owo ẹbiọn̄ọ mmọ!—Ediyarade 7:9; 12:17.

¹⁸ Nte nnyịn ima ikokokụt, ẹkeme ndida edori ikọ, afai, m̀mê n̄kari mbiọn̄ọ nnyịn. Nte ededi, Satan osụk esiyom kpa n̄kpọ kiet emi—oro edi, nditre utom ukwọrọikọ nnyịn. Uduak esie oyokpu idiọk idiọk koro ukem nte Nehemiah, ikọt Jehovah ẹbiere ‘ndika iso nda nti n̄kpọ n̄kan idiọk ubọk.’ Mmọ ẹdinam emi ke ndika iso n̄kwọrọ etop Obio Ubọn̄ tutu Jehovah ọdọhọ ete ekem!—Mark 13:10; Rome 8:31; Philippi 1:27, 28.

[Ikọ idakisọn̄]

Nte Afo Emeti?

• Nso ubiọn̄ọ ke mme asan̄autom Abasi ẹkesobo ke eset, emi mme Christian ẹnyụn̄ ẹtienede ẹsobo mfịn?

• Nso ikedi akpan uduak mme asua Nehemiah, ndien nso ke mme asua Abasi ẹyom ndinam mfịn?

• Didie ke nnyịn ika iso ida nti n̄kpọ ikan idiọk ubọk mfịn?

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]

[Ekebe/Ndise ke page 29]

Mme N̄kpọ Oro Ikpepde ke N̄wed Nehemiah

Mme asan̄autom Abasi ẹsisobo

• nsahi

• ndịghe

• abian̄a

Mbon emi ẹsiyomde ndibian̄a nnyịn ẹdi

• mme ufan abian̄a

• mbon edidọk

• nditọete abian̄a

Ikọt Abasi ẹsikan idiọk ubọk ke

• ndisọn̄ọ nda nnam utom oro Abasi ọnọde mmọ

[Ndise ke page 27]

Nehemiah ye mme nsan̄autom esie ẹma ẹdiọn̄ ibibene Jerusalem kpa ye ọkpọsọn̄ ubiọn̄ọ

[Ndise ke page 31]

Ata mme Christian ẹsikwọrọ ikọ ye unana ndịk