Akpa Bible Usem Portuguese—Mbụk Aban̄ade Ime

“OWO eke emede ime edikan.” Ikọ oro odu ke page enyịn̄ ekpri babru ido ukpono emi João Ferreira de Almeida ekewetde ke ọyọhọ isua ikie 17. Idụhe ikọ oro odotde akan oro ndida ntịn̄ mban̄a owo emi akayakde ofụri uwem esie esịn ke ndikabade nnyụn̄ nsio Bible ke usem Portuguese.

Almeida akamana ke isua 1628 ke obio-in̄wan̄ Torre de Tavares ke edere edere Portugal. Sia ete ye eka esie ẹkekpan̄ade ke ini emi enye ekedide ekpri eyen, udọeka ete esie emi ekedide owo n̄ka mọn̄k ọkọbọk enye ke Lisbon, kpa ibuot obio Portugal. Nte mbụk ọdọhọde, ke adan̄aemi Almeida ọkọbọde ukpep ndikabade ndi oku, enye ama ọbọ ata eti ukpep, ndien emi ama anam enye enen̄ede ekeme ndifiọk usem ke ini enye ekedide uyen.

Nte ededi, etie nte Almeida ikpakadaha ifiọk esie inam utom edikabade Bible edieke enye okpokodude ke Portugal. Ke adan̄aemi Edinam Ukpụhọde akanamde ẹnyene Bible barasuene ke usem emana mbon edere edere ye ufọt ufọt Europe, Portugal okosụk odu ke idak Ukara Ufịk Catholic. Ndikam nnyenyene Bible usem emana owo akpakanam ẹda owo ẹka Esopikpe Isio Ukpepn̄kpọ. *

Etie nte ntak edibọhọ ufịk emi akanam Almeida efehe aka Netherlands ke ini enye ekedide isua 14. Esisịt ini ke enye ama akaka Netherlands, enye ama aka Asia, asan̄a ke usụn̄ Batavia (emi ẹkotde Jakarta idahaemi) ke Indonesia. Ndien ini oro Jakarta ekedi ibuot Usiakifia Netherlands ke Edem Usiahautịn India emi odude ke Usụk N̄kan̄ Usiahautịn Asia.

 Akabade N̄wed Emi Edide Uyen

Ke akpatre ikpehe usụn̄ uka Asia, n̄kpọ ama enen̄ede okpụhọde uwem Almeida. Ke ini enye okosiode ke Batavia (emi ẹkotde Melaka idahaemi) aka Malacca ke edem usoputịn Malaysia, enye ama okụt ekpri babru ido ukpono Protestant ke usem Spanish; ẹkekot babru oro Diferencias de la Cristiandad (Mme Ukpụhọde Oro Ẹdude ke Christendom). Ekpri babru oro ama owụt ke mme ukpepn̄kpọ nsunsu ido ukpono inenke onyụn̄ esịne ikọ emi, oro ekenen̄erede enem ekpri Almeida: “Edida usem oro owo mîfiọkke ntịn̄ ikọ ke ufọkabasi, idem okposụkedi ẹtịn̄de ndinọ Abasi ubọn̄, inyeneke ufọn inọ otuowo oro mîfiọkke se ẹtịn̄de.”—1 Corinth 14:9.

Se emi ọkọwọrọde ama an̄wan̄a Almeida, oro edi: Se idinamde ẹyararede nsunsu ukpepn̄kpọ ekedi ndinam kpukpru owo ẹfiọk se Bible etịn̄de. Ke ama ekebehe ke Malacca, enye ama akabade edi owo Ufọkabasi Protestant Netherlands onyụn̄ ọsọsọp ọtọn̄ọ ndikabade mme ikpehe Gospel ke usem Spanish nsịn ke usem Portuguese, onyụn̄ edeme ọnọ “mbon oro ẹkenen̄erede ẹnyene udọn̄ ndifiọk akpanikọ.” *

Ke isua iba ẹma ẹkebe, Almeida ama eben̄e idem ndinam utom oro akakam okponde akan—oro edi, edikabade ofụri N̄wed Abasi Christian Usem Greek nto Vulgate usem Latin. Enye ama anam emi okụre ke se isụhọrede ikan isua kiet, ndien emi ekedi n̄wọrọnda utom emi eyen isua 16 akanamde! Enye ama ọsọn̄ esịt ọnọ edikabade emi ẹsọk adaibuot ukara Netherlands ke Batavia man ẹsio. Etie nte Ufọkabasi Protestant ke Batavia ẹkenọ n̄wed emi ẹka Amsterdam, edi akanieren emi ekedide pastọ ufọkabasi emi akakamade n̄wed emi ama akpa, ndien owo ikekwe aba n̄wed Almeida.

Ke isua 1651, ke ini ẹkedọhọde Almeida osion̄o se enye akakabarede ewet ọnọ Ufọkabasi Protestant ke Ceylon (emi ẹkotde Sri Lanka idahaemi), enye ama edifiọk ke akpasarade uwetn̄kpọ imọ ama osop ke itie ubonn̄kpọ ufọkabasi. Enye ikayakke emi anam idem emem enye, ntre enye ama oyom okokụt babru kiet—emi etiede nte ekedi ata akpa babru emi enye akadade ubọk ewet mbemiso okosion̄ode etịm ewet—ndien ke isua 1652 enye ama afiak ewet mme Gospel ye Utom okụre. Otu ukara Ufọkabasi Protestant ke Batavia ama ọnọ enye guilder 30 ke n̄kpọ eyenutom. Kiet ke otu nsan̄a Almeida ọkọdọhọ ke emi ekedi “ata ekpri okụk ke ẹmende ẹdomo ye akaka utom emi enye akanamde.”

Kpa ye oro owo mîkadaha Almeida ke n̄kpọ, enye ama aka iso ke utom esie, onyụn̄ ayak ofụri Obufa Testament oro enye akafiakde ewet ọnọ ke isua 1654. Ẹma ẹfiak ẹneme nte ẹkpesiode n̄wed emi, edi idụhe akpan n̄kpọ emi ẹkenamde ke mîbọhọke ediwet idem ifan̄ ke ubọk man ẹkpekot ke ndusụk ufọkabasi.

Esopikpe Isio Ukpepn̄kpọ Obiom Enye Ikpe

Ke ufan̄ isua duop oro ẹketienede, Almeida ekesịn idem anam utom nte pastọ ye isụn̄utom Ufọkabasi Protestant. Ẹkemek enye ke isua 1656, enye okonyụn̄ ọtọn̄ọ utom ke Ceylon, kpa ebiet emi akayakde nsịn̄ enen ndidịghi enye n̄wot, ndien ekem anam utom ke India, nte kiet ke otu mme akpa isụn̄utom Protestant emi ẹkekade idụt oro.

Almeida ekedi owo Protestant emi akanamde utom ọnọ esenidụt. Mmọdo, ediwak obio  mbon Portugal emi enye akakade ẹkeda enye nte owo mfiakedem ye ada-owo-nnọ. Enye ndikesisua in̄wan̄-in̄wan̄ nnọ mme ọkwọrọ ederi ke ntak oburobụt ido mmọ nnyụn̄ n̄wụt ke se ẹkpepde ke ufọkabasi inenke ẹma ẹnam enye esitọhọ ye mme isụn̄utom Catholic. Utọk emi ama esịm utịt ke isua 1661 ke ini Esopikpe Isio Ukpepn̄kpọ ke obio Goa ke India ẹkebierede ikpe n̄kpa ẹnọ Almeida ẹte ke ekpep isio ukpepn̄kpọ. Ẹma ẹnam ẹnyụn̄ ẹfọp ntaha mbiet esie ke ini emi enye mîkodụhe. Etie nte ntak emi Almeida eketiede mfan̄a mfan̄a akanam adaibuot ukara Netherlands ọdọhọ enye ọnyọn̄ edi Batavia esisịt ini ke oro ebede.

Almeida ekedi ifịk ifịk isụn̄utom, edi enye ikefreke enyịn iban̄a Bible usem Portuguese. Ke nditịm ntịn̄, ọkpọsọn̄ unana ifiọk Bible mme ọkwọrọ ederi ye mbon ufọkabasi akanam enye enen̄ede ebiere ndikabade Bible. Ke mbemiso ikọ emi Almeida ekewetde ke tract ido ukpono ke isua 1668, enye ọkọdọhọ mme andikot ete: “Mmodori enyịn . . . ke idibịghike nyọnọ mbufo ofụri Bible ke usem mbufo, kpa akakan enọ ye mfọnn̄kan n̄kpọuto emi akanam owo mînọhọ mbufo.”

Almeida ye Kọmiti Emi Ẹsidụn̄ọrede Bible

Ke isua 1676, Almeida ama ayak akpatre edikabade Obufa Testament esie ọnọ otu ukara Ufọkabasi Protestant ke Batavia man ẹdụn̄ọrede. Toto ke ntọn̄ọ, mme andikabade n̄wed ye mme andidụn̄ọde ẹketie nte an̄wa ye eku. J. L. Swellengrebel, ewetmbụk eyouwem, ọdọhọ ke ndusụk n̄kpọ ye nte ẹwetde ikan̄wan̄ake mme nsan̄a Almeida emi ẹkesemde usem Dutch. Ẹma ẹneni n̄ko ẹban̄a m̀mê ewe usem Portuguese ke ẹkpeda ẹwet. Ndi ẹkpeda ọsọ usem Portuguese m̀mê ẹkpeda ata ata usem Portuguese, emi mîdịghe kpukpru owo ẹdifiọk? Ke akpatre, ifịk emi Almeida ekesịnde man okụre utom esie ama ada ekesịm uyịre uyịre utọk.

Utom emi ikọsọpke, etie nte utọk m̀mê unana udọn̄ mme andidụn̄ọde ekedi ntak. Ke isua inan̄ ẹma ẹkebe, mme andidụn̄ọde ke ẹkesụk ẹn̄wan̄wana ye akpa ibuot ifan̄ ke Luke. Ọkpọsọn̄ ubiatini emi ama ayat Almeida esịt, anam enye ọnọ n̄wed emi en̄wen, emi enye ekewetde ke ubọk ẹka Netherlands man ẹkesio do, inyụn̄ iyakke mme andidụn̄ọde ẹfiọk.

Kpa ye ukeme oro otu ukara ufọkabasi ẹkesịnde mbak ẹdisio Bible emi, ẹma ẹmịn̄ Obufa Testament esie ke Amsterdam ke isua 1681, ndien mbon oro ẹkebemde iso ẹmịn̄ ẹma ẹsịm Batavia ke isua 1682. Kere nte akabiakde Almeida ke ini enye ọkọfiọkde ke mme andidụn̄ọde ke Netherlands ẹma ẹnam mme ukpụhọde ke se enye akakabarede! Sia mme andidụn̄ọde mîkọfiọkke usem Portuguese, Almeida ama okụt ke mmọ ẹma ẹsịn “etikwo etikwo ikọ ye mme edikabade emi ẹtuahade-tuaha, emi mîyakke ẹfiọk se Edisana Spirit ọwọrọde.”

Ukara idụt Netherlands n̄ko ikamaha nte Bible oro eketiede, mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹdọhọ ẹfọp kpukpru. Kpa ye oro, Almeida ama ọdọhọ ukara ete ẹbon idem ifan̄ man ẹkpeda ubọk ẹnen̄ede ata ikpọ ndudue. Ẹkenyene ndikama idem ifan̄ emi tutu ẹmịn̄ mbon oro ẹnen̄erede.

Mme andidụn̄ọde ke Batavia ẹma ẹfiak ẹsop ibuot man ẹfiak ẹtọn̄ọ utom mmọ ke N̄wed Abasi Christian Usem Greek ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ utom ke mme n̄wed N̄wed Abasi Usem Hebrew nte Almeida akakabarede okụre. Sia idem ekenyekde mmọ ke unana ime Almeida idiyakke n̄kpọ ọfọn, otu ukara ufọkabasi ẹkebiere ndibon mme uwetn̄kpọ oro ẹkekụrede utom ẹnyụn̄ ẹsịnde ubọk ke itie ubonn̄kpọ ufọkabasi. Ufọn idụhe nditetịn̄, Almeida ikamaha ubiere mmọ.

Etisịm ini emi, ediwak isua ọkpọsọn̄ utom ye nsịn̄ede uwem ke idụt ufiopeyo ikayakke idem ọsọn̄ enye nte ekesisọn̄de. Ke isua 1689, ke ntak unana nsọn̄idem esie, Almeida ama ọkpọn̄ utom ufọkabasi man esịn idem ofụri ofụri akabade N̄wed Abasi Usem Hebrew. Edi n̄kpọ mfụhọ nditịn̄ ke enye ama akpa ke isua 1691 ke ini okosụk akabarede akpatre ibuot Ezekiel.

Ke isua 1693 ke ẹkemịn̄ udiana nsiondi Obufa Testament, emi enye akakabarede ama esisịt ini mbemiso akakpade. Etie nte mme andidụn̄ọde emi mîkọfiọkke usem ẹma ẹfiak ẹbiat utom esie. Ke n̄wed esie oro A Biblia em Portugal  (Bible ke Portugal), G. L. Santos Ferreira ọdọhọ ete: “Mme andidụn̄ọde . . . ẹma ẹnen̄ede ẹnam ukpụhọde ke se Almeida akakabarede, ẹsuahade ẹnyụn̄ ẹbiat se ededi eti n̄kpọ oro mme andidụn̄ọde akpa nsiondi mîkabiatke.”

Ẹkụre Utom ke Bible Usem Portuguese

Ke Almeida ama akakpa, owo ikenyeneke aba ọkpọsọn̄ udọn̄ ndidụn̄ọde nnyụn̄ nsio Bible ke usem Portuguese ke Batavia. N̄ka Emi Esịnde Udọn̄ Ọnọ Ukpepn̄kpọ Christian ke London ẹkenọ okụk ẹda ẹsio Obufa Testament Almeida ọyọhọ ita ke isua 1711; mme isụn̄utom emi ẹtode Denmark oro ẹkenamde utom ke obio Tranquebar ke usụk usụk India ẹkedọhọ ẹsio Bible emi.

N̄ka emi ẹma ẹbiere nditọn̄ọ itie umịn̄n̄wed ke obio Tranquebar. Nte ededi, ke usụn̄ uka India, mbon n̄wo ufọt akpammọn̄ emi ẹtode France ẹma ẹmụm nsụn̄ikan̄ emi ekemende mme n̄kpọ umịn̄n̄wed ye mme Bible usem Portuguese, ẹnyụn̄ ẹkekpọn̄ ẹnịm ke esụkmbehe Rio de Janeiro ke Brazil. Santos Ferreira ewet ete: “Okposụkedi owo mîfiọkke ntak, onyụn̄ etiede n̄ko nte utịben̄kpọ, ẹma ẹkụt mme ekebe oro ẹkedọn̄de mme n̄kpọ umịn̄n̄wed oro ke esịt ebiet udọn̄ mbiomo, ẹnyụn̄ ẹda mmọ kpa ke nsụn̄ikan̄ oro ẹka obio Tranquebar.” Mme isụn̄utom emi ẹtode Denmark ẹma ẹtịn̄ enyịn ẹdụn̄ọrede ẹnyụn̄ ẹsio mme n̄wed emi ẹkesụhọde ke nsiondi Bible Almeida. Ẹkesio akpatre eboho Bible usem Portuguese ke isua 1751, n̄kpọ nte isua 110 ke Almeida ama ọkọtọn̄ọ utom edikabade Bible.

Ọsọn̄urua Inyene Eke Ebịghide

Toto ke ini emi Almeida ekedide uyen, enye ama ọfiọk ke ọfọn ẹnyene Bible ke usem Portuguese man mme usụhọde owo ẹkpekeme ndifiọk akpanikọ ke usem mmọ. Enye ama enen̄ede ebịne utịtmbuba oro ke ofụri eyouwem esie, kpa ye ofụri ubiọn̄ọ Ufọkabasi Catholic, unana udọn̄ mme uke esie, mme mfịna edidụn̄ọrede se enye akakabarede emi eketiede nte inyeneke utịt, ye udọn̄ọ esiemmọ. Ime esie ama enyene utịp.

Owo iwakke aba ke ediwak obio oro ẹkesisemde usem Portuguese ke ebiet emi Almeida ekesikwọrọde ikọ, ndien ndusụk obio oro inyụn̄ idụhe aba, edi Bible esie ke ododu. Ke ọyọhọ isua ikie 19, N̄ka Bible Britain ye eke Esenidụt, ọkọrọ ye N̄ka Bible America ẹma ẹsuan ata ediwak nsiondi Bible Almeida ke Portugal ye ke mme obio mbenesụk ke Brazil. Emi anam mme nsiondi Bible emi ẹkọn̄ọde ke akpasarade edikabade esie emi ẹdi Bible emi ẹmade ẹkan ẹnyụn̄ ẹsuande ẹkan tutu mfịn emi ke mme ebiet emi ẹsemde usem Portuguese.

Nte eyịghe mîdụhe, ediwak owo ẹnyene ndikọm mme utọ akpasarade andikabade Bible nte Almeida. Edi ikpakam ikọm Jehovah ikan, kpa Abasi emi esinamde owo ọfiọk uduak esie, emi “uduak esie edide nte kpukpru orụk owo ẹkpenyene edinyan̄a ẹnyụn̄ ẹsịm nnennen ifiọk akpanikọ.” (1 Timothy 2:3, 4) Enye enen̄ede edi Owo emi etịmde Ikọ esie enịm onyụn̄ anam nnyịn ikeme ndinyene enye man ibọ ufọn. Nnyịn ikpakam inen̄ede ima inyụn̄ isịn ifịk ikpep “mfọnn̄kan n̄kpọuto” emi Ete nnyịn eke heaven ọnọde nnyịn mi!

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ekebe/Ndise ke page 21]

ENYỊN̄ ABASI

Akpan n̄kpọ emi owụtde ke Almeida ama anam akpanikọ nte akabade n̄wed edi emi enye ekewetde enyịn̄ Abasi ke ebiet oro abisi Hebrew inan̄ oro ẹdade ẹnọ enyịn̄ Abasi ẹkedude.

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Cortesia da Biblioteca da Igreja de Santa Catarina (Igreja dos Paulistas)

[Ndise obio ke page 18]

(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)

INYAN̄IBOM ATLANTIC

PORTUGAL

Lisbon

Torre de Tavares

[Ndise ke page 18]

Batavia ke ọyọhọ isua ikie 17

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Ẹda ẹto Oud en Nieuw Oost-Indiën, Franciscus Valentijn, 1724

[Ndise ke page 18, 19]

Page enyịn̄ akpa Obufa Testament usem Portuguese, emi ẹkesiode ke isua 1681

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Ẹbọ ẹto Biblioteca Nacional, Portugal