Mme Akpan N̄kpọ Oro Ẹtode N̄wed Obadiah, Jonah, ye Micah
Ikọ Jehovah Enyene Uwem
Mme Akpan N̄kpọ Oro Ẹtode N̄wed Obadiah, Jonah, ye Micah
N̄WED Obadiah ọtọn̄ọ ye mme ikọ emi: “N̄kukụt Obadiah.” (Obadiah 1) Ke ẹsiode enyịn̄ esie ẹfep, prọfet oro itịn̄ke n̄kpọ efen iban̄a idemesie ke n̄wed oro enye ekewetde ke isua 607 M.E.N. Ke n̄wed oro prọfet Jonah ekewetde ke se ikande isua ikie iba mbemiso ini oro, Jonah ama etịn̄ in̄wan̄-in̄wan̄ aban̄a se iketịbede inọ imọ ke utom isụn̄utom imọ. Micah eketịn̄ ntịn̄nnịm ikọ ke isua 60—ọtọn̄ọde ke isua 777 M.E.N. esịm isua 717 M.E.N—ke Jonah ama okokụre esiemmọ, ndien mbemiso Obadiah ọtọn̄ọde utom nte prọfet. N̄kukụre se Micah etịn̄de aban̄a idemesie edi nte ke imọ idi “Morashtite” ye nte ke uyo Jehovah ekesịm imọ “ke eyo Jotham, Ahaz, ye Hezekiah, ndidem Judah.” (Micah 1:1) Mme utọ uwụtn̄kpọ oro enye ọnọde ke n̄wed esie ndida nsọn̄ọ se enye etịn̄de ẹwụt ke enye ama emehe ye uwem obio-in̄wan̄.
‘ẸYESỊBE EDOM ẸFEP KE NSINSI’
Kop se Obadiah etịn̄de mi aban̄a Edom: “Afai oro afo akanamde ye Jacob eyen-usọ eyesịn bụt ofụk fi, ẹyenyụn̄ ẹsịbe fi ẹfep ke nsinsi.” Obadiah ifreke afai eke ndondo oro, emi mbon Edom ẹkenamde nditọ Jacob—kpa nditọ Israel. Ke isua 607 M.E.N., ke ini mbon Babylon ẹkesobode Jerusalem, mbon Edom ‘ẹkeda ke edem asua’ ẹnyụn̄ ẹdiana ye udịmekọn̄ “isen owo.”—Obadiah 10, 11.
Ke n̄kan̄ eken, ẹyenam ufọk Jacob ẹfiak ẹnyọn̄ọ obio emana mmọ. Ntịn̄nnịm ikọ Obadiah ọdọhọ ete: “Ubọhọ oyodu ke obot Zion, enye oyonyụn̄ edi edisana.”—Obadiah 17.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
uf 5-8—Ntak emi ẹmende nsobo Edom ẹdomo ye mbon-n̄wo oro edide ke okoneyo ye mme etet-mfri vine? Edieke mme inọ ẹkpedide Edom, mmọ ẹkpeyịp sụk se ikemde mmọ. Edieke mbon ukpen̄e ẹkpedide, mmọ ẹkpesụk ẹsụhọ n̄ken̄e-n̄ken̄e mfri. Edi, ke ini Edom ediduọde, mme asua ẹyedụn̄ọde kpukpru ebiet ẹyom mme n̄kpọuto esie, ndien “mmọ emi ẹdiomide ediomi ye [enye]”—oro edi, mbon Babylon—ẹyebụme obio esie.—Jeremiah 49:9, 10.
uf 10—Didie ke ‘ẹkesịbe Edom ẹfep ke nsinsi’? Nte ẹma ẹkebebem iso ẹtịn̄, idụt Edom ye mme andikara esie idụhe aba. Nabonidus edidem Babylon ama akan Edom ke ufọt ufọt ọyọhọ isua ikie itiokiet M.E.N. Etisịm ọyọhọ isua ikie inan̄ M.E.N., mbon Nabataea ẹkedụn̄ọ ke Edom, ndien mbon Edom ẹma ẹwọn̄ọ ẹkedụn̄ ke usụk usụk n̄kan̄ Judea, ke ikpehe Negeb emi ẹkedide ẹdidiọn̄ọ nte Idumea. Ke mbon Rome ẹma ẹkesobo Jerusalem ke isua 70 E.N., mbon Edom ikodụhe aba.
Se Nnyịn Ikpepde:
uf 3, 4. Mbon Edom ẹkedụn̄ ke n̄kpotụk n̄kpotụk obio emi enyenede ikpọ obot ye ntotụn̄ọ ebeden̄ oro akanamde mme asua ikemeke ndisọp nda ekọn̄ ndụk obio mmọ. Etie nte oro akanam iseri esịt mmọ emenede mmọ ke enyọn̄, anamde mmọ ẹkere ke n̄kpọ idinamke mmimọ. Edi mme idiọkowo ikemeke ndibọhọ ubiomikpe Jehovah.
uf 8, 9, 15. Ifiọk ye odudu owo idikemeke ndinyan̄a owo ke ‘usen Jehovah.’—Jeremiah 49:7, 22.
uf 12-14. Se iketịbede inọ mbon Edom edi uwụtn̄kpọ ọnọ mbon oro ẹdatde esịt ẹban̄a nnanenyịn ikọt Abasi. Ndifiomo ikọt Jehovah idịghe n̄kpọ mbubru ke enyịn esie.
uf 17-20. Ntịn̄nnịm ikọ emi aban̄ade nditọ Jacob ndifiak nnyọn̄ obio emana mmọ ama ọtọn̄ọ ndisu ke ini nsụhọ nditọ Israel ẹketode Babylon ẹfiak ẹnyọn̄ọ Jerusalem ke 537 M.E.N. Ikọ Jehovah isikpụhu. Nnyịn imekeme ndinyene ọyọhọ mbuọtidem ke mme un̄wọn̄ọ esie.
“NINEVEH AYABIARA”
Utu ke Jonah ndikop uyo Abasi nnyụn̄ ‘n̄kọkwọrọ ubiomikpe ke akwa obio Nineveh,’ enye efehe ọkpọn̄ obio oro ofụri ofụri. Edi Jehovah ada ‘akwa ofụm ke inyan̄’ ye “akamba iyak kiet” anam Jonah afiak edem, onyụn̄ ọtọn̄ọ ntak ọdọn̄ enye utom ke ibuot obio Assyria.—Jonah 1:2, 4, 17; 3:1, 2.
Jonah odụk Nineveh onyụn̄ ọtọn̄ọ nditan̄a in̄wan̄-in̄wan̄ ete: “Osụk kan̄a usen aba, ndien Nineveh ayabiara.” (Jonah 3:4) Ukwọrọikọ esie ada utịp oro enye mîdorike enyịn edi, ndien emi anam enye “ayat esịt.” Jehovah ada “eto kiet” ekpep Jonah ke ọfọn nditua owo mbọm.—Jonah 4:1, 6.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
3:3—Ndi Nineveh ama enen̄ede okpon tutu edi se ẹdade “usen ita” ẹsan̄a ẹkanade? Ih, ke eset, etie nte ẹma ẹsibat n̄kpri obio oro ẹkedude ke mbọhọ Nineveh ẹsịn ẹnọ Nineveh, ọtọn̄ọde ke Khorsabad ke edem edere esịm Nimrud ke edem usụk. Kpukpru n̄kpri obio oro ẹkebatde ẹsịn ẹnọ Nineveh mi ẹkenam enye okpon esịm kilomita 100.
3:4—Nte akana Jonah ekpep usem mbon Assyria man ekeme ndikwọrọ ikọ nnọ mbon Nineveh? Ekeme ndidi Jonah ama ọdọdiọn̄ọ usem mbon Assyria, mîdịghe ekeme ndidi ẹma ẹnam enye ekeme ndisem usem oro ke utịbe utịbe usụn̄. Onyụn̄ ekeme ndidi enye akatan̄a in̄wan̄-in̄wan̄ etop esie ke usem Hebrew, ndien owo efen akabade ikọ esie ọnọ mmọ. Edieke edide ẹkekakabade ikọ oro ẹnọ mmọ, etie nte etop esie ama enen̄ede edemede mmọ udọn̄.
Se Nnyịn Ikpepde:
1:1-3. Owo ndikokoi ndiomi mme edinam efen oro ẹdinamde enye etre ndibuana ọyọhọ ọyọhọ ke utom edikwọrọ Obio Ubọn̄ ye edinam mbet owụt nte ke uduakesịt esie ifọnke. Owo ndinam emi owụt ke enye efehe ọkpọn̄ utom oro Abasi ọdọn̄de enye.
1:1, 2; 3:10. Idịghe idụt, m̀mê orụk, m̀mê san̄asan̄a otu kiet kpọt ke Jehovah esitua mbọm. “Jehovah ọfọfọn ye kpukpru: esịt mbọm esie onyụn̄ ofụk kpukpru se enye anamde.”—Psalm 145:9.
1:17; 2:10. Jonah ndidu ke idịbi akamba iyak uwemeyo ita ye okoneyo ita akada aban̄a n̄kpa ye ediset ke n̄kpa Jesus.—Matthew 12:39, 40; 16:21.
1:17; 2:10; 4:6. Jehovah ama anyan̄a Jonah osio ke ọkpọsọn̄ oyobio. Abasi n̄ko ama “enịm eto kiet, onyụn̄ anam enye ofụk Jonah, man anam mfụt ke enyọn̄ ibuot esie, man anyan̄a enye ke idiọk itie esie.” Mme andituak ibuot nnọ Jehovah eke eyomfịn ẹkeme ndibuọt idem ke Abasi mmọ, ye ke ima esie, ẹnịmde ke enye eyekpeme onyụn̄ anyan̄a mmimọ.—Psalm 13:5; 40:11.
2:1, 2, 9, 10. Jehovah esikop akam ikọt esie onyụn̄ ọbiọn̄ utọn̄ ke n̄kpeubọk mmọ.—Psalm 120:1; 130:1, 2.
3:8, 10. Abasi ama “akabade esịt,” m̀mê okpụhọde ekikere esie aban̄a idiọkn̄kpọ oro enye ọkọdọhọde ke iyanam mbon Nineveh, ndien “enye etre, inamke.” Ntak-a? Koro mbon Nineveh ẹma “ẹkpọn̄ idiọk ido mmọ.” Kpasụk ntre mfịn, edieke anamidiọk enen̄erede akabade esịt, enye ekeme ndibọhọ ubiomikpe Abasi.
4:1-4. Owo ndomokiet ikemeke ndinam Abasi etre nditua owo mbọm. Ana ikpeme mbak nnyịn ididọhọ ke nte Jehovah atuade owo mbọm ifọnke.
4:11. Ime anam Jehovah ayak ẹka iso ẹkwọrọ etop Obio Ubọn̄ ke ofụri ererimbot, koro enye atuade mbon “emi mîdiọn̄ọke ubọk nnasia mmọ ye ufien mmọ,” mbọm—kpa nte enye akatuade se iwakde ibe owo 120,000 mbọm ke Nineveh. Nte nnyịn ikpatuaha mme owo ke efakutom nnyịn mbọm inyụn̄ ibuana ifịk ifịk ke utom edikwọrọ Obio Ubọn̄ ye edinam mbet?—2 Peter 3:9.
‘ẸNYENE NDINAM UFAN̄ IBỌ MMỌ ẸN̄WAN̄A’
Micah ayarade idiọk ido Israel ye Judah, ebem iso etịn̄ aban̄a nsobo Samaria ye Jerusalem, onyụn̄ ọn̄wọn̄ọ ke mmọ ẹyefiak ẹnyọn̄ọ obio emana mmọ. Samaria ayakabade edi “ibombom ke ikọt.” Sia Israel ye Judah ẹkponode ndem, mmọ ẹdot ndinyene “ibọ,” m̀mê ndikop bụt. Ke ini ẹditan̄de mmọ ẹka ntan̄mfep, ẹnyene ndinam ufan̄ ibọ mmọ ẹn̄wan̄a “nte ntrukpom”—ekeme ndidi ntrukpom emi ekedi utọ utere emi ẹsinyenede idet ifan̄ kpọt ke ibuot. Jehovah ọn̄wọn̄ọ ete: ‘O Jacob, nditreke nditan̄ mbufo mbon.’ (Micah 1:6, 16; 2:12) Ke ntak ndiọi etubom ye mme ọsọn̄ibuot prọfet, Jerusalem n̄ko “oyonyụn̄ akabade edi ibombom.” Edi Jehovah “ayatan̄ [ikọt esie] obon.” Enye emi “edidide andikara ke Israel” oyoto “Beth-lehem Ephrathah.”—Micah 3:12; 4:12; 5:2.
Ndi Jehovah ọdiọk ndinam ye nditọ Israel? Ndi mme n̄kpọ oro enye oyomde ẹsọn̄ ẹkaha? Baba-o. N̄kukụre se Jehovah oyomde oto mme andituak ibuot nnọ enye akam edi mmọ ‘ndinam se inende, ndima ima Abasi, nnyụn̄ nsụk idem’ nsan̄a ye Abasi mmọ. (Micah 6:8) Edi, mbon eyo Micah ẹnen̄ede ẹdiọk tutu “mmọ eke ẹfọnde ke otu mmọ ẹbiet n̄kukịm: mmọ eke [ẹnende] ẹdiọk ẹkan ọkọ akpap” emi ekịmde onyụn̄ ọnọmọde owo ekededi oro asan̄ade ekpere ọtọ esie. Edi prọfet oro obụp ete: “Anie Abasi ebiet [Jehovah]?” Abasi ayafiak atua ikọt esie mbọm onyụn̄ emen “kpukpru mme ukwan̄-n̄kpọ mmọ ọduọk ke udem inyan̄.”—Micah 7:4, 18, 19.
Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:
2:12—Ini ewe ke ntịn̄nnịm ikọ oro aban̄ade ‘edinam Israel emi ẹsụhọde ẹsop idem’ okosu? Akpa ini oro enye okosude ekedi ke isua 537 M.E.N. ke ini nsụhọ mme Jew ẹketode ntan̄mfep ke Babylon ẹfiak ẹnyọn̄ọ obio emana mmọ. Ke eyomfịn, ntịn̄nnịm ikọ oro osu ke idem “Israel Abasi.” (Galatia 6:16) Toto ke 1919, ẹnam mme Christian oro ẹyetde aran ẹsop idem ọtọkiet “nte n̄kpri ufene Bozrah.” “Akwa otuowo” eke “mme erọn̄ en̄wen” ẹdiana ye mmọ, akpan akpan ọtọn̄ọde ke 1935, ndien mmọ ẹnen̄ede ẹwak idahaemi. (Ediyarade 7:9; John 10:16) Mmọ ẹdiana kiet ẹsịn ifịk ẹnam utuakibuot akpanikọ aka iso.
4:1-4—Didie ke Jehovah ekpe “ikpe ke otu ediwak mme idụt, onyụn̄ asua ọnọ n̄kpọsọn̄ mme idụt” ke “akpatre ini” emi? Ikọ oro “ediwak mme idụt” ye “n̄kpọsọn̄ mme idụt” idaha iban̄a ata ata idụt m̀mê esop ukaraidem. Utu ke oro, ikọ emi ẹban̄a mme owo emi ẹtode kpukpru idụt, emi ẹkabarede ẹdi mme andituak ibuot nnọ Jehovah. Jehovah ekpe ikpe onyụn̄ asua ọnọ mmọ ke n̄kan̄ eke spirit.
Se Nnyịn Ikpepde:
1:6, 9; 3:12; 5:2. Mbon Assyria ẹma ẹsobo Samaria ke isua 740 M.E.N.—ke eyouwem Micah. (2 Ndidem 17:5, 6) Mbon Assyria ẹma ẹdụk ẹdisịm Jerusalem ke ini ukara Hezekiah. (2 Ndidem 18:13) Mbon Babylon ẹma ẹfọp Jerusalem ke isua 607 M.E.N. (2 Chronicles 36:19) Nte ẹkebemde iso ẹtịn̄, Messiah akamana ke “Beth-lehem Ephrathah.” (Matthew 2:3-6) Ntịn̄nnịm ikọ Jehovah isikpụhu.
2:1, 2. Ọkpọdiọk didie ntem edieke nnyịn idọhọde ke inam n̄kpọ Abasi edi ibem iso iyom inyene utu ke ndiyom “obio ubọn̄ ye edinen ido esie.”—Matthew 6:33; 1 Timothy 6:9, 10.
3:1-3, 5. Jehovah oyom mbon oro ẹdade ikọt esie usụn̄ ẹnam se inende.
3:4. Edieke iyomde Jehovah ọbọrọ akam nnyịn, inaha nnyịn ikọbọ ke edinam idiọkn̄kpọ m̀mê edidu uwem esịt iba.
3:8. Nnyịn ikeme ndinam utom edikwọrọ eti mbụk oro ẹnọde nnyịn, emi esịnede mme etop ubiereikpe, edieke edisana spirit Jehovah ọsọn̄ọde nnyịn idem.
5:5. Ntịn̄nnịm ikọ emi aban̄ade Messiah mi ọnọ nnyịn nsọn̄ọ nte ke ini mme asua ẹdidade en̄wan ẹbịne ikọt Abasi, ẹyedemede “mme ekpemerọn̄ itiaba” emi adade aban̄a n̄kpọ oro edide ọyọhọ ọyọhọ, ye ‘mbọn̄ itiaita’—kpa udịm mme okopidem irenowo—ẹte ẹda ikọt Jehovah usụn̄.
5:7, 8. Mme Christian oro ẹyetde aran ẹtie “nte mbara eke otode Jehovah”—kpa edidiọn̄ Abasi—ẹnọ ediwak owo. Emi edi koro enye adade mbon oro ẹyetde aran atan̄a etop Obio Ubọn̄. “Mme erọn̄ en̄wen” ke ẹn̄wam mme owo ẹdi mme ufan Abasi ke ndinen̄ede nsịn idem n̄n̄wam mbon oro ẹyetde aran ke utom ukwọrọikọ. (John 10:16) Nso ifet ke emi edi ntem ndibuana ke utom emi enen̄erede ọnọ mbon en̄wen inemesịt!
6:3, 4. Nnyịn inyene ndikpebe Jehovah Abasi ke ndifọn ido nnyụn̄ n̄kop mbọm mban̄a idem mbon oro ẹsọn̄de ido m̀mê mbon oro ẹmemde ke n̄kan̄ eke spirit.
7:7. Nte iyọde mme mfịna ke utịt idiọk editịm n̄kpọ emi, nnyịn inyeneke ndiduọk idotenyịn. Utu ke oro, ukem nte Micah, nnyịn inyene ‘ndibet Abasi’ nnyịn.
7:18, 19. Kpa nte Jehovah enyịmede ndifen mme ukwan̄n̄kpọ nnyịn, nnyịn ikpenyene ndifen nnọ mbon oro ẹduede nnyịn.
Ka Iso ‘San̄a ke Enyịn̄ Jehovah’
‘Ẹyesịbe’ mbon oro ẹn̄wanade ye Abasi ye ikọt esie “ẹfep ke nsinsi.” (Obadiah 10) Nte ededi, Jehovah idiyatke aba esịt ye nnyịn edieke inamde item esie inyụn̄ ‘ikpọn̄de mme idiọk ido.’ (Jonah 3:10) “Ke akpatre ini,” oro edi, ke “mme akpatre usen” emi, ke ẹmenede utuakibuot akpanikọ ke enyọn̄ ẹkan kpukpru nsunsu ido ukpono, ndien mbon n̄kopitem ke ẹbụn̄ọ ẹdụk. (Micah 4:1; 2 Timothy 3:1) Ke ntre, nnyịn ikpakam ibiere ‘ndisan̄a ke enyịn̄ Jehovah Abasi nnyịn ke nsinsi-nsinsi.’—Micah 4:5.
Nso nti ukpepn̄kpọ ke n̄wed Obadiah, Jonah, ye Micah ẹkpep nnyịn ntem! Okposụkedi ẹkewetde mmọ ke se ikande isua 2,500 oro ẹkebede, etop mmọ “enyene uwem onyụn̄ enyene odudu” tutu esịm mfịn emi.—Mme Hebrew 4:12.
[Ndise ke page 13]
Obadiah ama ebem iso etịn̄ ete ke ‘ẹyesịbe Edom ẹfep ke nsinsi’
[Ndise ke page 15]
Micah ama ‘ebet Jehovah,’ afo n̄ko emekeme ndinam ntre
[Ndise ke page 16]
Utom ukwọrọikọ edi ifetutom oro nnyịn ikpenen̄erede ima