Ikọ Jehovah Enyene Uwem

Mme Akpan N̄kpọ Oro Ẹtode N̄wed Haggai ye Zechariah

N̄KPỌ emi etịbe ke isua 520 M.E.N. Isua 16 ẹmebe tọn̄ọ mme Jew oro ẹketode Babylon ẹnyọn̄ ẹdi ẹkesịn itiat idakisọn̄ temple Jehovah ke Jerusalem. Edi owo ikụreke utom ke temple oro, ukara inyụn̄ iyakke ẹnam utom oro aba. Jehovah ọdọn̄ prọfet Haggai, ndien ọfiọn̄ iba ke oro ebede, ọdọn̄ Zechariah eketịn̄ ikọ Esie ọnọ mmọ.

Haggai ye Zechariah ẹkenyene n̄kpọ kiet ke ekikere: Oro edi ndisịn udọn̄ nnọ mme owo ẹfiak ẹtọn̄ọ utom ubọp temple. Ukeme oro mme prọfet emi ẹkesịnde ama okụt unen, ẹma ẹbọp temple oro ẹma ke isua ition ẹma ẹkebe. Ẹwet etop oro Haggai ye Zechariah ẹketan̄ade ke n̄wed oro ẹkotde ẹdian mmọ. Ẹkewet n̄wed Haggai ẹkụre ke isua 520 M.E.N., ẹnyụn̄ ẹkụre eke Zechariah ke isua 518 M.E.N. Ukem nte mme prọfet oro, Abasi ọnọ nnyịn utom oro anade ikụre mbemiso editịm n̄kpọ emi esịmde utịt. Oro edi utom edikwọrọ ikọ ye edinam mbet. Ẹyak ise nte ikemede ndibọ nsịnudọn̄ nto n̄wed Haggai ye Zechariah.

“MBUFO ẸTỊM ẸKERE USỤN̄ MBUFO”

(Haggai 1:1 esịm 2:23)

Haggai atan̄a okop-odudu etop inan̄ ke ufan̄ ọfiọn̄ ita ye ubak. Akpa etop esie ọdọhọ ete: “Mbufo ẹtịm ẹkere usụn̄ mbufo. Mbufo ẹdọk ke obot ẹda eto ẹdi, ẹnyụn̄ ẹbọp ufọk emi, ndien enye eyenem mi esịt, nyonyụn̄ nda ukpono, Jehovah ọdọhọ.” (Haggai 1:7, 8) Mme owo ẹnam item emi. Ọyọhọ etop esie iba esịne un̄wọn̄ọ emi: “[Ami Jehovah] nyesịn ubọn̄ ke ufọk emi nyọhọ.”—Haggai 2:7.

Ọyọhọ etop esie ita owụt ke mmọ nditre ndibọp temple anam ‘mmọ ye kpukpru se ubọk mmọ ẹnamde’ ẹdehe ke iso Jehovah. Nte ededi, Jehovah ‘ọdiọn̄ mmọ’ toto ke usen oro mmọ ẹfiakde ẹtọn̄ọ ndibọp temple oro. Ọyọhọ etop inan̄ owụt ke Jehovah oyosobo “odudu mbọn̄ mme idụt,” onyụn̄ enịm Zerubbabel Andikara nte “seal.”—Haggai 2:14, 19, 22, 23.

Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:

1:6—Nso ke ikọ oro “ẹn̄wọn̄, edi iyụhọke” ọwọrọ? Ikọ emi ọwọrọ ke wine ayanana.  Ke ntak emi Jehovah mîdiọn̄ke mmọ, mmọ idinyeneke wine oro awakde ekem ndiyụhọ owo.

2:6, 7, 21, 22—Anie mîdịghe nso inyen̄e mme idụt, ndien didie ke emi otụk mme idụt? Jehovah ada eti mbụk Obio Ubọn̄ oro ẹkwọrọde ke ofụri ererimbot ‘enyen̄e kpukpru mme idụt.’ Utom ukwọrọikọ anam n̄ko “n̄kpọuto emi ẹtode kpukpru mme idụt” (NW) ẹdụk ẹdi ufọk Jehovah, onyụn̄ anam ubọn̄ ọyọhọ ufọk oro. “Jehovah mme udịm” eyenyen̄e “ikpa-enyọn̄, ye isọn̄, ye inyan̄, ye obot,” onyụn̄ osobo ofụri idiọk editịm n̄kpọ emi.—Mme Hebrew 12:26, 27.

2:9—Didie ke ‘ubọn̄ ekperedem ufọk okpon akan eke akpa’? Emi ekenyene nditịbe ke usụn̄ ita ke nsụhọde n̄kaha: Akpa, ibat isua oro temple oro okodude, ọyọhọ iba, enye emi ekekpepde mme owo n̄kpọ do, ndien ọyọhọ ita, ibat owo oro ẹkesituakde ibuot do ẹnọ Jehovah. Okposụkedi akwa temple oro Solomon ọkọbọpde okodude ke isua 420, ọtọn̄ọde ke isua 1027 M.E.N. esịm isua 607 M.E.N., “ekperedem ufọk” oro ama ebịghi akan isua 580, ọtọn̄ọde ke ini ẹkebọpde enye ẹma ke isua 515 M.E.N. esịm ini oro ẹkesobode enye ke isua 70 E.N. N̄ko n̄ko, Jesus Christ—kpa Messiah—ekekpep mme owo n̄kpọ ke “ekperedem ufọk” oro, ndien mbon oro ẹkesikade ẹketuak ibuot ẹnọ Abasi do ẹma ẹwak ẹkan “eke akpa.”—Utom 2:1-11.

Se Nnyịn Ikpepde:

1:2-4. Edieke ẹbiọn̄ọde utom ukwọrọikọ nnyịn, oro ikpanamke itọn̄ọ ndibem iso nyom ufọn idem nnyịn utu ke “ndibem iso nyom obio ubọn̄.”—Matthew 6:33.

1:5, 7. Ọfọn ‘itịm ikere usụn̄ nnyịn’ inyụn̄ ikere nte usụn̄ uwem nnyịn otụkde itie ebuana nnyịn ye Abasi.

1:6, 9-11; 2:14-17. Mme Jew oro ẹkedude ke eyo Haggai ẹma ẹsịn idem ẹnam utom, edi mmọ ikekwe ufọn utom mmọ. Mmọ ẹma ẹtre utom ubọp temple, ntre Abasi ikọdiọn̄ke mmọ. Akpana ibem iso iyom mme n̄kpọ eke spirit inyụn̄ inam n̄kpọ Abasi ke ofụri ukpọn̄, itide ke ọkpọkọm inyene esisịt m̀mê ekese, ke “ufọn Jehovah ofori owo.”—Mme N̄ke 10:22.

2:15, 18. Jehovah ama esịn udọn̄ ọnọ mme Jew ete ẹkûkere ẹban̄a ndudue oro mmọ ẹma ẹkenanam, edi ẹwụk ekikere ke utom ubọp temple. Ọtọn̄ọde ke emi ka iso, akpana nnyịn n̄ko idomo ndiyak ekikere nnyịn owụhọ ke utuakibuot oro ituakde inọ Abasi.

‘ITOHO KE ODUDU, EDI OTO SPIRIT MI’

(Zechariah 1:1 esịm 14:21)

Zechariah ọtọn̄ọ ntịn̄nnịm ikọ esie ke ndidọhọ mme Jew ‘ẹkabade ẹtiene Jehovah.’ (Zechariah 1:3) N̄kukụt itiaita oro enye okụtde ẹwụt ke Abasi ayan̄wam mmọ ẹfiak ẹbọp temple oro. (Se ekebe oro “Se N̄kukụt Itiaita Oro Zechariah Okokụtde Ẹkedade Ẹban̄a.”) Ẹyebọp temple oro ẹma, edi “itoho ke odudu [owo], inyụn̄ itoho ke nsọn̄idem, edi oto spirit [Jehovah].” (Zechariah 4:6) Owo oro ekerede Nsehe, “edibọp temple Jehovah” onyụn̄ “edi oku etie ke ebekpo esie.”—Zechariah 6:12, 13.

Mbon Bethel ẹdọn̄ mme isụn̄utom ẹkebụp mme oku n̄kpọ ẹban̄a utre udia oro ẹtiede ndida nti nsobo Jerusalem. Jehovah ọdọhọ Zechariah ke mfụhọ oro mmọ ẹfụhọde ke utre udia inan̄ oro mmọ ẹketiede ndida nti nsobo Jerusalem ayakabade edi “ini idara ye mbre . . . ye nti usọrọ.” (Zechariah 7:2; 8:19) Ikọ iba oro ẹketịn̄de ke oro ebede ẹma ẹsịne ikpe oro ẹbiomde mme idụt ye mme nsunsu prọfet, ẹsịne mme ntịn̄nnịm ikọ oro ẹban̄ade Messiah ye nte ke ikọt Abasi ẹyefiak ẹnyọn̄ọ ẹdi obio emana mmọ.—Zechariah 9:1; 12:1.

Mme Mbụme N̄wed Abasi Oro Ẹbọrọde:

2:1—Ntak emi owo okodomode Jerusalem ke urụk? Enyene ndidi edinam  emi okowụt ke ẹyebọp ibibene ukpeme ẹkan Jerusalem ẹkụk. Angel asian owo oro ke Jerusalem oyokpon ye nte ke Jehovah eyekpeme Jerusalem.—Zechariah 2:3-5.

6:11-13—Ndi ediyari Joshua Akwa Oku anyanya anam enye edi edidem ye oku? Baba, Joshua ikotoho ubon David. Nte ededi, anyanya oro ẹkeyaride enye okowụt ke enye ada aban̄a Messiah. (Mme Hebrew 6:20) Ntịn̄nnịm ikọ oro aban̄ade “Nsehe” osu ke idem Jesus Christ, emi edide Edidem ye Oku ke heaven. (Jeremiah 23:5) Kpa nte Joshua ekedide akwa oku mme Jew oro ẹkefiakde ẹnyọn̄ọ ẹdi ke temple oro ẹkefiakde ẹbọp, ntre n̄ko ke Jesus edi Akwa Oku ke temple eke spirit Jehovah.

8:1-23—Ini ewe ke mme un̄wọn̄ọ mboduop oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke mme ufan̄ikọ emi ẹkesu? Ẹtọn̄ọ mme un̄wọn̄ọ oro ye mme ikọ emi, “ntem ke Jehovah mme udịm ọdọhọ,” enye onyụn̄ edi un̄wọn̄ọ Abasi ndinam ikọt esie ẹdu ke emem. Ndusụk un̄wọn̄ọ emi ẹkesu ke ọyọhọ isua ikie itiokiet M.E.N., edi kpukpru ẹmesu edide toto ke 1919 E.N. mîdịghe ke ẹsu idahaemi. *

8:3—Ntak emi ẹkotde Jerusalem “obio akpanikọ”? Mbemiso ẹkesobode Jerusalem ke isua 607 M.E.N., enye ekedi “obio utụk,” oro mbukpo prọfet ye mme oku ye mbon oro mîkanamke akpanikọ ẹkeyọhọde. (Zephaniah 3:1; Jeremiah 6:13; 7:29-34) Nte ededi, ẹma ẹbọp temple oro ẹma, mme owo ẹnyụn̄ ẹsịn idem ẹtuak ibuot ẹnọ Jehovah. Ẹkenyene nditịn̄ akpanikọ oro aban̄ade edisana utuakibuot do, ndien oro akanam ẹkot Jerusalem “obio akpanikọ.”

11:7-14—Nso ke Zechariah ndisịbe esan̄ oro ẹkotde “Uyai” ye “Ubọp-n̄kpọ” akada aban̄a? Zechariah etie nte owo emi ẹdọhọde aka ọkọbọk “n̄kpri ufene eke ẹdiwotde”—kpa mbon mbieterọn̄ oro mme andikara mmọ ẹfịkde. Sia Zechariah ekedide ekpemerọn̄, enye akada aban̄a Jesus Christ emi Abasi ọkọnọde aka ebịne ikọt imọ oro ikodụkde ediomi ye mmọ, edi mmọ ẹma ẹsịn Jesus. Edisịbe esan̄ oro ẹkotde “Uyai” okowụt ke Abasi eyetre Ibet ediomi oro enye ọkọnọde mme Jew, idinyụn̄ ifọnke aba ido ye mmọ. Edisịbe esan̄ oro ẹkotde “Ubọp-n̄kpọ” okowụt ke Judah ye Israel ididianake kiet aba nte nditọete ituak ibuot inọ Jehovah.

12:11—Nso idi “ntuan̄a Hadadrimmon ke itịghede Megiddon”? Pharaoh Neco emi ekedide edidem Egypt ama owot Josiah edidem Judah ke “itịghede Megiddo,” ndien ẹma ẹtuan̄a n̄kpa esie ke “ikwọ-eyet” ke ediwak isua. (2 Chronicles 35:22-25) Mmọdo, ekeme ndidi “ntuan̄a Hadadrimmon” ada aban̄a ntuan̄a n̄kpa Josiah.

Se Nnyịn Ikpepde:

1:2-6; 7:11-14. Jehovah esinem esịt onyụn̄ afiak ama mbon oro ẹkabarede esịt ẹnyịme ndibọ nsuannọ ẹnyụn̄ ẹfiakde ẹtuak ibuot ẹnọ enye ke ofụri ukpọn̄. Edi enye isibiọn̄ke utọn̄ ke eseme mbon oro ‘mînyịmeke ndikpan̄ utọn̄ nnọ enye, edi ẹsọn̄ ibuot, ẹnyụn̄ ẹnam utọn̄ mmọ odobi’ mbak ẹdikop etop esie.

4:6, 7. Idụhe ubiọn̄ọ ekededi oro spirit Jehovah mîkakanke man ẹbọp temple ẹma. Edieke ibuọtde idem ke Jehovah, nnyịn iyakan  mfịna ekededi oro isobode ke utom esie.—Matthew 17:20.

4:10. Ke ntak ndausụn̄ oro Jehovah ọkọnọde Zerubbabel ye ikọt esie, mmọ ẹma ẹbọp temple oro ekekem ye n̄kokon̄ idaha oro Abasi ekenịmde. Se Jehovah oyomde oto mme anana-mfọnmma owo isọn̄ke ikaha.

7:8-10; 8:16, 17. Man inyene mfọn Jehovah, ana ikpe edinen ikpe, ifọn ido, itua owo mbọm, inyụn̄ itịn̄ akpanikọ inọ kiet eken.

8:9-13. Jehovah ọyọdiọn̄ nnyịn ke ini ‘isọn̄de ubọk’ inam utom oro enye ọdọn̄de nnyịn. Mme edidiọn̄ emi ẹsịne emem, ifụre, ye n̄kọri eke spirit.

12:6. Mme esenyịn ke esop Jehovah ẹkpenyene nditie nte “nsadan̄-ikan̄”—oro edi, ẹnen̄ede ẹnyene ifịk.

13:3. Ima oro imade ata Abasi ye esop esie ekpenyene ndikpon n̄kan ima oro imade owo ekededi, inamke n̄kpọ m̀mê mmọ ẹkpere nnyịn idem adan̄a didie.

13:8, 9. Mbon mfiakedem oro Jehovah ekesịnde ẹma ẹwak ẹsịm mbak iba ke otu mbon oro ẹkedude ke ofụri isọn̄ oro. Edi ọyọhọ ubak ita kpọt ke ẹkeda ikan̄ ẹnam ẹsana. Mfịn, Jehovah esịn Christendom, kpa mbon oro ẹwakde ẹkan ke otu mbon oro ẹdọhọde ke idi Christian. Ekpri ibat mme Christian oro ẹyetde aran kpọt ‘ẹkot enyịn̄ Jehovah’ ẹnyụn̄ ẹnyịme ẹnam mmimọ isana. Mmọ ye mme nsan̄a mmọ ẹwụt ke mmimọ ikereke Mme Ntiense Jehovah ke inua kpọt.

Nyene Ifịk

Didie ke etop Haggai ye Zechariah ẹtụk nnyịn mfịn? Ke ini ikerede nte etop mmọ ẹkesịnde udọn̄ ẹnọ mme Jew ẹtịn̄ enyịn ẹbọp temple oro, ndi oro ikpesịnde udọn̄ inọ nnyịn ndibuana ifịk ifịk ke utom edikwọrọ etop Obio Ubọn̄ ye edinam mbet?

Zechariah ama ebem iso etịn̄ ete ke Messiah “oyodoro ke ass” edi, n̄ko ke ẹyeda enye ẹnọ ke “shekel [m̀mê mbak] silver edịp ye duop,” ye nte ke ẹyeyịbi enye, n̄ko nte ke “mme erọn̄ ẹyesuana.” (Zechariah 9:9; 11:12; 13:7) Nditie n̄kere nte mme ntịn̄nnịm ikọ oro Zechariah eketịn̄de aban̄a Messiah ẹsude ọyọsọn̄ọ mbuọtidem nnyịn. (Matthew 21:1-9; 26:31, 56; 27:3-10) Emi anam inen̄ede ibuọt idem ke Ikọ Jehovah inyụn̄ inen̄ede idori enyịn ke ndutịm oro enye anamde man anyan̄a nnyịn.—Mme Hebrew 4:12.

[Ikọ idakisọn̄]

[Ekebe ke page 11]

SE N̄KUKỤT ITIAITA ORO ZECHARIAH OKOKỤTDE ẸKEDADE ẸBAN̄A

1:8-17: N̄kukụt emi okowụt ke ẹyebọp temple oro ẹma ye nte ke Jehovah ọyọdiọn̄ Jerusalem ye mme obio Judah eken.

1:18-21: N̄kukụt emi owụt ke ẹyesobo “ndụk inan̄ oro ẹkesuande Judah,” oro edi, ke ẹyesobo kpukpru ukara oro ẹbiọn̄ọde utuakibuot Jehovah.

2:1-13: N̄kukụt emi owụt ke Jerusalem oyokpon ye nte ke Jehovah ‘eyedi ibibene ikan̄ akan enye okụk’—oro edi, ke Jehovah eyekpeme enye.

3:1-10: N̄kukụt emi owụt ke Satan akanam ẹbiọn̄ọ utom ubọp temple ye nte ke ẹn̄wam ẹnyụn̄ ẹnam Joshua Akwa Oku asana.

4:1-14: N̄kukụt emi owụt ke ẹyekan mme ubiọn̄ọ oro ẹketiede nte ikpọ obot ye nte ke Zerubbabel emi edide andikara ọyọbọp temple oro ama.

5:1-4: N̄kukụt enye emi osụn̄i ndiọi owo oro mîbọhọ ufen.

5:5-11: N̄kukụt emi owụt ke idiọkn̄kpọ eyetre.

6:1-8: N̄kukụt emi owụt ke mme angel ẹyese mmọ enyịn ẹnyụn̄ ẹkpeme mmọ.

[Ndise ke page 8]

Ntak emi Haggai ye Zechariah ẹketan̄ade etop mmọ?

[Ndise ke page 10]

Didie ke mme esenyịn ẹtie nte “nsadan̄-ikan̄”?