“Jehovah Edi Odudu Mi”

Nte Joan Coville obụkde

N̄kamana ke July 1925 ke Huddersfield ke England. Ami ikpọn̄ ke ete ye eka mi ẹkenyene, mma nnyụn̄ nsidọn̄ọ etieti. Ete mi ekesidọhọ ete, “Ini ekededi oro ofụm otụkde fi, ana ọdọn̄ọ.” Ndien etie nte ikọ esie ekedi akpanikọ!

KE INI n̄kedide eyenọwọn̄, mme ọkwọrọ ederi ẹma ẹsinen̄ede ẹbọn̄ akam ẹyom emem, edi ke udiana ekọn̄ ererimbot ama akasiaha, mmọ ẹma ẹbọn̄ akam ẹyom edikan. N̄kpọ emi ama esifịna mi onyụn̄ esinam nnyene eyịghe. Ini oro ke Annie Ratcliffe, emi ekedide n̄kukụre Ntiense Jehovah oro okodude ke edem nnyịn, ekedi ufọk nnyịn.

Mma Mbọ Akpanikọ

Annie ama ọnọ nnyịn n̄wed Salvation onyụn̄ ọdọhọ Mama edidụk nneme Bible oro ẹdinyenede ke ufọk imọ. * Mama ama ọdọhọ ntiene imọ n̄ka. Nsụk nteti akpa nneme oro. Akaban̄a ufak, ndien nneme emi ikedehedei ifek mi. Ama ọbọrọ ediwak mbụme oro n̄kenyenede. Ima ifiak ika urua en̄wen. Ẹkeneme ntịn̄nnịm ikọ Jesus oro aban̄ade mme akpatre usen. Sia ikokụtde nte mme idaha ererimbot ẹdiọkde, ami ye Mama ima isọsọp ifiọk ke emi edi akpanikọ. Ẹma ẹdọhọ nnyịn idi Ufọkmbono Obio Ubọn̄ kpasụk usen oro.

Ke ufọkmbono oro, mma nsobo ye mme asiakusụn̄ oro ẹkedide n̄kparawa, emi kiet ke otu mmọ ekedide Joyce Barber (emi ekerede Ellis idahaemi), emi osụk anamde utom ye Peter ebe esie ke Bethel ke London. N̄kekere ke kpukpru owo ẹkedi mme asiakusụn̄. Ntem, iwiwa, mma ntọn̄ọ ndikwọrọ ikọ hour 60 kpukpru ọfiọn̄, okposụkedi emi n̄kosụk n̄kade n̄wed.

Ke ọfiọn̄ ition ẹma ẹkebe, ke February 11, 1940, ami ye Mama ima ina baptism ke mbono circuit ke Bradford. Papa ikesifịnake nnyịn ke obufa ido ukpono nnyịn, edi enye ikedịghe Ntiense. Ẹma ẹtọn̄ọ unọ ikọ ntiense ẹfak ke ini oro n̄kanade baptism. Mma nsitiene mbuana, n̄kama ekpat magazine ye kad ntọt. Ke Saturday kiet, ẹma ẹdọhọ mi nda ke efak ikpọ ufọkurua oro mme owo ẹkenen̄erede ẹwak. N̄kosụk n̄kokop bụt, ndien kpa nte n̄kekerede, eketie nte n̄kpọ eke kpukpru nsan̄a ufọkn̄wed mi ẹkesan̄a do ẹbe!

Ẹma ẹyom ndibahade esop nnyịn ke 1940. Ke ẹma ẹkebaharede, ekpere ndidi kpukpru ubọkn̄ka mi ẹkedu ke esop enye eken. Mma ntịn̄ n̄kpọ emi nnọ esenyịn oro etiede ibuot. Enye ama ọdọhọ ete, “Edieke oyomde nsan̄a oro ẹdide n̄kparawa, ka kọkwọrọ ikọ da mmọ  di.” Mma nnam kpasụk ntre! Ikebịghike, mma nsobo ye Elsie Noble. Enye ama ọbọ akpanikọ onyụn̄ akabade edi ufan ofụri eyouwem.

Utom Usiakusụn̄ ye Mme Edidiọn̄ Esie

Ke mma n̄kokụre n̄wed, mma nnam utom nnọ ata abatokụk. Edi ke ini n̄kokụtde idatesịt oro mme asan̄autom uyọhọ ini ẹkenyenede, ama etetịm ọdọn̄ mi ndinam n̄kpọ Jehovah nte asiakusụn̄. Ke May 1945, mma n̄kop idatesịt nditọn̄ọ utom akpan asiakusụn̄. Akpa usen oro n̄kọtọn̄ọde, edịm ama edep ofụri usen. Edi, esịt ama enen̄ede enem mi ndikọwọrọ ikọ tutu iyakke edịm oro afịna mi. Ke akpanikọ, ndiwọrọ an̄wautom kpukpru usen nnyụn̄ nsịn̄ede idem ke enan̄ukwak kpukpru ini ke an̄wautom ama anam idem enen̄ede ọsọn̄ mi. Okposụkedi emi edide akanam mmebehe kilogram 42, akanam ntreke utom usiakusụn̄ ke ntak unana nsọn̄idem. Ke ediwak isua emi ẹbede, mmenen̄ede n̄kụt ke ata ata usụn̄ ke “Jehovah edi odudu mi.”—Ps. 28:7.

Ẹma ẹsinọ mi n̄kanam utom akpan asiakusụn̄ ke mme obio oro Mme Ntiense mîdụhe man ẹtọn̄ọ mbufa esop. Akpa, mma nnam utom isua ita ke England, ekem nnam isua ita n̄ko ke Ireland. Ke ini n̄kanamde utom ke Lisburn ke Ireland, mma n̄kpep n̄kpọ ye eren kiet oro ekedide udiana pastọ ufọkabasi Protestant. Nte enye ekekpepde mme akpan ukpepn̄kpọ Bible, enye ama esida mbufa n̄kpọ emi enye ekekpepde mi ekekpep mbon ufọkabasi mmọ. Ndusụk mmọ ẹma ẹda n̄kpọ emi ẹketịn̄ ẹnọ ikpọ owo ufọkabasi, ndien mmọ ẹma ẹbụp enye ntak emi enye ekekpepde mbon ufọkabasi mme n̄kpọ oro. Enye ama ọdọhọ ke imọ ikere ke edi utom imọ nte Christian ndisian otuerọn̄ ke ediwak n̄kpọ oro ikesikpepde mmọ ẹkedi nsu. Okposụkedi emi ubon esie ekenen̄erede ọkọbọ enye, enye ama ayak idemesie ọnọ Jehovah onyụn̄ anam utom Esie tutu akpa.

Sia nsan̄a usiakusụn̄ mi akakade ndidụk Mbono N̄kọri Ukara Abasi ke New York, ke 1950, n̄kanam utom ikpọn̄ ke ọfiọn̄ kiet ye ubak ke Larne, emi ekedide udiana efakutom mi ke Ireland. Ini oro ikememke. Ama enen̄ede ọdọn̄ mi ndika mbono oro. Edi mma nnyene ekese nti ifiọkutom ke an̄wautom ke mme urua oro. Mma nsobo akanieren kiet oro ọkọbọde kiet ke otu n̄wed nnyịn isua 20 mbemiso n̄kosobode enye. Enye ama esikot n̄wed emi ke kpukpru isua oro ata ediwak ini tutu ekpere ndimụm ofụri n̄wed oro ndọn̄ ke ibuot. Enye ye akpan ye adiaha esie ẹma ẹbọ akpanikọ.

Ndibọ Ukpep ke Ufọkn̄wed Gilead

Ke 1951, ẹma ẹkot mi ye mme asiakusụn̄ duop en̄wen oro ẹtode England ẹdi ẹdidụk ọyọhọ otu 17 eke Ufọkn̄wed Gilead ke South Lansing ke New York. Ukpep Bible oro n̄kọbọde ke mme ọfiọn̄ oro ama enem mi ọsọn̄! Ini oro, nditọete iban ikesisịnke enyịn̄ ke Ufọkn̄wed Utom Ukara Abasi ke mme esop mmọ, edi ẹma ẹsinọ nnyịn nditọete iban utịn̄ikọ ke Ufọkn̄wed Utom Ukara Abasi ke Gilead ẹnyụn̄ ẹdọhọ inọ mme ifiọkutom. Idem ama esinyek nnyịn! Ubọk oro n̄kadade mmụm n̄wed utịn̄ikọ ama enyek ke ofụri ini oro n̄kọnọde  akpa utịn̄ikọ mi. Brọda Maxwell Friend, emi ekedide andikpep, ama anam mbubru ete: “Idem ama enyek fi ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ, nte esikam enyekde kpukpru nti mme etịn̄ikọ, edi okwommọ ekedi tọn̄ọ ke ntọn̄ọ tutu esịm utịt.” Ke ofụri ini ukpep emi, kpukpru nnyịn ima ifori ukeme nditịn̄ ikọ ke iso otu nditọ ufọkn̄wed. Ikebịghike, ima ikụre ukpep, ndien ẹma ẹnọ nnyịn ikanam utom ke ediwak isenidụt. Ẹkenọ mi n̄ka Thailand!

“Idụt Imam Imam”

N̄kada ke ndinọ Astrid Anderson nte nsan̄a isụn̄utom mi ke Thailand ekedi enọ Jehovah. Nsụn̄ikan̄ mbiomo oro ikodụkde akada ọfiọn̄ kiet ye urua ita ndisịm do. Ke ini ikesịmde Bangkok, ibuot obio Thailand, ima ikụt ke edi obio emi ekenyenede ata akamba urua ye ediwak edịk oro ẹkedide mme efak obio oro. Ke 1952, mme asuanetop Obio Ubọn̄ ikesịmke 150 ke Thailand.

Akpa ini oro ikokụtde Enyọn̄-Ukpeme usem Thai, ima ikere m̀mê tutu amama iyekeme ndisem orụk usem oro. Ama enen̄ede ọsọn̄ nditịn̄ ikọ ke nnennen uyo. Da ikọ emi khaù ke uwụtn̄kpọ. Edieke ẹmemenede uyo ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ẹnyụn̄ ẹsosụhọde ke utịt utịt ke ini ẹkotde enye, enye ọwọrọ “edesi,” ndien kpasụk ikọ oro ọwọrọ “mbụk n̄kpọntịbe” edieke ẹkọtde enye ke ndodobi uyo. Ntre, ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ, nnyịn ikesidọhọ mme owo ke an̄wautom ite, “Nda eti edesi,” utu ke ndidọhọ nda “eti mbụk” “nsọk mbufo”! Edi, nsịtnsịt—ke ima ikesinam ediwak owo ẹsak—ima idimehe ye usem oro.

Mbon Thailand ẹsitie ata ufan ufan. Ndien odot sia ẹkot Thailand Idụt Imam Imam. Akpa efakutom oro ẹkenọde nnyịn ika ekedi Khorat (emi ẹkotde idahaemi Nakhon Ratchasima), oro ikanamde utom ke isua iba. Ekem, ẹma ẹnọ nnyịn ika Chiang Mai. Ata ediwak mbon Thailand ẹdi mbon Ido Ukpono Buddha inyụn̄ imeheke ye Bible. Ke Khorat, mma n̄kpep n̄kpọ ye ese n̄kpọ mban̄a post office. Ima ineme n̄kpọ iban̄a ete-ekpụk Abraham. Ke ini ete emi okopde enyịn̄ oro, Abraham, enye ama otop ibuot ye idatesịt. Edi ikebịghike, mma ndifiọk ke ete oro ikọfiọkke Abraham oro iketịn̄de iban̄a. Enye ekekere ke itịn̄ iban̄a Abraham Lincoln, akani adaibuot ukara United States!

Nnyịn ima ikop idatesịt ndikpep Bible ye mbon Thailand oro ẹnyenede esịt akpanikọ, mmọ ẹnyụn̄ ẹkpep nnyịn ndikop inemesịt ndidu mmemmem uwem. Ukpep oro ama enen̄ede enyene ufọn sia ikan̄ ilektrik m̀mê mmọn̄ esan̄ukwak ikodụhe ke akpa ufọkidụn̄ isụn̄utom ke Khorat. Nnyịn ima ikpep ‘ifiọk ndinyene uwak uwak, ndinyụn̄ ndu ke unana’ ke mme utọ efakutom oro. Ukem nte apostle Paul, ima ikụt se ikọ emi “mmenyene ukeme ebe ke enye emi ọnọde mi odudu,” ọwọrọde.—Phil. 4:12, 13.

Obufa Nsan̄a ye Obufa Efakutom

Mma n̄ka London ke 1945. Ini oro, mma nsan̄a ye mme asiakusụn̄ ye mbon Bethel n̄ka Itie Ubon N̄kpọeset Britain. Kiet ke otu mmọ ekedi Allan Coville, oro esisịt ini ke oro ebede okodụkde ọyọhọ otu 11 eke Ufọkn̄wed Gilead. Ẹkenọ enye aka France ekem ẹnọ aka Belgium. * Ekem, ke adan̄aemi n̄kosụk nnamde utom isụn̄utom ke Thailand, enye ama obụp mi ndọ, ndien mma nnyịme.

Nnyịn ima idọ ndọ ke Brussels ke Belgium, ke July 9, 1955. Ama esidọn̄ mi ndika isan̄ udara obufa ndọ nnyịn ke Paris, ntre ebe mi ama anam ndutịm man idụk mbono do urua oro eketienede. Edi ke ima ikesịm, ẹma ẹdọhọ ebe mi an̄wam akabade kpukpru utịn̄ikọ ke mbono oro. Enye ekenyene ndikpọn̄ ebiet oro ikodụn̄de tụhi-tụhi usenubọk kpukpru usen isinyụn̄ inyọn̄ idi ata okoneyo. Ntre ikadara obufa ndọ nnyịn ke Paris, edi akayak nsịn̄ ndisidada n̄kụt ebe mi nsannsan—ke mbuot utịn̄ikọ! Kpa ye oro, esịt ama adat mi ndikụt nte ẹdade obufa ebe mi ẹn̄wam nditọete, ndien mma nnen̄ede mfiọk ke edieke Jehovah odude ke ndọ nnyịn ke iyenen̄ede ikop inemesịt.

 Sia mma n̄kọdọ ndọ, obufa efakutom mi ekedi Belgium. Ekpere ndidi n̄kukụre se n̄kọfiọkde mban̄a Belgium ekedi ke enye ekedi an̄waekọn̄ ediwak ekọn̄, edi ikebịghike mma ndifiọk ke mbon Belgium ẹnen̄ede ẹdi mbon oro ẹmade emem. Efakutom emi ama oyom n̄kpep usem French n̄ko sia enye edi usem oro ẹsemde ke usụk usụk ikpehe idụt oro.

Ke 1955, n̄kpọ nte mme asuanetop 4,500 ẹkedu ke Belgium. Ami ye ebe mi ima inam utom ke Bethel ye ke utom oro ẹsan̄ade-san̄a ke se ikperede ndisịm isua 49. Ke akpa isua iba ye ubak, nnyịn ikesisan̄a ke enan̄ukwak, idọdọk isosụhọde obot, edịm ekpededep eyo akpadada. Ke ediwak isua emi ẹbede, imadan̄ ke se iwakde ibe ufọk Mme Ntiense 2,000! Mma nsiwak ndisobo ye nditọete oro idem mîkenen̄ekede isọn̄ edi ẹda ofụri ukeme mmọ ẹnam n̄kpọ Jehovah. Uwụtn̄kpọ mmọ ama esịn udọn̄ ọnọ mi nditre ndikpa mba ke utom mi. Kpukpru urua oro ikokụrede ndika n̄kese esop ama esisọn̄ọ nnyịn idem. (Rome 1:11, 12) Ebe mi ekenen̄ede edi ata ufan. Ecclesiastes 4:9, 10 enen̄ede edi akpanikọ ke ini enye ọdọhọde ete: “Owo iba ẹfọn ẹkan owo kiet; . . . koro edieke mmọ ẹduọn̄ọde, kiet eyemenede ufan esie”!

Mme Edidiọn̄ Oro Ẹtode Edinam N̄kpọ ke ‘Odudu Jehovah’

Ke ediwak isua emi ẹbede, ami ye ebe mi ima inyene inem inem ifiọkutom ke ndin̄wam mme owo ẹnam n̄kpọ Jehovah. Ke uwụtn̄kpọ, ke 1983, ima ika ikese esop usem French ke Antwerp, ndien ikodụn̄ ye ubon oro Benjamin Bandiwila, ekpri eyenete oro otode Zaire (emi ẹkotde Democratic Republic of Congo idahaemi) okodụn̄de ye mmọ n̄ko. Benjamin ekedi ndika ufọkn̄wed ntaifiọk ke Belgium. Enye ọkọdọhọ nnyịn ete, “Mmenen̄ede mfịbe mbufo emi ẹyakde ofụri uwem mbufo ẹsịn ke ndinam n̄kpọ Jehovah.” Allan ebe mi ama ọbọrọ ete: “Ete ke ifịbe nnyịn, edi ke esisịn idem ebịne ubọkọkọ ererimbot. Ndi se etịn̄de enen do?” In̄wan̄-in̄wan̄ ikọ oro ama anam Benjamin ekere aban̄a uwem esie. Enye ama ọtọn̄ọ usiakusụn̄ ke ama akafiak ọnyọn̄ Zaire, ndien idahaemi enye edi andibuana ke Kọmiti N̄kọk Itieutom.

Ke 1999, ẹma ẹsiak mi usụn̄itọn̄ ndisio ebende. Toto ke ini oro, ndi kilogram 30 kpọt. Nnen̄ede ndi ‘eso mbat’ emi ekemede ndisọp mbomo. Edi mmokop inemesịt ke Jehovah ọnọ mi “odudu eke ebede ukeme owo.” Ke mma n̄kokụre usiakidem, Jehovah ama anam mi mfiak n̄keme nditiene ebe mi n̄kanam utom emi ẹsan̄ade-san̄a. (2 Cor. 4:7) Ekem, ke March 2004, Allan ebe mi ama ebe efep ke ini ekedede idap. Mmenen̄ede ntaba enye, edi mmokop ndọn̄esịt sia mfiọkde ke enye odu ke ibuot uti n̄kpọ Jehovah.

Ndi isua 83 idahaemi, ndien mmanam utom uyọhọ ini ke se ibede isua 63. Ke nsesịn ifịk nnam utom ukwọrọikọ, nnịm ukpepn̄kpọ Bible ke ufọk, nnyụn̄ nda ifet oro nnyenede kpukpru usen ntịn̄ nnọ mme owo mban̄a utịbe utịbe uduak Jehovah. Ndusụk ini, mmesibụp idemmi nte, ‘N̄kpọ ekpetie didie ye ami ekpedi n̄kọtọn̄ọke usiakusụn̄ ke 1945?’ Ini oro, eketie nte unana nsọn̄idem mi ekedi eti ntak nditre ndinam utom usiakusụn̄. Esịt enem mi didie ntem ke emi n̄kọtọn̄ọde utom usiakusụn̄ ke ini oro n̄kedide uyen! Mmetiene n̄kụt ke edieke inịmde Jehovah akpa, ke enye eyedi odudu nnyịn!

[Mme Ikọ Idakisọn̄]

[Ndise ke page 18]

Ami ye nsan̄a isụn̄utom mi, Astrid Anderson (ke ubọk nnasia)

[Ndise ke page 18]

Ami ye ebe mi ke ini utom emi ẹsan̄ade-san̄a ke 1956

[Ndise ke page 20]

Ami ye Allan ebe mi ke 2000