Kûfre Jehovah

NDUSỤK nditọ Israel ẹma ẹsasan̄a ke ufọt inyan̄ ẹbe. Edi n̄kukụre ini oro ata ediwak mmọ ẹsan̄ade ke ufọt inyan̄ ẹbe edi emi, mmọn̄ inyụn̄ itụkke mmọ. Jehovah anam Akpa Jordan ekpehe. Ediwak miliọn nditọ Israel ẹsan̄a ke udịm ẹbe ke ufọt akpa oro ẹka Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. Anaedi ediwak nditọ Israel emi ẹbede Akpa Jordan emi ẹkere ke ‘tutu amama mmimọ idifreke se Jehovah anamde emi’ kpa nte mme ete ete mmọ ẹkekerede ke ini ẹkebede Ididuot Inyan̄ isua 40 mbemiso ini emi.—Josh. 3:13-17.

Edi Jehovah ama ọfiọk ke ndusụk nditọ Israel ‘ẹyesọp ẹfre se imọ inamde.’ (Ps. 106:13) Ntak edi oro enye ọkọdọhọde Joshua emi akadade nditọ Israel usụn̄ ete osion̄o itiat 12 ke ufọt inyan̄ okobon ke akpa itienna mmọ. Joshua ọkọdọhọ ke ‘mme itiat emi ẹyena nte n̄kpọ editi ọnọ nditọ Israel.’ (Josh. 4:1-8) Mme itiat oro ẹyeti nditọ Israel ikpọ utịben̄kpọ oro Jehovah akanamde onyụn̄ anam mmọ ẹfiọk ntak emi mmimọ ikpakade iso inam akpanikọ inọ Abasi.

Ndi mbụk emi enyene ufọn ọnọ ikọt Abasi mfịn? Ke akpanikọ enyene. Nnyịn n̄ko ikpefreke Jehovah tutu amama; ndien ana ika iso inam akpanikọ inọ enye. Item eken oro ẹkenọde nditọ Israel onyụn̄ ebehe mme asan̄autom Jehovah mfịn. Kere ban̄a ikọ Moses emi: “Tịn̄ enyịn mbak afo edifre Jehovah Abasi fo, ke editre ndinịm mbet esie, ye mme item esie, ye mme ewụhọ esie.” (Deut. 8:11) Emi owụt ke ndifre Jehovah ekeme ndinam owo ọsọn̄ ibuot ye Enye. Ndifre Jehovah ekeme n̄ko ndinam nnyịn isọn̄ ibuot ye enye. Apostle Paul ama odụri mme Christian utọn̄ ete mmọ ‘ẹkûtụt utọn̄’ nte nditọ Israel ẹketụtde ke wilderness.—Heb. 4:8-11.

Ẹyak idụn̄ọde ndusụk n̄kpọ oro ẹketịbede ke eyo nditọ Israel, emi ẹdiwụtde ntak emi nnyịn mîkpefreke Abasi. Ke adianade do, se idikpepde iban̄a iren Israel iba oro ẹkenamde akpanikọ ẹnọ Jehovah ayan̄wam nnyịn ika iso ikpono Jehovah inyụn̄ ikọm enye ke se enye anamde ọnọ nnyịn.

Ntak Emi Nditọ Israel Ẹkpeketide Jehovah

Jehovah ikefreke nditọ Israel ke ofụri anyan ini oro mmọ ẹkedude ke Egypt. Enye ama “eti ediomi emi enye okodiomide ye Abraham, ye Isaac, ye Jacob.” (Ex. 2:23, 24) Ikpakanaha mmọ ẹfre nte Jehovah okosion̄ode mmọ ke ufụn.

Jehovah ama amia nditọ Egypt ufen usụkkiet. Mbia-idiọn̄ Pharaoh ikekemeke nditre mme ufen emi. Kpa ye oro, Pharaoh ama ọsọn̄ ibuot ye Jehovah inyụn̄ iyakke nditọ Israel ẹnyọn̄ọ. (Ex. 7:14 esịm 10:29) Edi ọyọhọ ufen duop ama abiak atan̄-idem Pharaoh esịm ọkpọ tutu enye enyịme ndiyak nditọ Israel ẹnyọn̄ọ. (Ex. 11:1-10; 12:12) Moses ama ada idụt Israel usụn̄ ọwọrọ ke Egypt, mbuaha udịmowo ẹnyụn̄ ẹsan̄a ye mmọ ẹwọrọ. Anaedi mbon oro ẹkewọn̄ọde ke Egypt ẹma ẹsịm owo 3,000,000. (Ex. 12:37, 38) Edi mmọ ikakaha-ka anyan, Pharaoh ama okpụhọde ekikere. Enye ama ọdọhọ mbon chariot ye mbon horse esie, oro ẹkesọn̄de odudu ẹkan ke ofụri ererimbot ini oro, ẹkemụm ifịn mmọ ẹnyọn̄ ẹdi. Edi Jehovah ọkọdọhọ Moses ada nditọ Israel asan̄a Pihahiroth emi okodude ke ufọt Ididuot Inyan̄ ye ikpọ obot, kpa usụn̄ emi eketiede nte ke n̄kpọ ekpetịbe, owo ikpekemeke ndibọhọ.—Ex. 14:1-9.

Pharaoh ekekere ke nditọ Israel idikemeke ndibọhọ, ndien udịmekọn̄ esie ẹma ẹben̄e idem ndikan̄wana ye nditọ Israel. Edi Jehovah ama anam adaha obubịt enyọn̄ abahade nditọ  Israel ye nditọ Egypt, onyụn̄ anam un̄wana odu ke edem nditọ Israel, ke ini idiọkenyọn̄ ye ekịm ẹdude ke edem nditọ Egypt mbak mmọ ẹdisịm nditọ Israel. Ekem Abasi ama abahade Ididuot Inyan̄, anam mmọn̄ ada nte ibibene oro okon̄de esịm ikpat 50, onyụn̄ anam nditọ Israel ẹsan̄a ke edisat isọn̄ ke ufọt inyan̄ oro ẹbe. Ikebịghike, nditọ Egypt ẹma ẹdisịm mben-akpa oro ẹnyụn̄ ẹkụt nte nditọ Israel ẹbede ẹka edem n̄kan̄ oko.—Ex. 13:21; 14:10-22.

Owo emi ọdiọn̄ọde idem ekpeketre ndibịne nditọ Israel ke ebiet oro, edi Pharaoh iketreke. Enye ama ọdọhọ mbon chariot ye mbonekọn̄ esie uko uko ete ẹbịne nditọ Israel ke esịt inyan̄ oro. Udịmekọn̄ Egypt ẹma ẹwat ẹdụk inyan̄. Edi mmọ ikekemeke ndisịm nditọ Israel. Chariot mmọ ikekemeke aba ndiwat! Jehovah ama osion̄o mme wheel chariot mmọ.—Ex. 14:23-25; 15:9.

Ofụri emi udịmekọn̄ Egypt ẹkedomode ndiwat chariot emi wheel ẹma ẹketon̄ode, nditọ Israel ẹma ẹkesesịm n̄kan̄ oko. Moses ama afiak osio ubọk esie anyan ke Ididuot Inyan̄. Ndien Jehovah ama anam mmọn̄ ọtọ ofụk Pharaoh ye udịmekọn̄ esie. Mmọ ndomokiet ikọbọhọke. Nditọ Israel ẹma ẹbọhọ!—Ex. 14:26-28; Ps. 136:13-15.

Mbụk n̄kpọntịbe emi ama anam mme idụt emi ẹkedude ke n̄kann̄kụk oro ẹbak nditọ Israel ke ata anyan ini. (Ex. 15:14-16) Ke isua 40 ẹma ẹkebe, Rahab an̄wan Jericho ama ọdọhọ nditọ Israel iba ete: “Ndịk mbufo onyụn̄ ọduọ nnyịn ke idem, . . . koro nnyịn imokop nte Jehovah akanamde mmọn̄ Ididuot Inyan̄ asat ke iso mbufo, ke ini mbufo ẹketode ke Egypt ẹwọn̄ọ.” (Josh. 2:9, 10) Idem mme idụt oro mîkokponoke Jehovah ikefreke nte Jehovah akanyan̄ade ikọt esie. Ke akpanikọ, nditọ Israel ẹkpekekam ẹti se Abasi akanamde emi ẹkan.

‘Ndikpeme Mmọ nte Eyen Enyịn Esie’

Ke ini nditọ Israel ẹma ẹkebe Ididuot Inyan̄, mmọ ẹma ẹbe ẹdụk Desert Sinai, kpa “akwa ye akpakop wilderness.” Jehovah ama ese aban̄a mmọ ke ofụri ini emi mmọ ẹkesan̄ade ke “nsatisọn̄, emi mmọn̄ mîkodụhe,” udia emi okpoyụhọde utọ akwa udịmowo oro ikonyụn̄ idụhe.  Moses ọkọdọhọ ete: “[Jehovah] okokụt [Israel] ke isọn̄ desert, ye ke wilderness, ebiet emi mme unam ẹtuade; akan enye okụk, onyụn̄ etịn̄ enye enyịn ke idem, ekpeme enye nte eyen enyịn.” (Deut. 8:15; 32:10) Didie ke Abasi ekese aban̄a nditọ Israel?

Jehovah ama anam udia emi ẹkekotde manna, ‘oto ke enyọn̄ edep ke wilderness’ ọnọ mmọ. (Ex. 16:4, 14, 15, 35) Jehovah ama onyụn̄ osio “mmọn̄ ke itiat a fransi ọnọ” mmọ. Abasi ama ekpeme mmọ, ọfọn̄ mmọ ikatahake, ukot ikonyụn̄ ifịtke mmọ ke ofụri isua 40 oro mmọ ẹkesan̄ade ke wilderness. (Deut. 8:4) Nso ke Jehovah okoyom mmọ ẹnam man ẹwụt ke imenyene esịtekọm? Moses ọkọdọhọ Israel ete: “Kpeme idem fo, nyụn̄ tịm kpeme ukpọn̄ fo, man afo okûfre n̄kpọ emi enyịn fo okokụtde, man mmọ ẹkûnyụn̄ ẹwọrọ ke esịt fo, ofụri ini uwem fo.” (Deut. 4:9) Edieke nditọ Israel ẹkpeketide nte Jehovah akanyan̄ade mmọ, mmọ ẹkpekeka iso ẹkpono enye ẹnyụn̄ ẹsịn ukeme ẹnịm mme mbet esie. Nso ke mmọ ẹkenam?

Ndifre Jehovah Anam Mmọ Ẹnana Esịtekọm

Moses ọkọdọhọ ete: “Afo utịghi Akwa Itiat emi okobonde fi, onyụn̄ efre Abasi emi okobotde fi.” (Deut. 32:18) Mmọ ẹma ẹsọsọp ẹfre nte Jehovah akanyan̄ade mmọ ke Ididuot Inyan̄, nte enye ekesede aban̄a mmọ ke wilderness, ye kpukpru nti n̄kpọ oro enye akanamde ọnọ mmọ. Nditọ Israel ẹma ẹsọn̄ ibuot.

Ini kiet, nditọ Israel ẹma ẹnam ikọ ye Moses sia ẹkekerede ke mmọn̄ idụhe se in̄wọn̄de. (Num. 20:2-5) Mmọ ẹma ẹkụni ẹban̄a manna oro ekenịmde mmọ uwem, ẹte: “Obukpo uyo emi onyụn̄ efek nnyịn.” (Num. 21:5) Mmọ ikamaha se Abasi akanamde, inyụn̄ inyịmeke Moses ada mmimọ usụn̄, edi ẹdọhọ ẹte: “Nnyịn ikpakam ikpan̄a ke isọn̄ Egypt! . . . Yak nnyịn inịm owo ke etubom, ndien ifiak ke Egypt.”—Num. 14:2-4.

Eketie Jehovah didie ke idem ke ini nditọ Israel ẹkesọn̄de ibuot? Ke ini kiet ke otu mme andiwet psalm eketiede ekere kpukpru se iketịbede emi, enye ama ewet ete: “Adan̄a didie ke mmọ ẹkemiom enye ke wilderness, ẹnyụn̄ ẹyat enye esịt ke desert! Ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ntak ẹdomo Abasi, ẹnyụn̄ ẹsuene Edisana Abasi Israel. Mmọ itịghi ubọk esie, usen eke enye afakde mmọ osio mme asua ke ubọk. Emi ekenịmde mme idiọn̄ọ esie ke Egypt.” (Ps. 78:40-43) Ke akpanikọ, esịt ama enen̄ede ayat Jehovah nte nditọ Israel ẹkefrede enye.

Owo Iba Emi Mîkefreke Jehovah

Ndusụk nditọ Israel ikefreke Jehovah. Joshua ye Caleb ẹkesịne ke otu emi. Mmọ ẹkesịne ke  otu owo 12 emi ẹketode Kadesh-barnea ẹka ndiyep Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. Owo duop iketịn̄ke eti ikọ iban̄a isan̄ emi mmọ ẹkekade, edi Joshua ye Caleb ẹkedọhọ ẹte: “Isọn̄ oro nnyịn ikasan̄ade ke esịt ibe ika enye ndiyep, edi ata eti isọn̄. Edieke nnyịn inemde Jehovah esịt, enye ayada nnyịn odụk ke isọn̄ oro, onyụn̄ ada enye ọnọ nnyịn; isọn̄ emi ọfiọrọde mmọn̄-eba ye aran-ọkwọk. Edi mbufo ẹkûtụn itụn ye Jehovah.” Ke ini nditọ Israel ẹkekopde ikọ emi, mmọ ẹma ẹyom nditọn̄ọ Joshua ye Caleb ke itiat. Edi Joshua ye Caleb ẹma ẹsọn̄ọ ẹda ẹnyụn̄ ẹnyene mbuọtidem ke Jehovah.—Num. 14:6-10.

Ke isua ifan̄ ẹma ẹkebe, Caleb ama ọdọhọ Joshua ete: “Moses owo Jehovah [eketie] ke Kadesh-barnea ọdọn̄ mi ete n̄ka n̄keyep isọn̄ emi; ndien nda ikọ nte odude mi ke esịt mfiak n̄ketịn̄ nnọ enye. Edi nditọ-ete mi oro ẹkesan̄ade ye ami ẹdọk, ẹnam nsia oyomo mbio obio emi: edi ami ntịm ntiene Jehovah Abasi mi.” (Josh. 14:6-8) Joshua ye Caleb ẹma ẹbuọt idem ke Abasi ẹnyụn̄ ẹyọ kpukpru afanikọn̄ oro mmọ ẹkesobode. Mmọ ẹma ẹbiere ke mmimọ idifreke Jehovah ke ofụri eyouwem mmimọ.

Joshua ye Caleb ẹma ẹkọm Jehovah ke ndikosu un̄wọn̄ọ esie ndinọ ikọt esie eti isọn̄. Akpakana nditọ Israel ẹkọm Jehovah ke enye ndikenịm mmọ uwem. Joshua ekewet ete: “Jehovah ọnọ Israel ofụri isọn̄ oro enye ọkọn̄wọn̄ọde, ete iyọnọ mme ete mmọ . . . Baba ikọ kiet ke kpukpru nti ikọ oro Jehovah ọkọdọhọde ye ufọk Israel ikpụhu; kpukpru ẹsu.” (Josh. 21:43, 45) Didie ke nnyịn ikeme ndinyene esịtekọm ukem nte Joshua ye Caleb ẹkenyenede?

Nyene Esịtekọm

Owo Abasi kiet okobụp ete: “Ndinam didie nnọ Jehovah usiene kpukpru mfọnido emi enye ọfọnde ye ami?” (Ps. 116:12) Imakama Abasi ata akamba isọn ke kpukpru n̄kpọ emi enye ọnọde nnyịn, ukpeme eke spirit emi enye ọnọde nnyịn, ye se enye anamde man anyan̄a nnyịn ke ini iso, idem ọkpọkọm ikọm enye kpukpru usen ke nsinsi, oro idikemke. Ke nditịm ntịn̄, nnyịn idikemeke ndinọ Jehovah usiene kpukpru mfọn emi enye ọfọnde ye nnyịn. Edi kpukpru nnyịn imekeme ndikọm enye.

Ndi akanam item emi Jehovah ọnọde osio fi ke afanikọn̄? Ndi ndifiọk ke Abasi esifen ọnọ nnyịn anam fi afiak enyene edisana esịt? Sia  mfọn Abasi emi esinen̄erede ebịghi, ndi ikpanaha isikọm enye n̄ko kpukpru ini? Eyenan̄wan isua 14 emi ekerede Sandra ama enyene mfịna, edi Jehovah ama an̄wam enye ọbọhọ mfịna oro. Enye ọdọhọ ete: “Mma mbọn̄ akam ndọhọ Jehovah an̄wam mi, ndien mmenen̄ede mma usụn̄ oro enye akan̄wamde mi. Mmọfiọk ndien ntak emi ete mi esimade nditịn̄ n̄kpọ mban̄a Mme N̄ke 3:5, 6 ye mi. Itien̄wed oro ete: ‘Buọt idem fo ye Jehovah ke ofụri esịt fo; ndien kûberi edem ke asian fo. Diọn̄ọ enye ke kpukpru usụn̄ fo, ndien enye eyenen̄ede usụn̄ fo enịm.’ Mmenen̄ede nnịm ke Jehovah ayaka iso an̄wam mi nte enye osụk an̄wamde mi idahaemi.”

Nyene Ime man Owụt ke Ufreke Jehovah

Bible etịn̄ edu en̄wen oro edinamde nnyịn ikûfre Jehovah, ete: “Ẹyak ime anam utom esie ama, man mbufo ẹkpeyọhọ ẹkem ẹnyụn̄ ẹfọn ke kpukpru nde, inanake baba n̄kpọ kiet.” (Jas. 1:4) Nso ke ‘ndiyọhọ n̄kem nnyụn̄ mfọn ke kpukpru nde’ ọwọrọ? Enye ọwọrọ ndinyene mme edu oro ẹdin̄wamde nnyịn iyọ mme idomo oro isobode, ibuọt idem ye Jehovah, inyụn̄ isọn̄ọ ibiere ke nnyịn idiyakke idomo anam nnyịn iduọ, edi ke iyakan mme idomo. Utọ ime oro esinam nnyịn inen̄ede ikop idatesịt ke ini idomo oro ebede. Ndien idomo isinyụn̄ idomoke owo ke nsinsi.—1 Cor. 10:13.

Asan̄autom Jehovah emi anamde n̄kpọ Abasi ke ediwak isua etịn̄ se ikan̄wamde enye ọyọ ke ofụri anyan ini emi enye ọkọdọn̄ọde n̄kpa n̄kpa. Enye ọdọhọ ete: “Mmesidomo ndikere mban̄a se Jehovah anamde utu ke se ami mmade. Ndikere mban̄a uduak Abasi esinam mi nsọn̄ọ nda utu ke ndikere mban̄a se ami nyomde. Ke ini ndụkde mfịna, nsibụpke m̀mê ntak emi Jehovah ayakde utọ n̄kpọ oro etịbe ọnọ mi? Mmesika iso nnam n̄kpọ esie nnyụn̄ nsan̄a n̄kpere enye idem ke ini afanikọn̄ oro mmen̄kodorike enyịn ọwọrọde mi.”

Ikọt Abasi ẹtuak ibuot ẹnọ Abasi mfịn “ke spirit ye ke akpanikọ.” (John 4:23, 24) Ata mme Christian idifreke Abasi nte emi idụt Israel ẹkefrede. Ndidu ke esop Abasi iwọrọke ke nnyịn owo kiet kiet iyaka iso inam akpanikọ inọ Jehovah. Edi ana nnyịn owo kiet kiet inyene esịtekọm inyụn̄ isọn̄ọ ida inam n̄kpọ Jehovah ukem nte Joshua ye Caleb ẹkenamde. Imenyene eti ntak ndinam emi sia Jehovah ke ada nnyịn usụn̄ onyụn̄ ese aban̄a nnyịn owo kiet kiet ke mme akpatre usen emi.

Ukem nte itiat oro Joshua okosion̄ode ke inyan̄ obon eketide nditọ Israel se Abasi akanamde ọnọ mmọ, se ẹwetde ke Bible ẹban̄a nte Abasi akanyan̄ade ikọt esie ọnọ nnyịn nsọn̄ọ nte ke enye idikpọn̄ke nnyịn. Ntre, afo n̄ko emekeme ntiene andiwet psalm emi ndọhọ ete: “Nyatan̄ ase Jehovah: koro nyeti mme utịbe n̄kpọ fo ke eset. Nyekere kpukpru se afo anamde, nyonyụn̄ n̄kere utom fo.”—Ps. 77:11, 12.

[Ndise ke page 7]

Ofụri idụt Israel ẹkesan̄a ke “nsatisọn̄” ẹbe

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Ndise ke page 8]

Ẹma ẹdọn̄ ndusụk owo ẹkeyep Isọn̄ Un̄wọn̄ọ ke ini nditọ Israel ẹkenamde nna ke Kadesh-barnea

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Ndise ke page 9]

Ke nditọ Israel ẹma ẹkeyo ediwak isua ke wilderness, akpakana mmọ ẹkọm Abasi ke ndikada mmọ n̄kesịm Isọn̄ Un̄wọn̄ọ

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Ndise ke page 10]

Ndiwụk ekikere ke uduak Abasi esin̄wam nnyịn iyọ se ededi oro isobode