N̄kọtọn̄ọ ‘Nditi Andibot Mi’ Isua Anan̄-ye-Duop Emi Ẹkebede

Nte Edwin Ridgwell Obụkde

KE November 11, 1918, ẹma ẹsọsọp ẹsop nditọwọn̄ ke ufọkn̄wed nnyịn ọtọkiet man ẹnam usọrọ utre akpa ekọn̄ ererimbot. N̄kedi isua ition kpọt ndien n̄kenen̄ekede mfiọk ntak emi ẹkenịmde usọrọ oro. Edi mma nti se ete ye eka mi ẹkekpepde mi ẹban̄a Abasi ndien n̄koyomke nditiene mbuana ke usọrọ oro. Mma mbọn̄ akam nnọ Abasi, edi n̄kekemeke ndime ndien mma ntọn̄ọ nditua. Edi n̄ketieneke mbuana ke usọrọ oro. Ini oro ke n̄kọtọn̄ọ ‘nditi Andibot mi.’—Eccl. 12:1.

Ọfiọn̄ ifan̄ mbemiso n̄kpọntịbe emi ke ufọkn̄wed, ubon nnyịn ẹma ẹwọrọ ẹkedụn̄ ke Glasgow ke Scotland. Ke n̄kpọ nte ukem ini oro, Papa ama aka okokop utịn̄ikọ an̄wa oro ibuotikọ ekedide, “Ediwak Miliọn Owo Emi Ẹdude Uwem Idahaemi Idikpaha Tutu Amama.” Utịn̄ikọ emi ama okpụhọde uwem esie. Papa ye Mama ẹma ẹtọn̄ọ ndikpep Bible, ẹnyụn̄ ẹsima ndineme mban̄a Obio Ubọn̄ Abasi ye mme edidiọn̄ esie. Mmọkọm Abasi ke emi ete ye eka mi ẹkekpepde mi ndima Abasi nnyụn̄ mbuọt idem ye Enye.—N̄ke 22:6.

Mmọtọn̄ọ Utom Ukwọrọikọ Uyọhọ Ini

Mma n̄kpon n̄kem ndika ufọkn̄wed ntaifiọk ke ini n̄kedide isua 15, edi ama enen̄ede ọdọn̄ mi ndidi asan̄autom uyọhọ ini. Papa ekekere ke mmekpri n̄kaha nditọn̄ọ utom emi, ntre mma nnam utom ke ọfis kiet ke ibio ini. Edi, nduaidem edinam utom Jehovah nte asan̄autom uyọhọ ini ama anam mi n̄wet leta nnọ ẹsọk J. F. Rutherford, oro ekesede aban̄a utom ukwọrọikọ ofụri ererimbot ini oro. Mma mbụp enye se enye ekerede aban̄a utịtmbuba mi. Brọda Rutherford ọkọbọrọ leta oro ntem: “Edieke afo okponde ekem ndin̄wana idem, omokpon ekem ndinam utom Ọbọn̄. . . . Mmenịm ke Ọbọn̄ ọyọdiọn̄ fi edieke esịnde ukeme anam n̄kpọ Esie.” Leta oro enye ekewetde ke March 10, 1928, ama anam ubon nnyịn ẹtọn̄ọ ndisịn idem ke utom Jehovah. Ikebịghike, ami, Papa, Mama, ye adiahaeka mi ima itọn̄ọ utom uyọhọ ini.

Ke akamba mbono oro ẹkenịmde ke London ke 1931, Brọda Rutherford ama ọdọhọ mme owo ẹnọ idem mmọ unyịme unyịme ndikọkwọrọ eti mbụk ke idụt en̄wen. Mma nnyịme ndika, ndien ẹma ẹnọ mi ye Andrew Jack ika Kaunas, emi ekedide ibuot obio Lithuania. N̄kedi isua 18 ini oro.

Ndikwọrọ Etop Obio Ubọn̄ ke Idụt En̄wen

Ini oro, udia ikenen̄ekede idu ke Lithuania, ndien ndikwọrọ ikọ ke mme obio in̄wan̄ ama onyụn̄ enen̄ede ọsọn̄. Ama ọsọn̄ ndinyene itieidụn̄ ndien nnyịn idifreke nte ndusụk ebiet oro ikodụn̄de ekesitiede. Ke uwụtn̄kpọ, okoneyo kiet, ami ye Andrew ikekemeke ndide. Ima idomo ikan̄ inyụn̄ ikụt ke nduyịp ọkọyọyọhọ n̄kpọnna nnyịn. Mmọ ẹma ẹta nnyịn ofụri idem! Kpukpru usenubọk ke ofụri urua kiet,  mma nsika n̄kenyịne ke akpa oro okodude ekpere man idem afiak enem mi esisịt. Kpa ye oro, nnyịn iketreke utom ukwọrọikọ. Esisịt ini ke oro ebede, n̄kpọ ikataha nnyịn aba sia ima isobo ebe ye n̄wan oro ẹkenyịmede akpanikọ, mmọ ẹma ẹnyịme ndinọ nnyịn ufọk. Ufọk oro ekedi ekpri, edi ama asana etieti. Nnyịn ima ide idap ikop idem inem ke isọn̄ ufọk emi, ndien nso n̄kpọ inemesịt ke emi ekedi ntem!

Mme oku Ufọkabasi Roman Catholic ye Ufọkabasi Orthodox eke Russia ẹkeyọyọhọ Lithuania ini oro. Mme enyene-n̄kpọ-owo kpọt ẹkekeme ndinyene Bible. Akpan uduak nnyịn ẹkedi ndikụre efakutom nnyịn nnyụn̄ nnọ mbon oro ẹnyenede udọn̄ mme n̄wed Bible nte ikekeme. Akpa n̄kpọ oro ikanamde ekedi ndiyom itieidụn̄ ke akamba obio. Ekem ida mbufiọk ikwọrọ ikọ ke nsannsan ebiet, ndien ke ini ikụrede, isọsọp ikọkwọrọ ikọ ke esịt obio. Ntem ke ikesikeme ndikụre utom nnyịn mbemiso mme oku n̄kann̄kụk oro ẹtọn̄ọ ntịme ye nnyịn.

Ntịme Oro Ẹkesịnde Ama Anam Ẹkop Ukwọrọikọ

Ẹma ẹnọ Andrew akanam utom ke n̄kọk itieutom Kaunas ke 1934, ndien John Sempey ama akabade edi nsan̄autom mi. Ima inyene ndusụk ifiọkutom oro mmendifreke. Usen kiet, mma n̄kosobo ekpeibet kiet ke ọfis esie ke ekpri obio kiet. Ete emi ama enen̄ede ayat esịt tutu osio ikan̄ ke drọwa esie onyụn̄ ọdọhọ mi nsọsọp n̄wọrọ. Mma mbọn̄ akam ke esịt nnyụn̄ nti item Bible emi: “Sụn̄-sụn̄ ibọrọ akabade ifiopesịt efep: edi uyat ikọ edemede iyatesịt.” (N̄ke 15:1) Ntre mma ndọhọ enye nte, “N̄kada etop eti mbụk nsọk fi nte ufan fo, mmonyụn̄ n̄kọm fi etieti nte mûtopke mi.” Ete oro ama ayak ikan̄ oro enịm ndien nda mbufiọk nsan̄a edem edem n̄wọrọ ke ọfis esie.

Ke ini n̄kosobode ye John, enye ama etịn̄ esie se iketịbede. Ẹma ẹda enye ẹka itieutom mme bodisi sia ẹkedọhọde ke enye ekeyịp ata ediwak okụk mma kiet oro enye okosobode. Ẹma ẹsion̄o John ọfọn̄ ẹyom okụk emi. Edi owo ikekwe enye ndomo ofu ke idem. Ekem, ẹma ẹmụm inọ oro.

N̄kpọntịbe mbiba emi ama esịn ntịme ke obio esisịt onyụn̄ anam mme owo ẹnen̄ede ẹkpan̄ utọn̄ ẹkop ukwọrọikọ nnyịn!

Ndinam Utom ke Ndịbe

Ndida mme n̄wed Bible n̄ka mbọhọ Latvia oro ẹkekpande utom ukwọrọikọ nnyịn ekedi edue ukot akpa itọn̄. N̄kpọ nte ini kiet ke ọfiọn̄, ima isisan̄a ke tren okoneyo ika Latvia. Ndusụk ini, ke ima ikada n̄wed ikọnọ ke Latvia, ima isibe ika Estonia ikada n̄wed ifiak idinọ ke Latvia mbemiso inyọn̄de.

Isan̄ kiet, ẹma ẹketịn̄ ẹnọ ekpeme n̄kpọmbet ẹban̄a utom nnyịn, ndien enye ama ọdọhọ nnyịn iwọrọ ke tren idi inyụn̄ ida mme n̄wed nnyịn isọk akamba owo mmọ. Ami ye John ima ibọn̄ akam inọ Jehovah ite an̄wam nnyịn. Ama akpa nnyịn idem koro ekpeme n̄kpọmbet emi ikọdọhọke akamba owo mmọ se nnyịn ikakamade, edi ọkọdọhọ enye ete, “Owo iba emi ẹnyene se ẹyomde  ndisian fi.” Mma “nsian” enye ke ikama n̄wed oro edin̄wamde mme owo ke ufọkn̄wed sekọndri ye ufọkn̄wed ntaifiọk ẹfiọk se mme n̄kpọntịbe idiọk ererimbot nnyịn emi ẹdade ẹban̄a. Akamba owo mmọ ama ọdọhọ nnyịn ika, ima inyụn̄ ika ikọnọ mme n̄wed nnyịn.

Sia ndutịme okodude ke ukara Estonia, Latvia, ye Lithuania, ẹma ẹtọn̄ọ ndisua Mme Ntiense Jehovah, ẹnyụn̄ ẹkpan utom nnyịn n̄ko ke Lithuania. Ẹma ẹdọhọ Andrew ye John ẹkpọn̄ Lithuania, ndien sia ẹkeyomde nditọn̄ọ ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba, ẹma ẹdọhọ mbon Britain ẹnyọn̄ọ obio mmọ. Ntre mma nnyọn̄ ke mfụhọ.

Mme Ifetutom ye Mme Edidiọn̄ ke Northern Ireland

Ke ini oro, ete ye eka mi ẹma ẹwọrọ ẹka Northern Ireland, ndien ke 1937, mma ntiene mmọ n̄ka do. Ke ntak ndutịme ini ekọn̄, ẹma ẹkpan nnyịn n̄ko ndisuan mme n̄wed nnyịn ke Northern Ireland, edi ima ika iso ndikwọrọ ikọ ke ofụri ini ekọn̄ oro. Ẹma ẹdọhọ ifiak itọn̄ọ utom nnyịn ke ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba ama okokụre. Harold King, asiakusụn̄ emi enyenede mbufiọk, oro ẹkenọde akanam utom isụn̄utom ke China, ama anam ndutịm man ẹnọ utịn̄ikọ an̄wa ke mme obio. Enye ọkọdọhọ ete, “Saturday emi, ami ndinọ akpa utịn̄ikọ.” Ọwọn̄ọde enyịn ese mi onyụn̄ ọdọhọ ete, “Afo edinọ utịn̄ikọ ke Saturday en̄wen.” Idem ama akpa mi!

Mmenen̄ede nti akpa utịn̄ikọ oro n̄kọnọde. Ata ediwak owo ẹkedụk. N̄kada ke enyọn̄ ekebe kiet nnọ utịn̄ikọ oro, n̄konyụn̄ n̄kamake n̄kpọ utịn̄ikọ ndomokiet. Ke utịt utịn̄ikọ oro, ete kiet ama edi edikọm mi ubọk, onyụn̄ ọdọhọ ke imọ idi Bill Smith. Enye ọkọdọhọ ke ikoyom ndibebe, edi ikụt nte mme owo ẹwakde inyụn̄ idọhọ iwaha idise se ikade iso. Nte nneme okosụk akade iso, ima idikụt ke ete mi ekesikpep enye n̄kpọ, edi ukpepn̄kpọ oro ama etre ke ini ete mi ye n̄wanete mi ẹkekade ndinam utom usiakusụn̄ ke Dublin. Nnyịn ima itọn̄ọ ukpepn̄kpọ  Bible. Ndien nte ini akakade, owo usụkkiet ke ubon Bill ẹma ẹkabade ẹdi mme asan̄autom Jehovah.

Ekem mma ndiwaha akamba ufọk kiet ke Belfast, do ke n̄kosobo n̄wan Russia kiet oro okodụn̄de ke Lithuania. Ke ini n̄kọnọde enye ndusụk n̄wed nnyịn, enye ama anyan ubọk owụt mi kiet ke otu mmọ, onyụn̄ ọdọhọ ete: “Mmenyene enye oro. Eyeneka ete mi oro edide andikpep ke ufọkn̄wed ntaifiọk ke Kaunas ọkọnọ mi.” Enye ama owụt mi n̄wed Creation, ke usem Polish. Ẹma ẹwet n̄kpọ ẹyọhọ mme mben n̄wed oro. Ama akpa enye idem ndifiọk ke ami n̄kọnọ eyeneka ete esie n̄wed oro ke ini n̄kosobode ye enye ke Kaunas!—Eccl. 11:1.

Ke ini John Sempey okokopde ke mmọn̄ n̄ka Northern Ireland, enye ama ọdọhọ mi n̄kekpep n̄kpọ ye Nellie eyeneka esie an̄wan emi ekenyenede udọn̄ ke ukpepn̄kpọ Bible. Ami ye Connie eyeneka mi an̄wan ima isika ikenịm ukpepn̄kpọ Bible ye enye. Nellie ama ọsọsọp anam n̄kọri onyụn̄ ayak idem esie ọnọ Jehovah. Nte ini akakade, ami ye enye ima itọn̄ọ uyomima, inyụn̄ idọ ndọ.

Ami ye Nellie an̄wan mi ima inam utom Jehovah ọtọkiet ke isua 56 inyụn̄ in̄wam se ibede owo 100 ẹdi ẹdidiọn̄ọ akpanikọ. Ima idori enyịn ke iyodu uwem ọtọkiet ibe Armageddon idụk obufa ererimbot Jehovah, edi Nellie ama akpa ke 1998. N̄kpa an̄wan mi ekedi kiet ke otu n̄kponn̄kan idomo oro akanam nsobode, ndien emi ama enen̄ede abiak mi.

Mma Mfiak N̄ka Estonia, Latvia ye Lithuania

Jehovah ama afiak ọdiọn̄ mi ke n̄kpọ nte isua kiet ke n̄wan mi ama akakpa. Ẹma ẹdọhọ ndi n̄kọk itieutom Tallinn ke Estonia. Ẹketịn̄ ntem ke leta oro nditọete ke Estonia ẹkewetde ẹte: “Afo ikpọn̄ osụhọ ke otu nditọete duop oro ẹkenọde ẹka Estonia, Latvia ye Lithuania ke utịt utịt iduọk isua 1920 ye ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ iduọk isua 1930.” Leta oro ama aka iso ete ke n̄kọk itieutom Estonia ke ẹwet mbụk ẹban̄a nte utom ọkọtọn̄ọde ke Estonia, Latvia, ye ke Lithuania, ekem ẹbụp ẹte: “Nte emekeme ndidi?”

Nso akwa ifet ke ekedi ntem ndibụk ifiọkutom oro ami ye mme nsan̄autom mi ikesinyenede ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ isua oro! Ke Latvia, mma n̄wụt nditọete ufọk oro ikadade nte n̄kọk itieutom ye ebiet oro ikesidịpde n̄wed ke ọkọmufọk, emi mme bodisi mîkedehedei ikụt. Ke Lithuania, ẹma ẹda mi ẹka ekpri obio Šiauliai, emi nnyịn ikesinamde utom usiakusụn̄. Ke itie mboho oro, eyenete kiet ama ọdọhọ mi ete: “Ediwak isua emi ẹkebede, ami ye eka mi ima idep ufọk ke obio emi. Mma n̄kụt n̄wed oro ẹkekotde The Divine Plan of the Ages ye The Harp of God, ke ini ikọkpọride ekpri ubet enyọn̄ ufọk nnyịn. Ke mma n̄kokot n̄wed iba oro, mma mfiọk ke mmokụt akpanikọ. Ekeme ndidi afo ọkọkpọn̄ mme n̄wed oro ke ufọk emi!”

Mma ndidụk mbono circuit n̄ko ke obio oro n̄kanamde utom usiakusụn̄. Mma ndodụk mbono ini kiet do isua 65 oro ẹkebede mbemiso ini oro. Ini oro, owo 35 kpọt ẹkedụk mbono oro. Edi mma nnen̄ede n̄kop inemesịt ndikụt mme owo ẹwakde ẹbe 1,500 isan̄ emi! Jehovah enen̄ede ọdiọn̄ utom nnyịn!

‘Jehovah Ikọkpọn̄ke Mi’

Ke ndondo emi, Abasi afiak odiọn̄ mi ke usụn̄ oro mmen̄kodorike enyịn, oro edi, ke ini Bee, edima eyenete an̄wan ekenyịmede mi ndọ. Ima inam ndọ ke November 2006.

Mmekeme ndidọhọ uyen ekededi oro mîfiọkke se enye akpadade uwem esie anam ke idụhe se ifọnde nte ndinam item oro ẹkedade odudu spirit Abasi ẹwet mi ete: “Ti Andibot fi ke ini afo edide akparawa.” Mmokop idatesịt idahaemi kpasụk nte andiwet psalm, emi ọkọdọhọde ete: “O Abasi, afo ama eteme mi toto n̄kedi eyenọwọn̄: ndien nsiak mme utịbe n̄kpọ fo tutu esịm ini emi. Ndien n̄ko, O Abasi, kûkpọn̄ mi tutu nsịm usọn̄ ye iwat, tutu nsiak ubọk fo nnọ emana emi, nsiak odudu fo nnọ kpukpru mmọ eke ẹdidide.”—Ps. 71:17, 18.

[Ndise ke page 25]

(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)

Ndida n̄wed n̄ka Latvia ẹkedi ẹdue ukot akpa itọn̄

ESTONIA

TALLINN

Itụn̄ Inyan̄ibom Riga

LATVIA

RIGA

LITHUANIA

VILNIUS

Kaunas

[Ndise ke page 26]

Ini oro n̄kọtọn̄ọde ndinam utom usiakusụn̄ ke Scotland ke ini n̄kedide isua 15

[Ndise ke page 26]

Ami ye Nellie ke usen ndọ nnyịn, ke 1942